3^

SILVA GADELICA

(I.-XXXI.)

FOGRA.

An t-imleabhar so de^Silva Gadelica is aithghein é do
rinneadh tré fóto-liagrafacht i Suirbhéireacht an Ordonáis,
Páirc an Fhionn-Uisce. Fuarthas cead -fonnmhar chuige
sin ó nia do Stainndis Mac an Aodhaig Uí Ghráda (nách
maireann), eadhon, Humphrey Crum Ewing, Esq., gur leis
cóipcheart an leabhair bhunaidh. Ag gabháil leis an
aithghein seo tá an Roimhrá Béarla as Iml. II mar a
bhfuil an tAistriú le fáil, maille ieis na Ceartúcháin ar an
dTéacs Gaedhilge ar n-a mbaint as na " Notes and
Corrections " atá i ndeire an imleabhair sin.

SILVA GADELICA

(I.— XXXI.)

A COLLECTION OF TALES IN IRISH

WITH EXTRACTS JLLUSTRATING PERSONS AND PLACES

EDITED FROM MSS. AND TRANSLATED BY

STANDISH H^OGRADY

IRISH TBXT

"... cum in hyemis tempore post coenam noctu familia divitis ad focum (ut
potentibus moris est) recensendis antiquorum gestis operam daret et aures accommo-
daret, tandem occurrit ab indigenis praetaxatum mirabile recensitum." — Gervasius
Tilberiensis, Otia Imperialia, cap. lix.

WILLIAMS AND NORGATE,

14, HENRIETTA STREET, COVENT GARDEN, LONDON ;
and 20, SOUTH.FREDERICK STREET, EDINBURGH.

1892.

Reproduced by photo-lithography at the Ordnance Survey,

Phcenix Park, Dublin,

and

Published by the Stationery Office, Dublin.

571606

L0ND0N :

PRINTED BY C. GREEN AND SON,

178, STRAND.

P R E F A C E.

To many, perhaps to most, of those enlightened people for
whose hands more immediately this volume is destined and to
whom it owes its existence, both style and subject-matter will
be altogether strange ; here and there too it may be held that a
promulgator of such wares is bound to justify his action. Now,
under favour, to attempt this would be to invert the right order.
Not only is ' justifícation ' (whether in or out of theology) a strong
word, and as such repugnant to the modesty of the Gael ; but the
thing itself falls into divers ldnds, of all which one only variety
can be valid here: that which is not antecedent but subsequent,
not verbal but practical, and which emanates neither from pub-
lisher nor from published, but from the public. This phenomenon
of ours may, however, very well be simply accounted for.

Silva Gadelica, then, is in the nature of a straw tossed up to
see how the wind blows ; in other words, to test the judgment of
some who from time to time and from widely differing motives
have strenuously urged that aí ífiis ^esent some such effort had
a chance of being well receíved. The effort, as you see, has been
made ; the reception has to come : with the receiving community
it lies now to show whether or not the aforesaid weatherwise
(enormously eminerít men one or two of them) prophesÍQd more
than they knew, and thereby to pronounce those concerned in
making the experiment either guilty or not guilty of over-confi-
dence in their skill as caterers.

The work is far from being exclusively or even primarily
designed for the omniscient impeccable leviathans of science that
headlong sound the linguistic ocean to its most horrid depths,
and (in the intervals of ramming each other) ply their flukes on
such audacious small fry as even on the mere surface will venture
within their danger. 1 Rather is it adapted to the use of those

1 Thackeray warns Bob Brown the younger that, since the days of v£sop, a
desire to cope with bulls is known to be fatal to frogs. As yet no Gadelic

vi Preface.

wealcer brethren who, not blindlv persisting in their hitherto bliss-
ful ignorance, may be disposed to learn if but a little of an out-of-
the-way and curious branch of literature. A few further and
necessary remarks, technical or otherwise, are postponed ; let us
at once proceed to review our Irish pieces, which ftrst of all, and
in a very general way, may be ranged under the following heads :—

A. Hagiology: I — IV; hagiological matter in XXVIII,

XXIX, also.

B. Legend: 1 V— X, XIII— XVI, XXII— XXV, XXVII—

XXXI.

C. Ossianic lore: XI, XII, XXI, XXVI ; Firinic matter in

XXVIII also.

D. Fiction: 2 XVII— XX.

1 Here the term embraces tales having whether an actual basis of history or
a mere historical element, however slight, as well as those 'which seem to
embody myths and traditions. The accurate sifting of them is left to special-
ists to perform, each according to his own peculiar views.

.* Includes tales of later date: deliberate inventions pure and simple, and for
the most part (as are our present specimens) of a jocose character.

Next, the articles shall be taken in numerical order and a brief
descriptíon of the sources given : —

I. This Life of the elder S. Kieran, of Seirkieran in the King's
county, is taken from Egerton 112: a voluminous and neat MS.
in the British Museum (1042 pp. of foolscap), vvritten in 1780-82
by Maurice O'Conor, working shipwright in the port of Cork,
who probably transcribed from a copy (now in the Royal Irish
Academy) made by his tutor: John Murphy, of Raheenagh near
Blarnev. The text is a specimen of good modern (say I7th
cent.) Irish, formally and as to vocabulary correct ; it is however
too close a translation from the Latin 1 to be 'streng irisch' in
style. IV M do not mention this Kieran ; his chronology is
altogéther obscure.

1 i.e. from the life in the codex Kilkenniensis,printed by the IrishFranciscan
John Colgan, priest, in his Acta Sanctorum Hibernias: Louvain, 1645.

II. Life óf S. Molasius, Abbot of Devenish in loch Erne (after-

batrachian has sought thus to burst himself ; per contra it were no less instruc-
tive than easy to point out how and where lordly cetaceans of philology,
enviously invading shallows in which the humble Celtic whitebait sports at
ease, lie stranded (as Milton has it) 'many a rood in length.'

Preface. vii

wards burial-place of thc Maguires of Fermanagh) f 563, to be
distinguished from his contemporarv namesake of Leighlin ;
from Additional 18,205: a well written i6th century small-quarto
MS. on vellum in the British Museum, the remainder of which
consists in a number of metrical pieces on the dues, privileges
and rights, of Molasíus' successOrs. These, like all memoria
technica productions, which is what they really are, have no
literary merit. The text, as though somewhat inattentively
taken down from dictation, 1 is in places defective or obscure and,
formallv, altogether modernised ; so also is the spelling, which is
frequently incorrect to boot. The first page of the MS. is much
defaced ; Q.'Curry renounced to make it out ; but any errors in
the pedigree as printed are of little consequence since, so far as
Molasius is concerned, it is fictitious; see extracts ad loc.

1 A commoh practice, responsible for much textual imperfection.

III, Life of S. Magnenn 1 of Kilmainham, near Dublin, from
Egerton 91: a small-folio vellum MS. of the 1 5th cent. in the
British Museum, written by the industrious scribe Uilliam Mac
an Legha 2 ' William Mac Alea ' ' Lee.' General character of text
much as in II, but orthography better. IV M do not mention
this Saint, nor does MD give his obit.

1 Thé name is fem. in form ; its gen. Maigninni occurs once in this tract
(Ir. p. 38, 1. 31), otherwise it is undeclined.

2 His patronymic signifles ó rov iarpov, and the Mac Aleas were hereditary
physicians. William's transcripts are mostly hagiological and medical ; a
MS. of his in the King's Inns, Dublin, is dated 1463, another in the R. I. A.
1467. He had the habit of using in his colophons a peculiar Latin constrnc-
tion of his own, e.g. M Uilliam qui scripsit ut bona morte peribit," representing
literally Uilliam ro scrib degbhás go négaidh sé, ' it was William that wrote
this, may he die a good death'; sometimes he says 'lihera morte,' meaning
saorbhás ' free-death,' i.e. death in a state of gxace, free or exempt from con-
demnation ; daor nó saor is ' guilty or not guilty,' daor 6 epscop saor ó bhan-
ríogain is. ' liable to bishop, exempt from Queen,' i.e. for dues and taxes :
see Additional Charter 34,938, in British Museum.

IV. Life of S. Cellach, bishop of Killala, from the Leabhar
breac ■ Speckled Book of the Mac Egans,' otherwise leabhar mór
dú?ia Daighre 'the Great Book of Duniry': a large-folio vellum
MS. in tríe Royal Irísh Academy, written at some date not very
much anterior to 141 1. A paper transcript of this life, made in
1629 by br. Michael O'Cierv, O.S.F., is in the Burgundian library,

viíi Preface.

Brussels. Neither in IV M nor in M D is this prelate mentioned - ¥
but from the literary point of view our tract is perhaps the best
in Irish hagiographv. 1 Unfortunatelv an important episode was
wanting in the Leabhar breac copvist's archetype.

1 The shortest of the kind will be this : " Three penitents resolved to quit
the world for the ascetic life, and so sought the wilderness. After exactlv a
year's silence the first one said : "tis a good life we lead.' At the next vear's
end the second answered : * it is so.' Another year being run out, the third
exclaimed : * if I cannot have peace and quiet here I '11 go back to the world.' "
The original Irish is in a paper MS. in the British Museum, but for the
moment I have mislaid the reference.

V. A story of king Dermot's servitor Aedh baclámh} from ' Mac
Carthy-Riach's Book': a 1 5th cent. folio MS. on vellum, written
(partly at all events) for the delectation of Mac Carthy-Riach
(Finghin mac Dermot an dúna mac Donall Riach) who died in
1505. In June, 1629, this fine codex was in the Franciscan
abbey 2 called tigh or teach Molaga ■ Timoleague,' i.e. ' S. Molaga's
House,' where br. Michael 0'Clery transcribed from it. That is
the last we hear of it until 18 14, when, during some interior altera-
tions made in Lismore Castle, county Waterford, the opening of
a long built-up passage or recess disclosed a wooden box contain-
ing this MS. in loose staves, together with a portion of a fine
antique crozier. The former, much damaged by rats, has ever
since been known as ' thc Book of Lismore ' and is, of course, the
property of the Dukes of Devonshire.

1 In his translation of the Annals of Clonmacnoise, Conall Mageoghegan of
Lismoyny in 1627 renders this word by 'the tong's serjeant.' Its meanings
cannot be discussed here ; but that in this case it denotes an office, and is not
a mere sobriquet, appears from Ir. p. 75, lin. antepen., where it occurs in the
pl., bacláimh. In the sense of ' cripple-handed' IV M use adj. baclámach.

2 Founded in 1240 by the then Mac Carthy-Riach, who was buried in the
choir ; it became the burial-place of 0'Mahony of Carbery too, of the Barrys-
More, and of the barons de Courcey.

VI. Death 1 of king Dermot above, son of Fergus cerrbhél
(otherwise Dermot mac Cerbhall, sl. 592), as related in the lost
' Book of Sligo,' from Egerton 1782: a thick small-quarto vellum
MS. in the British Museum, written at various periods from 141 9
to 15 17; a memorandum gives the obit of the reigning Mac
Murrough-KaVanagh, Art Buie mac Donall Riach, on S. Cathe-
rine's-day in the latter year. The scribes were 0'Mulconrys, and

Preface, ix

their penmanship is a credit to them ; part of the MS. was
executed at Enniscorthy, county Wexford, some of it in Conn-
acht. This tale is akin to V.

1 The word used here {aidcdh, oidedh) means a death tragical in its nature.;
in most cases, therefore, violent. The aidedha (such deaths) formed one of
the categories into which the professional reciters' repertory was diviued.

VII. Birth of Aedh sldine, son of king Dermot above, from
Leabhar na huidlire 'the Book of the Dun [cowj ': a folio vellum
MS. in the Royal Irish Academy, and the earliest non-ecclesi-
astical codex in Ireland. Of the scribe we know only this:
that he was Maelmuire mac Conn na mbocht O'Ceilechar, and
that in 1 106 a gang of plunderers murdered him in the fair
midst of the great church'of Clonmacnoise. Divers memoranda
recording the fortunes of the book during later centuries : how it
was taken and retaken by force of arms, attest the estimation in
which it was -held by the O'Donnells of Tirconall and the
O'Conors-Sligo.

VIII. The Wooing of Becfola, from Egerton 1781: a thick
small-quarto vellum MS. in the British Museum, written mostly
by Diarmaid bacach mac Finghin Mlieic Pharrtholáin 'lame
Dermot mac Fineen Mac Farlane,' 1 in M'Gauran's country, 1487.

1 The Scots, aspirating the P, make it ' Mac Farlane' ; besides their attempt
at transliteration, the Irish have (as with many other names) sought to 'trans-
late' it as well, and then it becomes ' Bateman.' The process, which is not
self-evident, is this: a man named Parrtholán in- Irish is always ' Bar-
tholomew'* in English, and this again is familiarly shortened to 'Bat;' the
occasion was too good to be lost. This is at least as old as Duald Mac
Firbis's time (he was murdered in 1670 by one of the Engiish settlers, at
Dunflin county Sligo), who in his Great Book of Pedigrees gives ' Bateman'
as the equivalent.

IX. Disappearance of Caenchomrac, abbot of Inchenagh in loch
Ree : from the Book of Lismore. The expression 'son of purity'
means that he had embraced, and faithfully observed, a life of
chastity.

X. Panegyric of king Cormac son of Art son of Conn of the
Hundred Battles, f 266, and of Finn son of Cumall: from Egerton
1782.

XI. Enumeration of Finn's Household, with the conditions of
admission into the Fianna : from Egerton 1782.

x Preface.

XII. Agallamh na senórach 'the Colloquy of the Ancients': 1
from the Book of Lismore. 2 In a short exordium this tract
represents Finn mac Cumall's son Ossian, and Caeilte son of
Crunnchu mac Ronan, with a small remnant'of the fianna
Eirenn, as having by more than a hundred and fifty years sur-
vived the fatal battle of Gowra (in Meath), where that chosen
bcdy was exterminated. The aged warriors had reached a
point well to the north of the present Drogheda when they
separated: Ossian going yet farther north to seek out his
mother, a woman of the tuatha dé Danann and therefore peren-
nial ; Gaeilte moving south until somewhere not far from Tara
he foregathers with S. Patrick, then in the earlier stage of his
mission. The heathen veteran being treated with kindness and
consideration, he readily adopts the new doctrine and, as a
docile neophyte, accompanies the Saint on an apostolic circuit
of Ireland. They proceed south and west about ; on the way
Caeilte is closely questioned anent all lore connected with glens,
hills, lochs and raths, S. Patrick evincing tn the subject ah interest
as keen as do the provincial kings and those chiefs through
whose countries the holy men with their renowned disciple pass.
Leinster, Munster, Connacht, and Ulster having been travérsed
thus, they reach Tara and there find Ossian installed at the court
of king Dermot mac Cerbhaill 3 (V, VI). The Feast of Tara is
beinglield, and for the public benefit both heroes recite of their
own and fellows' deeds so much as their great age sufifers them
to have retained in memory. Their narrativeis taken down by
reporters of that period, and copies multiplied so that when the
men of Erin break up for home one is carried into each quarter
of Ireland.

1 This is convenient, but too literal ; English use requires: 'Colloquy with
the Ancients,'.meaning in modern phrase: ' the interviewing and questioning
of the Ancients by S. Patriclc and others,' for agallamh here is a verbal
noun with object in gen. Besides the loss of certain folios (indicated in text
and version) and damage of rodents, the piece is imperfect at end ; the scribe
left it so, and apparently had no prospect of completing it, for the last line
is immediately foll-owed by other and incongruous matter (much defaced).

2 To return for a moment to this MS. : it is the worlc of three scribes, one
of whom is unknown ; the two others were a friar surnamed O Buadhacháin
1 Buchan,' ' Buhan,' who copied from the lost Boolc of Monasterboice (county
Louth) ; and Angus CCallanan, who in a very fine finished hand penned two
tracts : an Agallamh bheg ' the Lesser Colloquy,' and suidigud tellaig Them-

Prefale. xi

rach ' ihe Settling of the Demesne of Tara/ a colophon to the latter containing
the writer's name and an envoi to Mac Carthy-Riach. Folio 116 exhibits a
curious poem of 44 quatrains"by Mahon mac Donall mac Eoghan 0'Daly,
hereditary rhymer to the Mac Carthys-Riacn, in which he justifies the strong
measures talcen in 1478 by Fineen and his brother Dermot to depose their
rirst cousin Cormac mac Donough mac Donall Riach, who had usurped the
chiefry from their father Dermot an dúna. This affair is glosed over by
IV M, but see Annals of loch Cé ad an. Quatt. 42, 43, convey a compliment
ío Mac Carthy's wife : lady Kathleen Fitzgerald, daughter of Thornas eighth
earl of Desmond, lord justice of Ireland. In 1467 he was superseded by
John Tiptoft, earl of Worcester, who next year treacherously beheaded him
at Drogheda, whence the Irish say 'Thomas of Drogheda'; in 1470 the earl
of Warwick and the duke of Clarence had Tiptoft executed in England (IV M
ad ann.). The verses, of which some twenty syllables in all are defaced hope-
lessly, are followed (f. 116 b) by a law opinion on the case, in prose ; the metre
is sédna.

3 This is an example of the latitude which the original narrator, whoever
he was, allowed himself in matters of chronology.

XIII. Death of Eochaid, son of Mairid king of Cashel (i.e. of
Munster), by the bursting forth of loch nEchach ' Eochaid's loch/
anglice ' loch Neagh,' the occasion of which is related, as well as
the story of Liban the mermaid : from the Book of the Dun.

XIV. Death of Fergus mac Leide, king of Ulidia, by the
marine monster called ' the Sinech of loch Rury • ; an event
brought about by malice of the king of the Luchra- or Lupra-
folk, otherwise Lupracáns ' Pigmies,' to avenge certain affronts
put on him by Fergus. These, and the occasion of the dwarf-
monarch's visit to Fergus's court at Emania, are told at length.
In this tale there is an element of facetiousness ; it is from
Egerton 1782, and much defaced in places ; the scene is laid
before the historic period.

XV. The Manner of king Cormac's Birth, a tale which may
be considered prefatory to that of the battle of Mucramh (XXII),
from 'the Book of Ballymote': a large-folio vellum MS. in the
Royal Irish Academy, written circ. 1400 (some of it before, some
latér), and for more than a century afterwards owned by the
Mac Donoughs of Ballymote (county Sligo), a sept of the Mac
Donoughs of Tirerrill. Black Hugh O'Donnell (XVIII) either
bought it of Mac Donough for a hundred and forty milch cows
or rather, when harrying that chieftain, accepted the book in
lieu of so many; for the expression used in a memorandum on
£ 333 «, and which needs no { {sic)\ altogether favours the latter

xii Preface.

supposition, as also do the relations between O'Donnell and the
Mac Donoughs in 1516, 1522. After further vicissitudes it was
acquired by the chevalier Thomas O'Gorman, who in 1785 pre-
sented it to the Academ^. 1

1 The piece contains a wolf story ; the medieval Irish are reported to have
taken these animals for 'gossips,' i.e. for godfathers and -mothers, and the
Brehon laws show that they tamed and made pets of them as well as of cranes,
hawlcs, foxes and deer (ALI IV, 115).

XVI. Fiachna's sidh, a lacustrine story of regions beneath the
waters : from the Book of Lismore.

XVII. Flight and Pursuit of the Gilla decair and his wonder-
ful Horse, a favourite tale of a more or less burlesque nature :
from a paper MS. written by Labhrás Mac Analla ' Lawrence
Mac Nally/ of the county Meath, in 1765 ; formerly in my own
possession, now Additional 34,1 19 in the British Museum; a good
MS. of its class. The piece is not found on vellum.

XVIII. The Kern in the Narrow Stripes, 1 otherwise 'O'Don-
nell's Kern,' from Additional 18,747: a paper MS. in the British
Museum, written in 1800 by Patrick Lynch, for Samuei Coulter
of Carnbeg near Dundalk ; the tale 2 does not occur on vellum.
There are divers versions of it, and as good a one as has come
in my way I have transcribed from a MS. written in the county
Cavan in 1847 by Silvester M'Gibney, a country schoolmaster,
and now owned in London by Norman Moore, M.D., who kindly
placed it at my disposal. Not only is the recension a good one,
but for its time the text is quíte remarkably correct.

1 lit. 'the narrow-striped Kern,' referring to his garb; the conventional
'slender swarthy Kern' is wrong: we do not learn that he was either one or
the other, whereas the new shirt offered him to replace (and presumably to
match) his own was striped (tr. p. 313, inf.); to this add that the correct
reading is caoilriabhach (two adjj. cpd.) and not caol riabhuch (two indepen-
dent adjj.), and the matter is beyond doubt. The meaning oiriabh is 'a stripe,'
e.g. Lugaidh riabh nderg 'L. of [the] red stripes' (ind. A); riabhach is
'striped': appliéd to man or horse it means 'grizzled,' 'iron-grey'; to a cow,
'brindled.' In both the Highlands and Ireland the pronunciation (except
metri gratia) is riach ; in the latter it is commonly introduced into English :
every one knows what a 'a riach heifer' is, also 'a riach fog' [cco riabhach].

2 Two very abraded versions of this tale survive orally in the Highlands,
whither it must at once have been carried by the Islesmen who in thousands
took mercenary service with the great Irish chiefs during the ióth cent. : with
O'Uonnell and O'Neill especially. These curious waifs are printed by John
F. Campbell in Tales of the W. Highlands, I. pp. 289—319. The Kern (i.e.

Preface. xiii

Manannan mac Lir) if not himself historical, is the means of introducing us
to characters not only historical but modern: — (i) Blaclc Hugh (Hugh Oge)
became 'O'Donnell' at his father's death in 1505; in 1522 he fought the
b!oody battle of Knockavoe, otherwise 'the breach of loch Monann,' by
Strabane, in which O'Neill was defeated and had 900 men killed ; for his end,
see Extracts ad loc. His son and successor, Manus, compiled the life of
S. Columbkill now in the Bodleian. (ii) The contemporary Seaan mac an
iarla was 'John of Desmond/ son of Thomas of Drogheda above, eighth
Earl ; consequently brother of Mac Carthy-Riach's wife Kath)een Fitzgerald.
He is accused of having procured the death of his own brother, James (ninth
Earl), whom John manntach mac Edmond, a Geraldine of the Mac Gibbon
branch, beheaded at Rathkeale in 1487, aged twenty-nine years. For this
deed James's son Maurice (tenth Earl) banished his uncle John, and had
Shane manntach cut into many pieces, one'of which with his head was
exposed in the shambles of Limerick, the rest being distributed to other
cities. In 15 16 Shane mac an iarla was besieged in the castle of loch Gur
(county Limerick) by earl Maurice's son James and Mac Carthy-Riach (Donall
mac Finghin), his grandnephews, with other Mac Carthys. Shane's wife
being More, daughter of Murrough mac Brian Duíf O'Brien, he appealed to
her kin and, before long, the men of Thomond appeared in such force that
they of Desmond raised the siege : IV M ad ann., and Torna mac Torna
0'Mulconry's Irish record of the Desmonds, written after the death of James
mac Maurice above, eleventh Earl, t June i&th, 1529. (iii) The Mac Eochaids
'M'Keoghs' were hereditary chief poets of Leinster: see divers of their ióth
cent. poems in the Leabhar branach 'Book of the 0'Byrnes,' H. 1. 17 in Trinity
College, Dublin. Who their head was at our story's period does not appear.
(iv) It is not certain which O'Conor-Sligo the romancer means: Felim mac
Manus mac Brian, 'a charitable and humane man' (IV M), + 1 5 19 ; whether
he be the man or not, his Munster expedition (like all that is ascribed to the
other real characters) is fictitious. (v) 0'Kelly of Hy-Many (Teigue mac
Melachlin), head of the whole name, f 1513; 0'Kelly of the Callow (Teigue
Rua mac Melachlin), head of a sept of the úi Maine y t 15 19. (vi) The actual
Mac Murrough-Kavanagh, in virtue of descent from Diarmaid na ngall ' D. of
the English,' who first invited Strongbow over, was always styled 'king of
Leinster' ; ours must be Art Buie mac Donall Riach already alluded to, 1 1 5 17.
(vii) The O'Donellans were hereditary bards to the O'Conors-Connacht ; two
other branches of them there were, both in Ulster, and all poets by profession.
The Shane O'Donellan from whose hcfuse the Kern is lost to view for good
and all was doubtless a contemporary of the composer's. These identifica-
tions are thrown out merely as starting-points for the curious, who also may
accept it that the tale was written, if not during Black Hugh's life, very soon
after his death in 1537; and perhaps no one laughed at it more heartily than
would Manus his son who, though as a chief he was a man of the sword and
one that stood no nonsense, was yet a great wit and good versifier, as witness
his many epigrams in dán dircch that have come down. He more especially
loved occasionally to run a-tilt at his good friends and devoted adherents, the
Franciscan brethren of Donegal.

XIX. Bodach an chóta lachtna 'the Carle of the Drab Coat/

xiv Preface.

from Egerton 154: a I9th cent. paper MS. in the British Museum,
written by Edward O'Reillv. Herein mention is made of the
baron of Inchiquin's house, but that peer's identity is concealed.
Considering that the first earl of Thomond and baron was created
in 1543, it would have been invidious to specify which of them
was contemporary with Finn mac Cumall.

XX. Leighes coise Chéin ' the Leeching of Cian's leg' : from
Egerton 1781. The historical personages arc Brian of the
Tribute, his sons, and Cian son of Bran. The repetition of ' by
thy hand ' as an asseveration is farcical, but ' das ding an sich ' is
true to nature: it was customary to swear by the chiefs hand.

XXI. Bruidhen chéise Chorainn * the Enchanted Cave of Kesh-
corran' (county Sligo) : from Additional 18,747. Here bruidhen
is used in its secondary sense: see XXVI.

XXI T. Fotha chatha Mucramha * Occasion of the battle of
Mucramh' (county Galway), with particulars of the battle, and
its consequences, from leabhar Glinne . dá locha ' the Book of
Glendaloch,' now better known as ' the Book of Leinster': a
large-folio vellum MS. in Trinity College, Dublin ; who the
scribe or scribes were is not certain, but marginalia shew that
it was (when as yet in process of compilation) in the hands
of Finn Mac Gorman, bishop of Kildare, -f-1160. The con-
jecture of some that he had at any rate a great share in the
writing of its older part is supported by two passages that have
been much misinterpreted: the bishop's letter 1 in lower margin
of p. 288 ; and a colophon to the táin bó Cuailgne, p. 104/?, the
tone of which is that of a grave churchman much rather than of
an ordinary lay scribe. In one or two places the text of our
piece is not quite satisfactory.

1 Partly defaced, but having no inherent obscuritv whatever; it runs, and
should be pointed, thus : — " [Betha] ocus sláinte ó Fhiunn epscup chilli Dara
do Aed mac Chrimthainn . do fhiur leigind ardríg leithi moga Nuadat . ocus
do chomarbu Choluim meic Chrimthainn . ocus do phrímsenchaid Laigen ar
gaeis ocus eolas ocus trebaire lebar ocus fessa ocus foglomma . ocus scríbthar
dam deired in sceoil bicse. Cu cinnte dait a Aeid amnais . a fhir cosinnaeib
ollmais í cian gar [d'aen bith] it ingnais . mian dam do bith [frim deghais].
Tucthar dam duanaire meic Lonáin confaiccmis a cialla na nduan filet ann
etuale in Chrtsto" i.e. " Life and health from Finn, bishop of Kildare, to Aedh
mac Crimthann, i.e. to the professor of the king of the southern half of Ireland
[Dermot na ngall Mac Murrough], to the representative of Columba son of
Crimthann, to Leinster's prime antiquary for wisdom, skill, and cultivation

Preface, xv

of boolcs, lcnowledge, learning, and be the end of this little tale written ícr
íne. [Indeoendent quatrain:] O keen Aedh, be it to thee a thing certified,
thou man of fairest and pleasurable qualities, that, be it long or be it short
that any other shaH be without frequenting thee, 'tis my desire to have tnee
[ever] conveniently near to myself. [Postscript :] ' Let the book of [Flann]
mac Lonan's poems be given me that I may see the meaning of the pieces
that are in it, and fare thee weli in Christ." Be it observed that Dr. Todd's
version (Introd. to facs., p. 8a) violates all idiom, and is based (1) on tbe
erroneous supposition that prose and quatrain are consecutive matter (ii) on
the fallacy thereout arising: that, because preo. do vvith verbal noun forms a
certain and peculiar construction, it must do the same with a tense; which is
not the case. The ' líttle tale' is our XXII above and, as I understand it, the
Bishop was transcribing it when his copy gave out. "V 'erbs scríbthar, tucthar, are
neither indic. nor subj. but imperatives : not the imperious, but that of request,
. supplication, as in prayers, e.g. 'ora pro nobis' 'da nobis hodie.' Brackets in
'the quatrain enclose mere suggestions, but the sense ís quite obvious.

XXiII. Cath Chrinna 'the Battle of Crinna': from the Book
of Lismore. The central figure of the tale is Teigue, son of
Olioll Olom's son Cian, progenitor of the various tribes called
Cianacht. In stories relating to this individual there alwavs is
an element of humour. That one which told how he and a deer
killed each one the other at Rosnaree on the Boyne is losr
untbrtunateiy.

XXIV. Echtra mhac nEchach ' Adventure of Eochaid's Sons' :
from thc Book of Ballymote. Here wc arc told how and where
Niall of i;he nine Hostages 1 was born and, in an allegorv, 2 how
he attained to pre-eminence over his half-brethren. 3

1 From whose sons Conall (sl. 464) and Eoghan (T46O sprang the two
great tribes l:nown as cinél Conaill ' kind, or race, of Conall,' cinél Ecghazn
l race of Eoghan'; their couní , 'ies oeing tír Conaill ' C'3 land,' tfr Eoghain
'JL's land,' anglic'sed 'Tirconnell' and 'Tirowen' 'T^'rone' Offhevarious
septs or 'iiatTons' comprised in either v the O'Donnells eventually became
paramount in the former, ihe O'Neills in the latter; and their internecine
rivalrv, which endured for nearly a tbousand years and before Kinsale in 1602
culminatcd in the ruin of both, was such that later poets feigned Conall and
Eoghan to have been twins born in grips, either clutching the other by a
shoulder and a wrist, thus portending future discord (e.g. Teigue dall in iad
féin chinnios ar chioinn Néill, circ. 1 590). The annals however record that
Eoghan diea of grief for Conall's death.

* This stock parable of a hideous crone whom the approach of a fearless
love. transforms into a miracle of beauty personating (according to circum-
stances) either sovereignty over Ireland or chiefry of a clan, signified that these
prizes fell to energy and the strong hand.

* The most celebrated of these was Brian, progenitor of the tribe called úi
Bhriuin ' nepotes Briani,' the subdivisions of which were distinguished by

xvi Preface.

their localities, as úi Bhriuin seo/a, bréifne, etc. ; after the establishment of
surnames their chief septs were the O'Conors-Connacht, O'Conors-Sligo,
O'Conors-Donn, O'Conors-Rua (all in Connacht), 0'Flahertys, 0'Reillys and
O'Rourlces (see the Boolc of Rights, p. 107, note r). Note that the O'Conors-
Fal> (in K.'s and Q.'s cos.) were of Leinster origin, from Cahir More's son
Ros failghe ; O'Conors-Corcomrua (in Clare) and 0'Conors-Kerry, of the
clanna-Rury in Ulidia ; and the O'Conors of Glengiven (county Derry), in
which they have been numerous in our own times, are of the Cianacht or
posterity of Teigue son of Cian.

XXV. 1 Death of king Crimthann son of Fidach, and of Brian,
Ailill, Fiachra, three.of his predecessor Eochaid's sons: from the
Book of Ballymote. Here we meet vvith the use of poison, which
as an instrument of crime occurs but very seldom in the huge
corpus of Irish legend ; in Irish history, so far as I can recollect,
not at all. Even to the race they hated so bitterly, the very
Elizabethans did not impute such practices. 2

1 The reader will please to observe that in the Extracts (both text and
translation) this piece is misnumbered XXVI.

* They did better: they themselves had recourse to them. In 1563 lord
deputy Sussex (using one Thomas Smyth as his tool) sought with a present
of poisoned wine to rid 'the State' of Shane O'Neill, and came near to suc-
ceed. O'Neill addressed a remonstrance to Elizabeth, and she expressed
great indignation at the attempt (Sta. Pa., Ir., Eliz. ix, no. 32).

XXVI. Brnidhen bheg na hAlmaine ' the little Brawl at Almh-
ain': 1 from Additional 18,747. Good version of a tale which,
according to 0'Curry, is not very common.

1 As in the case of XVIII, this English title too is an innovation on the
accepted rendering: 'the little Fort of Almhain.' In the first place, no doubt
whatever but that primarily bruidhen (n. f., gen. bruidhne) means, not a fort,
but a royal or other mansion for hospitality on a large scale, and in that sense
is frequent in tales. According to a mem. in Lismore f, 158 £: 2 and else-
where, there were in Ireland five prime or special bruidhens (to which some
added a sixth), being of this construction : each one had seven doors, was
traversed foy seven alleys, and had seven hearths ; every hearth with its
cauldron that held a beef and a pig in bacon. Secondly, these bruidhens are
the subject of as many tales relating, with variety of time and circumstance,
how during banquets they severally were surprised, storjned and destroyed,
with whole or partial slaughter of the revellers. Hence in the title of a story
the term bruidhen alone indicates suíficiently that it is one of violence in
some form, but connected with a dwelling; the full formula being toghail
bruidhne ' the talcing' ' demolition ' of a given mansion. In the body of other
narratives bruidhcn therefore often occurs in a secondary sense, implying a
ruse or device for violent purposes, e.g. do chuir sé bruidhen roitrie 'he set a
bruidhen for him' ; do bhí bruidhen aige ar muir agus bruidhen ar tír ' he had

Preface. xvii

one such on sea, and another on land ' : where clearly there cannot be ques-
tion of an actual edifice. To-day, colloquially, the word signifies 'a quarrel'
• dissension ' ' ruction ' : tárrla bruidhen eatorra ' there happened a row between
them'; duine bruidhentach 'a quarrelsome person'; and such would seem to
be the meaning in our title. Consider these points: — (i) Here we have a
bruidhen-áwelWng, but neither is it stormed nor destroyed. (ii) If this was
a small or lesser 'fort' (let us call it), where or what was the greater? It is
not mentioned, nor does adj. Mf ' little ' appear except in the title, (iii) The
bountiful great hall of Almhain is notorious in Ossianic lore ; we do not hear
of any subsidiary refectory. (iv) The dwelling that seated such a company
cannot have been a small one ; and this last suggests : to what then does the
Mittle' refer? surely the broil in which so many fell was a big one. True;
but the adj. is employed playfully, to emphasize the fact that not a sword was
drawn nor spear thrown : the affair began with a buffet, and never proceeded
to anything worse than sledge-hammers ; it was in fact merely 'a glove fight.'

XXVII. Echtra T/iaidg mJieic Chéin 'the Adventure of Cian's
son Teigue ' : from the Book of Lismore. The progenitor of the
various Cianachta is presented as true to his reputation for ' bon-
hommie' and shrewdness. When Veniusa in the island tells him
that Connla Rua and she after all those years passed together,
and they loving each other, are still as it were strangers, Teigue's
comment: is aebda ocns is ait sin amounts to 'c'est magnifique
mais ce n'est pas la guerre,' exactly. Amongst other localities, I
leave ■ the land of Fresen ' to scientific geographers ; the name
of ' Fresenius ' is not unknown to students of chemistry : is it of
Fresenic origin ?

XXVIII. Boramha 'the Boromean Tribute': from the Book
of Leinster ; a historv, so far as it extends, 1 of that famous
impost's origin and of difficulties experienced in levying it
during the succeeding ages. 2

1 i.e. from king Tuathal techtmar t 106, who first instituted the tax, to
S. Moling of Luachair t 596, who procured its remission.

2 From the most remote times collection of any kind of dues has in Ireland
been a ticklish business ; the extraordinary tale called ' the Siege of Cnoc
damhgairej near Knocklong (county Limerick), is based on king Cormac's
attempt forcibly to exact his revenue from Munster, a province which appears
to have habitually and successfully been refractory to the monarchs, i.e. kings
of all Ireland as distinguished from the five provincial kings. As for the cios
' rent ' (so Elizabethans rendered it, and such it means to-day) or tribute which
the urradha ' subordinate chiefs ' paid to their chief paramount, it had to be
taken. In English a chiefs urradha were called his 'gentlemen': thus
O'Cpnor-Sligo was O'Donnell's gentleman, and continually it needed hundreds
of swords and axes (many of whom never saw Tirconall again) to persuade
him to his duty. The following again were O'Conor-Sligo's gentlemen

b

xviii Preface.

O'Dowda, O'Gara, O'Hara-Buie, O'Hara-Riach, O'Hart, Mac Donough of
thc Corann and Mac Donough of Tirerrill, who all were just as reluctant to
part. The whole theory is summed up in a still lively tradition of the follow-
ing correspondence (incorrectly given in the Abbé Mageoghegan's Histoire

d'Irlande): cuir chugam tno chios nó mara gcuirir mise O DOMHNAILL

i.e. "send me my rent, or if not O'Donnell"; answer: ní fhuil cios

agat orm agus dd mbiadh mise O Neill i.e. " I owe you no rent, and if I

did O'Neill." Fictitious if you will, but typical.

XXIX. Fragmentary Annals: from Egerton 1782. In this
tract, as well as in I, II, V, VI, XXVIII, it will be noticed
that some outrageously discreditable dodges (the only condign
word) are laid to the charge of eminent saints. The late William
Reeves, D.D., and John O'Donovan, 1 have comment;ed severely
on passages of this nature ; arguing that, while they manifestly
are fabulous, the fact of their concoction betrays the low moral
standard of whatever age it was that gave them birth. I confess
that I cannot take the matter quite so seriously: these episodes
have all the appearance of broad caricatures drawn to raise a
laugh, 2 and perhaps the worst that can be said of them is that
they are not in the taste of our day ; even as Gilray's and Row-
landson's political cartoons would no lon^er attract a generation
accustomed to John Tenniel. It is idle to suppose that the native
Irish writers of remote times, whose general tone indubitably is
that of gentlemen writing for gentlemen, knew no better than
seriously to credit men like S. Columbkill and Adamnan, for
instance, with conduct wdrthy of Til Eulenspiegel.

1 The former in his Adamnan's Life of Columba, the latter in his ed. of
part of this piece.

2 Nor were the heroes so sacred but that they too were victims of burlesque :
in the tale of Illann ilchrothach (the king of Spain's son), Finn and Ossian
not only ' funk/ but act with incredible meanness ; the Stowe copy of tochmarc
Eimre ' the Wooing of Eimer' is immediately followed by a short story : aithed
Eimre re mac rígh Lochlann ' Eimer's Elopement with the king of Lochlann's
son,' in which Ireland's paragon of chastity and fidelity (at that time Cuchullin's
wife) is pourtrayed as shamcless and unfaithful. The quatrains appended to
this bit sufficiently mark the writer's spirit ; and it must be remembered that,
as inter alia many of their sobriquets shew, the Irish were (and indeed are
still) particularly fond of the joké per antiphrasín.

XXX. Story of a Wicked Girl of the Greeks : from the Book
of Leinster ; not of Irish origin, but selected merely on account
of its suitable length. 1

Preface. xix

1 Some peculiar constructions there are in this tale, which can be more
accurately rendered in Latin. The style is not Ciceronian, it is true ; but
there is no knowing what Tully might have written had he translated literally
from Irish. He would have been none the worse for being able to do so.

XXXI. Abacuc's Perjury : from the Book of Leinstcr. How
one bearíng a Hebrew name 1 chanced to be at the Convention
of Taillte is not explained.

1 It has been put through a process of folk-etymology the intermediate
stage of which we see p. 78 of tr., and the last in Maurice O'Conor's copy of
Keating's History: — "A.D. 517: do ghab Tuathal maelgharb mac Chormaic
chaoich meic Chairbre meic Néill naoighiallaig do shíol Eiremhóin ríogacht
Eirenn trí bliadna dég. is fá'n am so do thuit a chenn do bhacach i naonach
Thaillten tré láimh Chiaráin do thabairt i néithech . agus do mhair sé cheithre
bliadna mar sin idir na manchaib gan chenn" i.e. " A.D. 517: Tuathal mael-
gharb, son of Cormac caech son of Niall 9 H. of the seed of Heremon, had
the kingdom of Ireland for thirteen years. At this time it was that his head
fell from a beggar in the Convention of Taillte through his having sworn by
Kieran's hand in a lie ; in which plight he lived among the monks, headless,
for four years" (Eg. 1 12, f. 348 b).

Our tales being disposed of thus, let us collect a few items of
evidence as to the nature and peculiarities of the people with
whom they originated. P'irst comes Strábo (*f*circ A.D. 25), say-
ing that Ireland lies to the north of Britain, that the inhabitants
are wilder than the Britons, are cannibals with enormous appetites,
and consider it but decent to cat their dcfunct fathers ; the simple
anthropophagy hc excuses by allcging that it is a Scythian habit
too, whtle Gauls, Iberians and vcry many othcrs have rcsortcd
to it in síegc extremities. Thcy had, says he, peculiar notions as
to degrees of consanguinity ; but the great geographcr, like the
honest man he was, warns us that hc had no corroborators
worthy of credit. 1 Pomponius Mela, iú the first cent, will not

1 Ei'aí 6s Kai áXkcu irepi ti)v BptrraviKÍ)v vi)<n. pitcpaí ntyá\r) #' /) 'ltpvr) irpóc áptcrov
avry irapafltfiXrifiívt) 7cpoftí)KT)£ náWov % irXaroQ í\ovoa. TTtpl i)Q ovdtv txoftav \sytiv
aafptg ir\i)v 'óti áyptwrtpoi tCjv RpiTravStv v7ráp\ov<riv oi KaTOitcovvTf.q avTt)v avQpiú-
rro<páyoi St úvTttj Kai iro\v<páyoi toÍ'C rs iraTÍpaQ Tt\t.VTr)oavTtQ KaTeo9ítiv tv «coXy
TiOéfitvoi. Kai ravra S' ovtu) \iyofitv úq ovk é\ovn.c a^ioirífjTovc fiápTvpag. miroi tó ye
Tt)C áv9pu)7ro<payíac Kai "StivOticbv iívai \kytrai Kai iv avayKa~ic ico\iopKi)TiKalc Kai
Kf\roi Kai'lfir)ptQKai d\\oi ir\úovc iroit)<rai tovto \tyovrai (IV. v, 4). The verifier
will perceive this excerpt to be very slightly contracted. That ornament pf
the Porch, Chrysippus, wrote up to a thousand lines inculcating that survivors
are bound to eat their dead: — iv $i tu) TLepi iro\iTdac Kai fitfrpáai \íyn mrvipxw-
9ai Kai 9vyaTpá<Ji Kai vioÍQ' rá S' avrá <pí)<n Kai iv rf» Hipi rúv fii) Si' iavrá aipiriuv

b 2

xx Preface.

allow that there is any elemcnt whatever of good in them :
ignorant of all virtues they are, devoid of piet^. 1 Lastly (of the
ancients), in the second century Solinus, pedant and plagiarist,
writes that the new-born Irish man-child had its first solid
nutriment gently administered by the mothcr on the point of
her husband's sword, the while she uttered gentile prayers that
by such weapon her offspring [having lived by it] might cven-
tually and honourably die in war. 2

Now let us hear the famous Jesuit Edmond Campion, a
Londoner and graduate of Oxford. Under date of June the
9th, 1571, he writes in the preface to his. Irish narrative : 3 —

(i) Irish chronicles, although they be reported to be full fraught of lewde
examples, idle tales and genealogies, ' et quicquid Gra*cia mendax audet in
bistoria'; yet concerning the state of that wild people I am persuaded that
with choice and judgment I might have suclced thence some better store
of matter, and gladly would have sought them, had I found an interpreter
or understood their tongue : the one [interpreters] so rare that scarcely
five in five hundred can skill thereof ; the other so hard that it asketh con-
tinuance in the land of more yeares than I had months to spare about the
business.

Upon the authority no doubt of his entertainer J. Stanihurst,
Recorder of Dublin and Speaker of the Irish Commons, an
Englishman, he characterises the natives : —

(ii) The people are thus inclined: religious, franke, amorous, irefull, suffer-
able of paines infinite, very glorious [glorieux], many sorcerers, exceilent horse-

ívOvq *v ápxij. tv Ce Ttp y Ilfpi httaiov /cará tovq %i\íovq otí\ovq ko.< tovq á-rtaOavóvTaQ
nartoOÍHv Kh\tínn> (Diog. Laert. in vit. Chrys.). In the other respects our heathen
Irish were not genuine Stoics, inasmuch as it was only Bacchus that rapt
them to do what the Greek preached, and they were much ashamed after-
wards ; Brantóme and Tailemant des Réaux tell us what some períectly sober
Christians did : not casually, but habitually and ex professo, and there are
those that know what goes on now-a-days. As for Extract XXIX. xiv, refer-
ring to Christian times, it must be believed ' per impossibile' or not at all.

1 Cultores ejus [Ivernaej inconditi sunt, et omnium virtutum ignari, pietatis
expertes (III. vi, 65).

2 Puerpera siquando marem edidit primos cibos gladio imponit mariti,
inque os parvuli summo mucrone auspicium aiimentorum leviter infert, et
gentiíibus votis optat non aliter quam in bello et inter arma rnortem oppetat
(cap. 35). It must be confessed that, during sixteen hundred years at ieast,
the far-reaching efficacity of their pagan orisons was abundantly manifest
in those ladies' remote descendants.

* Edition of 1809.

Pi'cface. xxi

men, delighted with warres, great almsgivers, passing in hospitalitie ; the
lewder sort (both clarkes and laymen) are sensuall and loose above measure.
They are sharpe witted, lovers of learning, capablc of any studie whercunto
they bend themseh'es, constant in travaile, adventurous, intractable, kinde-
hcarted, secret in displeasurc (p. 19).

(iii) In some corncrs of thc land they uscd a damnable superstition, leaving
the right armes of their infants malcs unchristened (as they tearmed it), to the
intent it might give a more ungracious and dcadly blow (p. 21).

(iv) I found a fragment of an epistle wherein a vertuous monke declareth
that to him (travailing in Ulster) camc a grave gcntleman about Easter
desirous to be confessed and houseled, who in all his life had nevcr yet
received the blessed Sacráment When he had said his minde, thc priest
demanded him whether he were faultlcsse in the sinne of homicide ? hee
answered that hee ncvcr wist the matter to be hainous before ; but being
instructed thereof he confessed the murther of five: the rest he left wounded
so as he knew not whether they lived or no. Then was he taught that both
the one and the other were execrablc, and verie meekelie humbled himself to
repentance (ibid.).

(v) One office in the house of a great man is a tale teller, who bringeth his
lord on sleepe with tales vain and frivolous, whercunto the number give sooth
and credence. So light they are in beleeving whatsoever is witji any counte-
nance of gravitie affirmed by their supcriours whom they esteem and honour,
that a lewd prelate witliin these few yeares needy of money was able to ])er-
swade his parish that S. Patricke, in striving with S. Peter to let an Irish
galloglass into Heaven, had his head broken with the keyes ; for whose relicf
he obtained a collection (p. 25).

(vi) Where they fancie and favour they are wonderfull kinde. Thcy
exchange by commiitation of wares for the most part, and have utterly no
Coyne stirring in any great lords' houses. 1 Some of them are richly plated ;
their ladies are trimmed rather with massie jewels than vvith garish apparell ;
it is counted a beautie in them to be tall, round and fat (p. 28).

So far a writcr who, when hc comes to deal with contcmporary
events in Ireland, discloses great rancour. Better for him he
had tarried with the wild men that never harmcd him, or in some
of the lands which he visited after them ;'when he returned, his
own highlv civilised countrymcn rewarded his John-Bullism with
a degree higher than any he had taken at Oxford : in fact, on
the ist of December, 1581, they hanged and quartered him.

A far more equitable vvriter was Richard Stanihurst, 2 son of

1 Writers are fond of remarking either that history repeats itself, or that
history does not repeat itself, according to thcir exigency. It is safe to affirm
that here the former aphorism is the one in point.

2 Born in Dublin 1552, 1 1618. Except in the accidcnt of his birth he was
an Englishman : could not speak Irish, a defect which in that day quite shut

xxii Preface.

the Recorder and Speaker above, and (like Campion) a Roman
Catholic priest ; his 'Description of Ireland' is printed in Ralph
Holinshed's Chronicles. 1 Several of his passages are identical
with Campion's, which is not surprising ; but the following are
his own. Under heading of "The disposition ánd manners of
the meere Irish, commonlie called the wild Irish" we find : —

(vii) The men are clean of skin and hew, of stature tall. The women are
well favoured, cleane coloured, faire handed, big and large, suffered from
their infancie to grow at will, nothing curious 2 of their feature and proportion
of body. Their infants (they of the meaner sort) are neither swadled nor
lapped in linen, but folded up starke naked in a blanket till they can go
(p. 44 : 2).

(viii) Greedie of praise they be, and fearefull of dishonor, and to this end
they esteem their poets who write Irish learnedlie and pen their sonnets
heroicall, for which they are bountifully rewarded; if not, they send out
libels in dispraise (ibid.).

(ix) The Irish man standeth so much upon his gentilitie that he termeth
anic one of the English sept, and planted [born and settled] in Ireland,
* bobdeagh galteagh \bodach gattda\ that is : ' English churle ' ; but if he be an
Englishman borne, then he nameth him 'bobdeagh saxonagh [bodach sac-
sanachy that is : a * Saxon churle' ; so that both are churles, and he the onelie
gentleman.

(x) They observe divers degrees, according to which each man is regarded.
The basest sort among them are little yoong wags called ' Daltins [dail-
tíncdhaV v> these are lackies and are serviceable to the groomes and horse-
boics, who are a degree above the ' daltins.' Of the third degree is the Kerne,
who is an ordinary [private] soldier using for his weapon sword and target.
Kerne signifieth (as noble men of deepe iudgenient informed me) : a shower
of Hcll,' 4 because they are taken for no better than for rakehels, or the divell's

Jiim off from intercourse with natives ; in political feeling was thoroughly
English, was a sufficiently severe critic, yet had some sense of fair play and
wrote without bitterness.

1 Holinshed as well was a churchman f 1593; our excerpts are from the
ed. of 1583.

2 i.e. ' careful,' in the way of using artificial aids : as corsets and more.

3 The word dailtín is still in common use : bishop O'Brien in his dictionary
rightly explains it by ' a jaclcanapes, a puppy, an impertinent insignificant
fcllow.'

4 i.e. as though ceithern (n.f. of number: a body, regiment, of the men
individually called ceatharnach) were a corruption of cith ifrinn 'imber
inferni': thus man-o'-war's-men 'of deepe iudgement' called the old'Bel-
lerophon' the ' Billy-ruffian' and, etymologically, with as much reason. There
is no Hiberno-english equivalent for ceatharnach, but the vocable (pron.
ceathronach) is often introduced in speaking English, in the sense of 'a
rowdy' and so forth ; the Scots make it 'cateran,' a Highland freebooter.

Preface. xxiii

blaclce gard, by reasing of the stinking sturre [sco. ■ stour'] they keepe whcre-
soever they be. The fourth degree is a Galloglasse, using a kind of polla.x
for his vveapon. These men are commonlie weieward rather by profession
than by nature : grim of countenance, tall of stature, big of lim, burlie of
bodie, well and strongly timbered, chieflie feeding on beefe, porke, and butter.
The fift degree is to be an Horsseman, which is the chiefest next the lord and
captaine. These horssemen, when they have no staie of their owne, gad and
range from house to house like arrant knights of the round table, and they
never dismount untill they ride into the hall and as farre as the table
(p. 45 : l).

(xi) To rob and spoile their enimies they dceme it none ofifense, nor seeke
anie meanes to recover their losse but even to watch them the like turnc ; but
if neighbors and friends [blood relatives] send their purvciors to purloine one
another, such actions are iudged by the breighons [brei/heamhain ' brehons '
4 judges '] aforesaid (p. 45 : 2).

Their food, dress, lahguage, shall be barely glanced at:—

(xii) No meat they fansie so much as porke, and the fatter the better. One
of John O'Nel's [Shane O'Neill's] household demanded of his fellow whcther
beefe were better than porke ; " that (quoth the other) is as intricat a ques-
tion as to ask whether thou art better than O'Nele" (Stanihurst, lib. cit.
P- 45:0.

(xiii) Their plenty of grasse makes the Irish have infinite multitudes of
cattle ; and in the heate of the late rebellion [1598 — 1603] the very vagabond
rebels had great multitudes of cowes which they stil (like the nomades) drove
with them whether soever themselves were driven, and fought for them as for
their altars and families (Fynes Moryson's Itinerary, pt. III. iv, 5: ed. 1617,
p. 160). They feede most on whitmeates, and esteeme for a great dainty
sower curds, vulgarly called by them ' bonaclabbe ' x ; and for this cause they
watchfully keepe their cowes, and fight for them as for religion and life (p. 163).

(xiv) Linnen shirts the rich doe weare for wantonnesse and l>ravery, with
wide hanging sleeves, playted ; thirtie yards are little enough forone of them.
They have now left their saflfron, and learne to wash their shirts four or five
times in a yeare (Campion, lib. cit. p. 24).

(xv) Ireland yeelds much flax, which the inhabitants work into yarne, and
export the same in great quantity. And of old they had such plenty of linnen
cloth as the wild Irish used to wearethirty or forty eiles in ashirt, al gathered
and wrinckled [i.e. ' lcilted '] and washed in saffron, because they never put
them ofif til they were worne out 2 (Moryson, ubi supra).

1 i.e. bainne clabair 'clotted milk J —bainne reamhar 'thicfc milk,' according
to locality.

2 Friend Fynes's veracity cannot be^dealt with here ; but in the same breath
he tells us that they slept naked. This had been the custom of Europe : —
C'est que nos aieux couchaient nus, ainsi que nt>s aieules. Cette nudité
nocturne était encore usitée au temps de Charles VII. [1403 — 1 46 1 ]. Toutes
les miniatures de nos vieux manuscrits, méme les gravures de nos premiers
imprimés gothiques, jusqu'á Frangois Ier [1494 — 1547J, s'accordent á placer

xxiv Preface.

(xvi) The tongue is sharp and sententious, offereth great occasion to quicke
apothegmes and proper allusions ; wherefore their common iesters, bards,
and rhvmers, are said to delight passinglv them that conceive the grace and
propriety of the tongue. But the true Irish indeed differeth so much from
that they commonly speake, that scarce one among flve score can either
write, read, or understand it ; therefore it is prescribed among certaine their
poets and students of antiquitie (Campion, lib. cit. p. 17).

(xvii) And in verie deed the language carrieth such difficultie with it, what
for the strangenesse of the phrase and the curious featness of the pronuncia-
tion, that a verie few of the countrie can attein to the perfection thereof }
and much lesse a forrener or stranger (Stanihurst, lib. cit. p. 12: 2).

A possible objection, that these illustrations (as being com-
paratively modern) cannot well bear on tales of much earlier
ages, may be forestalled by observing that down to 1600 the old
Irish way of life had not khown solution of continuity: so far
had English influences been from prevailing, that the reverse took
place. Within an incredibly short period numbers of the Norman
arrivals flung off their surcoats and the rest to don the Irish shirt
and trews ; they were of fine linguistic capacity, and lost no time
in procuring the best dictionaries extant : Strongbow himself
chose Dermot Mac Murrough's beautiful sister Eva, while the
de Burgos [' Bourkes '] went to intermarrying with the O'Briens ;
and sp with others, whose ■ chiefest books were women's looks,
which right good Irish taught them.' Then they took bards and
brehons, and became the * Hibernis ipsis hiberniores ' of Henry
the VIII's time. The assimilating power was so great that
Stanihurst complains: —

(xviii) The verie English of bir'h, conversant with the savage sort of that
people became degenerat and, as though they had tasted of Ceres' poisoned
cup, are quite altered (lib. cit. p. 45 : 2).

The general reader, it may be, will not flnd much to interest
him in the few remarks that follovv ; but the book's welfare and
a pardonable regard for my ovvn safety necessitate them : —

In preparing this collection of Irish tales I have followed lines

dans un état complet de nudité toutes les personnes qu'elles représentent
au lit (Antony Méray, la Vie au temps des Cours d'Amour: Paris 1876, pp.
229-31-33). Thís for princes, knights, and dames of high degree ; every-
where the people shewed íhemselves in this respect strong conservatives.

1 This remark and Campion's are but as though in respe-t of Chaucer,
Shelley's ' Revolt of Islam,' Tennyson's * In Memoriam,' arc L^owning's
poems, one said so much of the English populace.

Preface. xxv

oí my own, begotten of a theory that these studies can be
popularised only by a division of labour. Accordingly I aspire
to a róle no higher than that of the humble quarryman who
painfully gets the rough stufT, winds it to the surface, and there
leaves it to be dealt with as they list by stonecutter and sculptor,
architect and engineer: here is raw material for 'keltologue'
and . ' philologue/ for folklorist, comparative mythologist, and
others. Personally I cannot boast of being anvthing that ends
in either Mogue' or ' -ist ' : that is to say in these countries ;
were I back in the United States, I should of course profess at
least the arts of ' breathist/ ' eatist,' ' sleepist/ and ■ wallcist'

The plan of campaign (for campaign it is) demanding that
anything outside of Irish matter and its equivalent in English
should be a minimum, while it was needful that to non-experts
should be given some sort of foothold in an otherwise hopeless
morass of narnes and events entirely new to them and dcvoid
of dates, in preference to a body of cheap second-hand notes
pillaged from the prínted works of John O'Donovan I have
appended the Extracts. For two reasons the text of these is
not and ought not to be in the Irish volume: firstly, this latter
was in the binder's hands before it occurred to me to add such
an appendix ; secondly, the impression of this English volume
largely exceeds that of the other.

This has no claim to be a critical edition : where an editor is
dcnied the opportunity of comparing different versions, such a
thing is impossible ; apart from which, the work could not be
extended and retardcd indefinitely. I hope just to see it occupy
the rank which Orienta'ists agree in according to products of the
native presses of Stamboul, Cairo, and Bouláq: that of a good
and careful manuscript. Of set purpose or, as some would have
it, of malice prepense, I have in the direction of uniformity
tampered scmewhat with the orthography [and that alone) of my
sources, and have accentuated. In this the student beginning his
Celtic studies will find his account, and thereby much space has
been saved ; details of the method will provisionally appear else-
whcre. It may be ^vell to add that it is not suitable to all texts,
nor to all editors ; in the case of these pieces and their editor it
appeared to me to bc legitimate.

By the way of bibliography it may be mentioned that VII, text

xxv i Preface.

with German tr., was printed by Ernst Windisch 1 in 1884 ; VIII,
another version, from the Book of Lecan, by Brian 0'Looney 2 in
1870; XIII is printed in the Kilkenny Archaeological Society's
Journal (^th series, i p. 96) by J. O'Beirne-Crowe, whom also I
knew: one whose great amount of real knowledge was marred
by eccentric fancies in translation ; a Highland tale having the
same name as XX, but without other common element, ap-
pears ir* * Fire-side Stories': D. Nutt, London, 1890; XXII and
XXVIII are edited by Whitley Stokes in Revue Celtique 3 xiii ;
a portion of XXIX is comprised in John O'Donovan's 'Three
Fragments/ edited in 1860 from a paper MS. written more than
a century after Eg. 1782, a codex with which he does not appear
to be familiar ; with XXX compare LXXVII in Sir Frederick
Madden's Early English versions of the Gesta Romanorum, from
Add. 9066 (re-edited by Sidney J. H. Herrtage in 1879), p. 394:
'Of the penance of a Woman which had committed three Mur-
ders,' aiso Méon's Nouveau recueil de Fabliaux et Contes (Paris
1823), ii 256: 'de la Roine qui ocist son Scnechal,' and le Grand's
Fabliaux (Paris J781) v 189. This hint I owe to Norman Moore.
What with O'Currv's 'MS. Materials' and 'Manners and Cus-
toms,' d'Arbois de Jubainville's ' Essai d'un Catalogue/ and the
R. í. A. facsimiles, the inquirer need not be at a loss respecting
other MS. versions.

From those facsimiles it is that the pieces referred to LU, LL,
LB and BB, are derived : the last of these is photographed ; the
first three, lithographed, are noble monuments of modern Irish
penmanship, and deserved better than that the able and inoffen-
sive man (last of a line of scribes) who executed them should

1 Professor of Sanskrit in the University of Leipsic, one of the few dis-
tinguished continental scljolars in this department who act on the golden
rule : ' sic utere tuo ut alienum non laedas.' With his usual kindness he sent
me the ' separat-abdruck ' of his paper read before the Royal Gesellschaft der
Wissenschaften of Saxony, July 29th as above.

2 In the Academy's Irish MSS. series, i pt. 1.

3 On January i8th of this year, at which time my text and version of XXII
were in printer's hands, I was offered the loan of this edition ; I declined it
however, and never saw it until October ist (when I applied for it at the
British Muscum), nor have I altered a tittle of my own in consequence. The
same applies to XXVIII, which I first saw on December ist, long after mine
was printed.

Preface. xxvii

i

have had his last years embittered, if not his end hastened, by
outrageous onslaughts of incompetent critics. I knevv Joseph
O'Longan well.

Higher up I spoke of tossing straws ; but to me, the tosser,
this has been the tossing of a caber as large as they make them.
The body of the work, indices included, has been printed bctween
April 4U1, 1891, and November uth, 1892 ; it was started with
copy just sufficient to furnish 16 pp. each of text and translation.
During that period therefore the entire text was copied for press :
much of it and all the translation being written twice, a rough
version first, then the revised, which I confess might with the
advantage of time have been made much better than it is. Any
that have experienced what it is, with difficult work and for a
long spell to keep just ahead of an energetic printer, will under-
stand me. At this rate of speed the Extracts were not only
writtcn and translated, but hunted up and discovered as well.
Indcx C had to be omitted: it was made, and besides 'matters'
contained many words and phrases which it seemed desirable
to notice, and corrections not a few ; but there was not room
for it.

From first to last I have worked single-handed : in no respect
have I reccived textual help whatsoever ; and if so it be that 'tis
more blessed to give than to receive, then native Irish scholars
both past and prescnt must be rated as blest indeed. Of the
several volumes of Irish stories in English dress, without Irish,
which one so oftcn sees quoted, I have never even beheld one.

Serious obligations of another kind however I am under, and
it is with much gratitude that I acknowledge them: —

The late Duke of Devonshire, with accustomed liberality, con-
sented that for my purpose the Book of Lismore should tempo-
rarily be deposited in the British Museum, whither Lady Louisa
Egerton was good enough herself to convey it, Edward J. L.
Scott, Kceper of the MSS., having first kindly consented to take
charge. In the same spirit this loan was continued to me by
his Gracc that now is.

To my countrymen and friends, Norman Moore above and
J. J. Mac Sweeney, I am much beholden: to the former for
unlimited use, as reader and as borrower, of his excellent Irish
library ; to the latter for the alacrity and accuracy of his answers

xxviii Preface.

to queries anent classification and particulars of MSS. under his
hand as Assistant-Librarian of the Royal Irish Academy.

Nor must I omit hearty tributc to the good-will and intelligent
interest manifested by all concerned in the material production
of this book: the Irish was printed as readily and as correctly as
the English, and throughout there has not been a hitch.

This leads me to briefly account for non-use of Irish type : the
reason is a business one simply ; it vvas commercially impossible.
The old character is the best for texts such as I have printed,
in which aspirations abound ; scientifically, it is not suitable for
the oldest texts: for them italics are essential, and in Irish
tvpe 1 y° u have them not.

One regret I surely have, and it is a keen one: that Sidney
Williams, head and founder of the house from vvhich Silva
Gadelica goes forth, is no longer here to see the completion of
a ver.ture so readily and kindly undertakcn at my instance.

Let me finish by intimating, since I am often tantalised by
having a kinsman's good work attributed to myself, that my
trade mark (without which no goods are genuine) is either as on
the title-page,'or thus in full,

STANDISH HAYES 0'GRADY.

1 Many inconsequent utterances there have been about the difficulties of
its use, and the impossibilitv of attaining to accuracv ; but what about setting
up and correcting Arabic, Hebrew, Sanskrit, and mathematical work? I
take it on myself to say that, were the demand by a miracle to become such
as would warrant the purchase of an Irish fount, not a murmur would be
heard in the office of Messrs. Green and Son.

Loc aimsir pearsa agus tugaid déanmha ddn /cabharsa,

an tiodal laidne tra atá ina éádan ionann brigh sin

agus an ní as bolg an tsoláthair le gaodh/aib.

Loc do Lonnclain mór na Saxan. Aimsir do an tan ba haois do'n
tighearna míle agus ocht gcéad bliadhan cheithre fichid a dó déag.
'Pearsa dho Stainndis mac an Aodhaig mheic Dhiarmada óig úi Ghrada
do'n treibh luimnighig is gurab ann nigadh i ndúithehe Mheic Bhriain
ua gCuanach ag fíorbhun chnuic aoibhinn Ghréine do shonnradh . clann
Ghráda iomorro risa ráidhtear fós ceinéal nDúnghaile craobh iadsan do
chraobaib shíl Aodha dá bfuil Mac Conmara agus a lán . agus roinndo
dhal Chais i dTuadhmumhain síol nAodha féin .i. O Gráda (Ainéislis)
mac Muirchertaig mheic Edruth meic Mhaélmaith mheic Ghráda (ó a
sloinnter Grádaig) mheic Thresaig mheic Airt mheic Chuinn raheic
Fhollachtna mheic Chormaic mheic Shechnasaig mheic Fhlaithrí mheic
Ruadghusa mheic Fhodalbaig mheic Dhtínghaile (ó a bfuil an ceméal)
mheic Thiopraide mheic Fhorannáin mheic Fhionáin mheic Blirénainn
mheic Eachach mheic Chaisín mheic Chais (is ann choindrecait uile dál
gCais) mheic Chonaill eachluaith mheic Luighdeach mhinn mheic Aon-
ghusa thíríg mheic Fhirchuirb mheic Chormaic chais mlieic Oililla óluim
mheic Eoghain mhóir dá dtugthar mogh Nuadhat. Tugaid a dheanma
a riachtanas a leasa atá isan am so do láthair re gach neaCh dá anbíainne
do Ghaodlaib do chur le chéile agus feacadh ar a lá mbágha do thabairt
go diithrachtach d'fios an dtiocfadh leo blogh ná bliíire éigin d'ealadhain
agus d'ollamnacht na sean do thárrtháil feasda gan bádhadh gan buan-
chailleamain ós anois as dol i ndéidhenaighe do'n ló agus an teanga
bhinn mhátharda beag nac.h, tráighte.

Monuar iar sin ní ar thalamh na hEireann ná ar shliocht Ghaodail
ghlais mheic Niuil mheic Fhéiniusa fharrsaig andiu budh dhócha aon-
dream taidhbseach agus drithleoigín dúile aco i bfinnsgéalaidheacht ná
i bfionnstaraidheacht a dtíre . ionnus má b'fíor do Dháibhí OBhrua-
dair dhá chéad bliadhan ó shoin ar chan sé do chloinn Chonchonnacht

vi Loc aimsir'.

úi Dhálaigh do léig díobh an dán ceinéalta ba dhual dóibh gur scacht
bfichid fíre dhúinne an dhá rann agus ceangal céadna sin do thagairt
renár lucht gcomhaimsire féin mar atá : —

D' aithle na bfileadh nuasal . truagh sin teimheall an tsaoghail í

clann na nollamh go neagna . folamh gan freagra faobhair
T ruagh a leabhair ag liatha . tiacha nach treabhair bhaoise í
ar cheal níor chóir a bfoilcheas . toirrcheas fear nóil na gaoise '
D' aithle na bfileadh d'ar ionmhas éigse 's iul.

is mairg dochonnairc in chineamain d'éiríg dhúinní
a leabhair ag tuitim i leimhe 's ag liathadh i gcúil.
is ag macaib na druinge gan siolla dá séadaib rúin

Ag so fós mar adeir Uilliam O Leannáin tuilleadh agus céad bliadhan
tar éise Dháibhí :—

A tá cló ghaoidheilge ar feodh sínte re sealad go táir.
stró buidhne mórchoimhtighe dá treasgairt gach lá í
atá reo sgíosmhar 's ceo líonmhar ar a maireann do'n dáimh.
gan ghlór binnghuth n'á óirfídeadh acht glamaireacht ghnáth

I s mó bhíos an dreoilín is an druimfhionn gan áird.
mar shórt ghrinn ag ólbhuidhin dá seinnim gach tráth í
ná gleoghníomh an mhórlaoich Chonchulainn nár thláith.
nó an leoghan bríoghmar beolaoibhinn mac Uisneach an áigh

G ach lóimín ina lóistín an uair chaithios a sháith.
ar bhóirdín ar stóilín nó ar stana bheag chláir í
is beodha bhíos mar gheoin laoich ag gliogar gan ádhbhacht.
gan mórshuim i gceol chaoin ná i mbeathaidh na bfáidh

D á rnb'eol daoíbse a ghleoisínidhe chanus rabhán.
brónlaoithe is fós gníomhartha Oilill na gccardí
nó beochaoine is beoilmhilseacht chlanna Lir bháin.
go deo arís ní thóg/aidhe libh rannaireacht smáil

M óidighim go rófhíor dá mb'acmhaing daoibh trácht.
ar nós Chuinn ar a fhórsaidhe is ar eachtra a lámh í
nó fós innsint cár leonaigheadhsan Oscar ba cháidh
do ghlórghail nach cómchaoin nach raidfeadh sibh páirt !

Masadh cár mhisde sin i bfarradh chloinne mhac a mac súd gan fiu
an dreoilín ná na druimfhinne dilse duibhe. agus rabhán -cidh nach gann
aco ní bhíonn ann acht balbhrabháinín bocht bodhartha bun ós cionn
béarla bheirios ar an bfuairchinedh mallghluaiste ngall ó Shaxaib lasadh
i bfonómhaid fá aos a ghabálasan dóib gach tráth as abhrán gaoidheilge
iarraid.siad orra . gur de atá rádh coitcheannda na nallmharach sin .i.
éachtach linn na daoinese do sgar rena dteangain féin agus gan a malairt
ar áird aco gonice so. Seancha mac Aililla iomorro saorlabraidh Chon-
chobhair chalma churata mheic Nesa do bhí i dtosach in tríomhadh

Clár an leabair. vii

buidhean do thóicheastal Uladh re hucht mórchatha Gháiridhe agus
Iolgháiridhe ar tháin bhó gCuailgne \ agus dá ndeirmís Seanchán solusda
tóirphéist taoiseach na tromdháimhe . is baoghal nach i gceachtar aco
baile mór ná báiltín sráide do bhailtib a bfearainn diíthchais b'fearrde
dhóib ceann do thógbháil amárach acht ar lár na príomchathrach aidhble
galldasa féin i bfuilmíd ós ann as túsga bhiadh fáilte agus fómós re
fagháil aco. dá bhrigh sin is é budh chóra chucasan an aicme mhíonád-
úrda remhráidhte tid Manannán mac leathanchuardach Lir is é i riocht
dá reachtaib magaidh óir is dosan do b'eol gach neamshuim ann do
chúiteamh re lucht a tharcuisne.

Clár ar a bfuil isan altsa ddn tsoláíhar le taobh fhaisnéisc na
gcairtedh agus san lebhar bhéarla atá tuairisc gach cairte díob.

LETHANAClt

I. Betha Chiaráin tSaighre : Eg. 112, f. 513 1

II. „ Mholaise : Add. 18,205, f. 1 ... 17

III. „ Mhaignenn : Eg. 91, f. 49, col. 1 ... 37

IV. „ Chellaig : in Lebar brec, p. 272, col. 2 49

V. Aedh baclám : lebar Még Charthaig riabaig, f. 93, col. 1 ... 66

VI. Aided Diarmada meic Cherbaill : Eg. 1782, f. y]^ col. 1 ,.»72

V r 1 1. Geinemain Aeda shláine : lebar na hUidre, p. 52 a 82

VIII. Tochmarc Becfhola : Eg. 178 1, f. 150 £,col. 1 ••• • 85

IX. Caenchomrac : lebar Még Charthaig, f. 143 ^, col. 1 87

X. Tesmolad Cormaic meic Airt : Eg. 1782, f. 24 £, col. 2 89

XI. Airem muintiri Fhinn : „ f. 25 6, col. 1 92

XII. Agallamh na senórach': lebar Még Charthaig, f. 159, col. 1 ... 94

XIII. Aided Echach mheic Mhaireda : lebar na hUidre, p. 39 ft ... 233

XIV. „ Fergusa meic Léide : Eg. 1782, f. 30 £, col. 1 238

XV. Coimpert Cormaic meic Airt ; in Lebar brec, p. 260 a ... ... 253

XVI. Sidh Fiachna : lebar Még Charthaig, f. 125, col. 1 256

viii Clár an leabair.

LETHANACH

XVII. In Gilladecair : Add. 34,119, p. 133 257

XVIII. In Cetharnach caoilriabach : Add. 18,747, f. 64 276

XIX. Bodach in chóta lachtna : Eg. 154, f. 1 b ■ ... 289

XX. Leighes coise Chéin : Eg. 1781, f. 147, col. 1 296

XXI.. Bruidhen chéise Chorainn : Add. 18,747, f- 75 b 306

XXII. Fotha chatha Mhucrama : lebar Glinne dá locha, p. 288 a ... 310

XXIII. Cath Chrinna : lebar Még Charthaig* f. 121, col. 1 319

XXIV. Echtra mac nEchach : in tsbarbrec, p. 265« 326

XXV. Aided mac nEchach : „ „ p. 163/3 330

XXVI. Bruiden bheg na hAlmaine : Add. 18,747, f. 99 ... ... 336

XXVII. Echtra Thaidg meic Chéin : lebar Még Charthaig 342

XXVIII. Boramha : lebar Glinne dá locha, p. 295 « 359

XXIX. Mionannala : Eg. 1782, f. 57 ..-. 390

XXX. Inghen ríg Ghréc : lebar Glinne dá locha, p. 279« 413

XXXI. Echtra Ambacuc : „ „ p. 27^a 416

5>3J

SILVA GADELIOA. '

BetJia Chiaráin tSaighre.

Beatisimus episcopus Ciaranus sanclorum Hibernie primogenitus
.i. is é an tesbog Ciarán saighre cédnaomh do geinedh i nEirinn
agus dó'n rann tsiar do chúigedh Laighen é re a nabarthar
Osraighe . agus do bhádar Eirennaigh ina nainchríostaidthib
agus ina ngeintlib uile san aimsir sin . agus Laighne do b'ainm
dá athair agus ba d'uaislib na nosraighech é . agus Liadain ainm
a mháthar agus do'n rann tes do'n Mhumain í do chorca Laigde
iar gcinél. agus atchonnairc a mháthair aisling sul ar ghab si'
Ciarán ina broinn .i. mar do thuitfedh rélt ina bél . agus d'innis
an aisling do dhraoithib agus do lucht iuil na haimsire sin agus
adubradar ria : bérair mac mírbhuilech agus bud mhór a chlú
agus a shubhailceda go deiredh an domain. ina dhiaid sin do
geinedh an mac naomtha sin .i. Ciarán agus ís ann rugadh agus
do hoiledh é i gcorca Laigde san inis re a nabartar Cléire . agus
go fírinnech do thoghaib dia i mbroinn a mháthar é. ar gclos a
anma d'Eirinn an tan sin do thionnscain intinn an chrábaidh
chrístaidhe i gCiarán . do b'ingantach go mór a thúismigtheoiredha
agus gach nech eile atchonnairc é ar a mhéid do ba shubailcech
a ghníoma . ba mhín ó nádúir é agus do ba mhilis comrádh agus
ba chonách tréithe agus ba fhoirchedal a chomairle . agus mar
sin do gach ní eile do bhain le duine naomtha .

Lá éigin dá raib sé san inis adubramar .i. i gCléire is ann
dorigne sé tosach a mhírbuiledh agus ba lenbh óg an tan sin é.
táinic priochaigh ós a chionn san aedhar agus do thúirling ina
fhiadnaise agus do thógaib én beg do bhí ina luighe ar a neid i
bfiadnaise Chiaráin agus rug leis gur chréchtnaig é. do ghab
trócaire Ciarán do'n én bheg agus do b'olc leis a bheith isan riocht
ina raibhe . d'iompaidh an priochaigh agus d'fágaib an tén i
bfiadnaise Chiaráin agus é lethmarb créchtnaighte agus do ráidh

B

2 Betha Chiaráin tSaighre. [513*

Ciarán ris éirghidh agus beith slán . do éirig an tén agus do
chuaid slán ar a neid le grásaib dé .

Deich mbliadna fiched imorro do chaith Ciarán i nEirinn i
naomthacht agus i nimláine chuirp agus anma sul do baistedh é
óir do bhádar Eirennaig ina ngeintlib mar adubramar . gidedh ar
náitrebh do'n spirad naomh ina sherbhóntaidhe féin i gCiarán do
mhair sé i gcrábhad agus i mbésaib foirbthe an chomfhaid sin.

Atchuala sé an tan sin tuarasgabáil an chrábaidh chrístaide do
bheith san Róira || agus do fhágaib Eire agus do chuaid do'n Róim .
do baistedh é san Róim is do múinedh san chreidiomh chatoilice.
do bhí ann sin fiche bliadan ag léighedh an scriptiuir dhiada agus
ag tiomargan a lebhar agus ag foghlaim riaghlach na hegailse .
agus mar atchonnairc an pobal rómhánach egna agus glicas crá-
badh agus creidemh an tí Chiaráin do hóirdnedh isan eglais é.
do riacht i nEirinn as a aithle sin agus tarla dho ar shlighe na
hldáille Pátraic áirdesbog na hEirenn agus ar bfaicsin a chéile
dhóib .i. do mhuintir dé dorignedar gáirdechas is subachas mór .
agus ní raibe Pátraic ina esbog an tan sin gidedh do bhí ina
dhiaid .

Celestinus dorigne espoc de agus do chuir ann sin é do shen-
móir do na hEirennchaib . óir gidh do bhádar naoim eile roim
Pátraic i nEirinn do choiméd dia a maigistrecht agus a háird-
espocóidecht dosan nó go dtáinic sé . agus nír chreidedar a rigthe
ná a dtigernadha tré nech eile go techt do .

Adubairt Pátraic *e Ciarán : éirig romham i nEirinn is do
ghébair tobar i gcóigcrích art rainn tuaidh agus an rainn tes di
ina medhón agus cumhdaig mainistir duit ag an dtobar sin . agus
is edh as ainm do uarán . is ann bhias t'onóir agus t'eiséirgidh go
bráth. do fhregair Ciarán agus adubairt : aithin damsa an tinad
a bfuil an tobar sin. adubairt Pátraic ris : biaidh an tigerna
maille riot agus gluais romhat go dírech agus gabh mo chluigínse
chugat agus biaidh gan labairt go roichir an tobar-adubramar .
agus mar roichir é laibheoraidh an cluigin do ghuth sholusbhinn
agus aichneochair mar sin an tobar . agus i gcionn naoi mbliadan
fichcd lenfadsa thu gusan ninad sin .

Do bhennaigedar agus do phógadar a chéile agus táinic Ciarán
ina shlighe féin dochum Eirenn is do an Pátraic isan lodáil. do
bhí clog Chiaráin gan labairt nó go dtáinic sé chum an ionaid
a raibe an tobar adubairt Pátraic .1*. uarán . óir ár dtecht do

si 4] Betha Chiaráin tSaighre. 3

Chiarán i nEirinn do dhírig día é chum an fobair sin . agus arna
rochtain do do labair an cluigín go luath do ghuth sholusghlan .
barcán Chiaráin adeirther ris . atá sé cmois mar chomartha i
bparóiste agus i gcathraig Chiaráin agus beirter é ar fud na
dtíorthadh ina timchioll chum a thabartha mar luighe idir ríghaib
i bpéin a bfírinne do choiméd . beirter fós d'faghbáil a riachtanais
a leas do chomarbaib mainistrech Chiaráin || chum na bpoiblech
i gcoitchinne . agus is ann dorignedh é ag Gertnanus espoc ag
maighistir Phátraic agus is é tug do Phátraic é .

An tobar sin adubramar is ann atá sé i gcóigcrích dhá rann
Eirenn .i. Mumha rann teas agus .... rann tuaidh . gidedh isan
Mumain atá an talam re a nabarthar Eile. do thionnscain Ciarán
áitrebhadh mar dhíthrebach isan ionad so . óir do bhí sé ar
dtimchelladh do choilltib móra an tan sin . agus do thinnscain
ar dtús sella beg do dhénam d'obair dheireoil . ann sin do thinn-
scain sé mainistir agus cathair fá dheoid maille grásaib dé darab
ainm saighir Chiaráin ag cách i gcoitchinne. an tan táinic Ciarán
ar dtús ann sin do shuidh ar scáth chroinn agus d'éirig ó'n dtaobh
eile do'n chrann torc allta róchuthaig . mar atchonnairc sí Ciarán
do theich sí agus d'iompaidh arís ina serbhóntaidhe chennsa
dochum Ciaráin arna dénamh mín ó dhia . do b^é.an torc cédna
sin céddeisciopal agus cédmhanach do bhí ag Ciarán isan ionad
sin . do chuaid imorro do'n choill agus do bhuain slat agus tuighe
idir a fiaclaib mar chongnam chum an tsella. ní raibe tra duine
i bfochair Chiaráin an tan sin óir is ina aonar óna dheiscioplaib
táinic sé chum na dítrebhachta sin. tángadar iar sin ainmidthe
élgciallda chum Chiaráin as gach áird a rabadar do'n fhásach .1.
sionnach agus foroc mactíre agus eilit . agus do bhádar cennsa
do Chiarán agus d'umhlaigedar dá thegasc mar mhanchaib agus
doghnídis gach ní adeiredh riu .

Lá dá dtáinic an sinnach do bhí ainmhianach celgach mailísech
chum bróg Ciaráin : agus do ghoid iad agus do shechain an
coimthionól agus do chuaid sé roime dá uamhaidh féin águs do
shanntaig na bróga d'ithe ann sin. arna fhoillsiugad sin do
Chiarán do chuir manach eile do mhanchaib a mhuintire .i. an
broc ar chionn an tsinnaig dá thabairt gusari ionad gcédna .
táinic an broc go huaimh an tsinnaig agus do fuair ag ithe na
mbróg é óir d'uaidh sé a gcluasa agus a nialla. do choiméignig
an broc é im thecht leis chum na mainistrech agus tángadar im

B 2

4 Betha Chiaráin tSaighre. [514*

thráthnóna go Ciarán agus na bróga leo . do ráidh Ciarán risan
sinnach : a bhráthair créd irn a ndernais an ghadaighecht úd nár
dhegmhaisech do mhanach do dhénamh . agus ní rángais a leas
súd do || dhénam óir atá uisge nemmhailísech againn isan gcoit-
chinne agus atá biadh mar an gcédna . dá dtugadh imorro do
nádúir ort gomadh fherrde let feoil do chaithem doghénfadh dia
dhuit do chroicennaib na gcrann so ad thimchioll í. d'iarr an
sinnach ann sin ar Chiarán loghadh a phecadh agus breithemnas
aithrige do chengal air . dorignedh amlaid agus nír ith an sinnach
biadh nó go bfuair cead ó Chiarán agus do bhí fírénta ó shin
amach mar chách .

Is ina dhiaid sin tángadar a dheiscipail féin dochum Ciaráin
maille re mórán eile . is do thinnscain ann sin manistir dhellraig-
thech do dhénam agus do bhádar na hainmhinte sin ina stáid
féin ó shoin amach i bfochair Chiaráin óir do b'ait leis iad. do
fhás iar sin an creidem crístaide i nEirinn . do bhádar triar espoc
rónaomtha i nErinn ar dtecht do Phátraic innte .i. Ailbhe imlig
iubhair agus Brans espoc agus Declán ina thír agus ina dhúthaig
féin isna déisib Muman . agus do iompaig an tí naom Ciarán
daoine iomdha dá dhúthaig do Osraighib chum an chreidim
chatoilice .

Is ina dhiaidh sin táinic an táirdespoc glórmhar Pátraic ó

Cclestinus pápa i nEirinn . ba lán Eire uile do'n chreidemh

agus do'n bhaistedh chrístaide uaidhe. táinic iarum ainder chum

Ciaráin agus dorigne crístaidhe dhi agus serbóntaidhe fírinnech

do dhia . agus do chumdaig Ciarán di sella beg onóirech i gcom-

fhogus do'n mhainistir . agus do chruinnig ógha naomhta eile

ina timchioll agus ba dhíob^an an ógh róscothamail dar b'ainm

Bruinnech agus ba hingen tigerna uasail do'n Mhumain í . fa

hinmhain go dil is go díochra le máthair Chiaráin i agus ba

dhalta do Liadain í agus do ba shochrach ó bhésaib í. an uair

atchuala imorro taoisech ua bFiachrach tuarascbáil deilbe na

hingine adubramar táinic maille ceithirnib móra agus rug leis

ar éigin í . is edh do b'ainm do Díoma . agus do bhí sí aige ina

chaislén re haimsir fhada agus do chodail ina fochair agus do

b'inmhain leis í go mór. táinic Ciarán go Díoma d'iarraidh na

hingine air is nír aomh Díoma a léigen uadha . adubairt fós

nach léigfedh uaidh ar aonchor í munab guth corrghlaise do

dhúiscochadh as a chodla ama mhárach é . agus do b'aimsir

515] Betha Chiaráin tSaighre. 5

geimhrid an tan sin agus d'fer snechta mór ann agus in tinad a
raibhe Ciarán gona dheiscioblaib nír fher aonréd do'n tsnechta
ann. isan maidin arna mhárach gidh do bhí sin i naghaidh
nádúra || do labair corrghlas ar mhullach gach aointighe dá raibhc
san dúnadh . mar atchuala Díoma sin táinic go luath mar a raib
Ciarán . do luig ar a ghlúinib ina fhiadnaisi agus do léig an ingen
uadha. ba thorrach an tan sin í agus nír mhaith le Ciarán é . do
chuir fíoghair na croiche césta ar medhón na hingine agus do
chuaíd an toirrches ar nemhní agus rug leis í dá sella féin re a
nabartar ceall Liadain .

Gidedh do bhí Díoma arna chengal i ngrádh na hingine go
mór agus do b'aithrech leis a léigen uadha agus táinic arís dá
breith leis . gidedh dorigne dia do réir thola thriair .i. Ciaráin
agus a mháthar naomtha agus na hingine féin ag techt do'n
bhaile.dhosan go bfuair Bruinnech bás . agus ba holc le Díoma
sin agus adubairt re Ciarán : créd fár mharbais mo bhen phósta
ar sé . óir nír bh'aichnidh dhi fer rorhham agus do chenglas dam
í mar mhnaoi phósta . agus ar an adbhar sin ní bhiaidh th'áitrebh
isan inad so óir cuirfedsa as tu. adubairt Ciarán : ní uait féin fuilid
na comhachta sin óna ndiongantá sin ná ní eile . acht dia ar
dtabairt comachta dhuit mar scáile thalmaidhe an fedh bhus áil
leis . tríd sin tra ní fhúigfedsa m'inad duit acht biad ann gidh
[maith] olc letsa é. ótchuala Díoma sin d'imthig maille re fcirg
mhóir agus dorigne bagar ar Chiarán. agus táinic anfhochain ó
dhia ar Dhíoma i ndíogail a aindlighidh . óir an tan táinic chum
a chaisléin fuair tré theinidh é agus a raibe ina thimchioll do
thigthib . agus do bhí mac muirnech aige agus do dhermaid isan
tig é agus é ina chodladh i lebaidh Dhíoma . agus adubairt a
bhuime do ghuth árd arna fhaicsin di nach raibe ar chumus do
dhuine a fhurtacht ó na teintib : bronnaim thu a mhic ghrádhaig
do Chiarán tsaighre agus cuirim ar a chomairce thu . cid tra
acht ar dtuitim do na teintib agus ar bfuaradh do na háitib do
fríth an lenbh ina imshláine mar budh ina chodladh do bhiadh.
amhail atchonnairc Díoma sin do chuaidh mar a raibe Ciarán
agus an tespoc dar b'ainm Edus leis . agus do ghab bruth aithrige
chuige ó Chiarán agus tug a dhias mac do .i. Dónnchad an mac
úd do shaor féin ó na teintib agus mac eile gona síol agus gona
sliocht ina ndiaidh idir mhainistir is chíos agus adhlacan . agus
d'iompaig Díoma dá inad féin maille re gáirdcchus agus re.

6 Betha Chiaráin tSaighre, [5153

bennachtain Chiaráin. Ciarán imorro do b'olc leis a dhalta do
dhul a chomluath sin do'n tsaogal . agus do bhí a fhios aige
nach diongnadh Díoma éigen air ó shoin suas agus do chuaid
mar a raibe corp na hingine agus || dorigne úrnaigthe churn dia
ar a son gur éirig sí ó bhás go raibhe aimsir fhada ina bethaidh
iar sin .

Lá eile táinic chum Ciaráin an fedhmanach do bhí aige re
haghaid oibre na mainistrech agus adubhairt : atáid muca d'uircs-
baidh orainn ar sé. adubairt Ciarán.: amhail dobheir dia gach
ní eile dhúinn dobhérfaidh muca. táinic imorro arna mhárach
cráin rómhór agus dhá mhuic dhég léi dochum na saor go
dtángadar muca iomdha uatha iar sin. ,

Lá eile d'iarr an fer cédna eaoirig ar Chiarán . adubairt Ciarán :
an té tug milca dhúinn bhérfaidh caoirig . agus ar ndul do'n
fhedmanach amach atchonnairc sé ocht gcaoirig fiched gela ar
an bfaithche ag ithe feoir . agus tug leis iad agus tángadar caoirig
iomdha uatha .

Do bhí fer comhachtach dar bh'ainm Fionntan isan talamh
sin agus tug leis a mhac marb dochum Ciaráin dá aithbcochan .
Laogaire ainm an mhic . agus ar ndénamh úrnaigthedh do
Chiarán chum a thigerna d'éirig an mac ó bhás agus do mhair
go fada iar sin. tug an fcr sin do Chiarán ina chumaoin sin an
ferann dar bh'ainm ráth feráin agus dá chomhorba go bráth .

Iar sin tra táinic Pátraic senmóraidhe na nEirennach go ríg
Muman go hAonghus mac Nadfraoich . agus do chreid do dhia
agus do Phátraic is do bhaist Pátraic é .

Agus táinic an tan sin nech do shíol Duach do dhúthaig
Osraighe agus dp mharb sé ech Pátraic dá dheoin féin . agus do
gabadh le muintir an ríg agus do cuiredh i gcuibrech gan fuirech
rena chur chum báis. agus do ghuidhedar a charaid Ciarán ar a
shon agus táinic chum an ríg agus tug saidhbres óir agus airgid do
dá chionn agus do léigedh saor dá dhúthaig é agus ar nimthecht
do do chuaid an tionmhas ar nemhní . agus do ghab ferg an ríg
tríd sin agus do ghairm Ciarán chuige agus d'fiarfaig dhe créd
fá dtug faonmhaithes do .i. neithe bréige ar son an chiontaig do
bhí aige. adubairt Ciarán : gach uile maithes is ó nemhní tángadar
agus is i nemhní rachaid . agus do ghab ferg an ríg agus dorigne
bagar ar Chiarán. táinic imorro díghaltas ó dhia dochum an ríg
óir do bainedh a radharc de fó chédóir is do thuit chum talman i

516] Betha Chiardin tSaighre. y

bfiadnaisi cháich. do bhí ar an láthair an tan sin Carthach dalta
do Chiarán agus do bhf gaol aige risan ríg agus do ghuidh sé
Ciarán ar a shon . agus táinic do ghuidhe Charthaig agus mhóráin
eile gur shoillsig Ciarán || a shúile do'n ríg agus gur éirig slán .
agus is amhlaid do conncas [ms. do connarcás] do mhórán do
dhaoinib go raibe an rí marb agus gur b'é a aithbeochan ó bhás
dorigne Ciarán. ' ar néirgidh do'n ríg tug almsana iomda do
Chiarán agus tug grása do dhia.

Do bhádar crutairedha maithe ag Aonghus an tan sin agus fa
cheolmar iad ag gabáil dána agus ag seinm a gcrot . agus do
bhíodar ag siubal lá tré Mhúscraighe tíre i gcóigedh Muman agus
do marbadh ann iad ó esgcáirdib dhóib . agus do foilghedh a gcuirp
i lóch láim risan maigh inar marbadh iad agus do cuiredh a gcrota
i gcrann ar bhruach an locha . agus ba holc le hAongus sin agus
do b'olc leis nach raibh a fhios aige cia tharla riu. agus do bhí a
fhios aige Ciarán do bheith lán do rath an spioraid naoim agus
táinic d'faghbáil a fhesa uaidh cia tharla risna crutairedhaib . óir
nír bh'áil leis a fhiarfaighidh dá dhraoi ar son gur ghab sé creidemh
Críst chuige. is é ro ráid Ciarán ris : do marbadh do chrutafredha
go folaigthech ar sé agus do foilghedh a gcuirp i loch láim risan
inad ar marbadh iad agus do crochadh a gcruite (sic) i gcrann
ar bhruach an locha. do ghuid an rí Ciarán im dhul leis dochum
in locha innus go bfuigtfbhedh a gcuirp rena dtógbáil . do chuadar
chum an locha agus dorigne Ciarán trédhenas innas gomadh
fhéidir na cuirp do thógbáil . agus ar gcríochnugadh an trédhenasa
do thercaig uisge an locha an mhéid sin nach raibe folach ar
domhan orra . do tógbadh iad agus rugadh i bfiadnaisi Chiaráin
iad agus dorigne úrnaighte chum dia gur éirgedar na mairb i
bfiadnaísi cháich uile amail is ina gcodla do bheidís . agus is é
nuimhir do bhádar ochtar agus is é fáid do bhádar isan loch mí
imlán. do ghabadar chuca a gcruite as an gcrann amhail do
thegasc Ciarán dóib agus dorinset ceol toltanach i bfiadnaisi in
rig agus Chiaráin agus cháich i gcoitchinne . agus do bhí an
oired sin do chaenbharraighe isan gceol sin gur ichodail sochraid
do na sluagaib leis agus tugadh ^glóire agus moladh do dhia agus
do Chiarán . agus an loch inar báidhedh iad nír fhás uisge ó
shoin suas ann acht amháin go nabartar mar chuimniugad na
mírbhuile sin loch ná gcrutairedh ris. agus ar ngabáil bennachtan
an ríg agus na gcrutairedh do iompaig Ciarán dá chathraig féin.

8 Detha Chiaráin iSaighre. [516 ^

Lá eile do bhí maor an ríg .i. Aonghus ag siubal tríd an
dtalamh dá nabartar Múscraighe tíre táinic tréad muc do agus
adubairt rena mhuintir muc díobh do mharbad . do mharbadar
agus rucsat leo í fó'n gcoill ba neasa dhóib dá caithem . tarla
dhóib a nesgcaraid is do mharbsat an maor agus fiche fer dá
mhuintir ar bhruach na habhann re a nabartar an Bhrosnach.
arna fhios sin do Chiarán do guidedh.é || óna dhalta ó'n Carthach
adubart shuas fa bhráthair do'n ríg d'Aongus nó gomadh mhac
meic do é agus ó dhaoinib cile go ndechadaois ar chionn chorp
na droinge úd dá nadhlacan ar nach ithedaois bethadaig allta
iad . atchonnairc Ciarán ar rochtain na gcorp dóib nár leor a raibh
do shochraid chum iomchair na gcorp gusan eglais agus adubaírt
do ghuth mhór : i nainm ár dtigherna Iosa Críst éirgidh a
dhaoine truagha agus tigidh leamsa . d'éirgedar i gcédóir agus
an torc leo agus do iompaig chum a thigherna féin .i. nech
naomtha dar bh'ainm Eochaid agus do dhúthaig an tíre sin féin
[é] . agus do bhí an drong sin do haithbeodhadh ina manchaib
cráibthecha ag Ciarán ó shoin suas .

Lá eile do Chiarán ag siubhal agus tarla muine dho ar a raib
mórán do sméraib . agus do thuig ó na fháidhemlacht fétn go
mbiadh riachtanas leisna sméraib agus do chuir cumhdach ina
dtimchioll [innus] nach bainfedh fuacht an gheimridh riu . agus
do b'intinn do dá mbiadaois go cenn bliadna ann sin nach budh
mheisde iad munbudh fherrde. iar sin tra do hollmaigedh fledh
ag taoisech dá mhuintir do ríg Mhuman .i. d'Aongus . Concraidh
rí Osraighe ba hé in taoisech . tangadar do chaithem na fleidhe
an rí agus a ríghan agus sluag iomda leo agus do b'í aimsir [ann]
sin i ndiaidh chásca. tug an ríghan grádh do Choncraid ag in
bfleidh sin agus do ghuidh é im luighe léi óir ba dhegdhelbda go
mór é . agus do dhiult Concraid an ní sin. iar sin do léig an
n'ghan galar fallsa [leg. bréige] dá hinsaighidh innus go nanadh
tar éis an ríg san mbaile i bfochair Choncraidh agus adubairt go
mbiadh slán dá bfuighbedh sí sméra re a nithedh . óir nír dhóig
léí gomadh éidir sméra d'faghbáij san inbhuidh sin. ba hegal
imorro le Concraidh a beithse san mbaile ar son an ríg agus do
chuaid mar a raibh a phátrún féin .i. Ciarán agus do fhoillsig do
gach ní dá ndubramair . óir is do pharráiste Chiaráin gach aon
mhagh a nOsraighib . agus mar chuala Ciarán sin adubairt : do
ghébhaidh sí sméra ar sé . agus do chuaid chum an mhuine ar

517] Betha Chiaráin tSaighre. 9

ar fhágaib na sméra i gcumdach isan bfoghmar roime sin agus
tug lán soithig leis díob agus do chuir iad chum na righaine le
Conchraid agus do chaith iad agus do bhí slán . óir ní raib spéis
aice ann do láthair . agus fa blas meala do bhí ar na sméraib sin
ag an mbainrígain agus ag gach nech dar chaith iad. do thuig sí
gur mírbhuile dorignedh uirre ó Chiarán . agus táinic sí chuige
agus do umhlaig do agus do admhaig a pecadha agus d'iarr
maithmechas . tug Ciarán díolgadh dhi agus tug a bhennacht fós |j
agus adubairt Ciarán : ní fhédaimse do shaoradh ar an c mbás do
gelladh duit . óir do ghébair féin agus Aongus bás i naon ló i
gcath agus doghéna dia trócaire orraib. Eithne uathach is í
inghen Chrimthainn mheic Enna chinnselaig . do thairrngir Pátraic
sin dóib agus dorighne Ciarán mar an gcédna an tan sin agus ba
fhíor sin . óir do thuit Aongus agus an righan sin i gcath chille
hosnadh ar muigh Fea i núibh Fháilge (sic) le Muirchertach mac
Erca agus le hlollann mac Dúnlaing ríg Laighen agus le leith
Chuinn. is é lá tugadh an cath sin an tochtmadh hidus do mhí
October aois an tigerna an tan sin trí bliadna dég ar cheithre
fichid agus cheithre céd bliadan. bás Patraic an bhiiadain chétna.

Lá eile táínic Pátraic agus Aongus mac Nadfraoich maille re
sluag mór go Saighir mar a raib Ciarán agus do marbadh ocht
ndaimh dóib maille re biad eile. adubairt nech eile re Ciarán : gá
tarbha a bfuil do bhiad ann so dc'n imad daoinedh úd. adubairt
Ciarán : an té do shásaimh mórán do mhíltib isin bfásach le begán
aráin agus éisc doghéna sé go maith gomadh shásam do na
sluagaibh úd an begán bi'dh so. do bhennaig sé a thobar féin
agus do chlaochlaig i bfíon é . agus táinic ó ghrásaib dé agus
Chiaráin an gcéin do b'áil dá raib do shluagaib ann sin go bfuar-
adar a ndóithin bídh agus fíona.

Aimsir eile táinic rí Temrach maille re rjert sluaig do ghabáil
ghiall bfer Muman agus nír bh'áil le hOilioll ríg Chaisil umladh
do thabairt do . dorighne móirthinól ina naghaid agus tángadar i
gcoinne a chéile láim re cathair Chiaráin agus do b'áil le Ciarán
síthcháin do dhénam etorra agus nír aomsat sin uaidh. agus do
fuair seisean ó dhia an ní nach fuair ó na daoinib diomsacha . óir
d'éirig coill mhór re hagaidh na Muimhnech ag dul dóib chum
an chatha . agus d'éirig sruth na Brosnaighe tar a bruachaib re
hucht leithe Chuinn innus nár láimh nech a gabháil . agus mar
atchonnarcatar na mírbhuiledha sin do ghabh egla iad. agus

io Betha Chiardin tSaighre. [517 b

d'iompaig an rí ó'n tsruth sin agus do imthig dá th/r ódchonnairc
an sruth do bhí sodhola dá shluagaib roime sin d'éirgidh rompa.
do anadar Muimnig an oidhche sin i gcomharsanacht chathrach
Chiaráin agus do chuir Ciarán mart agus muc arna hollmughad
chum an ríg . do s^sadh an sluag uile ó'n mbiad sin agus do
f hágsat || fuighlech agus do móradh ainm dé agus Ciaráin tríd sin
ó na mirbhuilib égsamhla sin .

Aimsir eile tángadar ceitheirne móra do shladaidhthib do thírib
eile i gcóigcrích Muman do shladaighecht agus do mharbadh
dhaoinedh. rug duine maith do'n Mhumain orra dar bh'ainm
Lonán agus do ghabadar na díbfergaig teichedh. ótchonncadar
nár bh'féidir dóib dol as ar aon chor do ghuidhedar Ciarán im a
saoradh ar an éigen sin . agus an tan ba áil le Lonán agus lena
mhuintir a ngabáil sin agus a marbadh do thuit caor theintidhe
etorra agus na sladaidhthe . do ghab egla mhór Lonán agus a
mhuintir agus nír lensat tairis sin iat agus d'iómpaigedar chum a
nárais fein. d'aichnigedar na sladaidhthe gurab iad mírbhuiledha
Chiaráin do shaor iad . tángadar chuige agus d'innsedar a sgéla
dho . agus is í comairle ar ar cinnedh leo aibídedha crábaidh do
chur iompa agus foghnamh do dhia agus do Chiarán ó shoin
amach . do críochnaigedh an chomairle sin leo agus do bhádar
fó láim Chiaráin i ndeghoibrighthib agus i gcrábhad nó go bfuar-
adar bás.

Lá eile táinic gadaidhe do chóigedh Laighen agus do ghoid bó
rómhaith do bhí ag manchaib Chiaráin . agus is edh do b'ainm
do Cairbre . agus ag dul chum sléibhe Bladhma dho do fher ceo
agus dorchadas do innus nár léir do an tslighe agus do thuit sé i
nabhainn agus do báidhedh é . d'iompaig an bhó tar ais chum
Ciaráin agus chum na manach arís.

Lá eile do chuir Ciarán seisrech damh chum a bhuime .i.
Coinche gan nech leo do threabhadh dhi. ó rángadar na daimh
chum Coinche d'aichin gur bh'é Ciarán do chuir chuice iad chum
treabtha agus do ba fhada an tslighe idir Chiarán agus mhainistir
Choinche .i. ros bennchuir . óir is i gcomarsanacht na mara san
rann oirtherách d'Eirinn atá. do threabadar na daim sin uatha
féin agus ar gcríochnugadh aimsire an treabtha do iompaigedar
chum Ciaráin gan nech leo. do ghnáthaigedh Ciarán gach aon
oidche nodlaice iar dtabairt chomaoinech dá mhuintir féin i
Saighir dá láim féin dol go mainistir a bhuime go ros mbennchuir

Si8] Betha Chiaráin tSaighre. \\

innus go dtugadh sé comaoin chuirp Chríost dá láim féin di . agus
do iompaigedh dá mhainistir féin an oidhche chédna. is amlaid
tra thuigmíd gur b'é dia doghníodh sin amail doghníodh re
hAbacus a thabairt ó'n Innia .i. óna thír féin go Caldea agus tar
ais arís do'n Innia re tamall gerr do ló. do bhí cloch mhór [ag]
sancta Coinche ar a ngnáthaigedh sí beith ag guidhe agus ag
urnaighthe chum a tigerna tamall ó'n mainistir i dtráig an
mhara agus is é a hainm anois || carraig Choinche . do tigdís tonna
an mhara ina timchioll go minic . do chuaid Ciarán lá ar an
gcloich sin agus do shnáimh ar muir agus d'iompaig arís chum a
hionaid féin an tan ba thoil le Ciarán é . agus ní hiongnadh sin
óir atá scríobhta : mirabilis Deus in sanctis suis (Ps. IJS) edhon
is mírbuilech dia ina naomhaibh.

An dalta adubramar beith ag Ciarán .i. Carthach tug sé íéln
agus ógh do mhuintir Liadain grádh dochoimsech dá chéile . agus
do bhí intinn truaillighte an phecaidh aco agus dorónsat inad
coinne re chéile do choimlíonadh a dtoile . agus ar ndul dóib san
ionad choinne an tan do b'áil leo luighe do chríochnugadh a
dtoile do thuit caor theinedh etorra agus is ar éigin do chuadar
as gan losgadh. do ghab egla mhór iad agus nír labradar aon-
fhocal ar mhéid a negla . do iompaigedar tar ais agus do dalladh
an ógh sin agus do bhí dall co haimsir a báis . óir nír bh'ain-
dligthech an breithemhnas an bhen do dhall a hintinn féin chum
an phecaidh a súile do dhalladh ó sholus chorpordha. do ghab
Carthach breith aithrighe chuige agus do chuaid dá oilithre
iarum agus is follus naomthacht Chiaráin de sin . óir nír bh'áil le
dia go bpecóchadaois an dhá ógh sin do bhí ar a choiméd . óir
do bhísean deghoidech go mór ag coiméd a thréda.

Tángadar dís bhráthar dá chéile chum Ciaráin dá chomair-
liugadh dol dá noilithre i ninadaib imchiana . Odhrán agus
Medhrán a nanmanna . do Mhúscraighe thíre dhóib ó'n mbaile
re a nabarthar Letrach. ar dtecht dóib go Saighir do shanntaig
an dara fer díob anmain i bfochair Chiaráin agus do b'é sin
Medhrán. adubairt Odhrán : ní mar sin do ghellais a bhráthair.
agus adubairt re Ciarán gan a bhráthair do chorigbáil uaidh.
adubairt Ciarán : breithneochaidh dia edrainn cia againn aga
mbiaidh sé . gabhadh sé an lócharnn so ina láimh agus cuiredh
sé a anál fúithe agus dá lasaidh an lócharnn anadh agamsa agus
muna lasaidh éirgedh letsa. tugadh do an lócharnn ina láimh

j2 Betha Chiaráin tSaighre. [518J

agus do shéid a anál fúithe agus do las i gcéddir agus do an
Medhrán ag Ciarán go haimsir a bháis i naomthacht mhóir agus
i ndeghoibrechaibh. agus adubarrt Ciarán re hOdhrán : adeirim
riot a Odhráin dá gcuardaighidh tu an domhan gurab ad bhaile
féin i Letrach do ghébair bás . ar an adhbar sin iompaig agus
caith t'aimsir ann óir is uait ainmneochar é go bráth. || d'iompaig
Odhrán dá bhaile féin tré bhriathraib Chiaráin agus dorigne main r
istir onóireach ann agus fa mhór a shubailcedha agus a naom-
thacht . agus ar ndénam mírbuiledh niomda dho mar léghtar ina
bhethaid féin do chuaid dochum nime agus do fíoradh briathra
Chiaráin . óir is é as ainm do'n ionad sin .i. letrach Odhráin .

Do bhí ben dar bh'ainm Eitill ag siubhal lá agus tarla leagadh
dhi gur brisedh a cnámh go bfuair bas. d'aithbeoaig Ciarán i
gcionn trí lá í . tug sise do Chiarán ah ferann [ar] ar legadh í . is
é a ainm léim Eitille . agus tug grása do dhia agus do Chiarán .

Fedhmanach do mhuintir an ríg dar bh'ainm Cennfhaoladh : do
mharb sé Cronán .i. cara do Chiarán . do aithbheoaigh Ciarán é
agus i gcionn an seachtmadh lá dorigne Ciarán sin i nainm
Chríost. ar mbeith slán do i bfiadnaise cháich adubairt Ciarán :
an té do mharb thu go haindligthech .i. Cennfhaoladh is túsga
muirbfither é féin agus loiscfither a chorp isan chaislén re a
nabarthar ráth muighe ó éilech (sic) .

Lá eile do labair rí Muman .i. Oilioll re Ciarán do bhriathraibh
gruama agus do chuaid go bfeirg mhóir uaidh . agus ni'r chian
iar sin go ndernadh an ríg balb go raibh ocht lá gan labhra.
táinic go Ciarán agus do leag é féin ina f hiadnaise . do chionntaig
é féin ina aindligthib agus do iarr maithmechas . agus arna
thuigsin do Chiarán go raib aithrighe fhirinnech aige do bhennaig
a thenga gur labair go hobann do ghuth sholusghlan . agus ar,
ngabáil bhennachtan Chiaráin chuige do imthig slán dá thig agus
do mhédaig ainm dé agus Chiaráin .

Araile d'oidche do chuaid Ciarán agus oilithrech dar bh'ainm
Germán do bhí ina fhochair i sruth uisge fhuair agus ar mbeith
go fada dhóib ann adubairt Germán : ní héidir liomsa a Chiaráin
fulang nís sia isan uisge. do chuir Ciarán sighin na croiche césta
ar an uisge agus do chlaochlaig mesarda é mar theas fothraicthe
agus do bhádar ag moladh dé .

Adubairt Ciarán : a Ghermáin ar sé ticfaidh aoighe grádhach
chugainn amáirech .i. Carthach mac r/g Mhuman mo dhalta féin

5f9l Betha Chiaráin tSaighre. 13

do chuires dá oilíthre ar son phecaidh áo shantaig sé do dhénam
muna dtoirmioscadh dia agus mise é óir nír b'áil liom a chrábadh ||
agus a shaothar do mhilledh dho . agus atá anois ag impódh iar
bfaghbáil logha ina phecadhaib agus arna ghlanadh ó choir .
gabsa an tiasc sin ad thimchioll go mbiaidh ar chenn mo mheic
ghrádhaigse. do ghab Germán iasc mór mar adubairt Ciáran ris
agus arna mhárach táinic Carthach mar adubairt Ciarán .

Aimsir eile do gabhadh Ciarán cluana mheic Nóis leisan rígh
dar bh'ainm Furbaidhe agus do cuiredh i gcuibrech é . do b'é a
adbar sin maithes an ríg do bhí ar choiméd Chiaráin agus tug
Ciarán mórán de do bhochtaib dé ar mbeith [dho] lán do
thrócaire. lá éigin táinic an n mar a raibe Ciarán agus adubairt
ris tré adhbacht : da bfuighbinn cheithre bá maola cuirpdhcrga
agus cinn gheala orra do léigfinn amach thu. adubairt Ciarán :
ís tualang dia ris sin agus léigse mise amach dá niarraidh sin
agus muna bfuighbed iad tiocfad féin arís íád bhreith. do scaoiledh
do Chiarán ann sin agus táinic go Saighir mar a raibe [an] Ciarán
eile agus d'innis an ní sin do agus do bhádar an tan sin i bfochair
Chiaráin an dhá Bhrénainn . ba fhorbfaoiltech. leo Ciarán cluana
do thecht agus adubairt rena fhedhmanach : créd do ghébaid na
naoim sin anocht re caithiomh . adubairt an fedhmanach nach
raibc biadh aige acht feoil. adubairt Ciarán : ullmaig go luath
an ní atá agat. ar mbeith beirbhte do'n fheoil do bhcnnaig
Ciarán í agus do chlaochlaig i bfiadnaise cháich i nola agus i
niasc i bpraisig agus i mbiadaib égsamla do réir a thoile féin .
agus táinic ó ghrásaib dé gur líonadh soithighe an tighe uile
d'fíon uasal chum coda na naom adubramar. do bhí manach
astig leis nár bh'áil biadh do chaithemh i bfochair na naomh
.i. mac Congair agus adubairt nach caithfedh na biadha dorignedh
do'n fheoil. adubairt Ciarán : caithfir feoil isan charghais agus
muirbfid do námhaid thu an lá chaithfios tu í . bainfer do chenn
díot is ní shcilbheochair flaithes dé . is nemchonáig tra chaithfios
tu do bhetha óir cuirfir th'aibíd mhanaig díot. do fióradh imorro
briathra Chiaráin óir do marbadh eisean i ngar do shaighir
Chiaráin .

Is ann sin dorignedar an cethrar naom sin .i. an dhá Chiarán
agus an dhá Bhrénainn cumann etorra féin agus idir a gcomh-
arbaib dá néis . agus ar ngabáil ceada agus bennachtan na
naom sin do Chiarán chluana 'd'imthig chum na slighe agus ní

14 Betha Chiaráin tSaighre. [519 1

raibe a fhios aige cá rabhadar na ba do gheall sé do'n || ríg. do
chuaid Ciarán saighre leis tamall do'n tslighe dá sheoladh agus
tugsat benrtacht dá chéile. adubairt Ciarán cluana : bíodh do
thoradh mo bhennachtan saidhbres agus imad inmhasa agus
spréidhe ad bhaile go bráth. adubairt Ciarán saighre : bíodh
saidhbres egna agus crábaidh do bhrrgh mo bhennachtan at
inadsa choidche . agus do fíoradh na briathra sin do gach leith.
ar dtecht dóib chum an átha re a nabarthar áth salach fuaradar
ar bhruach na habhann cheithre ba maola cennfhionna . adubairt
Ciarán cluana : an bfaicir mar [tug] dia dhúinne na ba d'iarr an
rí orrainn . agus do dhelaigedar ann sin re chéile ar dtabairt
ghrása agus mholta do dhia agus ar ngabáil bhennachtan agus
phóg a chéile mar chomartha shíthe agus ghrása. do iompaig
senChiarán go saighir agus do chuaid [an] Ciarán eile go cluain .
do chuir na ba chum in ríg agus do b'ingnad leisan ríg cinnus do
b'féidir a leithéidedha sin do bhuaib d'faghbáil . agus ar mbeith
do Chiarán saor óna gheallamhain do chuadar na ba ar neimhní
go nár fríth a dtuarasgabáil ó shoin a lé. do thuig an rí ann sin
gur b'égcóir a nderna re Ciarán .

Do bhí i mainistir chluana mhic Nóis leanbh dar bh'ainm
Crithid . fa amadánta isna deghoibrigthib é agus fa urchóidech
isna hoibrighthib mailísecha . táinic sé go saighir Ciaráin agus
do bhí ann seal re senChiarán. do aichin Ciarán gan teine
choisrectha do bhennaig sé an.cháisc roime sin áo mhúchadh go
cenn bliadna isan mainistir acht a bethugad águs a coiméd innte .
táinic an lenbh adubramar ar furáilemh an diabhail agus do
mhúch dá dheoin an teine. adubairt Ciarán : an bfuil a fhios
agaib gur mhúch an lenbh mallaighte re a nabarthar Crithid
cluana an teine choisrectha do bhí againn . tiocfaidh díghaltas
air ann óir do ghébaidh sé bás amáirech. ba fhíor sin . do
mharbsat na meictíre arna mháirech ar an bferann amuich [é]
agus do fágbadh ann é . adubairt Ciarán : ní bhiaidh teine isan
eglais so go cáisc muna gcuiridh dia ann í. do chuala Ciarán
cluana go bfuair an lenbh bás mar sin agus táinic go luath go
Saighir agus do gabadh maille re honóir mhóir ann é. do bhí
teine d'uiresbaidh ar an mainistir óir ba as an teinidh choisrectha
úd do hadaigthí teine gach noidche innte agus do ghell Ciarán
nach biadh teine go cáisc innte muna gcuiredh dia do neimh í ||
tángadar an lá sin do'n bhaile aoigheda Á. Ciarán cluana agus

520] Betha Chiaráin tSaighre. 15

a chuídechta agus do bhí fuacht mór orra óir do b'aimsir
shnechtamail ann . do chuaid senChiarán amach agus do shín a
lámh chum dia maille re húrnaigthib diochra . do thuit caor
theintidhé ina ucht agus do iaidh benn a bhruit uimpe agus rug
leis [1] do'n tig a rabadar na haoighedha. arna ngoradh dhóib
do hullmaigedh suipéir agus ar suidhe dóib dá chaithemh adubairt
Ciarán cluana nach caithfedh biad nó [go] bfuighbhedh aisec
an leinb. adubairt senChiarán : atá a fhios againn gur bh'í sin
do thoisc . doghéna dia dhúinne go dtiocfadh sé ina bhethaidh
chugatsa agus caith do chuid óir atá an lenb sin chugainn. táinic
an lenb fá bhréithir Chiaráin agus arna fhaicsin dóib tugsat
grása do dhia agus dá naomthacht . do chaithset a gcuid agus
d'imthig Ciarán cluana agus a lenb leis go Cluain ar ngabáil
bhennachtan tsenChiaráin .

Lá eile táinic bráthair áo bhráithrib Chiaráin dar bh'ainm
Báithín agus do mhúch an teine arís go heisinnill dá aimdeoin .
dorigne aithrighe agus do ghab absolóid. táinic an lá sin Ruadhán
lothra ar cuairt do'n bhaile chum Ciaráin . ni raibe teine re linn
na naoighedh isan mainistir . do chuaid Ciarán chum cloiche do
bhí láim ris agus do bhennaig i . do las an chloch i gcédóir agus
do ghab Ciarán an chloch chuige idir a dhá lámhaib agus rug
leis í mar sin gusan tig a rabadar na haoigheda. mar atchonnairc
Ruadhán sin gona dheiscioblaib tucsat glóir agus moladh do dhia
agus do Chiarán .

An bráthair adubramar .i. Báithín : do dhoirt sé soithech
bainne do bhí dá ionrtehar aige agus do chuir Ciarán comartha
na croise césta ar an soithech agus do bhí lán . do ghab egla an
bráthair do dhoirt an bainne agus drong eile do na bráithrib roim
a maighistir roim Chiarán . agus do daingnigedh isan gcreidiomh
agus isna deghoibrigthib dá éisi .

Do bhí Ciarán lá ag dénamh úrnaigthe chum a thigerna agus
táinic an taingel agus d'foillsig do go raib aimsir a bháis leth
astig do láthair ghirr [ms. gerr] . do iarrsan trí hathchuinge ar
dhia i bfiadnaise an aingil agus do fuair sé mar do iarr ó'n
aingeal arna ngealladh dho ó dhia : an chéd athchuinge dhiob
gach nduine do hadhnaicfidhe ina chathair agus ina reilig féin
gan dóirse ifrinn d'iadhadh orra d'éis laithi an bhrátha . an dara'
hathchuinge gidbé dobhéradh onóir dá ló féin gan uiresbaidh
saidbhresa an tsaoghail do bheith air agus neamh thall do . an

i6 Betha Chiaráin tSaighre. [5203

treas athchuinge || an cine dá raíbe sé féin .i. an cine osraighech
agus d'ar phátrún é gan chlaoidhe i gcath go bráth ó chine
echtrannach dá dtiocfadh go haindligthech do ghabáil a ndúithche
féin orra . agus gan iadsan do dhul do dhénamh ghabáltais égcóir
i dtalam eile .

An nech naomtha so d'ar labramar .i. Ciarán saighre ba mhór
[a] umhladh in gach inad agus do b'inmain leis an scriptúir
diadha d'éistecht agus do léghadh agus d'foghlaim go haimsir a
bháis. agus aithrister go raibh sé maille re naomhaib Eirenn ina
aimsir féin ag Findén chluana heraird agus go ndeachaidh i naois
fhoirbthe agus i ndiadhacht mhóir isan sgoil sin . agus go nabar-
thaoi dalta Finnéin ris mar ráidhtí le naomaib eile Eirenn . agus
ar mbeith dho isan aois ársa ocus i negna mhóir agus arna
mhúnadh go foirbthe mar adubramar agus ina esbog onóirech
do ba dhingbhála leis bheith ag foghlaim agus daoine eile aga
dtegasg uadha do ghradh na humhla agus na hegna. Ciarán
imorro óna aois óig go haimsir a bháis nír ibh sé deoch ória mbiadh
sé ar meisge agus nír ghab édach clúmhach ná bog uime agus nír
chaith fledh agus nír chodail a sháith agus nír choimling i ninad
ar bith tré ól na daoinechta . agus do iompaig sé a chine féin .1".
an cine osraighech chum creídimh agus a lán do dhaoinib eile . do
fiosraigedh % é go minic ó na hainglib agus áp óirdnestar nuimhir
mhór do espocaib agus do shagartaib agus do ghrádhaib eile
na heglaise. do thegaisc an taingel tobar onóireach dho agus
slánaigther mórán do ghalraib agus d'esláintib ó'n tobar sin . is
é [a] ainm tobar Ciaráin .

Tríocha bliadan do chaith Ciarán ag seirbhís do dhia go
dúthrachtach roim a bhaistedh . agus ar mbeith dho arna eslánu-
gadh ó'n tsenndacht agus ó'n teinnios do chomfhoicsedar laithe
a bháis do . agus do thogairm chuige a phobal agus a pharráistighe
as gach áird a rabhadar agus do bhennaig iad. do aichin dóib
aichenta dé do choiméd agus do ghab sácraimeint na heglaise
chuige ann sin idir choraib naom an tres nonas do mhí mhárta
maille re síthcháin Chríost agus do léig as a phobal uadha. agus
do bhádar deich nespoic fhiched do óirdnestar féin do chead dé
ar ndul i naon oidche ris dochum flaithis dé .

Críoch do bhethaidh Chiaráin . iarna sgríobhadh le Muiris
O Conchubhair saor loinge a gCorcach [sic) .

i. i<*J Betha Molaise Daiminse. 17

Betha Mholaise Dhaimhinse in so.

Araile erlam [ms. erum] uasal adamra somholta [soerjcheiné-

lach dua righradh Eibhir fhinn Chaisií do

chaithestar a colaind i nanáir [in] aondia uilecumhachtaig aga
timtirecht fecht naon .i. Molaise mór mírbhuilech mac Nad-
fráich mheic Barra meic Corbrainn meic Tuaisléin meic Degha
meic [Aedh]a finn meic Eachach meic Lughdach meic Aen-
ghusa tírigh meic Nadfráich meic Chuirc chaisil meic Lugh-
dach meic Oiliolla flannbicc meic Fiachach muilleathain meic
Eogain mhóir meic Oiliolla óluim meic Mogha nuadhat meic
Mogha néid meic Dheirg meic Deircc meic Enda muncháimh
meic Lóich mhóir meic Mofheibhis . meic Echaid faebarghlais
mejc Duach cTuinn meic Cairpri ruiscl[etha]in meic Luigdcch
luaighne meic Indadhmair meic Nia seghamain meic Adamair
fholtcháin meic Firchuirp meic Moghacuirp meic Cobthaigh cháim
meic Rechtaidh rígdeirg meic Luighdech laighi meic Echach
meic Oiliolla finn meic AiVt imligh meic Luighdech láimdheirg
meic Echach uaircheis meic Luigh[d]ech meic Anradaig meic
Enda deirg meic Duach find meic Senda inndarraidh meic
Breisrígh meic Airt imligh meic Feidhlimidh meic Rothechtaigh
meic Ruaain rígoirligh meic Failbhe ...(?) rheic Cais cétaicne
meic Aildergóid meic Muinemoin meic Cais clotaigh meic
Iraraa(?) meic .... meic Arusa(?) meic Glais meic Nuadat
deghláich(?) meic Echach faebarglais meic Conmháil meic Eibhir
fhind meic Míledh espáine meic Bile || meic Breogain meic Bruta
meic Detha meic Erchadh meic Allsid meic Nuadhat meic
Nenuaill meic Eibhir scuit meic Srú meic Esrú meic Gáidhil
glais meic Niuil meic Féniusa farrsaigh meic Bhuath meic
Mhaghog meic Iafeth meic Laimhrach meic Mhatasaliam meíc
Eonocc meic Iareth meic Malaleit meic Cáinen meic Enos meic
Sheth meic Adhaim meic DÉ bhí .

Monoa imorro inghen Midhlogha do chorca Raighe máthair
in Mholaisi sin . ocus gér íséin ann ro b'uasal a hincholnugad
ar comáiremh a geinealaigh . uair ro b'é Feidhlimid rígoirrderc
rechtmar mac Tuathail techtmair áirdríg Erenn a senathair co

C

18 Betha Molaise Daiminse. {26

sunnradhach ocus a coll fine co fiadhnach . dóigh ámh is soiléir co
sighnighit in dá ghlangheinelach sin re [a] ngnáthgabháil gurab
uasal ro hórdaighedh co huilidhe in Erinn adhbar in árdnáim as
dá áirdthellach airechais Erenn .i. a Caisiul ocus a cáimhteamraig
amail asbert in file gá [fhjoirgell : —

U asal Mlaise mírbuilech . mac Nadfráich ba feart fednaighí
a leth ó Caisiul na cét . a leth ní brég ó Themraigh

Do thairrngir imorro Pádraic prímda paidirbhinn in daigh
dherglasrach iarthair Eorpa .i. Molaise mírbuilech mac Nadfráich
tn'cha bliadan réna ghejnemhain dá táinic in prímfáidh co beinn
osnadh . condebhairt in file in foirgeallsa ag fíradh fháistine in
táilgind : —

M ochen aoighe ilbuadhach . grian gnáth geanmr.aidh glansholusí

credhal cráibtech coinnirclech . feichmheoir féta fírinnech }|
I cionn sesca sáirbliadhan . geinfidh Molaiss mírbuilech '

a carnn daire bhairrbeannachtach . budh feartach in fírchléirech
N óirnh Erenn gan imresain . is a rabhradh beidid sin í

re díchracht a dhúrchrábaid . ar chruas chreidme inchathaichti
B eg sníma isin saoghalsa . mór a thoirt na thigerna

bud díles dp induthar . ráidhim[se] ris is mochean

Atchonnairc máthair Mholaisi imorro aislinge isin oidhce .i.
secht nubla cumhra d'fagbáil di ocus in tuball déidhenach do gab
ina láim díob nír tacmhaic a glac é re [a] mhét . andar lé nír
áille in tór iná in tuball. innisidh dá fior in aisling sin . tuicimse
sin ámh bar in fer ocus bérasa gein amhra airegda d'an bud lán
beoil fher nErenn de ocus cindfidh ar a chomhdhíne .

Cid tra acht táinic aimsir asaide mháthar Molaisi ocus ro
gabsat idhna hí . adubairt in drái fria : dá fuirghe do ghein gan
a bretth nó go turgabha grian amárach bud airderc ocus bud
órdan mór mírbuilech fírén fíruasal ocus bud gein sochair shlánaigti
iarthair in domain in deighgein béra a ben . ocus asbert : —

A márach dá mbéra mac . a Mhonoa bud noem co neartí

bud fer co nairbert ar tain . bud airrdherc ar druim domain
B ud sgiath dítin do gach dreim . ar phianaib aidbli iffeírnní .

fear gan liamhain is gan locht . a riaghail ní bud róbhog
R achaid co Róim raith na rann . ar maith re feraib Ereann í

dobéra mar chluin anair . úir ocus seoid co suaichnidh ||
B ud hé in bán na mbreih ndlighidh . nach maith a cháin ná a chinaid í

ar mét a egna ro feas . biaidh a egla in gach eolas
M onge'nar duit a bean bán . is tuic in ni atá id dál í

<\á rabais ac gleic sin cath , gan breith. meic cotí amáraeh

3] Betha Molaise Daitninse. 19

Do fhuirigh in fírdia in ghein a mbroinn Monoa gur thúismi[g]
inairiudh bhairr fó'n leic chloichi ar néirghi ghréine arnabárach
ocus tucad chum espuic Eocho cor baistead ocus gur beannaigead .
ocus is éiséin tuc cétgrada fair iartain . amail asbert : —

E scop Eocho ainglidhe . ro bhaist Mlaise mírbhuilechí
uadh ro ghabh gradha co fír . rí na rígh de sírbuidhech

Ba follus tra rath in spirait náimh i coimitecht Molaissi . uair
do labairocus do mhol in coimdhe a cionn mhís arna bhreith do
comhailliudh in tsalmcetlaidh amail asbert : —

A mail asbert salm ex ore . infantium gan time '

i cionn mhís ar mbreith Mholaissi . ro mhol ríg fraisi finne

Ní shluicedh biadh inmar(?) ná biadh eisinnraic ná cinél gadai-
ghechta . ocus in uair ro biadta dá aindeoin ro scéadh fó chétóir.
acht aonní gach forbairt do bíodh ar cholaind Mlaisi do bíodh
ar a umhla ocus ar a uaisle ar a escas ocus ar a innracus . amail
asbert Críost : —

I n tí thóicébhus é féin . is nach dingne cách do réirf
is é sin bhus ísel ádhbaidh . is é bhus fá ghlas a péin

D'óirdnigh tra Molaise a fhoghlaim guf ba ecnaidh airdeolach
ocus gur ba ceannmanach mírbuiledh . ocus ní bíodh díles etir
acca acht inneoch do gheibhedh dobeiredh do bochtaib ocus do ||
dheiblénaibh dé ar ghrádh a dhéntaidh ocus a dhúilemhan . do
dheismirecht frisin salmcetlaid dicens dispersit dedid.pauperibus: —

A r dia [dobheiredh] do bhochtaib . a dhéirc dhíchra in gach tráth í
eolus d'aineolchaib ó phortaib . édach do nochtaib co gnáth

Feart eile do fheartaibh Molaisi dar cumuisc manach dá man-
chaibh mein ar uisce ocus do fuin bairgin ocus ní raibhe teine
aicce ocus do acáin re Mlaise sin . ocus adubhairt Mlaise frisin
manach : tuc dá athinne leat dam . ar séin tucadh na haithindedha
chum Mlaisrocus do leic a anál fúthib cor lasadar mar lóchranna.
ro b'ingnadh frisna manchaibh sin ocus ro ba maith leo cér
b'ingnadh. a macu inmhaine ar Mlaise in ní as doirbh le dáinibh
is soirbh le dia . amail asbert : —

D á creidi co díles dligtech . gach duine do dhia na ndúl '
biaidh go socair dó gach slighe . rí nimhe roichfidh na rún

Do bhí Molaise mírbuilech imorro cethracha laithi in charghais
cona manchaib cin mír cen digh cin bhiadh ar doman do tomailt

C 2

20 Betha Molaise Daiminse. [3^4

acht toirthi crann ocus losa ocus luibhe in talmhan. carghas ele
imorro dó .i. cethracha laithi cona manchaib can cenél bídh ar
bith acht lán boisi in cheallórach do ghrán eorna cacha manaig
ó'n medhón lái co araile . amail asbert : —

C arghas do Mlaise is dá mhanchaib . ar tairtib talmhan is crann *
gan bhiadh dar blais duine ar doman . ar oman ruire na rann

C arghas eile dó is dá mhanchaib . ar grádh in coimdedh roscar í
do cach fior díob ba cuit || choissi . lán a bhoissi do ghrán ghlan

B a beg a snímh isin saogal . ní dhéndáis adhlais na lag í

mór brígh a tráth ina ndoirrthech . ar grádh in coimdhedh roscar

Fecht ann dá tángadar dá chlamh ar áighidhecht co Molaise
inbhaidh nach raibhe biadh airithe aige ocus do gair a chellóir
cuige ocus adubairt fris : tabhair a sáith do dhig ocus do bhiadh
dóib siud. asbert in cellóir : ní fuil beag ná mór in bhídh agum .
éirig isin cuiligh ar Molaise risin ceallóir ocus do ghébha innti dá
bairgin cona nannlann ime ocus dá órdain éisc ocus dá soitheach
lán do bhainne. téid in ceallóir ocus fuair in chuile amail asbert
in naomh ocus tuc ar séin do na bochtaib a sáith . amail asbert : —

F eacht do Mlaise nár mhian báis . fear rug gan braisi co bás í

co faca chuici dá clámh . d'iarradar ann maith dá sás
G afris in ceallóir gan cin . do ráid ris tabair dóib biad í

na léic uait in dana bocht . nó co nderna anocht a riar
N ocho né a riar bud lesc leam.^ ar in ceallóir thall istaighí

acht mo beith féin gan ith bídh . do iter mo rígh ar nim
E irig sin cuilig a cheallóir . ar Mlaise na tráth nosdlighí

do ghébha innti fód mhiadh . do sháith do bhiadh is do dhigh
D á bairgin nár becc re mes . cona nannlunn feib co fírí

dá chuaic loma dá mhes éisc . -fuair ar méis ó rígh na ríg
B iadhtair aici in dana bocht . do bhiudh parrdais mar budh j| dlechtí

sáithigh súntaigh iat is buidhigh . dáibh nochor dhuilig. in fecht

Fecht eile do fheraib Erenn fó bhrón bháis ocus éga ina nim-
snímh ó'n bhuide Conaill ar tabairt áir adbulmhóir ardhegdháinib
Erenn dú adbath Diarmaid ocus Bláthmac dá rígh Erenn ocus
Feichín fabair ocus Oilerán inecna ocus mórán do maithib Erenn .
co ndechaidh tar áiremh ocus tar innamail tar chéill ocus tar
cuimhne inneoch adbath ann . do réir droinge duine ar leith fer
nErenn . foirend cá rádh is dá trian fer nErenn fuair bás ann . co
ndernsat fir Erenn comhairle cinnus do dingébtái in teidm sin
díob ocus is edh adubhradar uile troscadh iái co noidhche do
dénam re Molaise ocus re dia dá furtacht ocus dá fóiridhin . amail
asbert in file : —

4 ^. 53 Betha Molaise Daiminse. 21

tréidhenas troiscthi toghnamaigh . cinnet comhlán cinedha . tedhmanna
tuath tarrastair . maithi Erenn orthatha . aitcidh ardnaom órduinte .
mochen Mlaise mírbhuiíech . is de tic bar trénchabair . císcháin cinnte
cuinnighidh . do do chind bhar cobartha . biaid in bhuidhe becnertach .
ó'n chredhal cháid chumhachtach . do choraigh dia degchobhrach . a
hErinn in taimsiugad . tréna naomaib niamghlana . doní mór do mhír-
builib . na tuatha co toghnamach . tuirmet trénas tré[idenach]

Cidh trácht troiscit fir Erenn re Molaise ocus troiscidh Molaise
rena dhia co fuaradar furtacht ocus fóiridhin ó['n] teidm sin .
conadh and sin tucadar fir Erenn screball as gach aontaigh do
Mholaise acht combiadh triur do mhuintir and . agh trí nglac
ó gach rígh thriucha cét ocus ech sliasta gach cúicedhaigh || ocus
each rígh Erenn ocus a catheirredh . a comhailliudh sin gacha
lughnasa do Molaise ocus dá mhinnaib ocus dá mhuinntir co
honórach ina diaidh co bráth . amail asbert in file : —

T ei[d]m gubhamnach ghalair ghránna . tuc díth mhór ar feraib Fáil í

in bhuide Chonaill chruaidchnedaig . dogaing mhór d'feraib 's do mnáib
D á trian fer nErenn do dhula . ro b'adhbar ecla co holl í

a roibhe beo díob na mbethaid . bítís ar crethaib gan conn
T roiscid re mac Nadfráich fertaigh . re Mlaise ba róghlan rún

troiscidh Mlaise re mac Muire . do cur na buide for cúl
A innséin fuaradar fir Erenn . cobair re Mlaise na mionn í

tucsat do Mhlaise na dhegaid . comha gan debaid dá chionn
S crepall as gach aontaigh uile . ar rut Erenn comhall ngnáth í

bó nó ech ó rígh gach triucha . díth air dá ndiulta co bráth
E ch sliasta ó rígh gach cúicidh . eirredh ech rígh Fotla féin

gacha bliadna comhall fedhma . dóib ar son in tedhma thréin

Ar séin tángadar mic Decláin d' innsaigid Molaise condébert
friu sosscéla do sgríbhunn dó . ro scríbhsat inna soscéla uile ré
dhá lá co naidhci ocus nír díbadh soillsi sin aidhci dóibh acht a
beith amail gach lá . ro móradh mírbhuile Molaise trésan fiort [ms.
ft.] sin co mór. do chuaidh co hiffern ocus cocholl do chroicnib
broc ime . ocus is uadh ainmnighter in brocainech .i. mionn maith
do mhinnaibh Molaise . [ocus] minleadbán ina láim do toghairm
in druith .i. Manann || clamh . co tuc dia do a hifernn é cona trí
caoca comanmann maille fris . amail asbert an file : —

T rí coeca Manann tuc Mlaise . a hiffernn gan bhréic mbraissif
ac toghairm Mhanann druith dhil . ar bhru iffirnn adhuathmair

N ír léic Manann díobh ar cúl . co tí bráth brethach na rúní
beidit can chonus gan chol . gan a comus ag diabhal

M ór in onóir tuc dia deas . do Mhlaise gan ceilg gan chleas '
ba maith a taradh gach dú . mar do chanadh gach caocú

22 Betha Molaise Daiminse. [53

Araile laithe do bhí Molaise lomnocht gá fhothrucadh i nuisce
ocus cidh do biadh a oighredh fair ní tairmisced desim. ní lamadh
dono nech a déchain fó'n samhla sin uair ní roibhe acht a chra-
cann a[c] lenmain a chnám uair ní chaithedh do biadh etir re
sechtmain próind énoidhchi do neoch eile. táinic manach dá
mhanchaib ina cheann . nír mhaith le Molaise sin ocus asbert
fris : ná déna aitherrach ocus déna aithrighe san gním dorighnis .
doghén dot réirsiu bhar in manach. tairr sin uiscesiu másedh
bhar Molaise. rachad imorro bhar in manach . ocus ní fada do
bhói in manach ann in tan adubairt re Molaise : ní fhuilngim
in tuisce re mét a neimhe ocus a fhuachta. más edh sin adeiri
bhar Molaise tairr san uiscesiu eile. ar séin téid in manach isin
uisc[e] sin . gairde do bhí in manach ann sin do bhí dá róthes
leis ocus asbert : a tigerna tabair cabhair orm uair ní fhuilngim
na docracha so . ocus is follus dam rath dé it choimidecht ocus
ní dingnem ar sé ní dá tairmiscfeá. sénais Molaise in tuisce cor
bo mesraighthe etir fhuacht ocus tes é. || is cinnte ámh cor ba
mesraighthe na dúile do Mholaise do réir a thoile ocus cor ba
humal do réir a aicenta . amail asbert in fiie : —

D úile dé ón dúile dé . ac riar Mlaisi ba glan gnéí

teine talamh aor uisce . do'n fhior co tuicse réire
S oillse séimh ón soillse shéim . dobeiredh dorcha mar ghréin ' .

dogníodh dorcha do'n ló gheal . chum rígh na reabh do bhí a réim
O ighredh ar uisce san tsam . fiuchad fair san ghamh rosmúin í

ní léicenn a cara i péin . is dá réir do bhí gach dúii

Oen do [ms. oenna] oidhci do Molaise cona mhanchaib ac
caithiumh a próinde co facadar mullach in toigi tré theinid is é
ar máidium a lasrach de . do mhidhradar na manaigh in tech
d'fágbáil ar ecla a loiscthe. ac etir ar Molaise : cromaidh bhar
cinn ocus fillidh bar nglúine ocus bídh urlamh chum báis ocus
léicidh etromsa ocus in teine ocus ná féchadh nech suas uaibh.
ocus dorónsat na manaigh mar sin ocus ní cian do bádar ann as a
aithli in tan atrochair féice in taighi ar lár ina fiadnaise ocus ní
derna in teine durchóid friu acht sin. tuicidh a bráithre inmhaine
bar Molaise gurob follus ac dia bar foighide ocus is meic togha
dé sibh . ocus éirgidh suas ocus rodarsaor dia ó'n teinidh . amail
asbert : —

D á raibhe Mlaise ! s a mhanaigh . ac próindiugad thall na thaigh !
co facadar ann ar castadh . teine ar lasadh thuas na thaigh

6. 6£j Betha Molaise Daiminse. 23

F uabrait teichedh ar gach ndorus . manaigh mic Nadfráich nafertí

co ndebairt Mlaise riu anaidh . ná lamhaidh dul tar mo recht
C romaidh bar gcinn do'n righ rathmar . léicidh bar nglúine re lárí

saorfat sibh a hucht rígh gréine . ar comramaibh phéine is phlágh ||
C reidit uile mar adubairt . cuire genmnaidh ba bec glár í

ní bert bhréige dóib gan chaire . gur thoit féige in taige ar lár
D o traethadh tennail na teinedh . Mlaise do begaigh a brighí

creidit na manaigh co hanbail . cabair d'faghbáil dóib ó'n righ
D o móradh ainm dé do'n dul sin . mírbuilech Mlaise re lá. í

nír caith cuid ocus nír thoirbir . nach tuic in coimdid mar tá

Feacht oile do Mholaise i taigh rígh maith dq, ríghaib Erenn
gur ghabh teine isin taigh gu nár fétadh a anacal. sénais Molaise
in teach ocus sínis a lámha fri croisfhighill ocus nír loisc in teine
acht trí cleatha istaig . ocus is é ainm an inaidh sin aniu druim
cleathchóir . ocus no dVJhbair an rí do dhia ocus do Mholaise in
tinadh dá éisi co bráth. oen do lá do Molaise co tárla senodh
cléirech do ocus do bhí leabhar maith slighedh accuséin ocus
ro b'áil dosom ni' do scríbeann ass ocus ní roibhe peann aigisium
ocus ní roibhe ag in \ms. gun] cuiteachta . atchonnairc Molaise
ealta ar eitealaigh uasa ocus ro shín in láimh chuca gur thoit
eite cuige uaithib conadh de sin ro scríbh in leabhar as a aithle .
amail asbert : —

D o rat in tén a eiti . do Mlaise ba cruaidh creitmi '
ódconnairc dia gur ba cóir . an ní do iarr na onóir

Feacht dá raibhe Molaise ac imtheacht i crích Cairbri ocus
dream dá cléircib maille fris co faca in mnái ac bleoghon ocus do
chuinnig deoch loma dá ghilla fuirre . ocus adubairt in ben : nocha
do'n gilla amháin dobérsa in bainne acht dúib uile. is ferrson ar
Molaise. masedh a thigerna ar in bean isam bean aimritsiu cosé
ocus dénsa furtacht form ocus déna || urnaighthi leam fá ghein
chloinne do thecmáil damh. gair th'fear dár ninnsaighidh másedh
ar Molaise ocus beiredh mo chopán leis dochum in tobair ocus
tabhradh a lán uisci fair d'ár ninnsaighidh. iarsin doberar in
tuisce a láim Molaisi ocus sénais ocus credrais in tuisce ocus tuc
do'n mnái dá ibhe . bíodh a dheimin agutsa a bean bar Molaise
gur bud torrach thu ó sho amach ocus béra mac maith mírbhuil-
ech noemhfheartach fírén . budh do dobhéra dia dúilech ocus
noeimh Erenn uile onóir adhbhal ocus cadhas comlán . ocus budh
mac na creatra a chétainm ó'n chreatra ocus ó'n coisecrad tucassa
ar in uisce . ocus budh espoc Finnachadh fíruasal imorro a ainm

24 Betha Molaise Daiminse. [7. 7^

bunaidh co bráth . ocus mochensa do ocus fáiltighim fris réna
theacht . ocus asbert na briathrasa : —

F áiltighim fis fírinneach . geinfidh grian ós gnáthreannaibh . ticfa sunn
sái sárbuadhach . mac na cretra cumachtach . cétainm cuingi in cruadh-
cráibdech . espoc Finnchad fírfeartach . ainm díles in deghnóim sin .
budh ceail earga a fírarus . ceann sléibhe na seinsligheadh . láich ní
lémha a lámhugad . sluaigh sirteoraigh sochaide . ná samhlait a sárugad .
fágbaim dóib is dá fírfhoghlaib . can a beith beo oenbliadhain . ac
filledh na fal

Bennaighis Molaíse espoc Finnachadh a mbroinn a mháthar
ann séin ocus is edh do ráidh : dobérad nóim Erenn ocus dúilemh
na ndúl ar séin onóir adhbhal ocus cadhas ocus comairce dó .
ocus budh é féin in cúicedh árdnaom ina inadh aca imchoimét
ocus ac comhall gach itchi dá sirfider fair ac díghailt a sháraigthi
ocus ac aithbhi gach uilc ocus gach égcórach dá ndingintar || fris .
gairdi shoeghail ocus iffernn dá fhaghlaibh . neamh dá chomarba
acht nach coillcadh a chadhas ocus nach bégochadh a chomada .
amail asi>ert : —

G ein bhuadha atá id bhroinn a bean . mochen mac na credra cáidh í

béra espoc soer co soirbhes . do toirrces duit ní budh náir
I cionn sléibe rebháin róruaidh . conair mhórshluaigh ann rosbiaí

gér in leaba ar a mbia a thaobh . foighénaidh go daor do dhia
N aeimh Erenn uile as gach dú . ticfaidh fá chlú caingean ceart'.

doghébhad a toil gan dimbladh . ó espoc Finnchadh na feart
B eidit ule mun eo fhuar . do'n taobh atuaidh d'éis a tráth '

tegaid in cuire glan glébhinn . ag luadh léighinn mar ba gnáth
T uiitfit caora in bhile bharrghlain . a nochtaib na naomh anuas í

gabaidh gach aon a chaor cródeirg . drem nÁr ghaol comfeirg ná cruas
I arraim oirbh ar espoc Finnchadh . ascaidh nach doirbhide dúibh '

na caora do chur im reilic . combudh héndeirrit gan dlúigh
D obéram duit an ní iarrai . ascaidh oirches ní saob sko '

cuirfimít na caora cruinne . duit gan luinne combudh heo
I bhar na naomh a ainm bunaídh . ainm do in fertach leithi Cuinn í

re iarraidh nocha bia ín adhbha . a macsamhla ar tír ná ar tuinn
M eath na dúthaig do'n tí ledrus . úr ibhair na naom co nert '

foclaim co teann do réir riaghla . co mbé re ceann mbliadna a lecht
C úicer do bunadh sin bhaiie . fírnaoim can tatháir ó dhia '

ré fhata fhuirghios dá námaid . cé thánaic ann ní ba lia
B eoith Mlaise ocus Moedhóic . espoc Finnchadh cruimter Fraoch í

fertaigh ac feichiumh in bhaile . dlechtaigh gá fhaire ar gach saoth ||
B iaidh in naomh fó'n leic ar lasadh . ar lár in bhaile nosgeib í

nocha lémthar hé re hiomadh . mongenar ionadh nar gein

Cidh trácht ro hairrdircedh Molaíse . ar foirbtiugad a áisi ocus
ar nairrdercugad a chreidme ocus a chrábaid a ecna ocus a eolais

8] Betha Molaise Daiminse. 25

do chuaidh co Finnén cluana iraird amail gach abstal ar ceana
cor légh in sosgél ann. ar sin ro ráidhset na habstail fri Finnén
condechsadh lá gach fear díobh d'innsaighidh a reiglesa • dá
coisecradh . nochar bh'áil le Finnén séin uair senoír é ocus asbert
Finnén : raghadsa frisin naom leanfus mh'odhar cidh cuich uaibh
é. scáilid na náimh ar séin ocus leanaidh in odhar Molaise ocus
Nindidh . ocus leanaidh Finnén cona dhá apstal déc iat co
Daiminis ocus do bhádar bliadain ac Molaise ann : —

D á noemh déc do hóirdnédh thall . im mo Mlaise san caomcharn í

fó nuimir na napstal ndil . dia mbadar fó'n dúilemhain
C oluim Féichm. is Cainnech . Maodhóc in lés lánlainnech í

cruimther cluana cáidh ro cinn . ocus espoc mac Cairthinn
M ochta is Tigernach trén . espoc ibhair is Beccání

Arnain inmhain co nglaine . ocus Enna ainglide
M omlaise is Arnain án . espoc ibhair is Beccán

biathsat na habaidh gan gait . náim in cataigh re caocait
M laise ó mudh Críst ro char . iatsan ó mudh na napstal '

can bréig cinnset gach astar . dá naom déc ro taghastar

ís é ro bo rí ar in ferann sin in tan sin Conall derg mac Daimín .
adubairt a dhrái frisséin : mina innsaighe Molaise co Daiminis ||
ocus mina bháidhi a theine anocht is é bhus tigerna ar in críchse
ocus ar in loch ar a fuil . ocus is é a comarba ina dheghaidh bus
mó guth ocus neart ocus cadhas. ar séin gabtar a eich do Chonall
derg ocus táinic roime d'innsaighidh Daiminnsi ocus do eachlaisc
co díghair iat co ráinic cusin inadh frisanabar omhna gabtha . uair
ro gabadh cosa na nech ann sin co nach raibhe caiscéim imtechta
acu acht ba machtnugad frisin rígh sin ocus lá mhuinntir. ro b'in-
gnadh ocus ro b'olc leo fós ocus asbert óclách dá mhuinntir frisin
rígh : sóither cinn na nech sair ocus dá nimthighset can fhuirech is
duine dé Molaise . ro sóadh cinn na neach sair ocus ro imtighset
fó chétóir. imthúsa Chonaill deirg imorro do léic [a] oenar na
heich ocus ráinic reime dá chois dochum Moláisi . ocus tuc in
tethar draighin do bhí aice ar linn in tairbh ocus tarbh bruithte
ar a lár cor ling in tarbh isin loch ocus gur báided in teathar . dá
each gheala imorro ro bhádar ag in righ . monga ocus scuaba
corcra forra . adbathatar fó chédóir. do ghabh ecla Conall derg
ann séin ocus docuas uadha ar ceann Molaisi ar co todhúiscedh na
heocha a bás . táinic Molaise ocus tuc na heocha chum beathadh
dorísi ocus ro bo maith lasan rígh séin. dénam cennach anois bar
Molaise : dobérsa a hucht mo thígerna righe na críchise duit féin

2 6 Betha Molaise Daiminse. [8^.9

ocus dot mhac it dhegaid ocus léic damsa in ferannsa forsatú .
asbert in rí : nocha beirim a bhuide fritsa mo ferann féin ocus
ferann m'athar ocus mo sheanathar romam . máseadh sin ráidhe
bhar Molaise nír ghabha do mhac ná duine dot shíol co bráth ||
ríghe in fearainnsi . ro shódh Molaise a druim fris ocus rucad a
shúile a cédóir ó'n rígh . imthúsa in rígh imorro is dáine do bhí
ina chionn ac breith eolais do co ráinic a theach. ar séin dorighne
fleidh móir ar tinnenus ocus do ionnlaic do Mholaise í . ocus tuc
an fearann jdo léi ocus tuc a mainchine co bráth as a aithle.
dobeirimsi a hucht mo tigerna ar Molaise do shúile slán duit ocus
ní ticfaidher red rath ná red righe féin eiret mhairi . ocus is cinnte
nach gébtar righi ót shliocht etir . amail asbert : —

T arla cagadh cruaidh gan cert . etir Mlaise na móirfertí

dar doghaing cach celg do'n righ . is Conall derg mac Daimhín
E irg ar an draoi ro chlaon ciall . innsaigh daimhinis co dian í

cuir Mlaise co neamhfhann tra . dot ferann is dot fhorba
G abthar a eich do'n rígh ruadh . nír ísligh aithesc an druadh í

ní dá tseomra táinic tra . co ráinic magh gabhta
G abtar cassa na neach ann sin . co derb ocus co deimin í

bátar gan tsegh gan tairm tra . dar lean in tainm in omhna
S óitear cinn na neach fó dhes . ar fer clá mhuinntir gan ches í

dá mbérat raon luath mar sin . is é in naom tuc [a] fhuath oraib
A r sódh na neach socair seang . ba luaithi iná gaoth tar gleann í

lasin ríg nír mhaise sin . do bhí Mlaise ina agaid
M arbtar tarb bruitter ar sin . ac Conali derg co deimhin í

berar na ethar leis é . ar lethan locha Eirne
N í cian dá rabhadar ann . in tan do éirig in tarb í

tuc léim láidir ocus car . nó gur bháidh sin in teathar
A r éicin in rígh fó thír . báidhter an muinntir nár mhín í

linn in tairbh go ngrinne nglan . ainm an inaidh ar báidheadh
D á each gheala co folt nderg . do bádar ac rígh na redg í

gér mhór in béd mar do bhá . tiaghait d'ég san ló cétná
A r séin téit Conall na cealg . co Mlaise gér mhór a fheargí

a náim thaghaim as mo thaigh . tabhair ainim im eachaib
D obérsa tré dia na ndúl . ainim it eachaibh co húrí

co mbeit na srianaibh mar sain . fregair mo riar na degaid
D ogní Mlaise ba maith mod . fert fiadhnach gan chlaon gan chorí

éirgid na heich suas ar sein . leor a luas ar in láitheir
D énam cennach nach bia cealg . ar Mlaise re Conall ndearg í

righe nErenn duit 's dot shíol . damsa in ferann gan imshníom
A sbert Conall atái ar báis . a chléirigh nrchanai gáis í

atái ar thí thachair go trom . mh'athair ro bo rígh romham
B udh rí romam in rí áig . ort nocha n[an]fa[m] a [dáil] í

. . . . ire duit . co tidhlacad rige ....
M ásedh sin raidhe co . . . ar Mlaise ....

dot shíol nocha bhia afos . na ríg budh [o]r[t] co follos

9*. io]. Betha Molaise Daiminse. 27

S óais Mlaise a dhruim co dian . re Conall nderg ba maith sgiam i

fácbais in ríg gann iartain . co roibh dall ar in láthair
D aigh adbatar imaithber oll . acon ríg gér gharbh comlonn i

do smuain fá thrí gan taisi thair . síth re Mlaise gan meabail
D orighne flead tall na thigh . ruc leis dochum an cléirigh í

do shlécht do'n naom innraic ann . is do tinnlaic do in fearann
T uc a mainchine co fír . do Mhlaise is do rígh na ríghí j|

tic craidhe in chléirig gan cheilg . gur réidig as [a] ardfheirg
D o slánaighedh súile in rígh . tucadh dó cobair co fír í

ríghe dó féin céin budh beo . is gan a beith cá iarmhó
O chagadh Mhlaise na mionn . nír éirig duine dar liom í

ba leis cach acra re la . is gach taccra má tarrla

Feacht naon dia tángadar na hapstail co hinis coimhéta ocus
do bhádar adhaigh gan teinidh ann cor fháidedar mac beag do
bhí acu ar ceann teinedh co hEdardhruim co tug dá aithinne leis
cor báidhedh é féin ocus a dhá aithinne . do siredh ar sin in mac
-beg ocus do tógbadh é ocus na haithinne dubha ina láimh. do
ghair Molaise tré nert a tigerna chum bethadh hé ocus táinic a
ainim ann in uair sin . ocus tuc a anáil fó na haithinnibh dubha
fliucha co ro lasadar mar lóchrann. ro móradh ainm dé ocus
Molaise de sin ocus adbert in láid : —

. T ángadar apstail na hErenn . maille re Mlaise gan tnúthí

do chantain a tráth gan toireth . co hinis coimet coclú
B átar i tennta can teinidh . ba mór in deiffir sin leo '

do chuirset mac beg gan liamain . dá hiarraid mar a mbiad beo
F uair ac ethardruim na náighedh . teinidh ac tarba na trédí

tuc dá aithinne leis uaithi . co luaithi amail ro fhéd
D o bí dá thinneasnaighe tháinic . i neathar bhiuc báidhtir é •

lá co noidhci do co hanbháil . can'a fhaghbáil de ó dheoin dé
A r sin tic Mlaise can meirtin . d'iarraidh in mhic bhic san lochí

fuair a cétóir é mar chanaim . tuc a anaim ann co moch
A ithinne dubh in gach deghláim . in mhacaoimh báidhigh nar brasi ||

léicis Mlaise a anáil foillsigh . fúithib gur shoillsigh 's gur las
D o muinntir mhic Muire móire . fer na fert sin in gach láí

mairg ro thogh in duine sínes . a mogh díles mar atá

Feacht eile do Mholaise i nDaimhinis can bhiadh aicci ocus
tángadar áighidh imdha dá innsaighidh uair ba chonair ghlamh
ocus áighedh ocus echtrann é . ba chonair fós bocht ocus nocht
ocus deiblén ocus díchumgach . gach neach nach faghbadh a
chabhair a háin eile in Erinn ocus do nach ticcedh obair ná-
humalóit ná hingaire ticedh fó dheoidh dochum Molaisi . co
cabradh Molaise é ar fhuacht ar ghorta ar ítain ar ocarus. acht
aonní . issedh doróine Molaise re áighedhaibh ocus re bochtaib

28 Betha Molaise Daiminse. \\ob. u

do'n dul sin tuc chuici a raibhe i nDaimhinis do sheanchoiredaib
crína dubha . do bhris ocus do roinn iad ocus tuc do chách amail
dobheiredh [arán] . cach biadh imorro ba háil re gach nech do-
gníod dá chuit do na coiredaib é . cach nech ris ba háil ba hétach
fós dóib do réir a meanman ocus a naiceanta . amail asbert : —

D aiminis inis na ndamh . i^mbíodh Mlaise na mórgradh '

fecht do'n fhial ecnaidh gan ghái . gan biadh aici d'airithi
T ángadar glamha gruaide . ocus coin as gach cuaine í

bochta is deibléna dé dhil . a naoinfheacht dá innsaighid
F éghaidh suas ar dhia do nim . mar as a faghbadh cabhairí

ar dhia cumachtach can chair . fá fhurtacht isin éicin
C oiredha crína in bhaile . tuc chuice mar a raibhe í

do bhris do roinn ar gach leth . tuc do gach droing gan deibech
G ach aon dá tuc a cuid díobh . do réir a thoile do bíodh í

etir bhiadh || is étach -sin . ní brégach do gach buidhin
T uc ann rí gréine gile . do Mlaise na mírbuileí

onóir adhbhal ba fír fis . dá adhradh i ndaiminis

Fecht noen dar luidh Molaise co mag carna dá raibhe fledh
mhór acon ríg ac Aodh fáidhis Molaise a ghilla ocus a bhallán
leis do chuincidh leanna ocus bhi'dh ocus do héradh é ocus táinic
mar a roibhe Molaise ocus do innis dó . másedh bhar in naom
téighedh in fhledh ar neimhní etir lionn ocus bhiadh. imthúsa in
rígh imorro dorighnedh uisce searbh da lionn ocus otrach brén
dá biadh. táinic in rí ocus adubairt : crét ro mhill in fhledh. ní
annsa bhar in rechtaire : táiníc gilla Molaise ann so ocus do érassa
é ma lionn ocus ma biad. olc an gním doróinis bar in rí ocus in
tinadhsa do ar son na héra tucais fair ocus foghnadh dó co bráth .
ocus tucadh Molaise chucu ocus do slécht dó in rí ocus do idbair
in ferann dó. do beannaigh Molaise in ferann ocus in fhledh ocus
in biadh ocus do athnúidhigh iat gur fleadh dingbhála do'n righ
ocus do Mholaise féin í dá éisi . amail asbert in file : —

M agh carna conair na cét . costarla Mlaise for sét '

doreincne ar righalaib co mbloid '. do shílad creitme is cráboid
F ledh ann ar inis Aodha . do bí ac Aodh arna caomhnaí

in tan do fhuair deghfhóir di . do bhí ac fledhói na fleidhe
E irg ar Mlaise ba maith mod . re [a] ghilla go céill can colí

sir ó'n fleid co falláin dam . lán mo bhalláin is biadhad
A r séin tucadh deiredh dó . do ghilla Mlaise gan ghóí

tig arna éra dá thigh . gan séna chum in cléirigh ||
L inn na fieide téigedh dó . ar Mlaise ná canadh gó '

in biadh mán docht gach duine . biaidh na otrach éiinidhe
I n tan do mhothaigh in rí . in fhledh do dhul ar neimhníí

bái ac tur fhesa thall na thaig . diarraidh chlesa dá chabhair

ii*] Betha Molaise Daiminse. 29

T áinic ann rechtaire in rígh . chucu co follus co fír '

mar do ér gilla Mlaise . nír fhégh gan a innisi
O tharla dhuit an gním olc . éirg ar ceann Mlaise co grot '

dús co faghbha a riar ibhus . fó [a] mhiadh féin co fírfollus
A r riaruga in chléirigh cháidh . do rad in fhleidh fó lionn láin í

tucadh dhó gach ní do thagh . dá táinic Mlaise sa[n] magh

A haithle na mírbuiledh sin dorigne Mlaise ar fud Erenn is f
comhairle doróine Molaise dul do Róimh dús co scríbha a beatha
innti ocus co tucadh ní dá húir ocus dá minnaibh leis dochum
Erenn. is í conair do chuaidh do Ferna mhóir Mhaodhóig . do
foillsigedh sin a cétóir do Mhaodóig ocus asbert in láidh : —

D áil dáimhe chugainn anocht . is coinnemh crábaid co beachtí

Mlaise ro shamhlaigh in séd . nach can báis na bréc co beacht
C oinneam beg as mór ar nim . d'iarraidh ecna for muir sairí

do réimse ricfad có'Róim . do icfat fá buaid anair
M ása ceat re rígh na renn . gurub les dáibh a theacht sunn í

ocus corub ferrde damh . ó'n fhear romchar is romchum
M ochean do'n bhán nach can brég . fris sech cách ní bhia mo mhóití

anocht budh tóisech d'ár féis . m'itchese leis chum gach róit
R í nimhe cabhrus Cach ces . dogní mo les mar nach náir í

nocho ceilenn orm a rúin . is é rommúin fá gach ndáil ||

Ar sin imorro ro shoich Molaise co Ferna ocus éirgis Maodhóc
ina aghaidh ocus ferais fáilti fris . ocus frestlais Maodhóc do réir
a thoile ocus a aicenta ina dhiaidh sin é do bhiudh ocus do dhig
do lepaidh ocus do dheirridius cacha comráidh . cor aontaighedar
in dá árdnaomh sin a nitchi ó aonéolus ac atach fo chleith : cach
aon do beinneochadh Molaise comadh beannaighthe ó Mhaodhóig
é . ocus gach aon do mhailléchadh Molaise comadh mhallaighthe
ó Mhaodhóig é et e contrario . ocus cacha fácbhála dá fáicfedh
aonnaom díobh co mbeidís cá comall. ocus dénsa urnaighthi
leamsa bar Molaise corob sochar do'n eclais co coitcheann ocus
do'n Erinn co huilide in toiscsi má téighim. ocus adubhradar in
láidh mbic etorra ann : —

A ilim th'itchi a Mhaodhóig mhais . ar cach ais co roicher Róimí

tabair co torus arís . ó atámáit nár ndís co hóin
D uthraiccimsi féin dul leat . a Mlaise na feart co fíorí

co sirinn co teann in doman . leam is oman rí na ríogh
N í homhan d.uit etir é . ar Molaise co ngné nglain í

m'ainimse ar comairci th'anma . duit budh tarbha mo dhul sair
M ina dhechar leat ar séd . ar Maodhóc na céd gan chairí

a ghein shochairsi na trét . ná tréic rahé ar tiacht anair
N ocho tréiciubh etir thú . ar Mlaise co clú is co cáil í

bidhim sommech séd seirigh . ticfad co deimhin it dháil

30 Betha Molaise Daiminse. \\2.\2b

Ar séin téid Molaise tar muir dochum na Róma. go toirinis ||
Martain do . do fuair tempall neimhidh Martain foriadhta ocus
oenchoimétaidhe ó dhia fair ocus ó Mhartain cá fheichium . do
shir Molaise oslacadh reimhe . ní foislécc etir ar in coimétaidhe
acht oslaicedh dia ocus Martain romat mása chet leo . ar séin do
oslaicedar na secht ngiais do bhí ar in dorus a noenar ré Molaise
ocus do chuaidh in chomhla ar cúla co roibe in dorus oslaicthe .
dorigne Moiaise aiffrend ann ann sin do dhia ocus do Mhartain
ocus do ghab slighe na Rómha chuigi as a aithle. mar do bhádar
ann araile aidhci in tan bói Molaise ac próindiugad co facadar in
nathair chuici . do ghab ecla mhór ocus gráin cách reimpi . gairis
Molaise chuice hí ocus minaighis ní do'n arán di ocus a duaidh é
ocus ro ligh a bais [as] a aithle ocus ní derna urchóit do. i naraile
laithi aile do Mholaise ac imteacht in domain thair co tarladar
sáir do ac dénum a ngresa . d'aigh Molaise aca nincrechadh uair
nír thaithin leis mar.do bái in gres . do éirgedar na saeir d'inn-
saighidh Molaisi ocus tucsat lámh co foiréignech inn . ro b'olc le
dia sin ocus impóis na sáir ar cúla ocus gabais a lámha ocus a
cosa riu . ocus leanaid a cossa do lár ocus téid a teangtha uaithibh
nó go nderna Molaise trócaire orro ocus co tug a ciall ocus a
cétfadha dóibh chum creidme . ocus do chreidset co díchra as [a]
aithle do dhia ocus do Molaise ocus táinic rath dé orrtha . amail
asbert : — [teasda in laoid/i].

Cidh trácht ro shiacht Molaise co Róim i fescar trátha nóna
ocus ro dúnadh in cathair roime etir ocus ro shir oslucadh ocus
níroslaic in doirrseoir roime . || ocus ro bean Molaise fó tr/ baschrann
for chomla na cathrach. táinic tairmchrith mór ocus torannchles
ainnséin isin cathraigh cor gabh ecla adhbalmór lucht na Rómha
reimhi ocus adubhradar gurab é in laithe brátha . ro oslaic imorro
dorus mór na Rómha ocus gach uile ní ar a raba glas ocus iadhadh
san mbaile do oslaicedar a naonar uile etir medhón ocus imeall.
téid Molaise san Róim ar noslacadh an dorais roime mar sin .
d'aig innti an aidchi sin . tinóilit imorro popal na Rómha uile co
haoninadh arna bhárach mar a rabha pápa na Rómha co ro
fhiarfaig in pápa díobh uile i naoninadh : an fedabair créd in
tairmchrith mór út táinic isin Róim frisar ghab ecla cách co
coitchenn. táinic in dóirrseoir ocus adubairt séin : táinic cléirech
bánaightheach mór do gháidhealaib co dorus na Rómha i fescur
aidhci iréir in tan bádar na dóifrse druidte ocus do shir oslacad

i3- i3*l Betha Molaise Daiminse. 31

ocus ní ro oslaiceas roime . ocus cen co ro oslaiceas do oslaic dia
roime. tabair chucainn in cléirech góidhelach sin ar abb [na]
Rómha. ar séin tucadh^ Molaise dá saighidh ocus do feradh
fáilti fris ocus adubradh fris aiffreand do rádha i fiadhnaise in
phápa ocus lochta na Róma uile. mása dhuine dé thusa ar siat
faomhábha in feidhm sin. ní roibhe dícheall dóibh sin ac dimhicin
Molaisi ocus aca mhealladh ocus aca dherbhadh. téid Molaise
leo co haltóir mhóir Phedair issin Róimh . do héidedh in altóir
fó chomhair Mholaise ann sin ocus ní tucadh leabar aiffrind etir
do ocus ní tucad crúisci nó clog || . do éit Molaise imorro é féin
an uair sin ocus atbert nír inairTrind in altóir i nfécmais in
tréidhe sin . adubradar na Rómhánaigh : tabradh in dia dobeir
gach ní dhuit in tréidhe iarrai óirne. dearbadh ormsa séin ar
Molaise ocus atchluin mo tigernasa ar nim é. ocus is cuma do
bí gá rádha ocus do thógaibh a dhá láiinh suas re [a] thigerna
ocus-do ghuidh rígh nime má chabair do'n chur sin. ódchuala
dúilemh na ndúl sin do chuir leabhar aiffrind nár mhór ar in
altóir . do chuir crúisci ocus cloc imaille fris . ro ba maith le
Molaise sin ocus doróine airTrend ocus idhbairt idhan ann i fiaa'h-
naise in phápa ocus na Rómhánach ar cheana . ocus doróine
seanmhóir as a aithle gur ghlan gach craidhe i raibhe olc ocus
égcóir ocus aingidhecht doneoch dochuala hí . ocus tuc in pápa
ocus a dhá chairtinoil déc ocus a roibhe ann sln uile beannacht
fós ocus tucsat grádh a nanma do uile a náinfheacht tar éis in
aiffrind ocus na seanmóra doróine. ocus asbert Moiaise ann séin :
cidh dogéntar frisin tréidhesi tuc dia ar in altóir. beirsiu do
ragha leat díob bar in pápa uair is tu as mó saothar ocainn
andiu. bérat ar Molaise in soscéla bec út. asbert in pápa : budh
bec a ainm tria bithu . conadh aire sin adberar in soscéla beg
Molaise fris. d'aigh Molaise fó buaidh áibhe ocus onóra creitmhe
ocus crábaidh ecna ocus eolais . ocus ro bói athaidh isin Róim
do'n chur sin cor scríbh innti inneoch ráinic a les do reacht ocus
do riaghail ocus do gach fios nach raibhe roimhe in Erinn.
táinic do réir cetaighthe in phápa ina áirdleghóid aireghda
dochum nErenn as a aithle . ocus in tan || táinic dá tigh fuair
Ín clog tucadh ar in altóir do san Róimh ar cráib beithi ocus
do fuair in crúisci i ninadh eile . ocus co ba trí do hinnlaicedh
do'n Róimh eiséin ocus do élodh i ndeghaidh Molaisi re gach
feacht conadh aire sin tucadh in téloidhech fair. tuc leis imorro

32 Betha Molaise Daiminse. [i 4

eire d'úir na Róma ocus taisi Póil ocus Pedair- ocus Luirint ocus
Clemint ocus Steafáin . ocus ní do folt Mhuire . ocus mudhorn
Martain . ocus mórán do thaisib naomh uasal eile . ocus ní do
thaisib na comarbad naomda doneoch ro hadhlaicedh isin Róim.
ar sin tig Molaise co hEirinn . do foillsighedh do Mhaodhóic sin
ocus asbert na briathrasa and : —

M ochean Mlaise mirbuilech . do ruacht Eirinn ainglidhe i tarbhach toisc
in tairrngeartaigh . ráinig Róim gan fhreasabhradh . buaidh co bráth
do'n Banbasa . airbert ordan ainglide . ní fríth cúis dá chronugad . idhna
a chuirp 's a cháinbésa . ecnaidh urrlamh irisech . geanmnaid glórbinn
gnáitheinig . niamhda naomhdha neartchráibteach . dúrchráibteach gan
diumsaighe . ailitre gan aithrechus . áighe uasal acainne . do Molaise
is mochean .

Ní cian diambói Maodhóc ann as a aithle sin in tan táinic
Molaise co Ferna . éirgis Maodhóc ina aghaidh ocus fáiltighis
fris . fiarfaigis Maodhóc a imthechta uile do Molaise ó'n ló ro
imthigh a hErinn nó co tórracht dorísi . innisidh Molaise do uile
mar do ghlé isin Róimh ocus in gach inadh eile. fácaibh mo
chuid acamsa do na haiscedhaibh tucais leat ó'n Róim bar
Maodhóg. fáicfet imorro bar Molaise ocus scáil ucht || do chubail
co tucar inn duit . ar séin scáilis Maodhóg. a ucht ocus tairbiris
Molaise inn .i. ní d'folt Muire . ocus mughdorn Martain . ocus ní
do thaisibh Póil ocus Pedair . ocus ní do thaisib Luirint ocus
Cleminn . ocus ní do thaisibh Steafáin mairtir . ocus ba maith re
Maodhóic na taisi naomhdha sin do fhaicsin ina ucht ocus asbert
re Molaise : breac go maith uait mhé anossa. budh breac Mhao-
dhóic co bráth a hainm sin bar Molaise ocus budh comlán a
cadhas ocus budh imdha a fearta . ní lémhthar a sárugad . ocus
budh gao[th] derg báis do shíol Fergria . ocus budh teine neimhe
do chlannaibh Briain uile etir tiar ocus toir . ocus budh díth ocus
budh duinebádh do chlannaibh Néill nó do Oirgiallaib gan a riar
in tan teicémha chucu . ocus cumdaighter co maith ocus ní
dleacht acht fer graidh gá himchur nó neach gan éillnedh etir .
ocus asbert in láidh ann : —

S céla Mlaisi luaidhter linn . ó'n ló ro fhácaib Erinn*
Ac taidhecht ó'n Róim tarrla do Molaise araile fer naomh .i.
fer comanma do féin Molaise ebhraide ar aonleic cloichi ar lár in
mhara . is ann ro chlaochla Molaise inadh ocus m fer sin conid

* Et reliqua ocus ní leanmait ní is mhó do'n láidh óir ní uil innti acht in
dí atá roimpe ocus is fearr mar tá ná na dhrochdhán

t4*. 15] Betha Molaise Daiminse. i>2>

for in cloich sin tainic Molaise chum nErenn . maraidh fós in
cloch sin i nDaiminis do derbadh na mírbhuiledlv sin ocus do
cuimniugad in sceoil sin. cidh trácht ráinig Molaise co Daimhinis
ar techt ó'n Róim ocus ro annlaic taisi Póil ocus Pedair ocus
Luirint mhairtir ocus Clemint nae[i]m ocus Stefán (sic) martir
ocus Muire ocus naomh na Róma ar cheana . ocus is aire tucsan
na taisi ocus na húra sin illé co ná budh éicen do gáidhelaib
dul do Róim mina dhechtáis || tré tromadbar nó mina dhechad
naomh do sgn'beann a bheathadh : —

F ó fríth fearann fuaramar . loch lethan ar sliabh achad í
. róim coitchenn do gáidelaib . domh[gh]nás díles dé athar
M ór in buaid do'n reilic hic . cibé rosic iarna ghnáis í

dá húir cach gnúis acht co niamtar . nocho phiantar iar ndáil bháis
T aissi Pedair ocus Póil . tuc Mlaise as in Róim anairí

is é tuc fós ieis a nErinn . taisi Clémint atá ar nim
D á mairtir as truimiu dáil . atá ar nim náir ac rígh reann í

Lurint is Stefán gan braissi . tuc a taisi leis dar leam
C ach taissi noem dá fuair tair . tuc leis can cair fíor an fáth í

atát san reilic bic go himtheann . mochean dogní timcheall tráth
C ach aon taghus is é leo . reilec bec Mlaise go fíorí

i pardhus go héimh bias a anaim . mar chanaim do réir in ríog
R óim na hEirenn hí as gach mudh . ní dlug do saoradh na slógh '

a cadhas nocha bia críon . is é rí na ríogh rosmór

Ár nannlucadh na taisi naem sin do Molaise isin reilic bic
amail adubramar nír chian dó i nDaiminis in tan do chuiredar
na hapstail teachta ar a ceand ó Teamraig . uair is í sin uair ocus
aim'sear do bí in cagadh ocus in coinflicht mór etir Diarmaid
mac Cerbhaill ríg Erenn ocus Ruadán lothra ocus na hapstail ar
chena ar son a sháraigthi im Aodh nguaire fa ríg Connacht . uair
ruc in rí Diarmaid ó Ruadán ocus ó naomaib Erenn ar éicin é
ocus sé ar a comairce . uair Aedh guaire rí Connacht do marbh
Aodh baclámh gilla Diarmada mic Cherbaill gar roime uair ro
b'anait leis é. ráinic Molaise co hairm i rabadar na hapstail ina
puiblib ar faitchi na Temhrach . do éirghedar uile ina aghaidh ||
ocus do chromadar a cinn dó ocus do suidhighedh pupall Mlaisi
annséin a mesc pupall na naomh ar chena. is é cathugad dognitís
ocus rí Erenn : iadsan a hucht a naomdhachta ocus a nurnaighti
ocus a mírbhuiledh ac troscadh [adhaigh] . rí Erenn imorro a
hucht a fhírinne ocus a rechta rígh ocus a chirt flaithesa ac
troscadh in adhaigh eile ina naghaidhsium. oennaom déc conici
sin dóibh gun troscadh . a dó déc ó táinic Molaise. ocus ro biat

D

3 4 Bctha Mola ise Da im inse. [\$b

árdnáim na hErenn na .habstail sin . i. Ruadhán lothra ocus
Maodhóc fcrna ocus Fcichín fabair . Coluim cille ocus Cainneach
cráibdcach ocus Tigcrnach chluana eois ocus Enán ainglide ocus
cruimtcr Fraoch . Jtecán mac Culu ocus espoc mac Cairthinn .
seanMhochta lughbaidh Mochuda cráibtcach ocus Molaisc daim-
innsi. fcscar nóna imorro do Mholaisi co Teamraig ocus in
sncchta co trom ac snigi . acht is iat na náim do bí ac troscadh in
aidhchi sin ocus troiscis Molaise leo. nir léiccdh a chórugad ná
cumsanadh do rígh Erenn in aidhchi sin ocus nír chodail locadh
ná tinnabhrad . ocus tarfas do leatromán do muintir dc nach bíd
cach naidchi ar in faithchi ac troscadh ina aghaidh. fota la
Diarmaid co táinic lá . ocus ó táinic ba neart mór na dóírrsi d'fos-
lucadh le tighe in tsncchta. éirghis rí Ercnn ocus féghais na
puipli uadha ocus is amhlaid ro bátar oengela do snechta uile.
acht pupall Molaise a aonar . nír adhair sncachta fairsiurh itir
ocus nír ghab talam sneachta scacht traigthe ar gach leath uadha.
cia atá san pupall úd nachar ghab in sneachta etir bar in rí.
Molaise daimhinnsi táinic im nóna ané ann ar cách. || is do
trascradh ormsa sin bar Diarmaid ocus is trom ro cumaing ní
dam arcir in bánaightheach lacha hEirne . ocus is teine beo for
lasadh . ocus dar leinn nír dlig laighi formsa uair adbal m'eire
roimhc. ocus ar a chomairci damhsa ocus ar comairfci] rígh nime
ocus talman dá creidmit leath ar leath. foillsigter do Molaise sin
ocus ro bo truagh leis . ocus dáil ríg Erenn d'acallaim na naom
in lá sin ocus fuabraidh Molaise síth eaturra ocus Ruadhán ocus
ní ro fét . ocus ó nár fet tuc Molaise a ragha do rígh Erenn .i. a
saogal do timdibe ocus a chorp do chrád ocus neamh dá anmain .
rígc ocus oirechas dá shíol co bráth ina dhegaid . nó fat saoghail
ocus ifern do ocus can neach dá síol do gabáil n'ge ná fhlaith-
emhnais dá éisi go bruinne brátha. is í ragha ruc in rí a chorp do
chrád ocus a shaogal do timdibe '. neam dá anmain ocus airechas
dá shíol ar a éisi. do chomaiil dia co maith mar sin ocus ar a shon
sin dlegait clann Colmáin ocus síol Aodha sláine cíos gacha bliadna
do Molaise in gach geimredh go gnáth . amail asbert : —

D á apstal déc innsi Fáil . mór a ngráin re silledh sluaigh í
i's dáibh ba treisi fá deiredh . is iad dobeiredh gach buaidh

R uadán lothra Maodóc mais . Tigernach nachar tais treoirí

cruimter Fraech Cainneach gan ces . dognídís mór les dá ndeoin

F éichin fabair Coluim cáídh . ba mór a mbáidh maith a mod í
Enna ainglidhe co náibh . cspoc mac Cair cian ó chol

i6. 16/0 Betha Molaise Daiminse. 35

M ochuta cráibhteach na cros . dos dítin can chur ar cúl í

dias naomhdha gan dochta nedráin . Mochta ocus Becán mac Cúl ||
F áidhit fesa ar ceann Mlaise . dá chur ar aonrian riu féin í

i naghaidh in rígh co creitim . co ngabadh do gleitin géir
I nnsaighis Mlaise gan meirten . co ráinic Teamraig na tresí

éirgit na hapstail na aghaidh . ba derbh leo a cabair dá ces
C óraighter pupall in prelait . gairit ó puplaib na naomh í

gábaidh ina aghaidh ac snechta . cor ba geal teachta gach taobh
E irghis in rí mucha mhaitne . nochur léicedh taibredh dhóí

puipli na naom garb ro gelta . lomnán do shnechta for ló
C idh cian do bí in snechta ac snighe . pupall Mlaise nochor gabí

do thuic in rí co mba ferta . óir trén ro gealta gach mag
D o ghabh eacla áirdrígh Erenn . ré Mlaise táinic na dháil í

do shlécht Diarmaid dó go deimhin . ná ceilidh ar feraib Fáil
D éana síth eatrum a áirdrí . is Ruadhán in reachta móir í

tusa ní claonfa chum lethtruim . réidhigh eatruinn mar as cóir
T uc Mlaise taircsi fa tulcoir . do féimset gach ní ro ráid í

do'n chléiriuch nír chóir a comaidh . mór a domhain d'feraibh Fáil
S uaill nár feargaigh[edh] in prímáit . re Ruadán in ghrema chruaidhí

acht nír scáil aonta gan adnad . gér claonta Banba gan buaidh
B eir do ragha saogál suthain . ar Mlaise a hucht ríg na rann í

gan nech dot shíol gébus Eire . co fíor thu ar lár phéine thall
N ó oidhedh anabaidh urlam . neam dhuit righe ar do shliochtí

mar sin a Dhiarmaid adeirim . is ní cheilim as gach ciort
N ocho nfuirigh etir ormsa . sé mo rogha neamh na naomí

ritsa nocho bhia mo dheabaid Tcé rabh ár ndeghail araon
D o milledh Temair do'n toisc sin . rí Erenn do chuaidh ar ceal í

atát cealla Ruadháin ij ródheirg . dá choimfcirg gan sódh re seal
S íol Aodha sláine is clann Colmáin . dlegait riar Mlaisi re láí

sé do fágaibh mar a atchuala . dáibh biathra is buadha mar tá

Imthúsa Mholaisi imorro ina dheghaidh sin nír an etir ar
cathugad na Teamrach maille frisna naomaibh uair ba dímbáidh
leis Temair do dilsiugad ocus cathair airechais Erenn do chur dá
treoir . uair do bhí a fhios aigi comad treisi do na naomaibh ná
do rígh Erenn fó dheoidh. is do'n taisc sin tucadar náim Erenn
ocus fir Erenn airechas na mírbhailedh ocus céimennas bfetr
naomh Erenn uile do Molaise . uair ní anadh ac dénam mírbuiledh
ocus ac díth mac mallachtan ocus ac tócbáil fírén ocus ac ben-
nachadh na tuath ocus na triucha go coitchenn ar fut Erenn
uile.

Tainic dochum Daiminnsi as a aithle ocus tarladar dream do
na macaib ecalsa do ac réidiugad dres ocus draighen . ocus do
bhádar ac acáine a lám ocus a cas fris uair do tolladar deilg iat .
tucsan a chaba a cétóir dóib go ndernad lámanna lógmara do

D 2

36 Betha Molaise Daiminse. [17. 17

bloidh de ámail budh leathar suaiti scingedórach . ocus bróga
tiugha cairtighe amail leathar súdáire do'n blaidh eile de.

Isan aimsir sin do bádar Dartraighe ar deiredh na hinnarba
móire miscnighe tucadar fós Muimhnigh forra re holcus a tigernais
do Chaisiul . ocus re [a] mhéj: do mharbhadar do húibh Conaill
gabra . ocus ar a mhét do chongnadar le gallaib ocus le geinntib
i ceann gáidheal ac breith eolais cacha cái ocus gacha conair do
bitís a nescarait . ocus a nécóir ar cheana. conidh aire sin do
hinnarbadh Dartraighe dá ferann bunaidh ocus dá lesc lámha
dílios edhon || .i. triucha cét co leith a seandúthchais a leith Mogha
.i. ó chéiti ua Cairpri andes co huamha in fhómhorach siar ar airer
Chechtraighe . ocus ó abainn na heachraide aniar i críchaibh ua
Conaill gabra co loch leithit siar i crích thoradh. ocus ceathracha
bliadan do bádar ar innarba ar fut Erenn co forlethan ocus cúic
cét fer narmach ba hed a líon . ocus ní rabadar fuilled trí mbliadan
ar aon ferann frisin ré sin . acht do bítís ar cor ocus ar comairci
guna cúicedhachaib re hed ocus re hathaidh nó co ticed a cinta
féin friusom . nó co ticed toirrse in chúicedhaigh friu ar méd an
fearainn do súightís chucu . ocus ar a ndíghaire ocus ar a mburba .
ocus ar meinci a troit ocus a tachar i coinnedaib ocus a naonaighib
ocus in gach comdáil ar chena. dognítis féin ímorro forbais ocus
foiréicin ar oirrighaibh Erenn ac cosnam a ferann ar éicin friu .
comba héicin dáibséin a casáid ré cáirdib ocus ré comarsannaib .
ocus is a Connachtaib as faiti do bádar frisin ré sin nó gu>
milledar féin Connachta umpu ar marbadh rígh Umhaill dáib
ocus rígh Partraigi i naonló ac forbhaisi for iarthar Connacht nó
co ruacatar tar áth luain sair i Mide iat. do shuidigedar ann*sin
ar lár Dealbna . do éirgedar Dealbna ocus iarthár Mide chUca
gur airgsedar iad . ní mó ná^-sgabhalá ráinic oeninadh -ácu in
uair rucadar Dartraighe orra ar lár Durmaighi . tucadar cath
cobsaidh cróda ann cor meabaid ar Dealbna (sic) ocus ar iarthar
Mhidhe ocus tucad dergár adbal orra ann. do shidaigheadar ||
ar cúla re Connachtaibh ann séin ocus do ghabadar Dealbna ar
éicin re trí leithbliadnaibh . rángadar a séin co feraib ceall . do
chosnadar a ferann riuséin re hedh ocus re hathaidh . ar sin
timaircset fir ceall ocus Dealbna ocus fir Mide dochum Dartraigi
nó cor airgsetar iad acht suaill. beirid Dartraighe orra a ndegaid
a mbó . tucsatar cath ann sin ar fán na neach frisa ráidhter fán
in ghribaigh andiu . mebais ar Dhealbhnaib ocus ar ffieraib ccall

49: i] Betha Aíaignenn. 37

ann . teagar ár adbalmór forra ocus fácbait buar Dartraighi. do
bhí fili imorro ac Dartraigib ann ocus dorigne láidh ann : —

B uadach in tres tucsabair . a clann Eathach na nairerí

in gach réim do airgsebair . do dergsabair mór ndaiger
G ach cúicedh ac coiméirghi . ar son bar catha claidhmhigí

ní mó iná sibh féin rostuic . imad uaibh uilc is airlig
B ar coinnmedh i Connachtaibh . do fhuarabair mór creidim í

nír sheachbaid dáib cranngail cruaid . ó loch uair co ráith fremainn
R í Umaill rí Partraighi . dáib dorónsat mór suabachí

in tan d'fearsabair riu gleo . ní deachaidh leo co buadach

Finit do bethaidh Molaissi ann so .

Betha Mhaighnenn Chille Mhaighnenn in so.

Maignenn ocus Toa ocus Cobthach ocus Libréan ceitri meic
Aoda meic Colgan (sic) meic Tuathail meic Feidlimidh meic
Fiachra meic Colla fó crích . tuir crábaid in tespoc sin ó Shinainn
co beinn Edair . ocus soitheach toga ocus ecna ina aimsir . ocus
fer ná ro ráid bréig riam ó chionn a shecht mbliadan immach .
ocus nír shill ar mnái riam ina hagaidh ar ecla in diabail comai-
decht-a do fhaicsin dó .

Fecht diandechaid espacc Maignenn ar céilide co tech a coiccle
ocus a charad .i. bail irroibhe Lommán locha huair imMidhi .
ocus do bói cara do isin baile sin ocus coistidhe dó é. is amlaid
atchonnairc hé ocus dá shreim móra fair . bidgais i[n] noem-
chléirech ac faicsin a charat ocus is edh adubairt : Deo gracias ar
sé .i. ar dhia a buidhechas sin . ocus is truagh a chara mar atá
do rosc ac fanámat fó'n saegal ocus in saegal ac fanámat fútha .
ocus trícha bliadan gusindinbuidsea ótchonnarcsa thú . ocus dia
nder[n]tá mo chomairlesea gusandiu do choiséntái do chuit
d'oighrecht na cathrach nemda . uair in tén as luga ocus as seirbe
glór isin cathair nemda is áibhni é ocus is binne iná maitheas na
talman uili ar Maignenn. mu chomairce fort a chara ar sé ocus
dogén do chomhairle ó sunn immach . ocus gabais Maighnenn a
chomairce ar dia ocus adubairt ris : in ní bus olc let do dhénum
rit féin ná déna é re nech aile ocus gébhaid dia chuicci thu gé atái
isin aimsir déidenaig. céilebrais espoc Maignenn ocus Lommán
locha huair ocus dogniat oentaid ocus bennaigios cách a chéile
díobh .

38 Betha Maigncnn. [49: 2

Ocus dorighne Maignenn indinbuidh sin senmóirdo Dhiarmaid
mac Fergusa cerrbeoil do ríg Erenn. mar do chuala Lommán
locha huair airdena lái brátha ocus cruaidbretha na trínóidi
togaide nuallais ó gul árd i fiadnaise in rígh ocus a muintire .
mar do chualatar muintir in ríg aithesca ocus cruaidbreatha ocus
cruadcomráidte in noemchléirig do scarsat deichneabar ar fichit
díob risin saegal mbrécach i fiadnaisi in ríg . ocus dorighne Diar-
maid mac Fergusa a les féin re dia ó shin imrnach ocus tuc
coibsena ocus almsana móra do Maignenn .1*. screball ar cech
sróin ocus uinge d'ór ó cech ingin táisig do gébadh fer . nó dámad
ferr lena maoraib in dechealt édaig no biad impu . ocus do rat
in rí damna trostáin ocus damna bhaichle d'in nór fuair i comhadh
ó na hallmarchaib do. ocus fa horderc indinbuid sin senmóir
Maignenn illoch uair ocus fós a chatach ré n'g Ercnn . ocus do
rat bennachtain do Diarmaid ocus dia shíol ina dhiaid ocus atbcrt
fris : misericordia dontini super uos et saper filios uestros .i. co tí
trócaire dé fort ocus for do macaib.

Feacht dia ndeachaid easpoc Maignenn co tech Finnéin muigi
bile bennaigios cách a céile díob ocus éirgit immach im espartain
in domnaig . ac cluinsin cluicc indespartain !| dóib .nochtait a
cridedha dochum dia ocus mar do bátar ann atchonncatar lína-
nairt altóra ar dtiachtain innuass ar tonngail as in fírmameint.
tócca lat sin a Finnéin ar espoc Maignenn . ná habair a naem-
espoic ar Finnén is frit fcin as cuibde a macasamla sút ocus ní
damsa as cosmail . bíodh [ms. bith] ocut. dar na hainglib ar
espoc Maignenn nó cu fagarsa ó dia a macasamla sút ní tóicébsa
é. sillid ar dia in dara fecht ocus itchít eturra in dara línanairt .
ocus mórthar ainm dé trésin mírbuile ocus dogniad ilaige móra
ann sin ac mórbuaid a crábaid . ocus marait na línanarta sin beos.

Fecht naen dia táinic maor ríg Erenn do cuingi císsa for
bhuime [ms. mbuime] Maigninni (sic) ocus é i cionn a trí mbliadan
in nucht a mbuime.nír gab in maor in ní ro dlig ann . acht in ní
nár dlig issedh ro shir. do guil buime Maignenn nuall mór ocus
é fcin ina hucht . téid iar sin a leth choss ocus a léthlamh ocus a
lethshúil ó'n moer . éigios indmaor ocus issed atbert : atchonnarc
aislingi ar sé mar do beinn cintach re huan trócair ocus is dóig
liom is é in lenab fil agut in tuan trócair . ocus dá faghtái dam ó
dia furtacht in nainm do leinib ní thóigébainn cís fort co bráth
ó shunn imach. féchaidh a buime forsin mac ocus isedh atbert :

49*: i] Betha Maignenn. 39

a meic inmain do ricfed a leas an daidhbres furtacht d'fagbáil ar
sí . mar do chuala in leanab briathra a buime do thógaib a roscc
[ocus] a dí láim dochum dia etarbuass ocus fóirther an maer fó
cétóir co luath . éigter astig ocus innister curab lcanab naom
Maighnenn . conid iat sin cétferta Maignenn .

Fecht naon do bí reithe caorach ac coimitecht Maignenn ocus
induair ba siubal.dóib no imchuiredh indrcithe leabar irnaierthi
Maignenn . ticc araile drochduine dochum Maigncnn ocus do
ghada (sic) in réithe. téid Maignenn cona trí nónbaraib clérech ar
a lorg co tech indméirlig . sénalss indméirlech for minnaib ocus
for láim Maignenn nachar cintach é imman reithe . do bí an
reithe i pull talman i tig in méirlig coscartha ocus aroibc ina broinn
arna ithi . dorighne dia firta follus for in nocmchléirech cur labair
an reithe fós isirf poll iroibc . féchus Maighncnn ocus a trí nón-
bair naomchléirech suas ar dia ocus beirit a buidi ris mar do
médaig a mírbuile féin. imthús imorro in mhéirlig ro benac; a
radarc as a rosc ocus do chuaid a lúth as a cosaib ocus a lámaib
ocus do himred anbforlonn mór for a chorp uili . ócus adubairt 6
guth mór : mo truaigi mé féin im phectach . ocus ar dia frit a
Maigncnn ná beir ncm dím budesta. mar do chuala Maignenn
indpecthach a[c] gabáil aithrígi do gab báidh ocus trócaire ocus
dorighne guidi díchrai co dia . ocus fuair tria rath irnáigthi ó dia
a shúile do thecht do'n dall ocus a cur ina inat fcin arís. rom-
mórad ainm dé ocus Maigncnn trésin mirbhuile sin etrl. ]|

Fccht aile dia ndechaid Maignenn ar cuairt chrábaid co teach
Mlaisi lethghlinni .i. mac Cairill meic Muircdhaig muindcirg .
ocus is amhlaid do bói Mblaise ocus tri'cha galar ina churp ocus
é a cró cumang crábaid . ocus is amlaid do bí ina crois ocus a
bél re lár ocus é a[c] cái co díchra ocus an talam fliuch fái ó [a]
déraib aithrighi. ar dhia rit ar Maigncnn innis dam cat fár shiris
ar dhia na deich ngalair fichet do bcith it chorp . inneosat a
noemespoic ar Mlaise : is amlaid taisbéntar damsa beith ocus mo
pecadh ina laom trém chorp . ocus is amlaid atú commadh maith
lim mo phurgadóir d'fagbáil dam ibhus ocus an bctha shuthain
thall . ocus an fedarais a Mhaignenn mar bhís an gráinc. cruith-
nechta sul [ms. cr. ria sul] cuirtcr é annsan ithir curob éicin a
shúisdedh ocus a bualadh . is fó'n innus sin as maith limsa mo
chorp do shúisdedh do na galraib sul do curthai mhc isin uaidh .
ocus atbcrt Mulaisc : a bhuidhechas ar dhia ar sc tusa do thccmáil

40 Betha Maignenn. [49^ 2

chugumsa ria nég dá mét as comfhogus ég damsa festa ar sé .
ocus cóirighse co maith mhé ar dia ocus déna órd uaidhe ocus
adhlaici dam. dorighne Maignenn in tórd adlaici sin ocus is é
sin an treas adhlacadh as uaisle dorignedh an Eirinn .i. Pádraicc
i ndún dá leth nglass ocus Mochuda a ráithín úi Shuanaig ocus
Mlaise iarna adhnacadh d'easpoc Maignenn .

Feacht naon dia ndechaid espoc Maignenn in bail i roibe
Finnchú brig gobann [ms. gobo] ocus do shir leis é ar cuairt in
Arainn in bail i roibe edne áro ocus tathaige naom Erenn ocus
naorri na hEorpa uili ocus ina roibe mórphopa pápa. luid iar sin
Maignenn in Arainn ocus doróine a chatach fria naomu Arann .
ocus tánaic aisti iar mbuaid aitrigi ocus ailithri ocus a.trí nónbair
naomclérech do bí ina coimidecht a hArainn. ocus aidche dóib i
comfhocus Garmna cin biad : truag dúinn a naemcléirig ar a
mhuintir re Maignenn nach bfuilmid anocht i Tamhlachta mar a
fuigmís sássadh na hoidchi innocht ocus sinn lonn. ná rádaid a
óca ar Maignenn . uair furtachtaigi dia na tróig ocus ria tréin
ocus ní mó fédus sinni d'furtacht i ninad aili iriná in bail atámm.
nír cian dóib ann in tan do chualadar nuall ocus guth gadair
ocus fiad roime . ocus in tan ráinicc i gcomfhogus na naemcléirech
rucasdaif baethléim bidgamail cur bris a muinél ina fiadnaise .
Dco grasias ar Maignenn caithidh co mesarrda ocus beirid a
buidi re bar cruthaigtheoir a febas atáthar rib . ocus dognít
muintir Maignenn amlaid sin ocus rucsat leo a fuigle feola ocus
mar sin dóib ac siubal co táinic' aimsir na háine. ar dia frit ar
fer dia muintir fri Maignenn innis dúinn aithesca ocus senmóir
na háine . innisim ar sé nach fogain in áine in uair shechaintear
biad fort || nach fagann tu in biad . nó áine ar uaill ocus ar díomus
fá sechóntái féin biad . nó áine ar shaint do choigill do bíd nó do
spréide . uair ní mó dligios nech áine an bíd do shechnadh iná
áine an beoil ocus na locht do shechnadh . ocus adeirim rib a
tróga ar Maignenn nach mó agrus dia na hulca dogní iná agrus
sé ar duine do fédfadh maith do dénum ocus gabus uime gan a
dénum . ocus maircc tra ar sé dochí na hulca aga ndénum ocus
nach imeaglaigenn an coimdi tré bithu sír .

Fecht aile dia ndechaid Maighnenn ar chuairt co hairm irraibe
Maolruain tamhlachta [ms. tablachta] ocus is amlaid fuair ocus sé
ac techt a tiprait uisci tar éis trí caoca salm na saltrach do [ms. dé]
gabáil . ocus bennaighios Maolruain tré umlacht do'n noemespoc

5o: i] Betha Maignenn. 41

[ms. dondoem] ocus dogní fáilti mór ris ocus tuc páxa dó ocus
do ráid ris : tabair th'aire frim a chara ar sé. cuiris a láim tairis
ocus tuc dealg dronglanach a beinn an bruit róinnig do bí fá
caomthach a cuirp ocus tuc buille ina lethchíg shoiscéla ocus ní
táinic fuil a hinat in deilg acht ruai[dh]teach bec . ocus ba hé
fáth na féchsana sin dá innsin do espoc Maignenn nach roibe
diumus i curp Maoilruain. decimse sin ar Maignenn ocus iss ime
thánacsa d'fagbáil procepta crábaid uaitse ocus d'iarraid m'fáisit-
neach ocus mo glanta óm uilib pecthaib ocus cintai (sic). ar dia
rit ar Maelruain abair th'fáisitin colléic [ms. haisitin colh.].
adeirim rit fá trí ar sé déna trócaire orm . innisim duit ar sé
nachar léices trátha ná huaire riam ina [ms. ann a] chéile ó'n ló
ro gabas grada form . ocus innisim duit nachar choilles m'óigi
ná' [ms. inna] mo genmnaidecht riam ó in ló do baistedh mé .
ocus nach roba riam ó adubrad sacart rim én lá cin aiffrend. in
dénai obair láime ó shaethar do chuirp a naemespoic ar Maelruain.
ní dénaim obair ná saethair ar Maignenn ocus ní dual dam a
dénam do leth mo lái [ms. molai]. truagh sin ar Maelruain
nír éistessa fáisitin duine riam nach dingnad saothar a chuirp
féin. ocus tabair anóir damsa a naemcléirig ar espoc Maignenn.
dobér co deimin ar Maelruain. innisim duitse nár chuires dá
chruaidi breth riam ar duine dá [ms. ar duin tá] tánaicc chuccam
nach cuirfinn ar mo chorp féin breth bud chruaidi inássí . tánaic
fecht aile chucam ar sé mac ríg Saxan dá fáisitin ocus d'iarraid
aiccepta crábaid ocus do fiarfaiges de in dénad obajr láime .
adubairt sin nach dénadh ocus adubartsa nach millfinn recht dé
ocus an comairli tuc do Adam in uair adubairt ris a bethugad le
saethar a láime ocus a chuirp ocus dá allus féin . is truagh mo
chuairtse ocus mo céilide do beith mar sin ar easpoc Maignenn.
ní truagh ar Maelruain . bud orderc fri deiredh ndomain ac
sáithib ocus ac seinleabraib do turus ocus na diamra dogéntar
uait teaccaisc mé ar dia frit ar espoc Maignenn. adeirim rit
ar dia cáin pecadh na carat ocus na comarsan . ocus cuir do
smuaintigthi a ndia ocus ná smuaintig cara ná compánach ór ná
airged ná taidhbsin in tsaegail brégaig . acht cuir do coibsena
ocus do chroide a ndia ocus smuain Muire máthair na glóiri . [|
ocus smuaintig na fáiti móra .i. in dá mórfáith dég i timchioll
Eoin baisti . ocus in dá'minfáith i timchioll Abacúb . ocus smuain-
tig an cetharsoiscél [ms. suigisc.] . ocus an dá espal dég . ocus

42 Betha Maignenn. [ 5 o: i

an taen deiscipal décc bís ina ndaltaidhib aici . ocus an macradh
ina cethairn tigi ac an ríg suthain ocus is é comharda na cetheirne
tigi sin cross óir ina nédan ocus-cros airgit do leith androma .
ocus smuain tig na nái núird ainglidi ocus áibnes glóiri na
cathrach nemda. ocus biaid ratha móra for do chathair' comar-
bais ocus do gébair an glóir marthanach thall . ocus is í sin [mo]
comairlesi duit a naemespoic. ocus fós biaid ratha móra for do
chathair comarbais ocus bud hí in treass teine ar a mbiad ratha
a nErinn hí .i. tene sheinnLianán (sic) cinn mara ocus an tene
beo bithbeo bís a nints Muiredhaig meic Sédna ocus tene espoic
Maignenn a cill Maignenn. ocus bud tu bus breithem brátha fri
láim naomPátraicc ocus naem Erenn for'do mánchaib ocus for
lucht comaillti do timna ó thá Sinann co fairgi.

Ocus do righnedar sin a cadach ocus do fágadar a mallachtain
ar an lucht do ticfa[dh] tar a timna . ocus fós a nguin d'armaib
loma límtha ocus a tabairt a nifern Máilmantais ocus Sailemais
ocus Belsibub .i. na cinn tsluaig as luga trócaire a nifern . ocus a
nanam do chur a níchtar uaigi ifirn.

Ocus fuair espoc Maighnenn trí hitcedha ó dia ann .i. ána ocus
órdan ocus toicthi for an lucht do riarfa[dh] a chlérig ocus a
comarba dia éis . ocus ro fágaib trí fágbála ag lucht ingrema a
thermainn ocus-á naemchathrach féin .i. saegal gearr duthain
ocus scrioss for a shliocht . an talam cin torad do tabairt dóib
ocus maircc do lucht a comairci benus céill do cabair easpoic
Maignenn . do geib se ó dia dóib an atcuingi cóir sirit air ocus
fot saegail abus ocus frecnarcas na glóire marthanaige tall ocus
talam torrthach . ocus cidbé duine lemad inmain espac Maignenn
comad inmain leisna dáinib é . ocus cidbé lemad eagal olc do
dénum do comad eagal leisna dáinib hé.

Ocus ac so ní dia tesmoltaib easpoic Maignenn : in uair do
téigedh dochum próindtigi nó dochum óla digi doghnífodh] sé
cúic smuaintig[th]e riasiu do promad a próind nó a somultas . an
cét smuaintiugad díob cinnus rucad hé ar tús ocus a deróile táinic
a broinn a máthar . an dara smuaintiugad díob cinnus rechus a
naimsir a hécentus a báis . ocus in tress smuaintiugad díob mar
berar an tanam do féchain ifirn . in cethramadh smuaintiugad mar
téid do féchain na cathrach nemdha ar teichem co mbérthaide arís
hé ocus is móide «i mídóchas as féin é . an cih'cedh smuaintiugad
mar doghní carn do na pectachaib cromad becán coimseach

5o: 2] Betha Maignenn. 43

iardain . ocus a deiredh rena manchaib || inad luirg in spirut (sic)
nóim do fágbáil folam ina mbroinn cin an biad saegalta do dul
ann . ocus adeiredh fó trí curab buaile arna brath an saegal . ocus
féchaid a muintir gradach ar sé ocus tabr[aid] do bar núidh dá
ndiulta sib aitnedha dia cinnus féchébus sib ar dia suas ac iarraid
bar nathcuingi air . nó cinnus cluin[fios dia] bar nuaill nó bar
ndiprecóit \ms. nebrugoit].

Fecht do chuaid espoc Maignenn ar cuairt do'n bail irroibe
Moling . tucad próind ocus tomaltas chuca \ms. qk] ocus- do
bennaigedh a próind do réir foircetail . atchonncamar ar fer dia
muintir cross ocus adnacal nua an diu ar sé ocus ní fetarmar
créd do hadnaiced ann. cá háit a facabair sin ar espoc Maig-
nenn. ard fil i taob berna na gáithi ar sé. ní faca cross riam
nach diongnainn sléchtain fó trí di ar espoc Maignenn. fácaid
ém a próind iarna bennugad ocus gluaisis roime ocus a trí
nónbair naemchléirech ina coimidecht . ocus ránaic co berna na
gáithi ocus do bói co cian ac feichem na croissi ocus an adnacail
ocus nír labair re neach ocus nír shlécht do'n chrois. do fiarfaig
a muinnter de cid fodera do beith ina tocht . ní ro frecair iad .
ar fed trí nuaire do mar sin ocus adubairt ó guth mín cennais :
forchumal fort ar sé co ninnisi [ms. co ninnisedh] cia do cuiredh
isin nadnacal sin . cá fáth imm nach faca an cros ocus mé ar
ngabáil láime ria. inneosadsa sin a naemespoic ar an tanam aga
freagra ocus ní fagaim anacal otharcongal . geintlidhe mise ar
sé ocus nír fét olc riam nach derna . do airginn étréin ocus
am tuillmech buide fri trén . doghninn ingreim for na hcacailsib
anbfanna ocus do fuaras gáir clog ocus caindell ocus mallachtain
fírénach ocus fuaras bás cin aithrigi . ocus ní fétfadais feallsa-
main an domain a innisin leth mo péinne acht muna innised dia
uilecumachtach . ocus is aire sin a naemespoic nachar lic an taingel
coimidechta do bói agad m'faicsin duit . ocus ar dia rit a naem-
espoic guid orm ocus tig (sic) do trócaire form. ocus féchus suas
ar dia iar sin . atbert a aingei coimidechta fris : ná tóg fercc dia
ocus ná caith th'aimsir co dímáin ní ass-mó . sléchtus Maignenn
fó trí ocus impaidhios for cúla isin conair cfétna] in bail irroibe
Moling . ocus an próind do bennaig espoc Maignenn n[fr] blais
Moling ná a coimtinól di co tánaicsium doridisi . [écs]amail sin
a naemcléirig ar Maignenn ocus cid fodera cin an biad út do
caithem . nír díngbála sinn dochum a chaithme iar mbennugad

44 Betha Maignenn. [50/- 1

dtiitse. ná ráid a fireoin ar sé . uair dá mbeidis naoim Erenn
aga bennugad ro budh tusa a díol ocus is frit ro budh cubaid a
caithem.

Doghniad a naentaidh ocus a cadach iar sin ocus imges easpoc
Maignenn ocus a trí nónbair ocus tegmus do b[eith] ar mearu-
gad in aidci sin . ocus do gab ic írnaigti co díchra dia breith ó'n
merugad ocus tarla do a beith a teglach irroibe sochaidthe móra do
dáinib aniarmarftacha]. || truagh sin ar sé gér b'olc an merugad
is mesa in tsochaide a gráin otus [a] briathra anmianacha . ocus do
fiarfaig in roib inad cunnail a ngar do. [do] hinnseadh do bain-
treabtach bocht deróil,do beith i ngaire . ocusjdo chuaid in baile
irróibe in baintreabtach'ocus ba fáilid in maintreabtach (sic) risin
cuire naom atchonnairc dá hinnsaighidh . bennaigid na cléirig di
ocus ligit fútha isin maigin ocus molus Maignenn co mór in conn-
lacht ocus in ciunas . is mochén bíos isin bethaid boicht a bfuili
[nts, fhbuil.] ar sé acht nár budh derólacht aindeonachta . mad
cdh ón ní moltar isin neclais óir cuirid a compánach a pecadh
ocus a ndercáincdh.

Hirgios Maigncnn arna mháirech ocus do bí féin ocus a trí
nónbair ac siubal fedh in tsathairn . ocus an uair tánaic críoch in
domnaig tarla do'n naemcspoc beith ar maig réid ocus ligit
fútha in aidchi sin . ocus tarla dóib mórán fleochaid ocus gáithi
cruaide codarsna ar fedh na haidchi fuaire flichi . ocus do sháidh
espoc Maignenn a trosdán cetharuillennach ós a cionn ocus do
sháidh cach fer dia muinntir a croind croma a timcioll a tros-
dáinsium . ocus do thógaib in naemespoc a cochallcethirbennach
ós cionn a cuire clérech ocus dorighne firta co follus forsin mbui-
dhin sin . gér mór doinenn ocus dertan na hoidci ocus cér ba lán
cach linn ocus cach laithreach nir fer bainne di'n doininn for na
naema (sic). ocus do éirgedar co moch isin maidin dia luain ocus
fa follus na firta sin dorighned for na naemaib ocus rángadar na
mírbuile sin fó Erinn uile .

Do thesmolta (sic) espoic Maignenn amail do bói fá thoicthi :
nír ghlac ór ná airged ná mital re a nabarthar monad . ocus do
rat céile dé do bí a cill Maignenn in teisteamain móirsi fair
ocus issédh atbert : Maignenn firtach . nár cintach riam re mnái .
Maignenn fáthach . fer lé [an] gnáthach beith ac cái. occus as a
haithle sin ní ro ráid in taenfhocal fá dhó riam ac senmóir . ocus
nír fhác senmóir riam nach tibredh duine dochum creidme. ocus

5o/': 2] Betha Maignenn. 45

nír shuid riam ar gualaind ríg nó flatha ar teichem co ngébad
méid menman . ocus do thatháiredh commór anóir na ríg ocus
na tigernadh trén ocus adubairt cur mairg diana[dh] sásad anóir
na trén ar bfágbáil [ms. ar fhagb.] in tsaegail do neoch. occus as
a haithli sin tánic méirlech óbeínn Edair do goid bó chlaimsigi
cilli [ms. cidli] Maighnenn . ocus is amlaid do bói an chloimsech
ocus bó bithblecht aici no sásad boicht ocus lucht miana [ms.
miá] ocus crithgallraig . fuair sí fios in méirlig ocus do chuaid
ocus a héigem eisti in bail irroibe easpoc Maignenn cona coim-
tinól naom ocus clérech . ocus do inniss dóib co serb amail ro
hairged í imon naenboin ocus co rofibhe] féin ac dul i cáile ocus
a tróigi dá bríg sin. do fergaigedh commór in noemespoc ocus
a chuire clérech imon scél sin . bentar na cluig ocus na ceolána
isin baile ocus tucait [ms. ticit] gáir cloc ocus esgaine ocus
mallachtan do'n méirrlech. assa haíthli sin || nír labair in noem-
espoc [ms. indoemespoc] ocus do bí ina thocht gan chor do chois
ná do láim ná do ball dá ballaib . ocus do labair co cunnail assa
haithli sin ocus adubairt gur fóbair a bennacht do thabairt don
méirlech do bói do méit a grúigi [ms. gruaigi] ris ocus ní fuair
naom ná fírén uaid itchi ná osna do tabairt dó. innis a fíreoin ar
siat crét as a ndcnat Stti, inneosat ar sé : méit mo gruaigi (sic) ocus
truime mo irbaide ocus cur b ail lium ferg dé do dúscad dochum
médaigthi na péinne marthanaigi thall . in baile nac fagthar [ms
fagar] cobair ó charait . ocus inn bail nach fagann naem ná fírén
a itge ó roiches in tanam a nglaic Máilmanntais a níchtar uaime
ifrinn.

Dobeirim ó sunn amach trí tromgáirthi do lucht mo sháraigthi
ocus sáraigthf mu manach .i. iadad a súl frisin doman do charsat .
ocus iadad na cathrach nemda [ms. nedmai] riu gan beith ar
comas a fagbála dóib . ocus fágaim dóib bás do rinn ac lucht mo
sháraigthi ocus teirce thofaid for a comarb[aib] dia néis amail
atbert Dáuid tsin tsaltair : semen impiorum peripit .i. athcuingim
ar dia in lá beid in dá rígsuide déc i sliab Sióin . ocus an lá beid
na ceithre srotha teinedh imon sliab . ocus in lá beid na trí
muinntira ann .i. muinntir uime ocus talman ocus ifrinn . comad
bidba báis an nifrenn lucht mo sháraigthi. lucht mo mórtha ocus
mo dítin comad mé féin bus breithem brátha forru do cet Críst
fri láim Pátraic. <.

Ocus bud truag ar espoc Maignenn mar aithrisit na croinici

46 Betha Maignenn. [51:1

\jns. cr'] ocus na scribenda airde na cúic lá ndécc ria mbráth ná
bí fír feidil fosaid cunnail ailgen ainmnithach indlá sin . gen grúig
cin gairbi mic dé ris ic techt co taitneamach i coinde a chuirp isin
lá sin bail ná biaidh frithbert ná fóircenn. maircc tra do muintir
Luxifir tic a coinni a corp cealgach in lá sin do médachadh a
péinne . ocus atberait na scríbéhda curab amlaid sin bit mael
círdub gan finna cin fiacla . ocus dia mbiadh a athair nó a máthair
nó a ben phósta cecha taebha [ms. taemba] de ní déchfad forru
acht beith fó comcrith ocus a aire for a pectaib ina fiadnaise.
ocus ní téid duine do muintir Luxifir trí muintir Isu acht a
mbeith ina \jns. ana] caire círdub ar leth .

Fáistine espoic Maignenn co ticfad aimsir a mbeidís na hingina
aithgéra cin urraim [ms. oirraim] dia máithrechaib . ocus commad
immda achmusán do na dereóilib . ocus senóire cin a ngaire .
ocus tuatha ein trócaire . ocus escuip gcráibdeacha . ocus breithe-
main chlaena cholacha . ocus anurraim do na seinnseraib . ocus
talam cin torad . ocus sína saeba . ocus aimsera anmesarrda .
ocus mná ubthacha . ocus eclais cin tathaighi . ocus croidhedha
cealgacha . ocus meabal ac médugad . ocus aithncdha cá sárugad .
ocus airde lái brátha cach bliadain. maircc thátruig in aimsir sin .

Fecht naen dia ndeachaid easpoc Maignenn ar céilidi co háth
luain for tráig átha luain . ocus mar do chonnaircc in lobar in
naomespoc uada do goir comarc adbalmór ocus atbert fris : guid
an coimdi[dh] cumachtach ocus cluin no nuall. mar atchuala
[ms. mairit cual.] || in naemespoc sin nochtaidh a chraidc dochum
dia ocus féchaid óssa cionn . ocus tánaic a trócaire forsin clam
ocus do shir uisce ocus innail a láma féin corp in lobair.

Occus ba do buad[aib] in naomespoic sin nach dechaid a ninad
riam ina mbiadh cogad nó coinbliocht ná ti[c]fad trócaire ná
truaighe [ms. truaidthi] ar a naibéradh ocus nach biadáis sidaighthe
résiu nó fhágad iad . ocus adeiredh friu co buidemail : in ni do
caitheadh [ms. do caitheam] do bí sé agaib . ocus ín n/ tucabair
atá sé acaib . ocus an ní do thaiscebair do chuirebair amuga.
ocus an ní fár érabair nech co hécóir atáthar agá dígailt'foraib.
mar do chluindís na tuatha ocus na cinéla sin no sídai[ghi]dís
fó chétóir. adeireadh fós curab é in treas ní dar buideacha dia
isin bith .i. grád do féin ocus dérca troma do dénum ocus comall
na sídha [ms. sigai]. innis dúinn ar mac óigi .i. a cionn a secht
mbliadan dia muintir rís cinnus dlcgmaid in crábad do dénum a

5i : i] Betha Maigncnn. 47

naomcspoic. tcirt moch ocus nóin fata . sáith mic bicc . codla
cimedha amail no biadh dochum báis . imrádugad minic i ndia .
cin in uair do legan ina chéile cin imrádugad . iiar irnaighti cech
acn aidchi amail bud hí [a] aidcc déidhcnach . ocus bud í a
críoch déidh[e]nach dá cionn sin bcith cin crích cin foircionn
annsafn] bcthaid suthain thall ocus saegal suthain nemimsnímach .
ocus cid bé millfios na timnada sin fúicfid trí neithe .i. ulad mac
molad.

Ocus do bí bés ac espoc Maignenn ní roibe nech trí huaire ina
coimidecht riam nach tibred taidbsi do cat í an spirat do biad
ann . ocus do tuicedh colluath in naingel maith nó in drochaingel
do biadh ac Ieanmain cuirp cach áin. ocus dorighne foglaim
díchra [nts. dichai] ag an dá aspal déc na hErenn ocus [i]s iat so
a nanmanna .i. dá Finncn . dá Cholmán . Ciarán . Cainnech . Com-
gall . dá Brénainn . Ruadán . Nindid . Mobí mac Natfráich .
conad iat sín in dá árdnaem déc do bí in nErinn fri láim Pátraic .
ocus do b'iat sin fa hoitedh[a] crábaid ocus foirce.tail fri láim
caspoic Maignenn . ocus do bennaigedar uili é m cach foirbriugad
crábaid dar cuimnig[e]ter .

Fecht aile dia ndechaid espoc Maignenn ar cuairt crábaid in
bail arraibe Mochuta ráitín ocus do fíarfaigh Mochuta de : cinnus
atái a chara. ní fuilim mar do bí mé . ocus ní bia mé mar atáim .
ocus rachaid mé ar neimní budesta . ocus adeirim rit a Muchuta
[ms. ammuchutai] cu faca duine senórda acá iarraid ar a chloinn
beith co hinnraic ocus nachar smachtaig a boill ná a chétfada
[fcin] ó míbésaib in tsaegail.

Dá éxs sin do fiarfaigh Mochuta : crét dogénam risindaes ngráid
coillis a ngráda. inneosatsa sin do ched aingil dé ar Maignenn .
ocus adeirim rit ar sé cid bé sacart coillis a ngrada nó a genmnai-
decht curab bidba báis do dia é . ocus cidbé ainder mná dobéra ||
toil do'n fhior gráid is inann lim ocus a beith cin sechna fir a trí
rannaib in domain aicci . ocus issé [a] adbar sin curab dílis do'n
tsacart siubal indanóir a grád a trí rannaib in domain . nó dono
deich míle fer ós áird aicce ocus deich cét supra [tns. s*] míle .
ocus is é [a] adbar sin deich míie leigión do ainglib bís ac
coimidecht cuirp cacha sacairt geanmnaid . nó dono aenadall
sacairt . ocus is é [a] adbar sin ar a beith i nail tsuthain amail
Issu for an naltóir nainglidhi. mairc tra ar Maignenn dianad
frithi in bcan sin d'éis in tsacairt . uair is ccnn a labbán ocus is

48 Betha Maignenn. [51 sa

gael re nathair neme . ocus is diultachad [ms. diultadach] baistid
ocus creitme ocus crábaid . ocus is comaenta fri Lucifer ocus
Datlian . ocus fri hAipirón ocus Plutón . ocus fri Bclsibub . ocus
frisin Maelmantais . ocus frisin cráin círduib . ocus fri ccnnaib
slóig ifrinn ar chena dul ina gnáis nó ina caemtach d'éis in
tsacairt [ms. in shacairt]. conid iad sin tesmolta espoic Maigncnn
fri caradrad na mban ocus na sacart sin .

Innis dúinn a naemespoic ar Mochuta cinnas dlegar in ailitre
do dénum. atáit trí hérnaile ar a fácbann nech a dúthchas in
uair téid ar turus na' hailitri . ocus atá aenadbhar as a faghann
sé in cathair nemda ó dia ocus is é so sin .i. in uair scarus nech
ó craide ocus ó menmain ocus ó cáindúthracht fri duailcib in
tsaegail do geib sé dia co dírech fó'n cuma sin. induair téid
ar ailitri ocus bíos a menma for a cloinn nó for a mnái nó for a
ferann ocus beirios do rogain iat tar dia . is dímáineach a ailitre
ocus ní fhagann tarba di acht imluad cuirp ocus saethar dímáin .
ár is bec a tarba do neoch éirgi assa atharda dúthchais mina
derna in ai[lithre] dia éis. ocus induair do chuaid Abratham
iriseach ass[a] atharda dúthchais do rat in coimde comairli do
ocus is í comairle tuc : ben do chéill festa dot tír ocus dot talam
[ms. dotir ocus dotal.] ocus ná bíodh do menma ris aris . ocus comad
í sin comairle an aingil collus re cach uile dhuine dá ndingna
ailitri ocus gan bésa an tíri irroibe do dénum aríss ar fedh a
ailitri ó shed cos ná lám ná chuirp. ocus trí dérium sobés ocus
uasalgníom meissemnaighis dia cach aen do'n droing daenna.
fecht aile dogní nech ailitri ocus é fén ina conmaide ammeasc a
muintire .i. induair do geib a craide leis dpchum na hailitri ocus
ní léicenn dochma nó daidbres nó muirigin dó dol san ailitri iar
fagáil a chraidi leis . is inann do sin ocus dul co leacaib Pedair
ocus Póil ocus co hadl[ac]ad Críst diamad ann do triallad ocus
diamad í in colann no bacad -ocus do gébad eire anma na hailitri
uirre féin. dligid cach crístaide beith fó riagail na* heclaisi uair
gabaid in congain craidi gairm caendúthrachta acon coimde
certbrethach . ocus issí sin in cest comráid ocus caradraid do
fiarfaighis díom . ||

In fetarais a Maignenn ar Mochuta cuin [tic in] roth rámhach
ec tarrngaire in tsáebaigteoir indErinn. is amlaid tic Ainticríst :
fer trén glicc aimglicc .i. aimglicc fri dia ocus glic fri dénum a
aimlesa féin . ocus deirbshiur dó féin a máthair ocus ingen doghní

272 : 2] Betha Chellaigh. 49

rena hathair é . ocus aenclár a édan uile ocus sé meoir ar cach
coiss dó . ocus is amlaid bíos ina breithem diandub ocus tomm
gléliath ina édan . ocus doghní ór do cach mitain ocus tódúiscid
mairb . ocus ní bí trócaire ina aimsir sin nó co tic Elí ocus
Enócc . . . \testa ní do shtiitn na bethadh so\

Betha Chellaigh chille Alaidh in so.

Rí ro ghab for Connachtu .i. Eógan bél mac Cellaig mcic
Oililla muilt meic Nathi meic Fiachrach meic Echach múig-
medoin . ro airced cach cúiced in Erinn ocus ticced co mbuaid
ocus a crech leis ocus ní beirthea crech uad as a cúiced uair ba
raen remi do grés . ocus in tan nach beired for a creich dogníthca
crech lessium in lá sin for in tír a mbeirthea a crech. cid diu bat
riaraig do Muimnig ocus Laignig ocus dognítís tuillem buide friss
ar mbreith a mbuar co menic dá naindeoin.

Acht aenní . dorála conblicht mór iter Eogan ocus chlanna
Néill co mbátar in dá chúiced i cend in cúicid .i. Connachta ocús
Ulaid . acht ní ba comlín a ndál ór nír brissed cath for Eogán
bél riam ocus nír benad de . ocus ní fhil nuimir for menci a
chrech ocus a chathréimenn for Conall ocus Eogan ocus Oirgialla.
uair ní denta lá sída céin ba beo acht a gcrechadh cacha mi's
ocus cacha ráithi ocus a gcur fó ghin claidim. ba decair ocus ba
doilig lá clannaib Néill beith oc fulang anforráin Eogain bél
ocus cloinni Fiachrach ocus Connachta olchena forru . conad hí
comairle dorónsat Ulaid uli do thinól ocus crechsluaiged do
mórad ocus crích Connacht d'innsaigid.

Dá ríg bátar forru in inbuid sin .i. Fergus ocus Domnall dá
mac Muircertaig meic Erca . dorónsat sin crecha móra for Con-
nachtu co ro airgset rompu co Muaid co léir lángrind ocus bátar
cúic catha do shochraiti oc dénam na gcrech sin . ro triallad tra
tóraigecht forru ó ghasraid cloinni Fiachrach ocus Chonnacht ar
chena . cér b'ead nír benad bó díb ocus nír maelad forru nó co
ruc lucht tige Eogain ocus a mhuinter forru ic drochat martra.
ocus do fásatar sin debaid díchra forru nó co ruc Eogan féin forru
beos oc sceichín na gáithe. otehonnaircsium tra in slóg mór do

E

50 Betha Chellaigh. [273 : 1

chuir techta do lucht éicsi ocus eladan uad co Fergus ocus co
Domnall ocus co maithib in chúicid archena dá rád friu in chrech
cona hóige d'fhácbáil ocus imthecht imshlán iarum . ocus mina
dernsatsom sin cath do fógradh i cétóir forru. tiagait co hairm a
mbói Fergus ocus Domnall co maithib Ulad archena ocus sloinnit
dóib aithesc Eogain bél . nír fhaemsat aisiuc itir ar ba menmnach
suilbir iat do chur íri chatha ocus a gcrech rompu . cúic catha
cloinni Néill ocus Ulaid ocus Oirgialla ann sin . aenchath adbal
do chloinn Fhiachrach ocusdírmada do ghasradaib in chúicid
archena fá Eogan bél mac Cellaig.

Tairlingis Eogan ann sin oc éistecht re haithescu a fhiled ó
chlannaib Néill in uair sin. do innisetar do comad chath a choma
do'n turus sin ocus nach fuighbead bó ar aba in chatha do chur.
cid tra acht do éidetar Connachta iat ocus do insaigetar clanna
Néill co hobann éscaid aniarmartach. ótchonncatar Ulaid onchú
Eogain ocus na meirgeda ruc a gcrecha co menic do intótar ocus
do ghráinetar ocus do chrithnaigetar dochum a chéili co tucad
cath Slicigh eturru ann sin. do brissed for tuaiscert Eirenn in
cath sin ocus do marbad Fergus ocus Domnall ann ocus do
benad beos a gcrech díob ocus ár dí-áirmithe leiss forru . ocus
tromghontar Eogan bél ann conad for crannu sleag ro himairced
hé. trí tráth do beo doréir foirne ocus sechtmain doréir dreimi
eili . maithe in. chúicid chuige ocus uada . adbal diu méid a
acáine accu.

Iar sin tra ro himred lámu for in ríg for Eogan co mbí ina
chinnte bás d'fhaghbáil do . ocus bátar clanna Fiachrach ica
chomairle friss cia ro rigfatáis ina inad. is decair atá bar ndáil
ar Eoghan bél : atát dá mac ocumsa .i. Cellach iu cléirech dalta
Ciaráin cluana ocus Muiredach in mac óc nach inrígtha ar a óice
co sé . ocus is í mo chomairle díb insaigid do chluain co Ciarán
airm a bfil . cuinehid fair ocus cedaigid dó Cellach do léicean lib
dá rígad ó nach fil adbar ríg eili ocaib . ocus guidid cu mór hé
fá in adbar sin. iar sin atbert Eogan a adnacal ocus a gae derg
ina láim isin mhuig : ocus mh'aiged for in tuaiscert ocus ar taeb
nairceat .i. ua Fiachrach ann sút . ocus in oiret rabursa ocus
mh'aiged forrusom ní gébat fri cath inaghaid Connacht ocus
aigead m'uaige forru. [ro cuired] budéin innte fór in órdugud
sin. ro comailned co fíor in s[in uile] uair cach inad a tecmad
clanna Néili dá chéili ocus Connacht[a iar sin is] || maidm do

273 : ij Betha Chellaigh. 51

[bíodh for sluag] cloinne Néill ocus for in tuaíscert ann . conid
hí comairle dorónsat clanna Néill pcus tuaiscert Eirenn techt co
sluagud mór co ráith ua Fiachrach ocus Eogan do thócbáil ocus
a bhreith leo tar Sligech bud thuaid . ocus ro hadnaicedh hé
thall i naenach locha Gile ocus a bhél' fri lár . . .

Acht aenní chena . táncatar clanna Fiachrach mar do tecaisc
Eogari bél dóib dul có cluain meic Nóis co hairm a mbói Ciarán
oc érnaigte . ocus ó ráncatar ferais Ciarán fáilte friu ocus cuiris i
tech leptha iat . ro frestlad co maith in oidche sin iat . do innisetar
do Chiarán a dtosca ocus nír fhaem Ciarán itir a dhalta dóib.
ocus cin cor fhaem do ansatsom in dara agaid i cluain co táinic
Cellach for cuairt chuca. ro aicletarsom é ocus do guidetar um
thccht leo ocus do fhaem iarum dul leo . ocus d'imthig iarum
abárach cen céilebrad dá oite itir. do hinnised do Chiarán sin .i.
a dhalta do élód uad cen comairle frissium . má d'imthig ol Ciarán
iicárab soraid do in roga ruc ocus beiread mallachta lcisin comairli
doróine . ocus gurab drochdiach bérus fá deoidh ocus gurab bás
do rinn nosbéra . fácbaim fós a hucht mo thigcrna .i. rí nime
ocus talman cach aen fhúicbios a légend choidche gurab bás do
rinn bérus can chabair can chuntabairt é\ dála Cellaig tra berait
clanna Fiachrach leo é co tucsat rige ua bFiachrach dó .i. ó
Ródhba co Códnaig. bói seal innte mar sin ocus ní ba maith lais
a bhetha ótchuala a oite dá escaine»

Is amlaid tra bói Guaire mac Colmáin ann sin ar néirghi a
nóis ocus a einig fá Eirinn ocus úi Fiachrach Aidne uli aice for
ferannus . ocus nf ba maith eturra i cétóir ina bferannus ocus
adfess forru cor ba miscais leo a chéile. ocus gér b'ead dorónsat
coinne ocus comdáil cor shidhaighset re chéili . ocus bói celg i
cuit Guaire do'n tshíd sin uair do fhellsom ar Cellach ocus do
marb uli cach aen ar a ruc dá muintir ann sin . do chuaid Cellach
ocus trí nónbair dá muintir fá láimh as in longport amach.

Dála imorro Cellaig do bói bliadain lán fo choill as a aithli
sin nó cor líon toirse ocus aithrechas é fóna légend d'fácbáil ocus
im thuilleam doróine Ciarán fair . co mbói oc imaithber fair féin
for doilgi leis na comairle dorála do. is mairg damsa ol sé dá
tárla in chomairle dar thréices mo légend ocus mo naemoite ar
thuatacht in tsaegail dímbuain truaigse . ut dixit\ —

M airg thréicios cléirchecht ar cheird . do cherdaib in domnáin deirgí
mairg tréicios róghrád dé dil . ar ríge in domnáin duthain

E 2

52 Betha Chellaigh* [273:2

M airg ghabus arm for bithcé . mina derna aithrigé í

ferr do neoch libair bána . leisangabar salmthrátha
A cht cid maith in ceard gaiscid . bec tuillim is mór naistir í

betha bithsheng beidhther de . do gabar iffern aiste
D iogha cerdi cerd gaite . siblech luigdech luathbraide í

acht cid maith in té doní . tar a héis bud drochduiní
I s mór do cach ulc díob sain . do fuair Cellach mac Eogain í

sechnad cera ó cheirn do cheirn . ac imthecht le droichcetheirn
M airg tréicios neam naemda naem . for iflfern ndub ndorcha ndaerí

a Chríst a choimsid na tres . in mórchoimde is mairg thréices

Ocus a haithle in aithrechais móir sin' rosgab Cellach is í
comairle doróine na trí nónbair bói ina fharrad for in cocud
imthecht co hairm a mbói a oite .i. Ciarán cluana . ocus ba
hédána leis taeb fri Ciarán arna aimréir roime ocus d'fuirig
allamuig do chluain nó co fuair dreim dá chomdhaltaib ocus dá
chléirchib allamuig do chluain. do fersat sin fáilte frissium ocus
do phócsat é iarum . tánaic isin mbaile leo co mbí in adaig sin
ann cen fhios do Chiarán . ocus táncatar maithe in tshámaid leis
arna mhárach co hairm a mbói Ciarán d'iarraid shída ocus trócairc
air ocus sléchtais dá oite ann sin . acht gér mór móit Chiaráin ris
roime do fhaem a shíd iarum ocus ba haithrech lcis in escaine
dorighne fair. a meic ol sé dá bfédainn do chuirfinn t'escaine for
cúlu . ocus' ó nach fédaim nárab misde dia fritsa í ocus nírab
lugaide t'inad for neam a dénam dam.

Is ann sin tánaic rath in spirta naeim ocus grád na trínóiti i
Ccllach ocus atbert fria muintir imthecht ina bfrithing co hairm
a mbói Muiredach a dherbráthairsium . is ann bói in maccaem
óc in tan sin i tig a oite .i. ríg Luighne . bíid ina fharrad or
Cellach ocus lenaid do do ghrés . do imthigset rompu mar do
thecaisc Cellach dóib ocus bátar ina muintiroc Muiredach iarum.

Imthúsa Cellaig tra chromais a chenn dochum a légind co
díchra ocus bói oca dénam co sanntach fríochnamach . ocus cach
bisech bói for a légiund bói a trí coibéis for a crábud ocus for a
déirc ocus for a ghenmnaigecht ocus for a dhegbésaib archena.
do éirig clú a crábaid || for Eirinn . tucsat cách uli comgrád do
ocus ba buidech a aite .i. Ciarán de uair bói doréir a chomairle.
tucad rarum gráda sacairt fair ocus bói fó na grádaib sin co cian.
ar sin- táncatar cléirig a airechta féin chuice ocus do thogsat é
dochum espocóiti ocus tucad gráda espuic fair ocus cell Alaidh
do chathraig espuic do . do thathaig in espocóite már ocus menci
no bíodh i cluain meic Nóis ná ina fhairchi fcin . acht ní bói in

273:2] Betha Chellaigh* 53

Eirinn aenduine ba mó clú einig ocus crábaid ocus cléirchechta
oldás ocus frisa mó grád aesa eladan . ocus no bíod cach drong
díob ina lenmain.

Fecht naen ann ' táinicsium marcshluag cléirech for cuairt
espocóiti co cill móir Muaide. is ann tárla Guaire mac Colmáin
in lá sin i nDúrlus co mórán dá aes gráda mar aen friss . do bói
Nár mac Guaire a mhac ina fharrad ann ocus Nemed mac Firchoga
dalta nemelach do Ghuairiu. adubairtsen .i. Nemed fri Guaire :
is nemhmuinterda miscnech do chuaid Cellach in téspoc sechainn.
cuma ón ol Guaire cuirfetsa techta ina dhiaidh dá rádha fris
techt dom acallaim . ocus fóidis fer dá aes gráda co hairm a
mbói Cellach . nóin in tsathairn do shunnrad ann sin. atbert in
fer sin : is diumdach Guaire díot ol sé tria thecht tairis . acht tar
anois dia acullaim. ní rach tra or Cellach : is esparta ann ocus ní
dénaim tairmthecht domnaig . acht doghén mo thrátha ocus
m'oirTrend imáirech ocus mad áil dosom ticed dia éistecht ocus
do chomrád frimsa uair is gairit uada . ocus minab áil rachatsa
dia luain airm a mbiasom mad áil leis.

Imthigis a thechtaire co hairm a mbí Guaire ocus imat na
haithesca ro chan Cellach ro innis do Ghuaire . ocus atbert beos
gur fhéimid Cellach techt lais ocus do innis fair co nach roibe
grád Guairi itir oc Cellach. téit ferg mór trít sin i nGuairiu ocus
atbert frisin techtaire : éirig co Cellach ocus fócair do m'ferannsa
d'fhácbáil anocht ocus mina ndéna loiscfither in chell a bfil ina
chenn . í cona muintir uli. iar sin téit in techtaire cétna co Ceílach
ocus nír cheil fair aithesc Guairi. dia etramsa ocus in tanfhírén
or Cellach . ocus gér bh'ead nír fhác in baile co maitin in luain
ocus téit as sin co ráinic oirer locha con . bói iarum adaig ann
sin . ráinic iarum cusin loch frisa ráiter claenloch indiu ocus bói
oc décsain in lacha co bfaca oilén uad immach .i. oilén Etgair a
ainmsium . ocus tádbas do timthirecht aingel co mór ós cionn in
oiléin sin. téit ann as a aithle cor fhiarfaig an roibe bendachad
naem ann. atbertsat co nár bendaig naem riam ann. is fíor or
Cellach : is innte atá damsa díthrubacht do dénam. bátar diu a
mhuinter oc fonómat faeisium ocus trell eile oca dhímolad do
smuaintiugud anta isin oilén. is cinnte anad damsa ann bar
Cellach . ocus dénaidsi imthecht bar Cellach uair is imda bar
ninata im espocóitisea.

Ba head sin tra dorónsat cér ba lesc leo . ro fhácsat Cellach

54 Betha Chellaigh. [274 : 1

ann sin ina aenur acht cethrar do chléirchib óca ina fhail .i.
Maelcróin ocus Maeldálua ocus Maeisenaig ocus Macdeoraid
ocus comdhaltada do Chellach beos iatséni . bátar diu ó init co
cáisc oc dénam a dtráth ocus a nduthrachta do dia. do hairdercad
fá Eirinn uli .i. Cellach mac Eogain bél in tespoc naem do beith
i ndíthrub iar bfácbáil a espocóiti do. táinic tráth na cásc ann
sin ocus do bói Muiredach mac Eogain bel a bráthair oc athaige
co menic chuicesium ocus ní dénad ní acht doréir comairli Cellaig.

Otchuala Guaire in scél sin ro lín dásacht ocus miscais Cellaig
é ocus gér b'olc remi eturru ba mesa co mór dá éissi . ór ba hecal
lais ríge do ghabáil do Mhuiredach tria thecosc Cellaig a bhráthar
ocus for a fhebus féin ocus for a mhéit ro thuiced cor b'adbar
ríg é féisin. bói tra Nar mac Guairi ocus Nemead mac Firchoga
oca f huráil co síor for Guaire Cellach in tepscop naem do marbad
ocus do bítís oc cumadh mísceoil itir lá ocus t)idche do Ghuaire
for Cellach. do chumsat tra celg eturru féin .i. Cellach do thoch-
uiredh chucu ocus neim do dénam fá a chomair . uair cér fuath le
Guaire é nír lainn leis airm d'imirt fair ina fhiadnaise. ba hamlaid
dorónsat . do chumsat neim fá chomair Chellaig ocus curthar
techta for a chenn cosin inis a mbói for a loch . ocus ro aithnigcd
díob dia bféimdhed Cellach tuidecht a rádha' fria dhaltadaib
tcchí co Guaire co ndernaitís techtairecht tairise eturru ocus
Cellach in cléirech. cid tra acht ráncatar na techta sin co hairm
a mbói Cellach ina oilén ocus do bendachtsat do ocus sé oc
dénam a thráth ann sin . bendaigios Cellach dóibsium . adbertsat
fris corub for a chend táncatar ó Ghuaire dochum fledi móiri bói
aícc fá a chomair ocus dá acallaim co huaincech. ní rachsa ann
sin festa bar Cellach óir ni thréiciub mo thrátha for aba fhledóil
nó múirne dímáinighe in domnáin duthain. cin in chomairli bar
na daltada bátar oc Cellach : is doirb do Ghuairiu a chreitem do
bhcithsi i ndegaicniud do de sin. massad ar na techta léic do
dhaltada linne ocus bud buide Guaire díot ocus dosbérat chucat
cach comrád ocus cach comairli deirrit bias aice chucatsa. ní
bhacub ocus ní fhuráiliub forru bar Cellach. oca chloistecht i
cétóir do Maelcróin ocus do'n triar eili do insachsat ina gcethrar
foraen frisna techtaib co hairm a mbói Guaire i nDúrlus . ferais
Guaire fáilte friu ocus ba maith || a dtecht chuige . do frestlad co
fríochnamach iat do biad ocus dig.

Oirecthar iar sin tech nóla uaihcech fá a gcomair co tucad in

274:1] Betha Chcllaigh. 55

deoch is ferr bói isin dúnad chucu inn . córaigther dias do cach
táib do Ghuairiu díob. gelltar iarum comada aidble dóib ar
Chellach do thréicen .1. tír nAmalgaid uli ocus na cetri mná
aentuma dobertís féin isin chúiced cona ndáithin bó ocus each.
do nascad dóib for cura na comada sin ocus tucad fós a ndáithin
airm uli dóib. bátar ann in oidche sin ocus d'fhaemsat co haen-
tadach for cédlongad Cellach do mharbad. do ghluaisetar rompu
ó tá sin cu loch con . fuaratar in tethar isin inad ar fhácsat é co
ráncatar as co hairm a mbói Cellach. is amlaid bói cona shaltair
ina fhiadnaise oc gabáil a shalm acht ní ro labair friu . no táirnic
do a shailm do gabáil . dercais forru iarum co bfaca a súile for
crith ina gcennaib ocus lí na finghaile forru ann. olc bar ngnce
a óca bar Cellach : ro chlaechlobar aicned ar ndul uaimse ocus
dosbeirim aichne forraib co ro fhaem sib mo marbadsa do
Ghuairiu. nír shénsat a bhec fris. olc in chomairle bar eissium
acht ná dénaid bar naimles ní bus mó ocus do gébthar uaimse
féin comada bus ferr díb inás ar ghell Guaire. ní diongnam itir
bar iatsom do chomairlisi a Chellaig ór ní bfuighbimís ár ndíon
in Eirinn ar Ghuaire di sin. cuma ro bátar oca ráda ocus do
sháidseat a slega i naenfecht i Cellach . ocus ro tharrangsat leo
iarum dochum in ethair é ocus do chuirsium a shaltair eturru
ocus a chubal . do cóirgedsom i medón in ethair ocus dias díobsom
ina thosach co ráncatar cu port mar sin ocus rucadarsom fó
diamair in fheda móir ocus na coille é.

Dar lemsa ám a óca bar Cellach is olc darírib in comairle do
b'áil lib do chríochnugud . ocus do gébthái bar ndíon i cluain
meic Nóis co bráth ar Ghuaire ocus dámad fherr lib dul co
Bláthmac ocus Diarmait dá mac Aeda sláine ocatá ríge nEirenn,
ut dixit Cellach : —

A óca romuaimnigios . olc uabar ac ríg nimei

cid saeb suidiugud bar súl . is mesa rún bar cride
R o faemsabar orumsa . cinnead cruaid nach téit taithlech í

bud fota díb a dhimblad . fell is fingal bud aithrech
C id sib ní sib chreidimse . mharbus misi béim mbraiteí

is mó as loscad sin iaráig . acht osnad Chiaráin m'aite
C id olc damsa in escaine . ní shechnaim martra foram í

bud í in phláig díbse is a bedg . in lám derg d'imbert oram
A tá acum airithe . nocho nfil a macsamlaí

is dlúith fri Críst mo chaingean . bud neam na naingeal m'adba
C innead acaibse ba fhell . orum réim nachas córa *

bás do rinn do bar bfodbad . ifTern orlani a óca

56 Betha Chellaigh. [274 : 2

Is dímáin comairle dúinne festa bar iatsom im in adbar sin
uair ní dingneam fort í. massa bar Cellach tabraid cáirde na
haidche anocht ar dia damsa. dobéram diu acht cid lesc linn a
tabairt. do thócsat na cloidme bátar fó a nétaigib i bfolach ocu.
gabaid ecla mór Cellach oca fhaicsin sin. do shirset iarum in
choill co bfuaratar cuas darach innte ocus éndorus cumang fair
ocus do cuired Cellach ann anunn. do shuidsetsom fá in ndorus
oc faire Chellaig co matain . mar sin dóib co ham deirid oidche.
tánaic iarum mian codalta dóibsium co ro thuit a suan trom
forru ann. ní ro chotail itir Cellach fri himshním a oideda ocus
bói for a chumus ann sin élód dámad áil leis . ocus atbert ina
mhenmain comad drochchreidem do imgabáil ar thoicib dé bí.
ocus do sháil fós co mbértáisseom fair dá ndernad in nélód ór
ba seng tróg meirtnechsom a haithle in chorgais. acht bói in
matan ann sin ac soillsiugud forru . druitidsium in dorus ann sin
for ecla na maitne d'faicsin do for óman in báis. is olc in creidem
dam ol sé imgabáil breithi dé ocus Ciarán m'oite ar ngellad in
bháisse do thecht am chenn. cuma do-oca ráda ocus do scáil dorus
in crainn. do ghair in fiach ocu3 in fhennóc ocus in dreán ocus
na heoin archena ann sin . tánaic diu seirrfhiach ibair chluana eo
ocus cú ruad droma meic Dáir .i. in brécaire no bíodh fá port na
hinsi do ghrés. is fíor tra mh'aislinge adaig cétáine do chuaid or
Cellach .i. ceithre coin allta dom rébad ocus mo bhreith dótb
triasin raithnig ocus mo thuitim i nallt mór ocus cen mh'éirghe
itir as . ut dixit in láidsi || : —

I s mochean in maiten bán . no taed for lár mar lasán í

• is mochen do'n té rusfói . in maiten buadach bithnái

A mhaiten bhán co nuaille . a shiur na gréine gluaireí

is mochen a maiten bán . foillsigios orm mo lebrán
A tchí aiged cach tige . soillsigios tuath is finef

is mochen a muinghel mas . acainn a órcháin amnas
A tbeir frium mo lebrán brec . ní fhil mo shaegal erchóirí

Maelcróin is cóir dam a uaman . é tic dom bualad fá deoid
A eannach ón a eannach . a énín bhratghlas bhennach i

léir dam forcla do mhana . nírsat cara do Chellach
A fhiaich dogní in ngragarnaig . másat acaraig a eoin í

ná héirig sunna do'n ráith . co netha do sháith dom fheoil
S eirrfhiach ibair chluana eo . freigéraid co garb in gleo í

béraid lán a ingan nglas . riumsa ní bud min scéras
1 n sinnach fil sin choill chéir . freicéraid co luath in béim í

ísaid ní dom fhuil's dom fheoil . i críochaib uara aineoil

274:2] Betha Chellaigh. 57

I n cú ruadh fil isin ráith . i noirther droma meic Dáir í

tic chucum fri head nuaire . comad táisech caemchuaine
A tchonnarcsa aislinge . adaig cétaine do chuaid i

coin allta dom comtharraing . sair siar trésin raithnig ruaid
A tchonnarcsa aislinge . mo breíth dóibseom i ngleann glas í

is cethrar acom breith inn . andar linn nimthucsat as
A tchonnarcsa aislinge . mo dhaltáin dom breith dia dtig í

do dáilsetar formsa dig . ocus atibset form dig
A dreolláin cusin eirr máil . is truag thairngirios tu in láidh í

masad tánacais dom brath . 's do tharraing mo shaegulrath
C id fá a mbiad dam Macdeoraid . oc fell orm ní gním dreolaidí

dá derbráthair m'athairse . ocus athair Meicdeoraid
C id fá a mbiad dam Maeldálua . do fhell form ocus ní gua í

dá deirbsiair mo máthairse . ocus máthair Maeildálua
C id fá a mbiad dam Maelsenaig . do fhell orm isin mébailí

dáig is macsom d z nor idan . Maelsenaig mac Maeilibair -f 1 ** »4<U"*

A Maeilchróin ón a Maeilchróin . do chinnis gním nár ba chóirí

ní léicfedh mac Eogain t'éc . ar deich cét do thinnib óir
A Maeilchróin ón a Maeilchróin . maith do ghabais com bithfeillí

do gabais ar cend tsaegail . do gabais ar cend iflfeirn
G ach séd maith do geibinnse . ocus cach óicech sleman í

do Maelchróin dobeirinnse . co ná dernad orm mebal
C onamfiadusa friumsa . mac mór Muire ós mo chiunnsaí

jotfia talam rotfia neam . duit a Cheallaig is mochean .

Ar sin tra ro tócbad Cellach accu as in chrunn amach . ocus
ro buail Macdeoraid i tús é ocus do buail Maeldálua ocus Mael-
senaig ocus Maelcróin fá deoidh é . co ro marbsat ann sin in
tespoc naem .1. Cellach mac Eogain bél . ocus táncatar rompu a
haithli a noidi ocus a dtigerna ocus a naembráthar do mharbad
co ráncatar airm a mbí Guaire. ba faeilid Guaire friu cin cor
chóir a ndernsat.

Táncatar íarum fiaich ocus fennóca ocus ethaite na coilleadh
chuice uli amail do thairrngir féin dóib ocus aduadarsom ní dá
fheoil ocus dá fhuil. cach ethaid tra aduaidh bec nó mór dc
atbathatarsom fó chétóir a mírbuil dé ocus Cellaig.

Dála imorro Muiredaig meic Eogain bél bráthar Cellaig in
naemespuic ránaic in lá sin d'ííos a bráthar mar do théiged co
menic do chomrád ocus do chomairli fris . ór ní dénad ní acht
do chomairli Chellaig . ór ba hé a oite múinte ocus a bráthair ocus
a athair spirtálta ule é. v tánaic diu co port na hinse amail ticed
cach nuairi acht ní chuala comrád ná fáscad gotha Cellaig thall
isin oilén . fuair in nethar isin purt ocus tiagat isin inse ocus
fuaratar falam í .1. cen Chellach itir innte. ráncatar amach co

58 Betha Chellaiqh. [275 : 1

luath ocus tug Muiredach aichne ótchuala na cléirig óca do dul
co tech Guairi corub é Cellach do foirgled forru do mharbad
ann sin. ocus is í slige ránaicseom co hairm a mbói in choingelt
itir loch con ocus loch Cuilinn . ocus d'éirig onchú neimi for in
coingeilt dóib co ro marb nónbar dá mhuintir ina fhiadnaise ann
sin. cáinis a chomdhalta .i. Conall mac Eochaidh eisium trít sin
ocus atbert friss cor mídlach mac ríg do léic a mhuinter do
mharbád do'n bhéist ina fhjadnaise. téit Muiredach iar sin for
iarmoracht na piasta . foronfoisse fá'n loch acht nísfuair do'n cét
fecht í. téit in tánaiste . ocus in tres fecht fuair slicht na péiste ||
ocus ro lean í as in loch anís conusfuair ina suan í ann ocus í sái-
thech. sáidis in claidem tríthe co lár. rucside a léim isin loch ocus
in claidem aiste . lenais Muiredach í for a lurg cor comraic fria.
créchtnaigther co mór Muiredach isin gleod sin ocus marbais in
péistpost. beiris tra a cenn di for tír co hairm a mbói Conall a
chomdhalta ocus a mhuinter archena. atbert Conall tra : is cróda
in comrac sin dorónais a meic .i. cú na coingeilti do marbad
ocus bud cúchoingelt t'ainmsiu de sin. conad de ro lil in tainm é
.i. cúchoingelt do ráda fris.

Táncatar amach iarum co ro lensat slicht in chóicir for fhut
na coillead fásaig . do lensat co fríochnamach é co bfuaratar a
lorga mar ar fhácsat iat. fíor sin ol Muiredhach is mar amru
tucad na lorgasa do marbad Chellaig ó Ghuairiu . tréicid na
lorgasa ol sé ocus co lenmáis lorg na fedna. ar sin dóib for a
lurg co bfuaratar in crann ocus corp Cellaig ann iar nithe de do
na piastaib . do luid co mór for Muiredach in técht sin . ut dixit : —

I nmain cách is a chorp so . samlaim rem éc in téc so í

acht dar lium is lán dá fhuil . corpán Cellaig meic Eoguin
F arír ní bfuil deirbshiur dam . i niaith Eirenn nó Alban í

marb m'athair is mo máthair . domrat dia cen derbráthair
M ina bfuil oc Gelghéis glain . nó ac Conall mac Eochaid í

ní fhetar má atá ac duine . m'einechras ná mh'inmuine
A loch chlaein ón a loch chlaein . festa nocha bfuil do mhaein í

ó nár aincis ar a ghuin . corpán Cellaig meic Eoguin
D o thréicis cetharna de . ar salmchetla co soillse í

do thréicis gníma gaile . ar leabraib co lánghlaine
D o thréicis tige nóla . ar aithighe altóra '.

do léicis uait císa a fhir . tucais grád d'Isa inmhain
D ofaeth liumsa Macdeoraid . i ndígail meic airdeogain f

biaid Macdeoraid lán dá fhuil . do cherb mac Eogáin inmhuin
F a maith a chléirchecht chrábaid . na chill álainn iubránaig '

inmain foltán co finne . is corpán co ninmaine

275 • Betha Cheiiaigh. 59

D ofaeth Maeldálua dom láim . i ndfgail Chellaig chnesbáin •
ocus dofaeth Maelsenaig . má do bhí con mórmhebail
ar Mhaelchróin co garb dá ghuin . dobérainn ór cid inmhuin

Iar sin do thócsat corp Cellaig leo co druim mór frisa ráiter
turlach acht nír léicset muinter turlaigh a adnacal occa for ecla
Guairi. ráncatar asséin co lis Calláin ocus d'féimdigset muinter
cille Calláin a adnacal beos for ecla Guairi . ba holc la Coin-
choingeilt sin ocus atbert co ndigélad forru a néradh fair.. 'rií cian
tra ó'n chill do chuatar ocus Cellach leo in tan atchonncatar in
chell tria theinid aird .i. do nim oca loscad ó nár léicset corp
Cellaig innte . ocus nísfil áittreb innte dia éis co bráth.

A mbátar ann iarum atchonncatar dá dham allaid chucu ocus
íén co coimniurt oca imorchur eturru co ránaicset comárd frisin
corp . do léícset a bfén for lár immedón na ceitheirne . ingnad lá
cách inní atcess ocus ba subach iat ó'n mírbuil móir dorigne dia
for Cellach in naemespoc. cuirit iarum in corp isin cróchar bí for
na damu allta sin . iomaircset tra é co ráncatar eiscrecha aniar.
atchonncatar cell ann sin ocus durrthech innte . do léicset na
daim in corp díb i ndorus in durrtige . do bensat cluig na cille
uathaib féin ann sin . táncatar na cléirig ós cionn in chuirp co ro
fiarfachsat cuich é. iarna fhios dóibseom do chansat na salmu
co sanntach for a anmainsium ós cionn a uaige ocus a adnacail.
ocus do thórainn cró aingel beos do nim oc onórugud a anma
ocus a adnaicthe i talum. tictís tra na daim sin cach lae co
mbítís oc trebad mar na damu eili . tictís d'éis a nair cach nóna
co mbítís oc lige uaige Celiaig. tánaic Cúchoingelt iar sin co
mbói ós cionn uaige a bhráthar co nepert : —

T ruag toirrsech atúsa sunn . d'éis mo bhráthar bói im chomunn í
budesta ní rach dá thaig . ó'n ló ná mair mac Eogain

B ud olc do'n tí ro fell fort . bud fás dá éisi a ardport í
biaid in tí rotletair thair . for lecaib dorcha diaDail

M airg dobeir taeb friu cá dtaig . fri cloinn Cholmáin meic Chobthaigí
in gním dorigne Guaire . dombeir fá brón bithtruaige

Iar sin tra tinólait lucht bága ocus caratraid Cellaig cu Coin-
coingelt as cach áird do Chonnachtaib co mba hé a lín uile trí
cét bfear narmach i naeninud. is í tra a chomairle ó nach fuair
conair chogaid for Guaire dol dó co Marcán airm a mhói .i. rí ua
Máine ocus Medhraige eissíde . ór bói comairce bliadna aice ó
feraib Erenn. tuc tra Cúchoingelt a lám ina láim sen ocus tuc
Marcán coinnmead bliadna dá mhuintir . ocus bói féin i tig Marcáin

6o • Betha Chellaigh. 275 : 2

frisin || ré sin co nonóir móir co nepert Marcán iar mbliadain :
déna imthecht imbárach a Chúchoingelt . acht ní doichell dosbeir
sin do ráda fritsa ór ní lamait oc Guaire do chongbáil nís mó
acainn . ut dixit Marcán : —

I s maith do thurus im thaig . a Chúchoingelt meic Eogain í

do bhisech atá ar tuili . a meic Eogain fholtbuidi
E irig reomat imárach . tús na maitne co bágach í

ocus bí bliadain maille . oc cloind Aeda meic Sláine
R op soirb in tuíiis téigi . a meic Eogain co bféili í

6 thig Marcáin co réim raith . do thuriis budéin as maith

Imthigit rompu iarum a dtrí cét tar Sinainn sair co ráncatar
Temair airm a mbói Bláthmac ocus Diarmait ruanaid dá mac
Aeda sláine uair is accu sin bói Eire in tan sin. ferthar fáilte friu
iarum . do coinnmead iar sin muinter Choncoingelt for thuathaib
Breg ocus Mide ocus bói budén i coimitecht Bláthmaic ocus
drem dá aes gráda maille fris co nonóir adbail. ingean uallach
aentuma oc Bláthmac .i. Aife a hainmside co tarla suirghe eturru
ocus Cúchoingelt mac Eogain bél . tucsat araen grád díchra
d'aroile ocus is uathad oca mbí fioss a suirge ann sin. laa ann
dia mbói Cúchoingelt oc imbert fidchille ocus tánaic Aife ingen
Bláthmaic ós a cionn ocus in cluiche oca bhreith for Choin-
coingelt . tecascaid sí bert chluichi for a hathair ann. rodfhéch
Bláthmac co féig fuirri ocus atbert : is díchra do thecaiscis form
a ingen ol sé uair rucais in cluiche uaim . ocus is fíor suirge etrat
ocus Cúchoingelt. ní cheilim bar isse. mad atmai bar Bláthmac
cíd nár chedaigebar damsa. ní dernsam cin beos ar Cúchoingelt
ocus ní dingneam acht dot chetsa. massad bar Bláthmac ní
thiciubsa etraib ocus bar ngrád . ocus dusbér duitsi í cid iomda fir
oca hiaraid uair is dingbála lium do chliamain tú. do fhaeidetar
in oidche sin iar ndénam a mbainnse ocus ba majth eturru fria
head naimsire co tarla cáin comráid aen d'oidche ann itir Aife,
ocus Cúchoingelt co nepert sí- frisseom : cid maith do dhealb
ocus t'einech is mór in locht duit olcas t'engnama ocus do dhím-
beodacht. cid dia fil acut a ingen ar Cúchoingelt. atá diu ol sí
ar a olcas díglair do bráthair ar in lucht rotmarb. fíor a nabrai a
ingen bar Cúchoingelt . ba nár leis tra a nepert in bean fris ann
sin. éirgis co moch iarnabárach ocus cuirid fios folaig uad for
cédaib a muintire co táncatar as cach áird chuice iarum . do
éirigseom eturru as in baile amach . tánaic tra Bláthmac co
maithib in dúnaid dia fhastad acht nír fhaem anad fair. do

276 : i] Betha Chellaigh. 61

chuir sín brón mór for Aife co mbói oca furáil for cách cen
imthecht do léicean do Choinchoingelt : uair dá bfaicet mná
Connacht é dobérat a ngrád dó ocus ní fhaiciubsa doridise co
•bráth . ocus ba trom lé a craide ó ar chan friss ó nár fhét a
fhastad . ut dixit : —

A ithrech in ní do ráides . fer do cháines cen cinaid f

ní hé mac dé ro deonaig . mac Eogain dochum sibail
R omlín i cétóir cuma . bisech ní bia ar mo rónert í

ferr lium ná beith i mBregmaig . dol i lenmain Choncoingelt
E cal lemsa in fer fócrach . beirios báire ar cach cuaini t

dá ró ina thír féin timchell . a bheith fó indell Guairi
N í dingén áines festa . ro líon cuma mo chraide í

táisce mo bás cen deibe . ná le nech eile laige
D ursan a thoisc co Temraig . fri hainnrib is mín maithmech í

cid éscaid co tír nGuairi . biaid ar nuairi bhus aithrech

Imthúsa Chonchoingelt cona muintir ráncatar siar fó'n samla
sin for fut tuath mBreag ocus Mide ocus tar Sinainn for fhut
Connacht co tír nAmalgaid .i. a fhlesca fírdúiche féin . ocus ba
doirb dóib mar do bói a ndál isin chrích i cétóir .i. a nimat innus
nár fétsat a gcleith ocus cen biad ina bfocus. rucsan eolas iarum
co tech ro b'aithnid do reimi i ngliunn meic ú Arann tiar co ro
thuillset uili ann in oidche sin . ocus tánaic Cúchoingelt a aenar
uathaib do chuardugud na críche i comfochraib. ní cian tánaic
in tan atchonnairc in mórthréd muc ocus bí cá bfégad co bfaca
torcc trom dígna ina fhocus ocus tuc urchar slegi.ind cor marb é.
tánaic an muccaide chuice ina rith ocus atbert : cid imar marbais
in muc nach leat a dhuine ol sé\ mian a marbtha tánaic dam ar
Cúchoingelt uair atá acoras form. bud aithrech sin ol in muccaide
in gním dorónais. druit bec chucainn co ndernsam comrád or
Cúchoingelt bói tra in gilla oca imgabáil acht ní ránaic leis co
mbíseom for cumas Choncoingelt cor fhiarfaig iarum de : cuich
na mucasa ol sé : an le nech isin chríchse iat. ingnad leam ol in
muccaid más do chrích Olnégmacht duitse cen a fhios acut in
chethrair oea fil in tírse .i. Maelcróin ocus Maeldálua Maelsenaig
ocus Macdeoraid ceitri daltada || Cellaig meic Eogain bél . ór do
chuala cách uile is uada tucad in ferannsa dóib.

Is fíor a gcanai bar Cúchoingelt . ocus bói in muccaid co
fríochnamach oca fhégad Choncoingelt. cid dia dtái ocam
shilled mar sin bar Cúchoingelt más fíor dam ol in mucaid is
tu Cúchoingelt mac Eogain bél cid cian ótchonnarc roime seo.
is deimin in aithne bar Cúchoingelt iadais in gilia a di láim im

62 Betha Chellaigh. [276 -. 1

a bhrágait iarum co tuc teora póca do. in tabraise aichne ormsa
ol in mucaid. nr* thabraim fós ar Cúchoingelt. mise in 'daltán
bec atchítheása oc Cellach ocot bhráthair féin bar eisium . ocus
atlóchur do dia t'urmaise formsa i tús ísin chríchse . acht an fil
ceithern acut. atát diu ar Cúchoingelt ocus d'iarraid bíd dóib
tánacsa ann so. cia a líon ol in mucaid. trí cét ar galaib énfhir
ann bar Cúchoíngelt. ró bec dóib sin aen muc ol sé : acht tabairse
eolas dóib chucumsa co mbérat leo cuit na cétoidche do na
mucaib . ór is it fhailse biad ó shunn immach ocus atlócliur do
dia t'faicsin is mise stiurfus tu budesta ol in gilla isin chríchse
ocus doghcn brath na críche duit ocus baegal in cethraír rotmarb
Cellach do bráthaír . uair atát i ndún fhidne ocus bruiden arna
dénum acu ann ocus ceithri dorais fuirri .i. dorus i comair cach
fhir díob .i. Maeldálua ocus Maelsenaig ocus Maelcróin ocus
Macdeoraid . ór bátar a noirechta ina nagaid cusandiu . ocus
bératsa na mucasa chuca for banais a mbruidne ocus bert luachra
lium fós . acht marbaidsi in ní as lór lib díob beos. . mise leat ar
Cúchoingeltocus is mé imoircios do bhert. is mochen ol in mucaid.
Ráncatar rompu fá'n samlaid sin ocus do ráid Cúchoingelt fria
mhuintir techt ina dhiaid acht co ndorchaiged agaid forru iar
caithem a bpróinde i raenaib diamra dó-eolais co dún fhídne.
doimthig in mucaid do'n dún cona mucaib ocus Cúchoingelt
lais cona phurt luachra for a mhuin ocus a ghaisced i nimfolach
fó a étach uime . cach nech diu no fhiarfaiged do'n mucaid cia
so fó'n mbert issed atbeiredsom : compánach mucada damsa sin
ol sé. ráncatar muinter Choncoingelt iarum iar toitim in lái
comfhocus in dúnaid acht ní ro marbad a bhec do na mucaib
ann sin . ocus bátar cách uili oc ól ocus áines ocus dorus ag cach
fer díobsom cona mhuintir do'n chethrar bátar innte. téit Cúchoin-
gelt iarum isin mbruidin ocus étach in mucada uime cona mhucaid
maraen friss ocus cuirid a bhert de for lár in tige . suidit araen i
mesc in lochta frithólma ocus téit Cúchoingelt uadasom for lár in
tige. tuc in mucaid corn co nór i láim Choncoingelt conusib dig
móir as ocus bói co fuirechair oc feichem a escarat sechnón in
dúnaid. atbertsom tra frisin mucaid : ní rachsa diu as in tigse
amach anocht . acht éirigse for cenn ár muintire ocus tabair leat
iat uair is mescda míchéillidh na slóigse uili. do éirig iarum in
mucaid mar do thecaisc Cúchoingelt do co tuc cách leis cosin
mbruidin. acht aenní . nír mothaiged iatsom do'n turus sin co ro
lingset na ceithri dóirse i naenfecht anunn isin mbruidin . ocus

27 6 : 2] Betha Chellaigh. 63

do gabad ann occu i cétóir in cethrar rosmarb Cellach mac
Eogain .i. Maelcróin ocus Maeldálua ocus Maelsenaig ocus Mac-
deoraid. do marbad tra a naes gráda uili umpu ann sin ocus do
fócrad do'n airecht anad ina ninadaib óil ocus áinesa ór ba carait
do Choinchoingelt iatsom uili. suidis Cúchoingelt cona mhuintir
i cumasc cáich co mbátar oc ól ocus oc áineas co madain iar
ndíth a námat. do éirigset co moch iarnabárach co tucsat aníar
for fut in tíre in cethrar sin craipilte co ráncatar dúrlas nGuairi
ocus tar lic turscair lám dess fria Muaid murghlóraig athach nár
bh'fota . tucad ceithri suinn fhota remra chuca ocus cuirthear
iatsom forru sin cor ciorrad a mbaill uili díob ocíis iat beo . ocus
do crochad a gcolna as a aithle sin ocus do riagad iat . conad
árd na ríag ainm in inaid sin dá éisi . ut dixit : —

I s inbaid na héchtasa . a Chúchoingelt meic Eogain í
Maeldálua is Maelcróin cain . Maelsenaig is Macdeoraid

C idead éirlig anabaid . is a gcolna do chrochad í
a dé is mochean a nimrád . is dingbála dóib dochar

N ó co tí in bráth béimennach . bud fota dóib a dhimblaid f
a nanmanna co diabal . a riagad sunn is inbaid

A haithli in chethrair sin do chrochad dóib ránaic Cúchoingelt
roime i tír Fhiachrach co ro gab bráigde ocu^ nert forru iar ndíth
móráin dia ndáinib . ba mór tra a chlú einig ocus engnama iar
sin ocus gér mór allad Guairi ba hannsa le haes cacha dána in
Eirinn Cúchoingelt oldás. cid fil ann acht ro gab Cúchoingelt
ríge ua nAmalgaid ocus ua bFiachrach in tuaiscirt uili ann sin
ocus Guaire for úib Fiachrach aidhne theas. do || éirig coinbhliocht
cocaid i cétóir itir Guaire ocus Coinchoingelt . acht nír budh éidir
a fhaisnéis a mhét d'ulc ocus d'anforrán do imred Cúchoingelt
for Guaire . acht ba suail ná ro chuirset do láthair in dá oirecht
eturru ocus forba in chóicid archena.

Is amlaid tra bói Gelghéis íngen Guairi ina lennán grádach do
Choinchoingelt ór ní ro fhaem sí féis le fer riam for a grádsom.
arna toirrsiugud do leith for leith do'n chogad .i. Guaire ocus
Cúchoingelt do bí Cúchoingelt oc iarraid a ingine for Guaire
acht nír b'áil le Guaire itir a tabairt dosom . ocus gér b'ead do
fhaem for impidhib ocus erchosc in chocaid . is amlaid tra do
fhaem ocus é budéin do dénum a mbainnse ocus Cúchoingelt do
techt dia thigsium. ní ro fhaem Cúchoingelt itir in ní sín co
mbátar co cian immar sin oc cur chocaid fria céli nó cor b'éicen
do Ghuairiu ía deoidh do dénam dia mhuintir uile Dúrlais

64 Betha Chellaigh, [276 •. 2

aice féin . ocus iarna thoirsiugud mar sin do hídhlaiced Gelgéis
cu Coincoingelt co mbói co grádach eturru ocus ba mór ann
clú einig Choncoingelt fá Eirinn uili in inbaid sin . acht gér ba
maithmechsom do mhuintir Ghuairi dobeiread cella in tíre uili i
bfásach ocus ba holc lá Guaire in ní sin. is í tra celg dosgní
Guaire ann sin tocht co hairm a mbói Ciarán cluana mac Nóis
cona chléir ocus a fhuráil for Ciarán dol co Coincoingelt ocus
a thabairt leis dochum shída ocus caratraid . do gellad rigi beos
friss i mbeol Chiaráin acht co tísad i tech Guairi. iar sin tra
ránaic Ciarán co hairm a mbói Cúchoingelt ocus bói ocá fhuráil
fair cen ríge Coftnacht do léicean uad ar aba thaebtha fria Guaire.
ocus bói diu Gelgéis oca fhuráil fair ór bói a fhios aice nach
roibe celg oc Ciarán ocus do sháil beos nach dingnead Guaire
celg fria Ciarán. do fhaem Cúchoingelt dul i nagaid a aicenta
le Ciarán ann ór ba hiomda aen oca fhaslach fair . ut dixit : —
L easc liumsa dola for sét . acht cé triallaim ann fó cét •

cidead is córa dam dul . cé roiser cin co roisiur
A tchonnarc aislinge nolc . muca meic Colmáin dom lotí

bud olc damsa in ní bias de . dá bfíortha in aislinge
A tchonnarc aislinge nolc . muca meic Colmáin dom lot í

má dia bfaghbainnse bás de . dá fhios ní dingninn leisce
(Oidead Choncoingelt iarum cen fhaghbáil ocus ní dár ndcoin).
A haithle na laoidhe sin ránaic Ciarán in cliar ocus Cúchoingclt
go dúrlas Guaire . ro freasdlad ocus ro fritháiled ann iad co ccnn
teora haidchedh ocus dorónad cengal ocus caradradh eidir Guairc
ocus Coinchoingelt i bfiadnaisi Chiaráin. fágbhus Ciarán in baile
iar sin ocus is í comairle ar ar chinn Guaire co grodúrlamh ina
dheoid sin fingal aille do dénam ar a bhráthair ocus ar a chliam-
hain ar chétna naem Eirenn. * cid tra acht do críochnaiged in
comairle sin le Guaire mac Colmáin meic Echach i ndúrlas
Guairi co ro básaiged leis Cúchoingelt mac Eogain bél do'n chur

sin ut dixit : —

F ás anocht áittreb Eogain . ór is é dia do deonaigí

nír fás ó shoin crann ná clach . beid esbadaig na fásach
B a cend degban is deorad . in laechmílid cen leonad í

ba cend ceithern ocus cliar . nír b'ingnad cách cá chomriar
M aith e ac cumdach a charat . nír ghell aimless escarat í

Jaemscar fá innmas d'filid . nír ib cuirm i cúltigib
M ian leis ceol téd in cach than . ba binn leis fotha gadarí

mian leis sluag mór fá medaib . nír fhaem ól ar insedhaib
T an ruc a mháthair cen lén . ua Oilella Eogan bél '■

do bhíodh risin súlgorm seng . bél cach tuaithi ina thimchell

277-i] Betha Chellaigh. 65

A íre do len Eogan bél . do lennán Chonnacht ní chél í

bél cach flatha ina lenub . ar ó Fiachrach foltlebur
I ciohn a sé mbliadan déc . do ba lór do'n mhac a mhét í

ní lámthai ó shoin immach . crech ná faghal ua bFiachrach
A mhenma ar Mide meic Fhlainn . a dhess fri ráith mbuig mBrénainn í

a cháin re Cruachain cliaraig . a escáin re hOirghiallaib
iVí ian leis Oirgialla ána . do chothugud a chánaí

ocus síol Eogain d'argain . ocus cosc a chomardaig
N í hé do biad ná do bí . ní bud uilli iná énmí f

can seolad ar tír nó ar tuinn . do chrechad cheníl Chonuill
N ír fhácbadh Eogan in áig . tar es ruaid ba ruac dígáir f

boin ac ulltach tiar ná tair . can tabairt i Connachtaib
G abais ferg clanna Néill náir . líonaid iat borrfad is báig f

cor aircset ó Drobháis duinn . co céis collchailUig Coruinn
N í roibi Eogan ann sin . acht mad becán dá mhuintirí

coin is eich is mná malla . i nardbrug úi Oilealla
M ar atchonnairc na crecha . cá gcur sin sligid secha f

téit fúthaib cuirid na gceann . mar dham ndásachtach ndileann
B enais a chreich do chloinn Néill . gontar rí ó bFiachrach.féiní

co fuair bás ar tocht dá thaig . fás anocht áittreb Eogain
I s fás áittreb choemchellaig . arna rubad do rennaibf

ó atbaíh mac Eogain cen acht . dofaethsat cella Connacht
I s fás áittreb coemchellaig . arna j| rubad do rennaib "í

I s fás áittreb Chonchoingelt . dá tucsat tuatha tromserc í

nsa cró . mar . . niarmo

I ntí ba mó tnúth Muaidi . do thuitim le gus Guairi í

tróg in ní a dtarla a spéis . dursan éistecht fri Gelghéis
D ia m'fess do Chiarán ó chluain . ní bfuighbed in noided fuair

is Brénainn ih chrábaid ghlain . is mac Duach ó Chonnachtaib
N í dcchaid iasin tréda . co tuc.r. /aidh dá néraf

co ndernsat fair fri*denus . tróscad ocus trédenus
D o ráid Géis ós in ngruaid nglain . fri mac nildelbach nEogain f
„ in dingéntása féin fell . ar einech ardnaem Eirenn
D ia tintása do Guaire . Dúrlas mínriascach Muaide f

ní bud dolta duit dá thig . ar einech nóim ná neimid
N i.hinann glicas ná gáis . ní hinann engnam ná áis •

ní hinann buca ná báig . dáibse is do chlannaib Cholmáin
D ia marbthar mise imbárach . bar Cúchoingelt comdálach f

rachat oraib ós maith lib . co tech meic Cholmáin chliaraig
G abait umpa co héimid . Cúchoingelt is na cléirig f

co ráncatar uainn co cert . co Dúrlas fá Choinchoingelt
G ér bfercach Ciarán ó chluain . cér bfertach Brénainn co mbuaid í

nír dhéch mac Colmáin na gcrech . do'n chuire chomhslán chléirech
A r sin iurait in arcain . itir fhán ocus ardaib f

co bfuair bás mar do bí i ndán . le cloinn chúillebair Cholmán
E scanait é can fhuirech . na naeim sin Guaire guinech í

millseat a bhetha is a bhás . co bfuil a phort folam fás [. Finit .]

66 Stair ar Aed baclámh. 193 •. i, 2

Stair ar Aed baclámh.

Aed baclám gilla gái Diarmada meic Cerbcoil ro gabh slaotán
tromghalair hé ocus ro búi bliadain a serg sírgalair . cu bhfuair
sláinti iarum co ndcachaid d'agallaimh Dhiarmada ocus atbcrt
fris : cinnus atá córachadh do smachta ocus do shidha frisin
mbliadainsea atúsa im luighi. ní airighimsi turbhródh fair ar
Diarmaid. atá ní ar a bhfindubsa sin ar Aed baclám . ragatsa ar
sé fiarlait Eircnn siardes ocus do gáise liom tarrsna ar bacánaibh
mo lámh co roisear doras gach Hs in Eirinn ocus co rugar in gái
tarrsna thairsibh . ocus finnfaidear smacht ocus síthcháin Eircnn
tn't sin.

Do riacht imorro Aedh baclámh ó Themraig a cóicedh Con-
nacht ocus callaire righ Eirenn leis d'urfnógra síthchána Eircnn.
co ráinic co teach y\edha ghuairea' cenél Ehéichín i crích Mháine.
is amhlaid ro bháisidc ocus sonnach dergdharach a timchioll a
dhúine ocus tech nua aige arna dhcnumh ar dáigh baindsi a
mhná . ocus do chuala sechtmain roimh Aed baclámh do thccht
a bhcith chuige ocus do uráil an sonnach do scáilcdh roimhc.

Táinic Acdh baclámh iaruin ocus fearaidh Aedh guaire fáilte
friss . adubairt Acdh baclámh an teach do ghearradh roimhe.
órdaigh féin ar Aedh guairc mar as áil duít a ghcarradh . ocus
is amhlaidh adubhairt tuc b&m cloidhimh dh' Aedh baclámh cor
bcn a ccnn de.

Ba hc tra smacht Eirenn fá an am sin gébé do mharbadh
duine cen chinaidh ann gan crodh ná comha dó ghabháil tar a
chenn acht a mharbadh budhéin . acht muna órdaigcdh nó muna
chcadaigcdh rí Eircnn crodh do gabháii ann.

Ar cluinsin in marbhtha do Dhiarmaid do chuir a ghlaslaith
ocus a acs fedma d'innradh ocus d'argain Aeda guairc . ocus
tcichis Aedh guaire co hesbac Seanán ár ba hinann máthair
dhóibh. -tcit diu easpac Seanán leis cu Ruadhán lothra ár dá
dcrbhshiair do Ruadhán ro oilestar cspac Scanán . Cael ocus
Ruadhnait a nanrnanna. ocus ní fhuair Aed guaire comairghi ac
Ruadhán || cor hinnarbadh i mBrctnaib é co raibhe bliadain innti.
ocus do chuatar muindter Diarmada dá iarraídh a mBretnaibh

93* : i] Stair ar Aed bacldmh. 67

gur cuiredh arís- co Ruadhán hé . ocus téit Diarmaid féin dá
iarraidh co Ruadhán gur cuiread a poll talman ag Ruadhán hé
frisa ráidhter poll Ruadhán aniu. cuirid Diarmaid a gilla do
shirthain chuili Ruadháin dús in mbiadh Aedh guaire innti . iar
ndul do'n gilla isin chuili dalltar a shúile fó chédáir. ó atconnaic
Diarmaid éséin do chuaidh féin isin chuili ocus ní fhuair Aedh
innti . ocus do fhiarfaig do Ruadhán cia áit i mbói Aedh guaire
ár dóigh lais ná hebéradh Ruadhán brég. ní fhedar ar Ruadhán
muna fhuil fó'n tuiged sin.

Imthighis Diarmaid iar sin dia thigh . ocus cuimnighis briathar
an cléirigh ocus impódhais arís ocus tic isin recleis . ocus atchí
an choinneall oca breith cusan inad i mbúi Aedh guaire ocus
cuiridh gilla gradha dho ar cenn Aedha . Donnán donn ainm an
gilla . ocus tochlaid in bfalchus [ms. fhalcus] ocus in lámh ro shín
ar cenn Áedha feoididh in lámh co ráinic a gualainn . ocus
sléchtaidh do Ruadhán iar sin ocus anait a ndís oca ocus atáit a
pull [ws. pup.] Ruadháin ó shin alé. beiridh Diarmaid iardain
Aedh guaire leis gu Temhraig.

Tcit Ruadhán co seinBrénainn birra ocus co dá easpal déc na
hEirenn . ocus tiagait dibhlínaibh a ndegaid Diarmada co Team-
raig ocus troiscit in oidhchisin ar Diarmait ocus troiscios Diarmaid
orrosom a niurt [rns. nirt] a fhlatha ocus a fhírinne. tiaghait dana
écc m adaigh sin meic dá columan déc na Temhrach bátar oc
reachtaire rígh Eirenn . ocus todhúiscios Ruadhán iat ar madain
iar natach anma dé do'n rechtairiu fris.

Co cenn [bliadna] dóib amlaid sin i ndorus na Temrach fó pupaill
Ruadháin re sín ocus re fleochadh . ocus gach re nadaig dhóibh
gan biadh Diarmaid ocus na cléirig ac troscadh ar a chéile.

Is ann do bhí Brenainn mac Findloga in tan sin oc sirthain
mara ag iarraidh thíre tharrngaire . cor fhoillsigh in taingeal do
dá esbal dccc na hEirenn do bheith a ndorus na Temhra og
cathughadh fria rígh Eirenn iar sárachadh Ruadháin do. táinic
Brénainn do'n muir gur gáb port a ndún rosarach ocus do bhí
ann in aghaidh sin || ocus do bennaigh an dún iar sin. cid tra ó
atchuala Diarmaid dáil Brcnainn do thecht d'fóiridin na naemh
ocus na cléirech ro ghabh uaman mór hé co ndubhairt frisna
naemhaibh : dá tucadh sibh damhsa ar sé coeca ech súlghorm
co srianaib órdha dobérainn Aedh guaire dháibh. ra siacht co
Brénainn sin. togairmios Brénainn coeca rón ocus sódhais iat a

F 2

68 Stair ar Aed bactámJi. [93* : 2

ndealbhaib ech ocus do chuir roime iat co faithchi na Temhrach.
is ann sin ro fersat na cléirig ocus sluag na Temhrach fáilti re
Brénainn . ocus ro ghabh iar sin ag innisi dhocra na mara dhóibh
ocus ba binn le sluaghaibh na Temrach innscne Brénainn. do
fhiarfaig Brénainn iar sin do Dhiarmaid in ngébad crodh ná
comha tar ceann Aedha guaire. gébatsa ar Diarmaid in cocca
each súlgorm úd acht co mbeither fúthaibh dhamh ráithe ocus
bliadain. tugadh tra in eachradh do Dhiarmaid ocus ro bói in
cléirech friu frisin naimsir sin . ocus r'o coimhleangait na heich
ar faithchi na Temhrach . ocus nír lór leisna marcachaib luas na
hechraide gur gabhsat fieascadh dá neachlascaib dhóib co ndea-
chadar ar dásacht . ocus nír fétad ní dhóibh nó gu tucsat a cino
fó'n muir guna marcachaib leo co nderna[dh] róin díobh diblín-
aibh. feargaigter Diarmaid de sin ocus do chuaidh a Temhraig.
ocus do hiadhadh secht leasa na Temhrach air gu nach tístais na
cléirig a Temraig ar nach fácbhaitís miscaidh náid drochf hácbhála
innti.

Bearar iar sin biadh ocus lionn dóib ocus lucht freastail ocus
forchoiméta forro co tairseadh tomhaltas ocus caithemh do na
cléirchib ina bhfiadhnaise. tuc tra Brénainn com'airlc dóibsium
in agaid sin .i. a cochaill do bheith uma cennaibh ocus a cuit
bídh ocus lenna do leacan tar a mbéalaibh ina mbrollaigibh sís
co ria thalmain ocus dorónsat amhlaid sin. do hinnisedh do'n
rígh tomaltas bídh ocus leanna do dhénum do na cléirchib.
do chaith Diarmaid biadh in oidhche sin ocus traiscit na cléirig
tré ceilg fair in agaid sin.

Atchonnairc dono ben Diarmada aislinge .i. Mughain in ben.
ocus ba hí so in aislinge . bile díghainn doislethan || do bheith ar
faíthchi na Temhrach ocus aen mhogh déc oca immbualadh.
ocus gach slisne no bendais de do théighedh ina hinad arís ocus
do tháthaigeadh fó chédáir . co riacht in taeinfer fá dheoidh co
tuc builli isin mbile gur trascair d'aeinbéim . ocus atbert in fili in
láidh :—

A tchonnaic aislingi olc . ben rígh Temra na tromthorc í

gé do rat brón is béd di . nír fhéd gan a hinnisi
A tchonnaic bili trén tenn . do dítnedh eonu Eirenn í

ar an tulaig gá thuaghadh . is curaid gá chommbualadh
A tchonnaic fer fá hard rath . ag bualadh bile Themhrach í-

gur lái in bile do bhuailiein . ina lighi uaidh d : aeinbhéim
D o righ Temhrach gan time . do innis a haislinge í

ruc do'n mhnái mhéirshing gin cleith . sái na hEirenn a fírbreith

94 : i] Stair ar Aed baclámh. 69

I s- iat do bhói mon mbWi . in dá fher dhéc deinmnidi í

mé in bile ar flaith na séd slán . 's a dá naem déc um Ruadhán í
I s misi féin ar in flaith . in crann fár iad in énlaith í

is mé in bile sochair saer . dorochair leisin mórnaem
A Mhughain éirigh san tech . a raibhi in cumann cráibdech í

cia naem dhíob ro throisg istaigh . gu mín cennas is fiarfaigh
M á ro chaithset na naeim ní . do fuair a fhios in táirdrí í

gu ná ro throisc naera istaigh . acht mad Ruadhán saer sochraidh
M ór ferg meic Cherbhaillfá crios . fá troscadh air a nainbhfiosí

gé biadh fearg a ngruaidh in fhir . is do'n ceilg fuair a oierhid
D o budh mhaith lim tene istech . ar rí Eirenn go huaibrech •

a cléirigh do loscadh leis . isin troscadh ra throiscefs
T usa loiscfios tene thenn . istighsi a áirdrí Eirenní

do loiscedh flaith saer na slegh . is ar naemh raith dorinnedh
D obérsa ar Diarmaid duilig . sódh maith ar do mhírbhuilib '

an atbert in ghég dá beol . is becht nár fhéd a aithcheol
D o fhógair an rí gu' recht . do na hesbalaib imthecht í

do fhregair in sámaid sin . a cánaib is a caingnibh
T ugad aigi tene istech . ar nimthecht uaid na cléirech í

an féice cóir cruinn do chuir . san tuinn ag Bóinn a mBreguib

Dála Dhiarmada meic Cherbaill a haithle na ha'islingi sin ro
éirigh mochtráth gu cuala na cléirig ag salmghabáil . ocus do
chuaidh isin tech a rabhadar. truagh ámh ar Diarmaid in gleo
inndlighthech do fhersabhair t frimsa . uair maith na hEirend
iarraimsi ocus a smacht ocus a reacht ríghi do choimhéd . cocad
dna eisíth ocus dunorcain || na hEirenn iarrthaisi. uair dia. féin
dobeir gradha flatha ocus fírénaig ocus fírbreathaigthe do neoch
.i. gu rabh coimhét a fhírinne ocus a fhlaithi ocus a fhlaith-
emhnasa aige . ár is edh dleghar do rígh trócaire co ndlúthadh
reachta do beith aige . ocus síth do thuathaibh . ocus géill a
nglasaibh . ocus furtacht truagh . ocus báthadh bidhbhadh . ocus
díchur in éithig . ár mina derna nech réir righ nimhe ibhus ní
gabhthar taithlech thall uadha. ocus tusa a Ruadháin ar Diar-
maid is tromhat táinic lot ocus leadradh mu n'ghisea ocus
mh'fhírinne re dia . ocus ailimsi dia gurab í th'fhairchesea cét-
fhairche dhiultfaider a nEirinn . ocus gurab é cétneimheadh frisa
tégar. atbert Ruadhán : gurab túsca dhech do fhlaithessa ar
neiffní ocus ní ro gabha mac ná ua dhuit i Temraig tria bithu.
atbert Diarmaid : gurab bithfásach do cheaHsa. atbert Ruadhán
ro b'fásach Temhair tria bhithu sír. asbert Diarmaid : easbaidh
bhaill dot ballaib ortsa gin techt lat fó thalmain . easbaidh do
leathshúla ort fós ar sé. drochaighidh fhiadhnach ortsa ré néc ar

70 Stair ar Aed baclámh. [94 ; 2

Ruadhán . ocus gurab fortail do namhait fort . ocus an tsliasait
ná ro thócbhais romhamsa fria coimhéirghi gu cirrthar a rannaibh
hí. atbert Diarmaid : an ní um atá ár nimresan beiridhsi lib hé.
ocus gu rabh éighem it cill gacha nóna a Ruadháin . ocus gid
síthcháin d'fearaibh Eirenn gurab sithcagadh do cheallsa. ocus
comhalltar sin ó shin illé.

Ocus ro ghaibh aithrechas Diarmaid co mór um coimhfheirg
frisna cléirchib . ocus ro chan an láidh so sís : —

M aírg thachrus fri clérchib cell . mairg nostriallann tenn fri tenní

dá rabh Teamair co fás fán . dom deabaidh ocus Ruadhán
M airg chuiris cath gan chóra . fri marcachaib gach nóna í

ní thicfa taithlech do'n dáil . budh aithrech a nimarbáig
I s misi ro búi ar in ciort . gia romairgset is tria f hiort í

gia biadh fir talman am thigh . isat calma na cléirigh
D ia bhudhéin dobeir ratha . ocus grádha árdfhlatha ;

is dílgadach ac dia a bhreth . gach fírbreathach fírénach
I atsom roghabh na> salma . is aire dhóibh as calma ;

romcuirset gin cáirdi di . do chrích Banbha bruachairdi
L easc dho tachar tul i tul . frisin eaclais roní dlugh í

nenaidh co bráth ina ucht . gan Temair ina prímhpurt
B anbha gidh bladhach in ben . ric a leas féis le deighferí

nocha conair bórd go col . in tórd nach bí ag bithlongodh ||
C léirigh romedírset fá dhi . do crích Fódla fonnáibhni í

nighfid a^mbróga na tigh . na ríghóga inndírigh
D íthfaider a fhairche hxl . cacfait coin ina caeimchillí

a mbaili Ruadáin ha ráth . beidhit éigme in gach éntráth
A ir rom dilsigh rí nimhe . mac maith Muire inghineí

ó ro ghabhsat in cuire . salma arda escuine
C ath re clérchib mairg do chuir . do bud ferr a breith na fhuil f

nocha nfuigbhe giallus as . is mairg triallus na tacras
B iaidh Temair na aithli sin . i rechtaibh uilc inndlighidh í

budh mesaiti cádhas cáich . gan áras isin ríghráith
M una derntar réir mheic dé . co nimut a trócaire í

ní gébhthar flaitheas a fhir . gibé thachrus fri cléirchibh
B iaidh gan buachail inis Fáil . déis nuachair mhaith dá fácbháil í

rí mar mhisi sunna dna . ní tháinic is ní thicfa
N ochar aisces duire riamh . gémad imdha a sheoit 's a bhiadh I

nír maithes a olc do trén . ocus nír airges éitrén
N ocha rucas crodh a cill . ó ro gabhas Banba bind •

ní riacht mo choinneam dia tigh . gé romoirgseat na cléirigh
D ingna Eirenn ard a mbladh . imon lia Fáil rá fégadh í

a mbeith i fás is a fán . is edh sin ro geall Ruadhán
T emair gan tech gan teinid . tar mh' éissi co lainndeimhiní

misi do loscad am lios . imam troscad tré ainbhfios
R uadhán lothra ba lia óir . Brénainn in sruith 's a[n] senóir í

ro mhillset ar mbein a cluic . troscad Eirenn ar Diarmuid

94* : 2 : 95 •• Stair ar Aed baclámh. 7 1

R uadhán lothra garbh atá . frimsa is fri Ternair ro láí

nocho lind a buaidh amuigh . ár gcath cruaid frisna salmuibh

G id olc dhamsa bhudh olc dhó . Eire dar m'éisse fá brón í
fátha a dhíghla is mór an béd . in recht rígda gin choimhét

I s misi ro búi ar in cóir „ is iatsom ar an écóir 5

gia romdilsigh dia do nim . is mairg thachrus fri cléirchib ||

Feachtas do Diarmaid mac Cerbhaill ro bhátar in taos adhm-
olta oc molad an ríogh ocus a thsídha ocus a shoibhéss. ro búi
Aedh dubh mac Araidhi ar bélaibh Bhic mheic Dhé . Diarm'aid
imorro ro mharbh in tAraidhe do Ulltaib ocus ro gab for altromh
(sic) a mheic .í. Aedha duibh. dixit Bec : atchiusa an coin gcona-
mhail loitfios an síodh saineamhail. a Bhicc ol Aedh dubh cissi
cú. bés bhudh tu ol Bec. caide amae ol Diarmaid. ní annsa ol
Becc : in lámhsa Aodha duib issí dobéra dhigh tonnaigh dot
bheolsa a tigh Bhanbháin ocus Bhainbhsighi . ocus léne aonroisne
imut ocus brat aonchaerach . ocus coirm aongráinne it churn . ocus
saill mhuice ná ro dóiththe for do mhéis. níconbiasom || indEire
ol Diarmaid céin bhaam beosa. a mharbadh ol cách. nitó ol
Diarmaid : dlomhfaider imorro a hEirinn. dlomhthar iar sin an
tAodh dubh i crích nAlpan.

Laa nann do Dhiarmaid confaca in laech isin tech : can do
dhechadhais ol Diarmaid. ní do nach céin ol sé : tar leamsa co
tormhula oidhche naeighighechta leam. maith ol Diarmaid : apair
fri Mughain. ní raghsa ol sí for cuiredh céin baam beo. tiaghait
ar [a] ái sin la Banbán do ráith Bhic. ó do eisetar iarum confa-
catar ógmhnái gcaeimh gcruthaig'co ndeigherriudh seacha for
lár an tighi. can do'n mhnái ol Diarmaid. inghen damsa ol
Banbcán. maith a ben ol Banbán fria inghin : in fil étach lat do
Dhiarmaid. fil éimh ol in ben. dobeir léinid as in criol ocus
brat ocus nosgeibh uime. is maith an léne ol cách. is maith ol
Banbhán in léne aenroisne . inghen imtholtach linne an inghen
út is í doróine aonroisne do chur co nderna scuap dhe cumba
imaire a sennath. is maith an brat ol cách. is maith ol Banbán :
d'olainn aencaerach dorónta. tucad iar sin biadh ocus lionn
dóibh. is maith an tsaill o\ cách. maith ol Banbán : do shaill
mhuice ná ro dóiththe. cindus ón ol siat. ní annsa ol sé : muca
ro bátar áinidhi . ro gabhtha scena dháibh co tuctha a noirc
cisdibh ité beo ocus cu ro biathta. is maith an chuirm ol cách.

72 A ided Dk idrmada ,

137

maith ol Banbán madh do chuirm aongráinne . lá do chuadhassa
amach do décsain an arathair ro mharbhas ferán eidhinn . fríth
gráinne ina eccán . niconfeas cidh arbhar . ro laadh i ciond imaire
co tudhchaidh serrmhír dhe i seannath . conadh é a arbhar ocus
a choirm ann so.

Dondéca iar sin Diarmaid suas : is nua ar sé íchtar an tighi
ocus ní ba hócc a uachtar. fechtas do chuamarne ol Banbhán a
gcurachaibh do ghabháil éisc cu bhfacamar clethe an tighi
chugainn forsin fairrgi . dorónadh leamsa tech fá an gclethe
sin. is fíor ol Diarmaid : féice mo thighisi sút ro cuired ocumsa
isin mhuir . ocus issed ro gheallsat naeibh Eirenn damsa ná
fuigbinn bás nó gu mbeidís na derbairdhe sin uili dham . ocus
comad fó fhéice mo thighi féin foghébhainn bás .. ocus is airi
sin do chuiressa an féice úd isin muir. ocus in fégadh doróine
Diarmaid darsan bhféice adchonnaic indailbín ceinnderg flnd
og ingheilt . ocus ba geis dosom sin. ticidh romainn immach ol
Diarmaid, nitó ol Aodh dubh mac Suibhne iar toidhecht do a
hAlbain iarna innarba do Dhiarmaid ocus iar tabhairt dímhiadha
do a naonach T ailltenn.

Gabhthar an teach for Diarmaid ocus loiscter an tech fair.
ocus doghnísium aithrighi ndichra ocus fogeibh bás . ocus téit
dochum nime iar faghbáil na péne sin abhus amail ro gheall
Brénainn do Fhlann mainisdrech . ut dixit : —

A ed dubh mac Suibhne na Sreath . ba rí Ulad airmitneach í
is é sin gan diamair daill . do marbh Uiarmaid mac Cerbhaill

. Finit .

Aided Diarmada meic Fergusa cerrbeoil in so amail
ispert leabar Sligig,

Dia mbúi Diarmait mac Fergusa ceirrbeoiil for loingius ó
Thuathal maelgarb for loch rib ocus for Sinainn . isin aimsir sin
ira [ms. trath] do luid Ciarán mac in tshaoir do gabáii a mainist-
rech co druimm tibrat áit a fil cluain macc Nóis inniudh. ochtar
for loch do théigedh (.i. do chuaid) Ciarán ocus dá chét déc for
tír. ataiter teni oc na cléirchib.

Is ann búi Diarmaid ina loingius ic snám dá eon for Sinainn

37 ; 2 ; y]b : 1] Aidecl Dhiarmada. 73

.i. dá én ro marb Nár mac Finnchad micc Conaill cernaigh for
gualainn Eistine banfhéinnedha [ms. b-fheinnighi] ann conad
de ráiter snám dá én. atbertsat a dráidhi fri Diarmait : in ní
dia fataigter in teni út anocht ní báidfigter ar siat. bud hinnoss ón
or Diarmait oc tiachtain na luingsi co port ngrencha áitt a
bfuil tipra Fhingin andiu [ms. innidh].

Is ann sin búi in clérech ic sádhud eculsa in tan sin. cissi
hopair dogní or Diarmait. eglais beg do chumtach ol Ciarán.
cumma dono gid edh a hainm ar Diarmait : eclais bec. sáid . in
cleith lium ol Ciarán fri Diarmait : ocus léic mo lám uas do láim
ocus biaid do lámsa ocus do righi for feraib Erenn sul bus
tráthsa nach noirrther. cinnus dogéntar ón ar Diarmait : ár atá
Tuathali righi nErenn ocus atúsa for innarba. is folaidh dia in
nísin ol Ciarán. luidh Mael mór ú hArgata comalta Díarmata
co hairmm immbúi Tuathal oc grellaigh eilti fri ross ech inairdes
ocus ro sáidh in || tsleg irrímbruinni Thuathail co farcaib cin an-
main . marbtar dono Moel mór fó chétóir inn conad de ráiter
echtra Máil móir . do conallaib Murtemne dono Moel mór . rop é
sin in tress comalta do Diarmaid .i. Luchta átha ferna ocus
Enna mac ú Laigsi in dá comalta ali. ro rígsat iarum fir Eirenn
in tí Diarmaíd siu ro bo cenn sechtmaini.

Dogníther mórdáil Uisnig la Diarmait ocus la flru Erenn um
beltaine . ár roptar iat trí harddála Erenn issin aimsir sin .i. dál
Uisnig um beltaine . ocus aenach Taillten im lugnassa . ocus
féiss Temrach im shamfhuin . ocus cid bé no ticedh tairrsib sin
ó feraib Erenn ba bidba báis in tí no milledh in cáin sin. ticc
fiss ó Díarmait co Ciarán do techt isin dáil . ocus ticc féin co cnoc
mBracáin ina agaid ocus búi i comnaide and . conad de sin
dogarar tilach na comnaide. luid iarum Ciarán dia shaighid.
cid fil and tra ar Diarmait : ár is ann so ro cétcomraicseam iar
ngabáil ríghe damsa triat bennachtainsi in mag so amail atá cona
damaib ocus cona buaib duitsi a fót fri haltóir. bái náma do'n
rígh isin magh .i. Flann find macc Díma ó a ráiter telach Díma nó
tilach Fhloinn . loiscter a thech oc an rígh ocus gontar astigh é.
luid in tóglaech i ndabaig fotraiccthi búi isin tigh conad innti
fuair bás. is luath tánacais tar do thimna ar Ciarán fri Diarmait
ár sárgud mun ferann tucais dúind . cid fil ann tra ar sé acht nf
benubsa || nem ná talám fort féin ná for do clainn . acht in aidhed
[ms. aig.] do fuair sin letsa bid sí sin aidhed do gébasa .i . guin ocus

74 Aided Dhiarmatfa. [37^:2

bádud ocus losccad. atagat a chlérigh ar Diarmaid do óighriar
duit. nítóol in clérech : in turchur tuccassa [ms. tucusa] rotngona
de mina tegba samlaid. conad de do rat bás Diarmata amail ro
tarrngairedh.

Lotar diblínaib in rí ocus in clérech i comdáil fer nErenn co
hUisniuch ocus bátur coicdighis ann. dusfic tart mór dóib isin
dáil gur bo guasacht dá ndaoinib ocus gur bó marb a cetri co mór.
lotar iarum a muinigin Chiaráin im fhurtacht dóib. dogni Ciarán
irnaigthi ocus tic flechad ann sin dofarcaib dá prímglaisi déc an
Erinn i comarta na mírbaile . conid de sin dlighis Ciarán in
chána choltcinn fó Erinn. ro slécht Diarmait do Chiarán ann sin
a fiadnaise fer nErenn ocus do rat á maincine ocus mainchini a
chlainni do tré bithu.

Búi dono Ciarán i naenach Taillten im lugnasa iar sin ocus
doróine firta imda ann ocus mírbaiii aidhble [ms. aible]. is and sin
imorro dorónad in firtsa .i. duine tuc luigi néithig fó láim Ciaráin
co raibi bainne aillsi for a muinél condechaid a chenn de . co
mbái i fiadnaisi fer nErenn oc imtecht ocus sé gan chenn isind-
aenoch . conad é sin in bacucc búi i gcluain fri tréimsi fota .i.
fri ré secht mbliadan oc na manchaib. bói Diarmait iar sin i
ríghi nErenn fri ré fota. || ocus ní tánic isna haimseraib sin rí bud
áiniu ná bud óirdnigi ná bud ferr cruth nó delb nó ergna nó
innscni nó ríge innás.

Fechtas do Diarmait i' Temraig oc fledugud . Mugain ingen
Concraidh mheic Duach do Eoghanacht chaissil for a láim .i.
máthair Aedha mheic Diarmata . torrach annsin dono for Aedh
sláine . do lotar dono ammach forsin faithchi in líon ro bátar oc in
ól dia ninnfhuaradh. ambátar apn confhaccatar cucu [ms. qq] ua
Diarmataisin faithchi .i. Suibne mac Colmain móir. cétmarcach
ro b'é a líon . tii dubglass[a] co lúbáin {sic) airccit imm leith in
dírma ocus lenna corccra imman lith anaill co corrtaraib óir
ocus arccait . eich dubglasa fó leith in tslóig . gabra geala fó'n leith
ale . caeca mílcon co slapradaib créduma forro . scéith copra-
dacha foraib uile. amail do riacht Suibne issin airecht géisis brú
na mná .i. Mugaine co clos fá'n airecht uili. cid so a ben ol
Diarmaid : in ar an ngilla atá th' aire. ní tú in fáid ol Becc mac
De : atá fáid occut. finntasa dono ar Diarmaid órot fáid. rot-
fetarsa dono or Becc : in mac fil i mbroinn na mná is é muirfius
in gilla nucut. ba fíor son . ro marb Aed sláini Suibne. ro

38:1,23 A ided Dk iartHada . 7 5

fhácaibsen mac .1. Conall mac Suibne conad ésín ro marb Aed

sláini doridisi . is de ro chet in rann : —

N í fó airmirt in araile . do na hócaib a tuirme í

Conall rombíth Aed sláini . Aed sláini rombíth Suibne

.i. Conall mac Suibni issé j| romarb Aed sláine oc loch semdidhe.
Aed gustan comalta Conaill is é ro marb Aedh buidhe rí Teftha
a mbruidin dá choco ocus Aedh róin rí ua Foilghe i noenló.
conid í cétfhingal clainni Colmáin ocus síl Aedha sláini ann sin
.i. Aedh sláine do marbad a bráthar .i. Suibne mic Colmáih . ocus
mac S'uibni .i. Conail dia marbad som ann sin.

In Becc mac Dé sin dana is é fáid as ferr bái ina aimsir . is é
adubairt frisin triar iar tiachtain dóib a dúnadh Themrach amach.
maíth thra ol in triar : Becc chugainn amne . abéram fris . fochen
a Bicc. maith ar Becc. cia hairet beithir isin dúnad ol fer díob.
cia doimnc in abann ol araile. cia tige na sailli a mbliadna ol in
tres fer. pas go tóin amarach ar Beg. is é ro aiglestar in naen-
mhur ocus dobert aenaithesc dóib gonusícc na noe naithesca. is
é dono ro ráidh fri Diarmait mac Cerpaill isin Temraig dia
mbátar in taes admolta ag molad in righ ocus a shídha ocus
a shobés . ro bói Aed dubh mac Suibne mac ríg dál nAraidhi for
bélaib Bic meic Dé . ocus 'Diarmait ro marb in Suibne sin ocus ro
gab Diarmait in mac for altrum .i. Aedh dub mac Suibni . conde-
bairt Bec : atchiusa in coin conamail loitfios in síd sainemail. a
Bic cia cú ar Aodh. cú ruad cú áirithe bés is tú ol Bec [ms. hipic
ciae quo araoth qur. quairie pes is tua alpec]. caide amae ol Diar-
mait. ní annsa. in Umsa amne Aodha duib ar Bec : is é dobéra
dhigh thondaigh it beola a tigh || Banbáin brughaid ocus léne
oenroisni immut ocusbratt oenchaerach . ocus cuirmm oenghráinne
it curn . ocus saill muicci ná ro genair for do méis . ocus issí ochtach
in tighi .i. féicc thuitfios it chenn iar th' airlech ód naimtib. Aedh
dub do marbad or cách. nató ol Diarmait : acht dlomfaiter do
as indErinn amach chena ocus ní taidheolia céin bám beosa.
cuirter iar sin Aedh dub i crích nAlban for innarba la Diarmait;
ocus nír léiced indErinn iartain céin bái Diarmait i ríghi.

Bái tra cáin ocus smacht ocus recht Diarmata fó Erinn co
coitchenn . bátar'a maeir ocus a rechtaireda ocus a fhianna for
coinnmedh sechnón [ms. sethnon] Erenn. lotar i crích Connacht
in inbaid sin máir ocus baccláim ocus callaire [ms. cuallaire] in
rígh i mailli fris . ocus is éisidéin no bíodh [ms. bith] ic irfhócra

76 Aided Dhiannada. \$>b; t, 2

rompo do'n tigh dia téighdís for oedhoighecht (sic) . is amlaid
dogníodh in callaire a irfócra .i. dorus in bali ocus in chaisteoill
a rachtáis a minugud rempu ocus contoigecht gái Diarmata
tarsno inn . ní lámtha la hómun indríg cin a dhénum sin rompo.
diabal imorro is é ro ling isin challaire do fhasluch in uilcc sin
fair ar dáigh cu ro fhásad olcc budh mó de.

Lotar fecht ann do thegh Aedha guaire i crích Máine i Con-

nachtaib ocus rop égen a chaisrtiall sin do brisiud rempo ocus ria

ngái in ríg. rusgab iarum ferg m tí Aedh ocus marbus gilla in

gái .1. in callaire . ocus do chóid for teichem Diarmata iar sin i

cn'ch Músgraidi for comaircci espoic Senaigh . ár dá derbshiair

máthair espoic Senaigh ocus máthair Aedha guairi. || tánicc

espoc Senach leis iar sin co Ruadhán lotra ocus do rat ar cho-

mairce Ruadáin é. dá shiair ro bátar oc Ruadán .i. Coel ocus

Ruadhnat . ocus is iat sin ro oil espoc Senach [ms. Senaidh]. ro

hidhnaiccedh imorro Aedh guaire la Ruadán co Bretnu ár ní ro

fhét beith indErind la Diarmait. bái iarum do méd smachta Diar-

mata ocus a neirt for chách co nár fhét beth in Albain ná i

mBretnaib ocá . co tánic indErinn doridissi co Ruadán gur foil-

gedh i talmain oc Ruadán. is ann búi Ruadán in tan sin áit a fuil

poll Ruadáin innidh. ro hinnised do Diarmait Aedh guaire do toi-

gecht co hErinn doridisiocus a beith i bhfoluchi talmain oc Ruadán.

Luid Diarmait íarum do shaighid Ruadáin iar sin ocus ro

chuir a ara carpait uadh do thabairt Aedho guairi ar écin amach

ó Ruadán . do chóid imorro in gilla isin regles ocus berar a ruscc

uadh fó cétóir. rosgab ferg imorro in rí de sin ocus tánicc féissin

co hairm ambúi Ruadán ocus ro fiarfaig do Ruadán cia hairm

ambúi Aedh guaire . ár ro fhidir ná habrad Ruadán brég. ní

fhetarsa or Ruadán cia hairmm atá acht minab fil fout áit atái.

do chóid in rí ass in regles amach iartain ocus ní tard dia óidh

andébairt in clérech. ro athchuimnig ann sin ina menmain andé-

bairt Ruadán .ocus forfetair conad i talmain fói ro búi Oed

guaire. tánicc Diarmait doridisi issin regles ocus atchonnaircc

in choinnill for adhnad .issin talmain fói áit ambúi Oedh guaire.

ocus ro chuir Diarmait fer dia muir .i. Donnán a ainm do shaigid

Aedha . ocus ro gab for tochuilt in talman fair ocus ro benad ||

a sedh fó chétóir as a lámaib. tánicc co Ruadán iar sin ocus ro

shlécht dó ocus ro slécht in fer do dallad remi . ocus ro bátar a fail

Ruadáin iar sin ocus is iat ata naeim a poll Ruadáin inidh.

39 i] Aided Dhiarniada. 77

tánic dono Diarmait féisin íssin rigles . ocus do rat féin Ocdh
guairi as in talmain ocus is é sin poll Ruadáin aniud. ructha
laisin rígh Oedh a forcomul co Temraig co ro crochta oca é isin
glés doróine.

Do chóidh Ruadhán co Brénainn mbirra ar sin dia breth i
ndeoidh a chomaircci ocus lotar diblíhaib co Temraig . bátar iar
sin ac iarair a comairci ar in rígh . ispertsom nár dlecht do'n
eglais comairce. do dénum forsin fí no millfed in recht rígda . ár
búi sárugud dé ocus daoine ann. ro pabsat na cléirigh iar sin
salmu escaine ocus ro bensat a cluco forsin rígh. atbathatar dá
mac rígh déc i noenuair i Temraig indoidhci sin .i. dá dalta déc
do'n rígh . táncatar a naidedha do shaidin na cléirech ocus bátar
ocá [ms. oco a] nertugud im tathbeoghugud na mac. rogníset
irnaighthi ocus ro tathbeogadh na micc.

Bliadain lán dóib iar sin oc escaini Diarmata ocus oc imirt
mi'rbul fair . ocus dobeired DÍarmait firt for arailef dóib. nír
chuimgiset iarum nach ní dó nó cor gellsat nem do'n; ferthigis
conaprad fria Diarmait na cléirig do chaithem [ms. chathaim] a
cotach. luid in feirtighis co Diarmait ocus innisid dó na cléirig
ac caithem a cota . conad amlaid sin fuaratar boeghal t'roiscci
fair. atchí Diarmait aislingthi in oidhci sin .i. crann mór do
beith i Temraig ocus a barr do rochtain co neola nime ocus a
fhoscudh tar Erinn uili. atchí caecait [ms. .1.] ngall ocus dá gall
aireghda atorro ac tescad in croinn || . ocus cach ní no bendáis de
no ícadhsom fó cétóir cur chuirset [in] oenfecht eisim ó'n chrann
ocus cur trascuirset ^é . conad é fuaim in chroinn ac tuitim ro
dúisig eisim. fíor ón ol Diarmait : misi in crann ocus is iat na
gaill oca letradh na cléirigh oc timdibe mo shaegail . ocus is leo
ro thuitessa [ms. thuitisa].

Atracht in rí iarna márach ocus do chóid co hairmm a rabatar
na cléirig. olc a ndernsabair ar sé mo fhlaithessa [ms. fhlaithiusa]
do lot ar bithin dam oc díten na fírinni . cid fil -ann ar Diarmait
corop sí cétfairche millter indErinn t*fhairchese a Ruadáin . ocus
do mhanaig dot fhácbál. gu rab scíth lim co iuath ar do rígise ar
Ruadán. bud fás do chathairse a Ruadam ar Diarmaít .ocus
toichéiait mucca a reilci. bud fás Temair dono ol Ruadán ocus
ní bia áitreb co bráth innti. go rab aithis for do chorpsa ol Diar-
mait . ocus ro mebaidh lethroscc Ruadáin fó cétóir. go ro cirrtar
do chorpsa ó naimdib ar Ruadán . ocus co ro scáilter do boill ó

78 A ided Dh iarmada. [39 : 2 ; 39 1> -. 1

chéile co ná fagbaiter i noeninad. go tí torc allaid dono ar Diar-
mait co ro thochla in tilaig inadnadhnaiccfiter co ro scáilter clo
thaissi . ocus co rab conuall con allta fót reilic gach nóna ocus
éigem gacha etarthratha innti . ocus nárab \ms. nar rab] iat a
manaig féin áitrébait innti. in glún ná ro tócbadh remomsa dono
ar Ruadán ná ro hadhnaicter frit chorpsa é. is ann sin atchuingid
Ruadán in dubthemell isin tellaig co ná bia dé do chlethi i
Temraig co bráth.

Is ann sin ro bái Diarmait oc déchsain chleithi in tighi. is bidba
duit || in cleithe úcut ciadonéchnagtar or Ruadán : is é in cleithc
sin dobibar it étan iar do chláidedh do allmarchaib. t'óigriar duit
a chléirig ar sé. lecar in cimid dóib ass iar sin ocus dogniat síd.
conad ann aspert Diarmait in so : —

M airg thochrus fri cléirchib cell .- mairg nó iarrann tenn i tenn '
biaid Temair de co fás fán . dom thocharsa ocus Ruadhán

Olc a ndernsabair a chliarcha ar sé mo fhlaithessa do milliudh.
ár ní bia Eire issna haimseraib déidhencha [ms. déigenco] ní
bus ferr anás amail ro búi anossa . acht cidh fl! ann ar sé acht
co ndernat drochriga ocus rígdamnada [ms. domno] ocus cuit-
chetharna coinnmed for bar cellaibse ann sin . ocus gurab iat féin
benfus a mbróga díob in bar tighib ocus ní raibe do chumang
acaib a gcur uaib.

Lotar na cléirig dia tigh ocus a cimidh leo co ráncatar poll
Ruadáin . ocus atchiat trícha ech ndubghlass co ndealbaib derr-
scaighthecha forro oc tiachtain ass in muir cucu ocus do radsat
do'n righ iat . ocus ro fromad iat imm a rith ocus robtar luatha
íat . ocus do chótar na heich issin riocht cétna doridissi bail as a
táncatar. batar sídaigh iar sin Diarmait ocus na cléirig.

A mbúi Diarmait i narali oidhci ocus atchí dias dia shaighid.
andar leiss écosc cléirigh forsin dara ferocus écoscc láich for
araile. tecait dia shaigid ocus benait a miond n'g de ocus dog-
niat mionn cechtar de . ocus búi a leth o[c] cach fior díb ocus
rannat atorro amlaid sin . tiaghait uadh la sodhain. diuchrus
Diarmait as a chotlud iar sin ocus innissid a fhís. fíor ol Bec
mac Dé'ocus ar Cáiridh mac Finnchaeime .i. fili Diarmato : atá
lindi breth th'aislingi duit . táirnic do fhlaithes || ar sé ocus ÍS
dcired dot righe ocus do bíth do greimm flatha festo for Erinn
.i. roinn etir chill ocus tuaith issedh bias ann festa . ocus issedh
tirchanus roinn do minn rígsa .i. roinn fhlaithcasa [ms. ruinnd

39 b : 2] A ided Dhiarmada . 79

flaithisa] Erenn etir thuaith ocus eglais . acht chena ar sé tiuccfo
aimscr bus doer eglaiss do thuaith co ná bia ncimtheas egulsa
acht a beith fo chuinnmedh cáich . tiuccfa dono olcc do'n tuaith
ann sin co commuirfi do'n mac ocus do'n athair ocus do'n bráthair
fri araili coma[dh] derga airmm cáich as a fuilib . conbcbaid
talam ocus mess crann ocus torad uisci tria ainfhíor cáich.

Dognítcr féiss Temrach la Diarmait iarsin. marbaid Curnán
mac Oedho mic Echach tirmcharna ó [a] fuilit síol Máilruain la
Connachto duine ocon fleidh . ocus luid for comairce dá mac
Muirchertaigh mic Ercca .i. Ferguá ocus Domnall. cuirit sin ar
comairce Choluim chilli é. marbthar oc an rígh q a cinaidh a
écóra. sóait Connachtaig for Diarmait a cinaid mic in rígh do
marbadh .1. Churnáin. luid Diarmait do innrad Connacht co
ránicc cúil sibrinne .i. a ngar do dreimne. tinólaid Colum cilli ú
Néill ín tuaisceirt do dighail a chomairci for Diarmait. tecait
leis dono Fergus ocus Domnall dá mac Muirchertaigh mic Ercca.
ocus Ainmire mac Sédna rí chiniuil Conaill . ocus Nindidh mac
Duach . ocus Acd mac Echach tirmcharna co Connachtaib laiss.
doghní tra Fraechán mac Tenesáin drái Diarmata airbri druadh
etir in dá shluagh . is ann- atbcrt Colum cilli : a dia cid nach
ndingma itir in ceo ciachsa in Erind || ar líon in tslóigh do boing
bretha díob : —

S lóigh do ching a timchioll chairn . 's macán bithi nodusmairn í

is é mo drái ní méra . mac dé is ferr nach congcna
I s álainn ferus alluag . gá [mbíth] Baetán rissin sluagí

fola Baetán fuilt buidhi . bérad a héraic fuirri

Ticc Tuatán mac Dímáin mac Sharáin mic Chormaicc mic
Eogain mic Néili ocus cuiridh in airbri ndruadh tar a chiond
ocus iingid tairsi . ocus benaiss in gái do'n leth anaill inn ocus
marbtar é . ocus is hé oeinfer namá ránicc bás do muir Choluim
chilli. muidhidh for Diarmait iar sin. isfri féine ndremain ar
Colum cilli . conad de ro lil in ainm ann ,i. cúil dremne nó
dreimféne.

Luidh Diarmait có Temraig ocus aspert fri Beg doridisi : a
fhioss deimin cissi haidhed nombérad. aspert Beg : ní cunnta-
bairt són : —
C ichse a Temair . tar fert . a fert fogamraig . a fód . a muir . for iláthaib

Bóinne . seoch lecco mic Mani . for Sadhb . for Sadhbrann . seoch Fhor-
- brech . for carnn dreimni . for Dollad . for Dabolí . for Daiblíne . for

Caliainn . for Macho . for Tórainn . for Aiss . for Foidhne . etir Chall-

8o Aided Dhiarmada. [40:1,2

ainn ocus loch . do fomna Déissi . do lith áinfir . foilcfid Macha do

chenn . atcifi bu bairrne . íba dhigh do duirb . génaid fer dub tuath-

chaech muicc nduib a ceandaib mucc . cichsi domni . atcí éclaind fó

mindaib . íba brachdig oenghráinne a ráith Bic . ann notcurthar a

Diarmait.

Mo fhlaith dom éisi cia cruth ambia ol Diarmait. is ann

cachain Bec so || : —

O Ic bith aromthá . daera fir . saera mná . mess fás . fidh cáin . olcc
bláth . ili gáith . samh fliuch . ith nglass . immat buar . terc ass . midh-
buidh tromm in gach tír . caeil tuircc . uilcc ríg . fíor nolcc . guin
gnáth . bith críon . líon ráth . atiat flaithi dodufiucfat . ó Niall co
Niall . ó bruidhi co bruidhi . Niall i muir . Niall i nguin . Niall i
tein . Niall dia . Niall fuba in cach naidhigh . iar coscradh Ailigh.

Tabar chucainn ár ndráithe [ms. ndraidhiu] ar Diarmait co
finnam an inann ní contirchanat dúinn ocus Becc. amarus
dogní foromsa ol Becc. luidh Bec as iarum tria luinne ocus
ainnseirrg ó Diarmait . sluag már ina deoidh oc cuincid fháistine
fair . conacca .Colum cilli ar a chionn . bennachais dó. is amra
in fháistine ar Coium cilli : is ó dia atá in fioss mórsa tucad
duit. atlóchamar do dia ol Becc. in fetarais lá do báis féin ar
Colum cille. rotfetar ám a chléirig ar Bec : atát secht mbliadna
dom shoegal. is amra sin ar Colum cilli dia ndéntar friss . má
fíor dono or Colum cilli. ní fíor or Bec : ní fil acht secht
míosa dom shaegul. iss maith más fíor or Colum cilli. ní fíor
ar Bec : ní fil acht secht nuaire in Íái dom shaegul . comman
ocus sacarbic dom co luath. is iar sin ro berr in cléirech é ocus
do rat commun ocus sacarfic do ocus do chuaid dochum nimi.
ro b(5i i tarrngairiu do Bhiuc trí góa [ms. do big .3* goo] do
radha ria techt do écaib . ar nidébairt gaoi riam gusan uair sin.
ar oenlus iarum do dechaid || Colum cilli ar a chionnsom . ár ro
fhitir a ég isin ló sin fó chétóir.

Tuccaid iar sin a dráithe gu Diarmait ocus ro fhiarfaig díob
cissi bás no ragad. marbodh ol in cétna drái : ocus léne oen-
roisne ocus brat d'olainn oenchoerach bias umat a naidhci flo
báis. uruso lium a sechna ol Diarmait. bádhud ol in drái ali :
ocus cuirmm oengráinde rusfáidfe in adhaigh sin. losccud ol in
tress drái : ocus saill muicci ná ro genair issedh bias for do méis.
is écsamail [ms. exsamail] sin ar Diarmait.

Luid Diarmait iar sin for a cuairt rígi deissil Erenn . ár iss amlaid
no caithedh rí Temrach Erinn .i. a Temraig illaighnib . ocus a
sidéin a Mumain . ocus as sin i Connachtalb . ocus for cóicedh

4u o : i j A icied Dh ia rmada . 8 1

Ulad fó dcoidh . contoirched co Temraig i gcionn úidhe na
bliadna forsin samfuin do fritháilim na samhna ocus fer nErenn
im féiss Temrach.

Dia mbái Diarmait laa nann forsinn cuairt sin confaco in
laech cuice issintech. can do dechais or Diarmait. ní do chéin
ar sé. tair liumsa ol in tóglaech co tórmala adhaigh noeghoid-
hechta lium. maith ol Diarmait : abair fri Mugain. nitó ar
Mugain : ní raghatsa [ms. radhatso] for cuiredh \ms. cuirith]
céin bam beo . ocus is tar mo shárughad dia nísairsi (sic) ár is
drochscél duit tocht for cuiredh.

Téit Diarmait la Banbán do ráith bicc. ó ro deissedar ann
issin tigh confaccatar ógmnái gcoeim co nerrad nderrscaighthe
istech. can do'n mnái ol Diarmaid. inghen damsa ol Banbán
ocus fáidfidh latsa innocht ar ulccaib ri Mughain [ms. ria
Mumain] ór ná.tánicc liumsa. is maith lium or Diarmait. derg-
aiter [ms. degoiter] leabaidh dóib co róisc taisealbadh bíd. ||

Maith a ben ol Banbán fria a ingin : in fil étach lat do'n rígh.
fil ol indingen. dobeir léne as in cr.ieol (sic) ocus [bra]t . ocus
nusgaib in rí uimmi. is maith in léne or cách. is dingbhála [ms.
dinmalo] duit ol Banbán in léne oenruaissni . ingen imthol-
tanach lium inningen uccut . issí dorinne [inn]oenróissne do chur
co nderna scuab de . comlán immaire eiséin. is maith in brat or
cách. is maith ol Banbán : d'olainn oenchaerach dorónad.

Tucad iar sin biadh ocus lionn dóib. is maith in tsaill [ms.
in shaill] muici nad ro genair or Banbán. cinnus or Diarmait.
ní annsa . muc[a] ainighi ro gabtha scena dóib co tucta a noircc
eistip até beoa ocus gurro biata. is maith' in choirm ar cách. iss
maith or Banbán : is coirmm oengráindi. laa do chuadassa
[ms. chódusao] amach do deiscin m'arathair ocus ro marbas ferán
eighinn fríth grainne ina egán ocus ní fess cid arbar. ro laad i
cionn imaire co tucadh serrmír de . ro cuiredh iarum conad é a
árbar ocus a chuírmm in so [ms. ann so].

Ro déch iar sin Diarmait suas. is nua íochtar in tighi ar
Diarmait ocus ní hóg a uachtar. fechtas do chuamarne [ms. co-
marne] ar Banbán i curchaib do gabáil éisc conaccamar cleithc
in tige cugainn do'n fairge . dorónad liumsa ar a ingantus tech
de. is fíor olse Diarmaid : dobretha fáistini Big ocus na ndruadh
dom oidhidse ocus dobretha aithrigi co léir . is é so mo techsa ar
Díarmait . amach dún a óga ol sé. lais sin [ms. laisin] lingidsium

G

82 Geinemain Aeda sláinc. [406 •. 2; 52 b-. 1

féisin do dul amach. Acc . is 1 so do shlige [ms. shligid] ar Aed
dub a ndorus in tighi ac tabairt in gái ina bruinni co ro éimid a
druim tríd. sóaidh issin tech iar sin . gabsat || Ulaid amuig
immon tech ocus Íoiscter iarum in tech forru . luidsium in tí
Diarmaid issin dabaigh chorm'ma co ro thuit féicce in tighi ina
chionn [ms. cn.] comba marb de.

Marbtar ocus loiscter corp in rígh ann a négmais a chind.
dobretha iar sin a chend ocus a thaissi co cluain mac Nóis cor
hadhnaiccdh isin chlaoin ferta nó isin céiti . ár is ann ro thogh
féin a adnacal in tan do throiscc i neglais bicc dia ro híccadh
do'n chenngalur iar fertain a throsci fri noemaib Erenn ocus iar
néimded a ícca co riacht sin. is do'n aidhid so ro canadh so : —

I ndóin dítin i ráith Bic . díth Diarmata fa muiricí
díbdath flatha ilar cath . mairg fairccfi a imbrath.

Conid í aidhed [ms. ag.] Diarmata mic Cerbaill in so .i. cerr-
ball .i. cerrbeol .i. bél cerr.

. Finit .

Gcncmain Aeda sláne in so síos.

Temair na rt'g issí ba domhgnás díles do cach ríg no gebed
Hrinn . ár ba choitchenn dosom cára ocus smachta ocus cíosa 'fer
nErcnn do conici sin. ba choitchenn dana do feraib Erenn tiach-
tain as cach áird co Tcmraig do chaithium féissi Temrach ar
ccch samain . ár ba hiat dá chomthinól no bíti's oc feraib Erenn
.i. féis Temra cccha samna ár ba híside cáisc na ngente . ocus
oenach Tailtcn ccch lugnasaid. cech smacht imorro ocus cech
recht no órdaigthca ó fcraib Ercnn in nechtar díob sin ni' láimthea
a sárugud co dtísed [fcs. thísed] áige na bliadna sin.

Bái tra móráenach mór fecht ann i Tailltin la goedelu. issé
imorro ba rí for Erinn in tucht sin Diarmait mac P'ergusa
cherrbeoil. ro hórdaigit tra fir Erenn for foradaib indocnaig .i.
cách ar miadaib ocus dánaib ocus dlestanus ann amail ba ghnáth
cossin. bái dana forad ar leith oc na mnáib im dá sétig indn'g.
ba hiat rigna bátar i fail Diarmata in tan sin .i. Mairenn mael
ocus Mugain ingen Chonchraid maic Duach duinn do fcraib
Mumart bái tnúth mór oc Mugain fri Mairinn . ocus asbert

52/': 2] Gcincmain Acda sláine. S$

Mugain frisin mbancháinti dobcrad a breith fcin di diambcrad a
mionn óir do chiunn na rígna . ár is amlaid bói Maircnn cen folt
conid mionn rígna no bíod oc foloch a lochta. tánic tra in ban-
cháintc co airm i mbúi Mairenn ocus bói oc tothlugud ncich
fuirri. asbert in rígan ná bái aicci. biaid ocut so or sí oc tarraing
in chathbairr órda dia ciunn. dia ocus Chiarán risside imorro or
Maircnn oc tabairt a dá lám má cenn. ní thárnic imorro do
neoch isin tsluag dercad fuirri in tan ro siacht áth a dá hiomdadh
in folt fahn flescach fórorda ro asair fuirri tria ncrt Chiaráin.
machthaigit in slóg in mírbail ocus ba maith lco ccn mcblugud
na rígna. tucu dia friss or Maircnn (.i. fri Mugain) corotimdcrg-
thar inn i fiadnaisi fer nEirenn . ocus ro fíorad ón. ||

Boi Mugain iar sin i fail Diarmata ocus sí aimrit . ba thoirscch
Mugain dcside ár ro midair in rí a trccad uile . ocus dana ba
thoirsi léisi inna mná ailc bátar con ríg iatsaidc oc breith clainne
.i. Eithne ingcn Brénainn daill do chonmaicnib cúili talad in
tsainred . ba híside máthair Cholmáin móir . ocus Breo ingcn
Cholmáin maic Nemáin ó dún suane máthair Cholmáin bic. ba
brónach tra Mugain de sin .i. a bith cert mac cen ingin ocus in
rí oc fulmaisi a lcicthi.

Dorála Finncn maigi bili i mBregaib ocus espoc Acd mac
Brio. tánic in rígan dia saigid ocus bói oc ctargudi na clérech
im furtacht di. ro bcnnach Finnén ocus cpscop Aed uscc ocus
tuc di coneissib . ocus ba torrach sí dcside. issed trá ro uc st do'n
toirrchius sain uan. am mairgsca desuide or Mugain .i. cethir do
chompcrt dam . ár nipam com chirtisea do neoch as a aithli. ní
hed bias ann or Finncn acht bud chosecrad dot bhroinn a ní sin
.i. intsamail induain nemlochtaig ro hedprad dar cenn in chincda
doenna.

Ro bennach in clérech daríssi usce di ocus ba torrach sí dcsuidc.
ro chompir annsuide bratán airgdide. am rnairgsea de seo ar sí :
is mesti trá damsa inandéni a chlérig . uair bud ardairc ic fcraib
Erenn an dá geinsea ocus nimthasa maith disiu. ní hed bias ann
or in clérech acht bératsa in mbratán airgdide ocus dogénaiter
methla lim de . ocus bérasa mac dá chiunn ocus forbcra a brái-
thriu . ocus bud lia rí uad for Erinn andás ó na maccaib ailc.
maith lem or Mugain acht coro cómaltar frim na ráidi. comalltar
or in clérech.

Dogní iarum Finnén ocus epscop Aedh beus bennachad na

G 2

84 Geineniain Aeda sláine. [53 : 1

rígna ocus bennachad in tsi'l no genfed uadi . ocus atnaig usce
ina chuach ocus atnaig do'n rígain . ocus ibis ocus fothraicis ass.
ro toirrched trá in rígan de sin ocus beirid mac ocus rop éside
Aed sláne. maith tra in gen ro compred ann .i. Aed sláini. at
maithi a chland .i. fir Breg .i. im ghart im allud im ordan . im
chruas im chána im forlámus . im dírgi im dretlacht im toinnci.
im órd im brugas im buici . im ghnáis im alaidh im sotlatus . im
blad im báig im chridhechairi . im chruth im chéill im ergna.
im muad im maithius im roithinchi. ár rop é in sithbe óir dar in
clár findruini síol Aeda sláni dar Bregmag . ár cach maith [ocus
cach] mórtheglach mórecarthach doneoch as uilliu cech maith is
co Aed sláne cutromaigter [iat] . || conid do chuimniugud in
gníma sin ocus dia thaiscid i cuimni do chách'ro chan in senchaid
in so ,i. Flann mainistrech : —

M ugain ingen Chonchraid chain . maic Duach do'n Desmumain í

ro chren fialgharta cen faill . ben Diarmata maic Cherbaill
C achtsus rósacht indrígain . ba fó salt co fírdígail í

uair ná tarmaltad a suth . co tarmartad a lécud
A nn dolluid ba gialltach gnia . ua féig in fiatach Finniaí

[co] rath Bregmaige co mblait . co ár ndegduine co Diarmait
D olluid dochum in ríg ruaid . cen dochunn ís cen dimbuaid í

ná bad ann ba chathalt blad . ann rodnanacht in rígan
R áidis fris ránic a les . ní no íccad a ances í

dia chlói bud gell co nglicce . ár bói trell i naimrite
R odusbennach Finnia féig . combad chennach dia coemréirí

as a chuach forodail dig . do'n mnái forráin étrochtghil
I arom ba hálacht Mugain . slánalt rodia sam subaid í

combert uan nár ba deilra di . nár ba dual do deilb duini
D e ro dubaig dar gruad ngTan . Mugain maith in mórrígan í

ferr lé a fethim cen chlaind chirt . indá cethir do choimpirt
N á sireclaig de ar dia . ar in fírecnaid Finniaí

taraill cosecrad do bronn . in tuan álainn étrochtoll
I aram ba hálacht in ben . ropo máralt áirmiten í
é maccán ro lamnad de . bratán algan airgdide
E dprais do Finnia fonnghlan . ar in dia dia fégfognad '

a bratán ós brí cia pé . is maccán dí dia éssé
D ognith la Finnbarr fuaim nglan . cumtach dindmall daigfethal •

ba blathdál cen brón cepé . do bratán mór Mugainé
C ompert Mugain mó cach claind . do macc chóir chubaid Cherbaill í

iarom ós roen ruamach ré . in nAed saer sluagach sláné
S cgait for nert fótla fia . feib dodarairngert Finnia .'
glana glórda im gním nglé . clanna móra Mugainé
I s í seo cen bétblaid mbrath . cétfaid araile senchadí
cona ollaltaib cen ail . ba do Chonnachtaib Mugain

. 'FÍHÍt .

\$ob : i, 2] Becfola. 85

TocJimarc Becfhola.

Araile bái [ms baidh] Diarmaid mac Aedha sláíne a righe
nErenn ocus Crimhthann mac Aedha a dhalta i ngiallacht fria
láimh ó Laighnibh. luidhsium [ms. lydh] ocus Crimthann a dhalta
lá ann co háth truim ocus a nilfaebhar leo ocus énghilla . co
facadar an aonmhnái tar an áth aniar i carput . áilliu iná gach
ben do mnáibh an betha. canas tánaccais a ingen or Diarmaid.
ní a céin or in ingen. cidh dotbeir [ms. dobtir] i nuaithe or Diar-
maid. ac cuinchid [ms. achuinch-] cruithnechta or in ben. foghé-
bha acum or Diarmaid. ní obam or in ben. tuc iar sin an mnái
lais co Temraigh combái ina coemlebaidh. can do'n mnái a Dhiar-
mait or cách. ni innisiubh [ms. ni innisibh] or Diarmaid. is bce
a fhola or cách. budh é a hainm or na dráithe : becfola.

Tuc an ben iar sin grádh do dhalta an rígh .i. do Crimhthann
mac Aedha tar cenn Diarmada ocus ro gabh for a guidhe fria ré
fhoda. adubairt dono an giila do róised ar a cenn co cluain dá
chaillech um tráth teirte dia domnaigh dia breith ar aithed . acht
chena ro thoirmisc a mhuinnter uime ben rígh Erenn do breith
for élódh.

Eirgis iar sin madan mocrithráth [ms. mochráth] dia domnaigh
ó Dhiarmaid. cia leth in mochéirge a bean or Diarmaid. do chlu-
ain dá chailleeh or inningen. cidh ón or Diarmaid. do fhrecair
an ingen : ocht léinte co nimdénum óir ocus ocht ndeilgne láin-
ecair ocus trí mhind óir ro fáccas accá taiscedh innte. ná érigh
dia domnaigh dia niarraidh or Diarmait áir ní maith aister domn-
aigh. neich liumsa or an bhen ár is deimin co nimtheochad. ní
budh uaim [ms. ba huaim] or Diarmaid.

Luidh sí dono ocus a hinilt a Temraigh budhess co Duibtir
laigen . ocus dorála for merughadh [ms. merudha] ann iad co
haidhche co faccadar an cuan con allaidh chucu [ms. qq] san
sléibh . ocus téidsidhe i crand ar a teichem ocus ethaid na coin a
hinilt . ocus nír chian di san crand có faccaidh in teinidh for lár
na cailledh. luidh sí dochum na tineadh co faccaidh an tóclách ||
fá cáime cruth sa[n] chruinne itir arm ocus deichealt icon tcinid

86 Becfola. [151 : 1

ocus suidhid ina farradh. emarccus (sic) an tócclách fuirre ocus
nír labhair fria . ocus ní tuc aghidh fuirrc nó co tairniec dó fuine
an tuirc allaid bói oga. dorighne bromuc dia muicc ocus innlaidh
a lámha ocus luidh ó'n teinidh conuige in loch. luidh sí ina
diaidh. téid an tóglách ina luing ocus isse lais. imrit iar sin co
ráncadar co hinis [ms. innis] nuráird nóibhinn ocus tiaghaid isin
ríghthoigh rómhór [ms. romóir] ró-álainn ocus ní roibe nech ann
for a cionn. caithid [ms. cathaid] biadha écsamla iar sin ocus
midh somblasda. luidhid iar sin a ndís a ncnimdhaidh ocus nír
impo fria co madain [ms. madan] ocus ní ro shaethraigh [ms.
shaeraigh] fria.

An tan táinic an maidin adchualadar an gairm [ms. gairmh]
.i. tarr amach a Flainn for an guth. táncadar na fir . éirgidsium
iar sin ocus geibid a ghaisccdh . luid sí dá fcchain co dorus
na cathrach [ms. kr c ] co faccaidh an triar comaesa comdhcl-
bha comcródha fairisem . atchonnairc dono cethrar [nts. .iiii.] ele
do'n dara lcith fó a narmghaiscedh. cathaigit iar sin co ferrdha
fcramail an tochtar sin .i. cethrar do gach lcith . tucsum iar sin a
chethrar [ms. cethrar] maidm ar in cet[hr]ar elc . acht cena attor-
cradar bonn re bonn can anmain marb acht eisem a aenar [ms.
isem aenar] ocus luidh iar sin -isin cathraigh anunn. buaidh
th'einigh duit ol sí : is laechdha [ms. laechaidhe] in gni'om doró-
nais. ro budh maith cena bar esen diamadh fri naimdibh no
ferfainn. can do na hóccaibh or sisc. mic bráthar damsa an cctrar
úd bói am aigid . trí derbráithre dam an triur elc. cidh ro cosain
frit ol an ben. an innsese or sé. cia ainm nahinnsise or sise. *nnis
Fedaigh jpic an daill ol sé. can duitse or seise can féis liumsa.
ar m'olcus do nuachar duitsi a haithle righ Erenn d'fágbáil duit
ar in tóclách ocus nach liura fén antoilén . ocus mad lium ragad
ar do cennsa ocus biair d'oenmnái agum || má maith let . ocus
imthigh [ms. imidh] do'n chursa dochum an rígh ocus atá th'inilt
imslán can béd can baeghal a mbun an chrainn chétna . ocus ra-
ghadsa do bar nidhnacul co Temraigh.

Ro gabhsat rompu íar sin co Temraigh . ocus an tan ro siacht
sise tech an rígh is ann bhóí Diarmaid ac érge as a lebaid isan
domnach cctna. nír cóir duit ámh in domnach do thoirimtecht
tar sárughadh [ms. sarudh] dé. ní dernas itir ol seise.

Amail do bátar ann confaccadar cethrar maccléirech ac.toid-
hecht astech. cidh fodera díbh an domnach do thoirimthecht

143/': i] Imthecht Caenchomraic. 87

or in rí [ms. rígh]. cedughadh ár sruithe ar na cléirigh .i. Mol-
aise daiminrísi ro fái sinne chugatsa. ocus is edh fodera dóibh
.i. colamhan do mhuintir Daiminnsi ro bói ac mochéirge a bhó co
faccaidh an tochtar coemócclách cumdhachta fó armghaisgedh
ac cathugad fria aroile . ocus ro marbh cách díobh a chéile isin
cath acht éinfer namá . ocus ro adhnaicc Molaise in móirseser ele
ocus do fhácsat acainne ere déise di ór ocus airgiod [ms. airgid]
doneoch bói fó a mbráighdibh ocus fá a lámhaibh ocus fá a nar-
maibh . ocus is aire táncamairne co fesairse do chuid féin do'n
innmus sin. ac [ms. ach] etir ón ar in rí : a ní tuc dia dosum ní
chuidemsa fair é . acht déntar cumdach minn ocus fethal do'n ór
sin ocus do'n airgiod. ocus is edh ón ro comailledh . conidh do'n
ór sin do cumdaigedh scrín Molaise ocus a bachall.

Ro innsedar iar sin na maccléirigh do'n rígh co roibe in ríghan
ar láthair in chatha ac marbad in chatha uile. ro hédaighedh in
rí de ocus adbert fri Becfola toidhecht tar a hais co Flann ua
Fedhaigh. do érigh co héscaidh iar sin ocus do chuaidh ina fri •
thing co Flann ocus ni ro scarsat riam.

. Finit .

Imthecht Caenchomraic.

Easpac uasal ra bhái i cluai» meic nóis Caenchomrac a ainm.
ocus Mochta a ainm ar tús . mac óighi hé ocus comarba dé ocus
dá oilitre do chóidh co cluain. ba mór tra a airmitin otcus a
chadhas i cluain . ár ro fhinnad ó dia gach aen díobh no gheibedh
bás in fuighbed fochraic nó in fuighbedh pian . ocus no indisedh
do chách in bliadain do gheibedh bás in ráithi déidhenach do'n
bliadhain a imthús. ba mór lais iarum a airbhidin i cluain ocus
táinic co hinis éndaim for loch rí ocus a oilitri do dénamh innte.
ar ba huaigneach leis hí fria hórd ocus oifreann ocus irnaighthi.

Bátar dream úrnaightheach do mhanchaib ina fharradh innti
ocus no- theighidís for tír immach ar cenn almsan ocus primh-
idin i Tethbha . ár do bátar fir Tethba i ngéillsine mhóir dhó .i.
cét orc ocus cét laegh ocus cét uan ocus bairgen cacha loisdi
ocus screapall gacha caithreach . ocus nach rachadh á nár tar
nónbar acht co mbeidís fó screapall dosom . amail isbert :—

88 Imthecht Caenchomraic, [143 b-. 2

A tlóchur dom rígh . fir Tebtha dia tír . nír gonadh nech dhibh . ní ro
gonsat nech. || adeirimsi fribh . ní ba bréc in bágh . mad dia luaitti
mhé . budh nónbar bar nár.

Ocus dono for sé gid sochaide bés in bar tograim giamba
huathad dáib acht co nderntai m'imrádhsa raghthai slán . dia
nebairt : —

N ónbar a Tethba thíri . fri cét míle do mhílib í

dénat Caenchomrac dh'imrád . ragat im s!án dia tírib

N í bérat buidne a mbuadha . do shluaga domon cia'.
acht co mbiat cum fhognumsa . is m'foghnamsa do dhia

Do bísium amlaid sin itir chluain ocús inis éndoim seal. fecht
dia mbúi i ninis éndoim lotar na manaig imach . luidh Eogan
ocus Ecertach dá mac Aedhacán (sic) d'íb Máine dá bronn-
dalta in cléirigh co ráncatar sliabh Liatroma a níb Máine. is
ann bátar í Fhannáin oc seilg isin tsléibh . ocus ro mharbhsat
drécht do mhucaibh allaid ann ocus do ratsat banbh do na
cléirchib dhíobh . ocus tucsat leo dia tigh é ocus ra chuirset
forsin gabail i cionn na teined. ocus mar do bí in cléireach ac
gabáil a shalm co facaidh in fer mór chuigi ó bhun na tuinne as
in loch. bennachais do'n cléireach ocus bennachais in cléireach
dosom. is maith ar sé no freicéradh in tí atá forsin ngabhail i
cionn na teined thú ocus no gébad salma let. crét sin itir ón ar
Caenchomrac. ní annsa ar sé : mainistir fii lindi fó'n lochsa thís.
ár ní doilghi lasin coimdhi áitrebh dháine fó na huiscibh iná isna
hinadaib aili . ocus dorónsat macaeim na mainisdreach imarbhas
cu ro cuirit imach i riocht muc ocus curob iat ro marbádh aniugh
i sléib Liatroma . ocus - aen díobh sin in tí fil forsin ngabhail i
cionn na teined. ocus is misi a athair collaidhe ocus ac so a
shaltair am láim ocus dobeirim duitsi í. saltair na muici atbeir-
thi fria iarum ocus ra mhair fri ré fada i cluain meic Nóis. in
banbh dono idbeirthi fri hEogan ocus ba hé sin in banb fri
beol tuirc. ocus cedaighis Caencomhrac dosom'a breith leis dia
adhnacul. cidh duit a cléirigh ar sé nach tice limsa d'fégad na
mainistrech atá fó'n lochsa tís. ragat ar Caencomrac. lotar a
ndís fó'n loch ocus tiagat isin mainistir .-ocus tic Caenchomrac
ó'n tráth co araili innti . ocus tic arna bhárach dia tigh ocus sé
lán do thurrscur in locha. ocus do thathaigedh co minic íon
loch ocus ní bíodh dícleith dó uirre ó sin imaeh céin ba beo.

Tictís cléirigh locha n' gach dardáin cásc co hinis cndoim d^

24 b -. 2] Tcsmolad Cormaic. 89

shaigidh Chaenchomraic fó daigin ola do choisercadh dhóibh
ocus dogníodhsom órd ocus oifrenn ocus coisercadh ola ocus
próicept dóibh. ba gnáth fledhugad isin ló sin iar núrd ocus
iar naifreann . doberar iarum lionn ocus biad do na cléirchib
amail dobeirthi do ghrés . luid Caencomhrac uaithib imach ocus
tuc [ms. tic] úrmór in lái na nécmais . ocus tic dia saigid iar sin
isin teach i mbátar ic próinniugad ocus bennachais dóibh ocus
bennachais cách dosom ó'n mudh cétna. atcí na miasa lán do
shaill aca icá tomailt ocus gabais for a cairiugad im tomailt na
sailli isin corgais ocus do rat cúrsachad mór forra . ocus ro ghab
ferg ocus lonnas dermair é co nár fétsat fégad ina agaidh fri
ruitnech na diadachta búi ina gnúis. teichit na cléirig roime ocus
rongabh[astar] Caencomrac imach uatha ocus ní facas ó sin illé.
ocus ní fes in fó loch do chóidh do áitribh isin mainistir co
bfoghnum do dhia ocus do . . . ocus fri forbannuibh ársata.
nó in aingil rucsat a ainim dochum nime. ocus nír chaithset
sruithi gaeidel feoil isin caplait ina aithle sin.

. Finit .

Teasmo/ad Corbmaic iti Ctiinn ocus Finn meic
Cumhaill sunn.

Airdrigh uasal óirbítnech ro gab uas Erinn .i. Cormac mac
Airt meic Cuinn cétcathaig. búisim iarum cetrachat bliadan irri-
ghi Erenn iarmóthá na dá bliadain do gobsat # Ulaid .i. Fergus
duibdédach bliadain ocus Eochaid gonnat bliadain eile. ro athri-
ghsat Ulaid Cormac fá dhó. do bói dono in Cormac cétna sin
cetri mísa for esbaid óna muir ocus ní fes cia leth in ro luidh nó
co tánic fésin ocus gurro innis a echtra.

Ní rabi iarum isin domon rí ro bo samalta fri Cormac acht
Solum mac Dáuid ar áine a ecna js ar saibris a fhlatha . ar ní
rug Cormac breth riam gan teora hailgi breithi occa .i. ail aignid
ghacísi ocus ail fhásaig breth ocus ail bai bias . conad do réir
egna ocus eolusa na mbreth sin doberthai in laegh i gcinn hi
ráithi re ré Cormaic. miach dá gach immuiri ina ré. laeghleogha
na colpacha ina ré. gach aband acht co roichcd glún do geibthi

90 Tesmolad Cormaic. [25 : 1

bratán in gach aenmogall isin lín inti ré linn. lán a srebuinn do
nús ag in boin ina ré. do barr meoir do cnuasaighthi in mil ina
ré arna fertain do nim tria fírinne fhlatha Corbmaic. is re linn
nach faightai soithighe do'n lemnacht . ar no bídís na ba oc siled
a loma gan anadh.

Ba samolta iarum fri hOctafm Aughust in rígh sin ar an ní no
íccadh gach aen cís cesarda as a dúthchus . is amlaid sin do
íccadh gach aen an ci's rígha fri Corbmac as a inad dúthchais.
ar nír ben Cormac a dúthchas do nech riam.

Ní rabi iarum isin domun rí ro bo cosmuil fri Corbmac . ar is
é ba ferr cruth ocus dealb ocus deichealt . itir méid ocus choire
ocus chóimi ocus chutrumma * itir rosg . ar do bátar secht meic
imlesan i cechtar a dá shúilsim (sic) amaii atfet Senuath égis.
conebert : —

D eochair álainn aturo . na ndís brec sroin bil í
cetri meic déc imlesan . hi súilib in fir

Is é [nár] ba fann ar ái, ngáisi ocus aladh ocus urlabra . itir
gním ocus gaisced . itir righe ocus forlámus . itir chéill ocus
tidhnacal . itir eirred ocus arm ocus áine ocus imadh ocus ordan
itir gnáis ocus chinél . dorinne tír tairrngiri d'Erinn ina ré .i. gan
goid . gan broid . gan foiréigin . gan faire . gan ingaire . gan ceist
bidh nó étaigh ar duine.

Beg tra do tesmoltaib Corbmaic inn sin , ar ní fédann duine
acht mina tecuscad aingel é a ninnisin uile. ba mór tra a smacht-
som ocus a cumachta for feruib Erenn . ar ní lomhadh nech
d'feruib Erenn beth dímaein || acht mina beth ag dénum amsaine
la Corbmac.

Is he iarum ba tóisech teglaig ocus amhusgilla con la Corbmac
.i. Finn mac Cumaill . ar is í cethern is ferr la righ Erenn do grés
a gilla con. ní tuc a lám a láim tigerna riam óglaech bud ferr
iná Finn . uair ba hóglaech ar ógláchus . ocus ba brugaid ar
brughachus . ocus ba rí ar righacht . ocus ba laech ar laechacht.
ba hamus ar amsaine . ocus ba ríniadh ar nert . ar is fri Finn
samhailter gach ríniadh ó hoin gusinniudh. ba coitcenn iarum
d'Finn sechnóin Erenn ag seilg ocus oc fiadhach re ceithirn
in ríg.

Is ann imorro is mó ro búi airisim Finn a nAlmuin laigen'.
iar luighi imorro fhoirbtechto ocus arsaidhechta ar Find ocus ar
ndíth Corbmaic do bídh ina gnáthcomnaidhe i nAlmuin acht

25 : 2] Tesmolaci Cormaic. 91

mina thísadh do tadhall eisti. is hí fa banchéli d'Finn .i. Smirgad
ingen Fatha canann . banfáidh ocus banftsidh isidhe . ocus is í ro
ráidh re Finn in tan no ibadh digh a hadhaircc goma deiredh
saeghail do . co nach ibedsum deoch a corn ó shoin imach acht
is a cuachaib do ibedh digh iarom.

Luid Finn lá ann a hAlmain gonustarrla a nadarccaib iuchbad
i náib failge . conusfuair tibro isin tulaig gur ibh deoch as in
tibrait ocus do chuir a órduin fó déd fis gur can tria teinm
laegha . gur foillsiged do crích a hsaegail ocus a betha do techt.
conid ann ro ráidh na rainnsi sís : —

T ánic in tairrngeri d'Finn . nemed do linn folai digh í

a dul tar sruth ségda slóigh . d'féis le ingin móir meic Lir
N eim a hadhairc uathmar sruth . romsái mo cruth comall nglan í

ro derg mo croidhi 's mo crí . is fuil ní fós dam
A dibis digh do'n linn nglais . do ibis neim nuall namnais í

is demin lim ó so imach . bidh é in sásad déighinach
D ar lim ní hí in deoch do rad . in lá ar brú inbir abrat í

as in escra airgid báin . Aine ingen Manannáin
N í hí in deoch milis midh cuill . tuc dam ingen meic meic Cuindí

maiden moch ro dergad drech . Diarmada i ninis dairbrech
N í hí in deoch ler canadh ceoil . dam ar brú shescinn uairbeoil í

diar dáilsit orm buidhnib bann . dá ingin Conáin chualann
N í hí in deoch gan damna duilb . do rad dam Sadb ingen Buidbí

cona feraib for femin . conamfargaib fó themil
N í hí in deoch milis medha . in lá ar brú inbir beraí

is demin tánic mo lá . is gním uathmar armothá
Docomlui iarum Finn iar sin go ránic || druim Bregh. bátar
iarum anbfolta jd'Finn ocus do'n féin isin t/r sin . ar is leisim do-
rochair Uirgrend do luaighnib Temrach. ocus ro tinóilset Lua-
ighne iarum . ocus trí meic Uirgrend ocus Aichlech mór mac
Duibrenn .i. mac in tres fir do macuib Uirgrend. fertar iarum
cath amhnas édtrócar fortrén ferrda fíchdo feramail aturru . gur
chuimnigh cách díb a nanbfolto hi céin ocus hi fogus diaraili ann
sin. ag Breaa for Bóinn is ann tucad in cath sin . ocus ro bás co
fada isin imguin gur bo mór a nuilc diblínaib. ro sráinedh imorro
in cath for Fhind ocus dorochair ann. Aichlech mac Duibrend is
leis do thuit Finn ocus is é rosdíchend é . conid do cuimniugud m
gníma sin ocus do breith na naineolach for fiss ro chan in sen-
chaid in rann so : —

M órchath Brea na ngním ngrinn . fersad Luaighni is fiana Finní

díth na féini isin chath . ocus Luaighni co coscrach
A nn do cirrbad ríniadh réil . Finn mac Cumaill co mórméin í
dia mbeidís in fhian for leth . nocho tuitfedh ladiAichlech

92 Muinter Finn. |>5*:r

A dhbol in gním tairpthech tenn . dorónsat trii meic Uirgrend í
díth na bfian fa mór amach . guin in ríniad sa mórchath

Is hí sin iarom aghaidh Finn iar firinni senchusa amail atfiad-
hait na heolaig . acht- cena is éxamail forchanuid a bunadhus.
atberad foirend díb is do corca Oiche ua Fighinti do . adberaid
arali ocus is fír sin comad do íb Tairrsigh ua Failgi do ocus
gomadh do aithechthuathaib iadsighe . amail atbert Maelmura
isin cronic : sé cinedha nach do muir Breoghuin gébus maighin.
Garbraide hsucca . úi Thairrsigh . Galeon laigen.

Issed imorro adberait Laigin comad innua do Nuadaidd necht
Finn . ocus is í so a ghenelach .i. Finn mac Cumaill meic Sual-
taigh meic Báiscni meic Nuadhat necht.

Conid iad tesmolta Cormaic ocus* agaid Finn sin.

. Finit .

A irern mu intiri Finn .

Airem muintiri Finn in so .i. dechnemar ocus secht fichit
rífhéinnidh a lín . co trí nónbaruib laech la gach fior díb sin.
co ngiallcerdacht leo feib búi la Coinculainn isin aimsir hi raibi.
gan crodh do ghabáil na sárugud . gan duini d'éra im shéd ná
im biadh . gan teitheadh ré nónbur laech do gach fir díb.

Ní gabthái fer dib sin isin bféin nó a mórdáil Uisnigh || [nó a]
nóenach Taillten nó a féis Temroch nó go tucdais [a] naitri ocus
a máitri a tuatha ocus a finedha [slána] tairrsib cidh in uair sin
do mui[bfit]he iad gan a nagra . ar dáigh ná beith a súil [re ne]ch
eli dá ndíghuilt acht iad fén. ocus cid iad [som] do derna mór-
olca gan aithi ar a mui[nter]aib.

Ní gabthái fer díb so co mbo rífili dá leabar déc na filidhechta.
ní gabtha fer díb fós co nderntái latharlog mór co roiched fillidh
a uathróigi . ocus no chuirthe (sic) ann é ocus a sciath les ocus'
fad láime do chronn chuill . [ocus nÓ]nbar [lae]ch iar sin chuigi
co nái sleguib leo ocus deich [n]imuiri atturru co ndibruigidís i
nóinfecht é . ocus dá ngontai thairis sin é ní gabtai a bfianoigecht.

■Ní gabtái fós fer díb so co nderntai fuiltfighi fair ocus go
cuirthi trí feduib Erenn ina rith é co tigdísim uiii ina diaid ar

2$b : 2] Muintcr Finn. 93

eiccill a gona . ocus ní bídh aturro acht in craeb do ega. dá
rugta fair do gontai é ocus ní gabthai iarsin . da crithnaidhidís
a airm ina láimh ní gabtai. dá tucad craeb isin choill ní dá
fholt as a fhige ní mó no ghabtai. dá minaigedh crand crín fá
a chois ní gabtái. mina lingedh tar crann bud comard r[e a]
édan ocus mina cromad fó cradd bu[d coma]r[d] rena glún ní
gabtai é. ocus mina tucad in dealg as a chois dá ingin gan
toirm[esc] a retha uime ní gabtai a bfianaigecht é. ocus dá
ndernadh sin uili fa do muir Finn é.

Maith tra in fer agá rabatar in f hian sin . ar nob é in secht-
mad rí ro búi for Eirinn é .i. cúig rí na gcóiged . ocus rí Eirenn.
ocus eisim in sechtmad rígh fri láim rí Eirenn etc.

Dá chúlcoimétaidi Finn .i. Nóenelach ocus Raer ua in gairb.
dá maer a chon .i. Crimthan ocus Connla cass. a rannaire .i.
Catluan mac Crimthain. táisech a comóil .i. Corc mac Suain.
a trí dáilemuin .i. Diarmait ua Duibne ocus Failléne ocus Colla
mac Cáilti. a dá tháisech tellaig .i. Cáilti ocus Glanna. a dá fer
dergaithe a leptha .i. Adhmoll ocus [mac Neri]. a dá fer déc
chiuil .i. Fergus finbél . Fianu . Bran . dá Réidhe . Nuadho ocus
Aithirne aghmar ocus . . . Flann ocus Aedh airdcheolach. ||
Cobthach ocus Cethern. a liaig'.i.' Lerthuili. a dá sithealcoimé-
daighi .i. Braen ocus Cellach muel. a berrthóir .i. Scannal. a
círtóir .i. Daelgus. a ara carpait .i. Rinnchú. a dá tháisech
marcsluagh .i.'Aena ocus Becán. a trénfer .i. Urcraidhe ua
Bregaidhe. a seisir dóirseor .i. Cuchaire ocus Bresal borr . Finn-
chadh ocus Mac dá fer . Imchadh ocus Aithech mac Aithech
bail. a saer .1". Donngus. a goba.i. Collán. a cerd .i. Congurán.
a chornuiri .i. Cúlaing ocus Cúchuailgni. a dá fáidh .i. Dirinn
ocus Mac reith. a tinnmedóir .i. Cuinnscleo. a chainnleoir .i.
Cudamh. a dá fer imchuir sleighi .i. . . . ocus Uadhgarb.
a fer imchuir scéithi .i. Railbe . ocus araile.

. Finit .

94 In Agallamh.

[159

M*

Agallamh na Senórach in so.

Ar tabairt chatha Chomair ocus chatha Ghabra ocus chatha

Ollarbha ocus ar ndfthiugad na féinni . ro scáilset iar sin ina

ndrongaib ocus ina mbuidnib fó Eirinn co nár mhair re hainm na

huaire sin díob acht mad dá óclách mhaithe do deiredh na féinne

fi***li'V« •'"' lsin mac Finn OCLls Cáilte mac Crunnchon mhic Rónáin ar

scíth a lúith ocus a lámhaig . ocus dá naonbar óclách mar aon riu
wt ' , - <=> t (jtotftt

\ms. rul ocus tancatar ín dá naonbar laoch sin a himlib shlcibe .

Fuait fonnscothaig foithremail co luc-bartaib bána amach . risan- «t*** ^ +»**

abar Lugbadh ísm tan so . ocus do bhadar co dubaeh domenm-

{u^t^t^ ,^,d: nach ann re fuined néll nóna in oidchi sin.

Is ann sin adubairt Cáilte re hOisín : maith a anam a Oisín cá

conair no rachmais na ndeoid laoi d larraid aighcdechta na hoid-

chi so. ní fhetar ar Oisín ó nach mairenn do shenaib na féinne n**rnk t*é\

ocus do shenmuinntir Fhinn mhic Chumaill acht triar amháin .i.

mise ocus tusa á Cháilte . ocus Cámha in bhanfhlaith ocus in

banchoimctaid ro búi ac coimét Fhinn mhic Chumaill ó'n uair fa

macacm c gusin laithc a fuair bás. dligmít fcis dithat na haidche

M «Wvwfv\« . ,. -,7., . , ,. , , , . •-

so di ar Cailtc . uair ni citer a nomh na a aisncis in mhcit ro

thoirbir in flaithféinnid Fionn disi do shctaib ocus do mháinib rc

taob in tres sct as ferr fuair Fionn riam do thabairt di .i. in tan-

ghalach . cornn tuc Moriath ingcn n'g Gréc do Fhiunn ocus tuc

Fionn do Chámha

Ocus fuaradar féiss na hoidchc sin ac Cámha . ocus ro fiarfaig

díob a nanmanna ocus ro innsetar di . ocus ro chái ann sin frasa

díchra dér . ocus ro fiarfaigsct scéla d'aroile ainnséin. ocus tán-

catar iar sin isin tcch leptha ro hórdaiged dóib . ocus ro bói in

bhanfhlaith .i. Cámha ac órdugad a cothach .i. nua cacha bídh
ocus sen cacha dighi do thabairt dóib . uair ro b'aithnid dissi mar
do biadtai a samlasum . ocus ro b'aithnid di fóss in ní bud dao-
ithin d'Oisín ocus do Cháilte co minic roime sin. ocus ro éirig sí
co hanbfann [ms. anmfhann] ctláith ocus ro búi ac imrád na
féinne ocus Fhinn mic Cumaill . ocus táin[ic sí] tar imrád Oscair
mhic Oisín . ocus tar mac Lugdach . ocus tar chath [Gabra ocus
aroile] . ocus ro muidh tocht mór orrosum uimc sin.

fe»V**%«.SVI «O

JU

159 : 2; 159Í : 1] In Agallamh. 95

[Is ann sin adjubairt Cáilte : ní doilge linne sin anois iná mar ||
as éicin dúinn in dá nónbar atámait do deired na muinntire móire
maithe sin do scarad ocus do scáiled ó chéile. ro frecair Oisín
sin : dar mo bhréithir ámh ar sé ní fhuil innamsa níth ná nert ina
ndegaid sin . ocus gérsat calma na ferógláig ro cháisetar co dubach
dobrónach domenmnach maraon risan mbanfhlaith \jns. mban-
laith] .i. re Cámha. tucad a ndaoithin dighe ocus míre dhóib ocus
ro bátar teora lá ocus teora oidche ann sin . ocus do chéilebairset ;eM»
do Chámha iar sin ocus ro ráid Oisín : —

I s toirrsech indiu Cámha .'dorála i ciunn a snámha'.
Cámha gan mac is gan ua . dorála conad senrua

Is ann sin táncatar rompu ass an bhaileimach ar an bfaitche
bféraig . ocus gni'set comairlc ann sin ocus is í comairle dorónad
accu ann scarad re chéile . ocus ba scarad cuirp re hanmain a
scarad. ocus dorinsct amlaid sin . uair do chuaid Oisín co sid d^i, -»**.
ochta clcithig bhail a raibe a mliáthair .i. Bla inghen Deirc dhian- v * Krt
scothaig . ocus téit Cáiltc roime co hinnbcr mBic loingsig i mBrc-
gaib risaráidter mainistir droichid átha isin tan so .i. Bcc loingsech
mac Airist atorchair ann .i. mac ríg Rómán táinic do ghabáil
Eirenn co rusbáid tonn tuile ann é . ocus do linn Fhcic ar Bóind
bhánsrothaig . ocus tarscnbrcgmaigbhudhes . ocus coráithdroma
deirc áit arraibe Pátraic mac Alprainn.

Is ann sin do bói Pátraic ac cantain na canóine coimdcta . ocus
ac ctarmolad in dúileman . ocus ac bendachad na rátha arroibe
Fionn mac Cumaill .i. ráith droma dcirc. ocus atconncatar na
clcirig dá ninnsaigid iatsum . ocus ro ghab gráin ocus egla iat
roím na feraib móra cona conaib móra leo . uair ni'r lucht coim(ré r
ná comaimsire dh(')ib iat.

Is ann sin do éirig in tco flaithemnais ocus in tuaithne air-
cchais ocus in taingcl talmaidc .i. I'átraic mac Alprainn .i. apstal
na ngaoídel . ocus gabus in tcsriat do chrothad uisce choisrectha
ar na feraib móra . uair ro b.úi míle lcighionn do demnaib uas a
ccnnaib conic in lá sin . ocus do chuatar na demhna i cnocaib
ocus i scalpaib ocus i nimlib na críche ocus indorba uatha ar cach
lcth . ocus do shuidcdar na fir mhóra ina dhegaid sin.

Maith a m'anam ar Pátmic [cia] comainm thu a ócláig rc
Cáilte. Ccá[iltc] mac Crundchon mic [R(5náin] mise ar sc. ro
bádar [na clcirig] || ac ingantus mhór acá fcghad rc ticimhsc chian

96 In Agallamh. [159^2

ocus ní roiched acht co tana a tháib nó co formna a ghualann in
fer ba mó do na cléirchib do'n fior díob sin ocus iat ina suide.

Athchuingid do b'áil liumsa d'iarraid ort a Cháilte ar Pátraic.
dá raib ocumsa do niurt ftó do chumung sin do ghébthar ar Cáilte.
ocus abair cid edh í. topar Fíruisci d'fagbáil inár bfocus ann so
assa bfétfamáis tuatha Bregh ocus Midhe ocus Uisnig do baisted
ar Pátraic. atá ocumsa dhuitse sin a uasail ocus a fhíreoin ar
Cáilte . ocus táncatar rompu tar cladh na rátba. afmach] ocus ro
atMw r y«***u* gabsum lám Pátraic iná láim ocus atchonncatar ift lochtobar grinn
uytwb~* glainide ina bfiadnaise, ocus ba hadbar leo mét ocus reime in
bhilair ocus indfochlachta ro bói fair . ocus do bói ac tabairt a
thesta ocus a thúarascbála ocus adubairt Cáilte in laoid ann : —

A thobair trága dhá bhan . álainn do bhilar barrghlan '

6 ro tréiged do chnuas ort . nír léiced fás dot fhochlocht
D o bhric ód bruachaib amach . do mhuca allta it fhásach í

doimh do chrega cháin selga . do láig breca broinnderga
D o mhes <5s bharraib do chrann . t'iasc i ninnberaib th' abann í

álaind lí do ghlas ngedhair . a ghlas uaine fhoithremhail
I s uait do chuadar in f hian . dar marbad Coinchenn coimfial í

dar cuired ár féinne Finn . isin madain ós maolghlinn
U ait do chuaid Fathad na bfied . ba laoch do fhuilnged imned í

dá bfuair rath in talman toir . dar marbad i cath chlároig
T áinic ós cionn in tobair . Blaoi ingen Deirc dhianscothaigí

gol ard con atha aicci . dar cuired cath confaiti
A [r] marbad chon ocus fer . ar nathchuma laoch láinghel í

co cuala glaod Gharaid ghlain . adaig re taob in topaij

Maith ar Pátraic : in táinic ár próind ocus ár tomaltas chucainn
fós. táinic ón ar espac Sechnall. roinn ár próind ar Pátraic . ocus
tabair a leth do'n naonbar óclách mór \ins. mhór] út d'iarsma na
féinne. is ann sin ro éirgedar a espoic ocus a shacairt ocus a
salmchétlaid ocus ro choisrecsat in biad ocus ro tho[muls]at a
lórdóthain bíd ocus lenna || amail ba les anma dóib.

Is ann sin adubairt Pátraic : nár maith in tigerna acá rababh-

airse \ins. rabhuirsi] .i. Fionn mac Cumaill . ocus ro ráidh Cáilte

in formolad bec so ann sin : —

D ámad ór in duille donn . chuirios di in caill í
dámad airget in gheltonn . ro thidlaicfed Fionn

Cia ro choimét sibse mar sin ar Pátraic in bar mbethaid . ocus
ro frecair Cáilte .i. fírinne inár croidhedaib ocus nert inár lámaib
ocus comall inár tengtaib.

Maith a m'anam a Cháilte ar Pátráic : a rabadar cuirnn ináit

■

ióo : 1] In Agallamh. 97

copána ináit bleideda buis ocus bánóir isna tigib afrabais riam
romainn . ocus frecrais Cáilte sin : is edh do búi i tig mo thig-
erna do chornnaib : —

D á chornn déc ocus trí cé*t . do chornnaib co nór~ac Fionn í
mar do éirgidís do'n dáil . ba hadbal a láin do'n lionn

Munbud coll crábaid .ocus munbud mainnechtnaige urnaigte
ocus munbud tréigen acallma rig nime ocus talman dúinn ro bo
gairit linn t'acallaimse a ócláich ar Pátraic.

Do bí Cáilte ac innisin na triath ocus na tigernad acá rab-
atar . ocus adbert in láid : —

C uirnn ro bhátar i tig Fhinn . is mebair linn a nanmann í

macalla is grugán gann . cornn na mban ocus adhmall
M acám na corn corn Aillbe . co nochtaib aidble uile í

ac an tsluag ó láim do láiin , moille a tráig iná a thuile
A dharcán corn bói ac Diarmáit . dobeirthea a fialghoit do mhnáib'

ól dá fer ndéc fá chethair . dar mo bethaid ba hé a lán
D á chorn mhic Lugach in láich . órsholus odhrán indóirí

órsholus inmain fer forlán . scarad nech re comrád cóir
M ar do éirgimís do'n comól . i teglach Finn ba hárd blad í

macalla am láimsi budéin . mudhán ac Diarmait ro char

grugán i láim Finn na féinne . a corn féine i láim na mban
D eoch dá fichet i macalla . deoch trí fichet corn na mban í

deoch cheithri fichet immudán . deoch cét laoch i ngrugán ghlan
T amgasta corn Oscair áin . is leis do éirgedh do'n dáil í

ba minn súla slóig tar ler . ris ro tibed mór ningen
L escach ba leor a áille . corn Aillinne co náine í

Fionn ro tidlaic dá bélaib . i láim Gotháin gheilméraig
I arla ba lór a shuarca . do cuiredh na caomchu[acha]i ||

Fionn do.rat i tig nóla . do Dubán mac Dubnóna
F er uaine corn do bhí ac Finn . dobeirmís linn tar gach lerí

dá mbeth ac ól nír bho díthat . do bhiad ann ól tríchat fer
I s é as lugha bhói nár comól . a meic Chalpuirn itam tigí

fer tuillid corn Ghlais meic Gathail . a luag agaib nocho nfil
D obrón re feraib ba cáid . corn meic Rethi co mórghráin 5

miste leo beith i tig Finn . in tan no bithea i cromghlind
B rec derg ba mór a chaire . corn Cháilte go caemghlaine '.

uime tuc Fionn in tres trén . na torchair Lughaid trí rém
C enn álainn corn ríg Alban . ris téigrnís ifardul feda í

corn in rígfhéinnid Rónán . as nibhmís mórán meda
F er mar Fhionn ní thic co bráth . ní thabair fáth ar foglaib í

rí ar doman gá mbiad a muirn . is samail cuirn dá chornaib

Adrae buaid ocus bennacht a Cháilte ar Pátraic : is urgairdi-
ugad menman ocus aÍGenta dhúinn sin . ocus innis óirscél eile
dhúinn. inneosat ón ar Cáilte ocus abair gá scél as áil duit. in

H

98 In Agallamh. [160 : 2

rabatar eich nó echrada acaib isin féinn. do bátar imorro ar
Cáilte : trí caoca serrach aenlárach [ms. lára] ocus aeineich. cánas
ar fríth sin ar Pátraic. adér frit a fhírinne a anam ar Cáilte : —

Oclách do búi ac Fionn .i. Artúir mac Béine [ms. benne] brit
ocus ba hedh a líon tn' naenbair. ocus dorónadh selg beinne
hEdair le Fionn . ocus ba tuillmech toirtech in tselg soin . ocus
do scáilset dá conaib ocus do shuid Fionn i carn in fhéinnedha
idir beinn Edair ocus muir . ocus ba maith lais a menma ag
éisdecht re raibhcedaig na ndam ndíscir ndásachtach acá lúth-
marbad do chonaib na féinne.

Is ann dorala d'Artúir mac Béine brit beith ac coiméd in mara
idir an [fi]adach ocus muir co nach snáimdís in [damhrad] uatha.
ocus mar do bhí Artúir amuich || i cionn in chuain atchonnaic trí
coin do chonaib Finn .i. Bran ocus Sceolaing ocus Adhnuall.
ccus is í comairle ar ar chinn Artúir .i. é féin ocus a trí nónbair
do imthecht tar muir ocus na coin sin do breith leis ina tír féin.

*^vk, #t*ciíi«* ocus do críchnaigedh in comairle sin. dóig ám do chuadarsom

tar muinchionn mara ocus na trí coinsin leo . ocus ro gabsat cuan^^J £

rri.UníU^ f\*c* ocus calad ac innber mara gaimiach i crích Bretan . ocus tiagat a
tír ocus lotar rompa co sliab Lodáin meic Lir ocus dorónad selg
in tsléibe sin acu.

Dála na féinne iar sin tairnic leo a bfladach ocus a bfianchoscar
do dhénam ocus roghabsat longport ag beinn Edair meic Etgaeith
in féinneda . ocus ro háirmit coin tigi Finn ann sin amail ba
ghnáth aca . ocus ba himda a coinsium amail atbert an file : —

A irem craeibe ar conaib Finn . cona chuanart bláith bhithbinn í
trí cét gadhar comall nglé . ocus dá cét gaidhriné

Ba mór do dháinib acá rabatar sin ar Pátraic. is fíor ám duitsi
sin ar Cáilte ór ba hé so in líon no bhíod i tig Finn : —
T rí caoca ro búi i tig Finn . do tháisechaib fiann fírghrinn í
is trí cét gilla gráda . dhá chét dalta dingbála

Ar náirem na gcon fríth móiresbha forro .i. Bran ocus Sceolan
ocus Adnuall ocus ro hinnsed d'Fionn. sirther ar sé trí catha na
féinne . ocus gia ro siredh ní fríth na coin.

Is ann sin tucad loingsithal bánóir chum Finn ocus ro nig a
ghnúis rígda ocus tuc a 'órdpig fó a dét fis . ocus do faíllsiged
fírinne dó ocus adubairt : ruc mac rig Bretan bar coin uaib . ocus
toghaid nónbar do dhul dá niarraid. ocus ro toghad amlaid ocus
ba'hiat so a nanmanna .i. Diarmaid mac Duinn meic Donnchada

i6o 'b : i, 2] In Agallamh. 99

meic Dhubáin do ernaib Muman andeas [ms, aneas] ocus Goll
mac Mórna. in mac r/g Goll nó in mac ógláich ar Pátraic. mac
ríg ar Cáilte . ocus atbert : —

M ac Taidg meic Mórna do'n maig . mac Faeláin mac FeradaigJÍ
mac Fiacha meic Airt do'n maig . meic Muiredaig meic E[chaid]

ocus Caol cródha cétghuinech ua Nemhna [.i. cur] || conáich co
neim ro búi ac Fionn . ocus ba hi' so neim ro bái fair . ór nír dhiu-
braic a lám urchar nimroill riam ocus ni'r fuifedh a lám ar dhuine
riam nach bud [ms. bhudh] marb ria cionn nómaide . ocus Oisín
mac Finn in té nár ér duine riam acht gu mbiad cenn re caithem
neith aigi ocus cosa re himtecht. is mór ín teisd sin a Cháilte ar
Pátraic. is fíor cid sin ar Cáilte . ocus adubairt : —
N ír ér Oisín duine riam . im ór ná im aircet ná im biad í
ní mó do chuinnig ní ar nech . gémad inríg a oinech

ocus Oscar mac Oisín . i. in mac ríg ba ferr lúth ocus lámac{i ro
bái i nEirinn . ocus Ferdoman mac Buidhb derg meic in Daghda.
ocus Raighne roisclethan mac Finn . ocus Cuinche corcairderg
mac Finn . ocus Glas mac áincherda Bera . ocus mac Lugach.
ocus mise féin ar Cáilte. ocus ba hí ár cétfaid dinn féin a naemh-
Pátraic co nach raibe ó Theprofáne co garrdha na nlsperda i
nairrther in domain ceithri cét laech nach dingébmáis i láthair
chatha ocus chomlainn . óir ní raibe guala gan gelsciath . ná cenn
gan cathbarr . ná desdorn gan dá manáis móirlebra. ocus luidsem
romainn fó'n réim sin co ráncamar sliab Lodáin meic Lir . ocus
nír chian dúinn ann co cualamar comrád na bfer ag dénam shelga
ar in muig.

Dála Artúir meic Béine brit do eisid ina dhuma shelga ann sin
cona mhuintir. innsaigter linne iat co hathlamh ocus ro mharb-
sam muintir Artúir uile . ocus iadhus Oscar a dá láim um Artúir
ocus ainicios é . ocus tucsam ár trí com linn. ocus déchain ro
dhéc Goll mac Mórna secha confaca in tech bocóidech dubghorm
co srian co cumdach óir fria . ocus in décsain ro dhéc dá láimh clí
confaca in nech ndonn ndóghab[á]la ocus srian línaide láingel
d'airget aith[legtha] fria co mbéilgib óir fris . ocus gfabus G]oll
in tech sin ocus cuiris í i láim || Oisín ocus cuiris Oisín illáim
Diarmada í Dhuibne. ocus táncamar romainn iar mbuaid coscair
ocus commáidme ocus cinn na trí naonbar linn . ocus ár coin ocus
ár neich ocus Artúir féin i láim . co hairm ambúi Fionn co senmag
nelta nEdair. ocus táncamar ar in pubaill arraibe in rígfeinnid

H 2

ioo In Agallamh. [161 •. i

ocus atbert Cáílte : do ratsamar Artúir linn . conderna a cura re
Fionn comba óglách d'Fionn íar soin cusin laithe luid d'écaib.
ocus tucsam in dá nech sin d'Fionn .i. in feirech ocus in bainech.
ocus is dá síol sin do bí echrad na féinne uile . ór nír chlechtsat
eich co sin. ocus ruc in bainech ocht tairberta ocus ocht serraig
gacha tairberta . ocus tucad do drongaib ocus do dhegdáinib na
féinne na serraig sin ocus dorónta carpaid acu iar sin.

Adrae buaid ocus bennacht a Cháilte ar Pátraic ocus innis
dúinn anmanna na triath ocus na tréinfer ácá rabadar na heich
sin. conad ann asbert Cáilte ocá innisi : —

A ithnid dam eich na féinne . gibé adéradh re chéile í

in uair thiced in sluag seng . co haenach Tailltenn taeibsheng
I n coinchenn Eochaid meic Lir . in aignech Diarmada dilí

in coscrach Finnchaid na gcath . in gormlasrach meic Lugach
I n badb ac mac Lugach lán . éirim cruthach ag Conán í

ben mhanann tucad tar muir . "do bí ac Fionn bhán ua Breasuil
I n échtach Oscair co nágh . in dubluirgnech ag Donnán f

midhach mairg is scal fó caill . is fer baeth ag mac Sidhmaill
F rancán ocus lúth re srian . dá ech tháisig scuir na bfiann f
lúth ac Scuirín codhnaib gal . is fraechán ac Dubdruman
G err in óir gerr in arcait . maraen do chinndís carpaid í
dá ech do bhí ag Aillmi ann . ag ingin airdríg Eireann
D ub esa is dub tuinne . dá ech Aenguis angluinne í

Cáilte is Oisín amach . maraen téigdís gach naenach
E ch Guill meic Mórna do'n muig . fer fairi do búi i maenmhuigf

tan do léicthe ar sliab nó ar maig . fá comhluath r[e gaeith] nerraig
E ch dá nach dechaid ní riam . do choin [ná do mhíol] ná d'fiad í

conchenn do bhí || tucad a tírib Saxan

A n glas gaillmhe mór in mod . ferr ná cét ech a haenorí

do bhí ac Fionn in crotha buain . í mbrollach gacha mórshluaig
C etra fichit is dá cét . ocus míle nocha bréc í

d'feraib trí nech fáth co lí . i marcshluag Fhinn almhainí

Adrae buaid ocus bennacht a Cháilte ar Pátraic : is gairdiugad
menman ocus aicenta dúinn sin acht minbhud coll crábaid ocus
minbhud mainnechtnaighe urnaighthe dhúinn é.

Ocus do bátar.ann sin co táinic maiden arna márach. ocus
gabais Pátraic a eirred uime ocus táinic ar in faitche amach . ocus
trí fichít sacart ocus* trí fichit sailmchétlaid ocus trí fichit naeim-
escub ina fharrad ac siled creidme ocus crábaid sechnón Eirenn.
ocus do riachtadar a dhá aingel fhorcoiméda chum Pátraic ann
sin .i. Aibelán ocus Solusbrethach . ocus fiafraighios díob in bud
móid le ríg nime ocus talman beith dosom ag éisdecht re scéla na
fcinne. frecrait na haingil dosom co comnart cubaid : a anam a

i6i:2} In Agállamh. 101

v>

naeimchléirigh ar siat ní mó iná trian a scél innisit na senlacich
út ar cláig dermait ocus díchuimne . ocus scríbthar letsa i támlor-
gaib filed ocus i mbriatraib ollaman . ór bud gairdiugad do dron-
gaib ocus do degdáinib deirid aimsire éisdecht frisoa scélaib sin.
ocus do imtigset na haingil iar sin.

Is ann sin do cuas ó Pátraic ar cenn Cailte ocus tucad dá
innsaigid é in nónbar óclaech do bí . ocus ba hiat so a nanmanna
.i. Failbe mac Flainn . ocus Eogan airmderg mac ríg Ulad . ocus
Flann mac Fergusa mac ríg cenéil Conaill . ocus Conal coscarach
mac Aengusa mac ríg Connacht . ocus Scannlán mac Aililla meic
ríg Osraige . ocus Baedán mac Gairb mac ríg corco Duibne . ocus
Luaimnech linn mac ríg érna Muman . ocus Aed lethderg mac
Eogain meic rig Tuadmuman . ocus Failbe ocus Uanchenn dá
mac rig dháil nAraide atuaid . ocus Fulartach mac Fingin mac
ríg tuath mBreg ocus Midi.

[In] bfedabair cid fá tucad dom acallaim sib do'n [chu]r so ar
Pátraic. ní fhedamar imorro ar Cáilte. ar dáig || co ro shléchtad
sib do shoiscéla ríg nirae ocus talman .i. in fírdia forórda. is ann
sin tucad tonn baitse Críst tairsib ac Pátraic i gcionn baitse ocus
creidme bfer nEirenn.

Is ann sin tuc Cáilte a láim secha i comrad a scéith . ocus tuc-
astar lia druimnech dergóir arrabatar tri caeca uinge do Pátraic
ar baisted in nónbair do bhí. tuarastal déidenach na flatha Finn
damsa sin ar Cáilte do raith mh'anmasa ocus do raith anma in
rígféinneda duitse a Phátraic. ocus issed do ghabad in lia do
Phátraic ó bhárr a meoir medoín co mullach a ghualann . ocus do
bhí ferchubat ar lethet ocus ar reime innti . ocus do cuired in tór
sin ar finncheolánaib tráth in táilchinn ocus ar saltrachaib ocus ar
lebraib aiffrind [ms. aithfrinn].

Maith a anam a Cháilte ar Pátraic : gá selg as ferr fuaradar in
fhiann riam i nEirinn nó i nAlbain. selg Arann ar Cáilte. cáit a
bfuil in ferann sin ar Pátraic. idir Albain ocus Cruithentuaith
[ms. tuath] ar Cáilte . ocus trí catha na féinne téighmísne laithe
mís trogain risaráidter in lugnasad . ocus do gheibmís ár lórda-
ethain selga ann nó go ngairedh in chái do barraib biled i nEirinn.
ocus binne iná gach ceol éisdecht re binnghothaib a hénlaithe ag
éirgedo thonnaib ociis d'aireraib na hinnse .i. trí caeca ealta bítís
ina timchioll co taitnem gacha datha idir gorm ocus uaine ocus
glas ocus buide , ocus do ráid Cáilte in láid : —

102 In Agallamh. [161 b -. i, 2

A rann na naighed nimda . tadall fairge re a formna í

ailén a mbiadta buidne . druimne a ndergtar gái gorma
O ighe baetha ar a bennaib . monainn mhaetha ar a mongaib í

uisce fuar ina haibhnib . mes ar a dairghib donnaib
M íolchoin innti is gadair . sméra is áirne dubdroigin í

dlúith a fraigred re fedhaib . doim ac dedhail má doirib
D íoglaim corcra ar a cairrcib . fér gan locht ar a lergaib í

ós a creca cain cumhdaig . surdghail laeig breca ac bedgaig
M ín a mag méith a muca . suairc [a guirt scél as creidte] ||

a cnó ar barraib a fidcholl . seolad na sithlong seice
A ibinn dóib ó ticc soinenn . bric fá bruachaib a habann í

fregrait fáilinn má fionnall . áibinn gach ionam Arann

Adrae buaid ocus bennachtain a anam a Cháilte ar Pátraic : is
tairise linn do scéla ocus tu féin budhesta.

Is ann sin adchonnaic Pátraic dúnad ocus degárus uaid gach
ndírech. cia in baile úd a Cháilte ar Pátraic. baile as uaibrecha
arrabadhas i nEirinn ná i nAlbain sút ar Cáilte. cia do búi ann
ar Pátraic. trí meic Luigdech minn meic Aengusa .i. tri meic rígh
Eirenn . Ruidhe ocus Fiacha ocus Eochaid a nanmanna. crét tuc
dóibsium in maithes mór sin ar Pátraic.

Fecht naen dá táncatar d'agallaim a nathar co fert na ndruad
fria Temraig aniartuaid : cánasa táncabair a óca ar sé. a hechlais
banghuba andes [ms. anes] ar siat a tig ár mbuime ocus ár naide.
cid ro imluaid sib a óca ar rí Eirenn. d'iarraid críche ocus ferainn
ortsa ar siat. do bhí in rí ina thosd re hed ocus adubairt : ní
hathair ar sé tuc crích ná ferann damsa acht mo rath féin ocus
mo ruithendacht . ocus ní thibér ferann dáibse acht cosnaid féin
ferann dáib. is ann sin do éirgedarsum eirge athlaim aeinfir ocus
tángatar rompa go faidche in brogha ocus do eisetar ann gan nech
ina bfarrad. cid as comairle íib anocht ar Ruide. is comairle linn
ar a bráithre troscad do dhénam re tuatha dé danann re rath
cn'crie ocus forba ocus ferainn ocus re maithes máinech móradbal
d'fagbáil uatha. ocus nír chian dóib ann sin co facadar in tóclách
suairc sidhamail dá ninnsaigid . bennaighis do macaib ríg Eirenn
ocus frecraitsium fó'n samla cétna. can duit a ógláich ar iat ocus
canas tice. as in brugh brecsholus i comfocraib dúib ar in tóclách.
carsat comainm a ócláich bar iatsomh. Bodb derg mac [in D]a-
ghda mise ar sé . ocus ro foillsigedh [do thuathaib dé] danann bar
tiachtainse do throscad || sunn anocht re ferann ocus re mórrath.
ocus ticid lemsa a óca. ocus do éirgedar i naenfecht ocus do
chuadar isin mbrug . ocus tucad próind dóib ocus nír chaithset.

162:1] In Agallamh. 103

do fiafraig Bodb díob cid um nár chaithset biad. rí Eirenn ar siat
ár nathair féin dár nérad um crích ocus um ferann . ocus ní fhuil
acht dá airecht chudrama i nEirinn .i. meic Míled ocus tuatha
dé danann . ocus táncamarne d'innsaigid in dara hairecht díob sin.

Is ann sin do chuadar tuatha dé danann i comairle . ocus is é
ba huaisle ocus ba hoiregda [ms. huir-da] isin comairle sin .i.
Midhair mongbuide mac in Dagda . ocus adubairt : tabraid trí
mná dóib súd ar sé . ór is ó mnáib do gabar rath nó amhrath.
ocus tucad trí hingena Midair dóib .i. Doirenn ocus Aiffe ocus
Aillbe. abair a Bhuidb ar Midhair cid dobérthar dóib sút. adér
ar Bodb : trí caoca mac ríg atámaid isin tsíd so . tabar trí caoca
uinge do dergór ó gach mac ríg dhíob sin dóib . ocus trí caoca
édach uaimse dóib ar Bodb co saine gacha datha. ascaidh uaimse
dóib ar Aed mac Aeda na nabusach a cnuc ardmulla amuich do'n
muir risanabar Rachlainn isin tansa .i. macám tuath dé danann
sin . corn ocus dabhach uaimse dóib ar sé . ocus in dabach do
líonad d'uisce eocharghorm ocus doghéna mid soóla somescda de.
ocus sáile serbdhomain do chur isin corn doghéna fíon i cétóir de.
ascaid uaimse dhóib ar Lir sída Finnachaid .i. trí caoca cloidhem
ocus trí «caoca sleg seimnech sithfoda. ascaid uaimse dhóib ar
Aengus óg mac in Dagda .i. dúnad ocus dingna ocus baile rígda
rómhór co sonnadaib sithárda ocus co ngrianánaib gleorda glain-
ide ocus co tigib rinnradharcacha rómhóra isin ninad bus áil dóib
.i. idir ráith Chobthaig ocus Temair (sic). ascaid uaimse dhóib
ar Aine ingen Modairn .i. banchóic atá acum ocus geis di nech
d'éradh fá bhiad . ór doghéba ní mar dobhéra ufaithi]. ascaid
uaimse dhóib ar Bodhb derg : airpéit[idh maith atá acum .i.] || fer
tuinne mac Troghain a ainm . ocus ruidhb arna ruachtad ocus mná
re gúrlámnad ocus mílid arna mochledrad do choidéldáis frisin
ceol sirrechtach doghní [tns. doní] . ocus ní mó as airfítid do'n
dúnad ambí inás do lucht na críche. ocus do bhátar re teora lá
cona noidchib isin tsíd.

Ocus adubairt Aengus riu trí habla a fidh omna do breith leo
.1. aball fó bláth ocus aball ac tuitim a blátha ocus aball abaid.
ocus do chuadar chum in dúnaid iar sin ocus do bátar trí caoca
bliad[an] ann nó go ndechaid díth ar na rígaib sin . ocus do chuatar
ar cúla chum tuaithe dé danann tréna clemhnus ocus do ansat ann
ó sin amach . ocus is é sin in dún do fhiarfaigis díom a Phátraic
ar Cáilte : —

104 In Agallatnh. [162:2

Cáílte cecinit.
T rí thuile ón trí thuile . ticed a dún árd Ruide í

tuile ógán tuile ech . tuile míolchon mac Luigdech
T rí ceola ón trí ceola . ac rígaíb seghda ar sodhain í

ceol crot ceol timpán co mblaid . dórd Fir tuinne meic Troghain
T rí gáire ón trí gáire . bhíodh [ms. bidh] ann gan uair fá terca í

gáir cechnata dá faidche . gáir graifne is gáir erca
T rí gáire ón trí gáire . gáir a muc ndornmar ndega í

gáir a shhfaíg ós blai bruidne . gáir muirne is gáir mheda
T rí cnuasa ón trí cnuasa . bítís ann uas a slataib í

cnuas ac tuitim foram ngnáth . crann fó bláth is crarm abaid
T rí meic forfhácaib Lugaid . gérsat ruladh a bfedma í

Ruide mac Luigdech lethain . Echaid is Fiacha ferda
D obhérsa teisd ar Echaid . nach dechaid traighid madma!

ní bíodh gan airfítiud gnáth . ní bíodh tráth gan ól canna
D obérsa teisd ar Fhiachaid . gérsat ruladh a fhaglaí

nocha nebert guth bud ró . is ní bhíodh bud mó calma
D obérsa teisd ar Ruide . custicdís na trí thuileí

nár érastar nech um ní . is nár iarr ní ar dhuine
T ríoclia ruirech trícha triath . trícha nia ba foramh rí í

ba hé líon a sluaig cétaig . trícha do chétaib fá trí

Adrae buaid ocus bennachtain a Cháilte ar Pátraic is urgairdi-
ugad menman ocus aicenta dhúinn sin.

Ocus nír chian dóib [ann co] facadar in taenóclách andes gach
ndírech dá ninnfsaigid co ndeghéc]usc. brat corcra uime. delg
óir isin bhrut . [léine d]o shída bhuide re grian a chnis . urtlach j|
do chnóib corra cennbhuide ocus d'ablaib áille órbhuide leis
ocus cuiris ar lár i fiadnaise Pátraic. canasa tucais in cnuasach a
mhacáim ar Pátraic. a fidh gégálainn gaible ar eisium. carsat
comainmsiu a ógláich ar Pátraic. Falartach mac Ferghusa mise
ar sé. cid as duthchas duit ar Pátraic. rfge thuath mBreg ocus
Mide ocus Déise temrach as dúthchas dam ar in tóclách . ocus
foghlaid ocus díbergach mhé. cia ara ndéne foghail ar "Pátraic.
derbbráthairdam féin . Becan mac Fergusa. do dhuthchas duit co
gairit ar Pátraic. foirchenn air a naeimchléirig ar an tóclách. isin
bliadain atám ar Pátraic : canasa tucais in cnuas. ro fedarsa ám
ar Cáilte cáit as a tucad . is a ros meic Treoin i fid gaibhle anall.
ocus lubghort selga é do bhí ag óclách grádha d'Fionn mac
Cumaill .i. mac Lugach láidir láinéchtach. maith a anam ar
Pátraic : is ann sin atá fer grádha dom mhuinntirse .i. Oessán
mac ríg Alban . ocus sacart méisi damsa é. lubghort selga do'n
fhéinn sin ar Cáilte . ocus in tráth ticed dochma shelga do'n
fhéinn idir Eirinn ocus Albain do gheibdís a ndaethain selga re
teora lá ocus re teora aidche i ros meic Treoin : —

ió2£:i] In Agallamh. 105

Cáilte ceánit.
C luain cesáin ro clos amach . cus tathaigedh mac Lugach í

ba ros meic Treoin foram ngrinn . fria re' thuidechta in táilchinn
G id cantar na sailm fá sech . i cluain cesáin na cléirech í

dochonnac in cluain cremaig . fó damroid ruaid róirebaig
G é atá léighenn uas in linn . do bí tan nár bo toill cill I

ba fót abla is snáma a sruth . adba cána in chluain chremuch
T áinic in tarrngaire áig . táilginn trebsat cluain cesáin í

adubairt Fionn fial failgech . cumad neimed naemainglech
M einic sinn 's ár coin fá sech . i ndiaid dhamrad nóc nuaibrech

ár laeich ár ngadhair co huain . ac faghail um an caemchluain
T rí fichit rigan go recht . bátar acum i naoinfecht i

doghninn a lesa uile . fa mé in clesach cluanuide

Gá tráth do ló ann anois ar Pátraic. is fogus d'aghaid ann bar
Beneoin. in táinic ar próind fós chucafinn ar Pátraic.] || ní tháinic
ón ar Beneoin. a anam a naemPhátraic ar Fulartach mac Ferg-
usa dobhérainnse eolus duit in bhaile a bfuigbitheá [ms. ifhuigh-
bhithea] próind ocus tomaltas anocht. cá hinad sin ar Pátraic. i
tig Becain mo bhráthar féin i tuathaib Breg ocus Mide.

Ocus luidset cléirig roim Pátraic co tech Becain . ocus is
amlaid ro bóiséin ocus ocht fichit finnairge aige ocus érais um
biad iat . ocus táinig Benén ocus na cléirig ar cúl ocus inniset
scéla do Phátraic. is ced liomsa ar Pátraic a bfuil aigesium do
chrudh ocus do mhuinntir gan élaidthech i mbethaid amárach
dhíob. ocus ro fíorad an ní sin . ut dixit Patricius : —

B ecan ón is ón Becan . nírab ilar a tredan *

oiret rabh grian ar deseal . nírab séise dóibh Becan

is ann sin ro shluic in talam uile i naeinfecht Becan cona mhuí-
nntir ocus cona mhaithius idir mhíol ocus dhuine. féis dithat na
haidche [ms. haighthi] anocht uaimse duit a naeimchléirig ar
Fulartach mac Fergusa .i. nái mbai fichet atá ac biathad mo
cheitheirne acum anallana ar fogail ocus ar díbfeir[g]. ríge uaimse
duitse ó mhedón lái amárach ar Pátraic ocus dot shíoí ad dhegaid
nó go ticthe risin eclais . ocus do cuired Becan 1 talum mar sin
ocus dofuc Pátraic ríge d'Fulartach.

Is ann sin ro fhiarfaig Pátraic do Cháilte : cá lfon mbráthar do
bí ac Fionn. do bátar dá bráthair aige ar Cáilte .i. Fithal ocus
Dithran : —

Cáilte cecinit.

D iamair ár senchaidi sunn . na trí meic do bhí ag Cumull í
Fionn ocus Dith[ran na bfled] . ocus Fithal na bíiled

io6 In Agallamh. [162 b ■. 2; 163 : 1

Cia dar mac macLugach ro fhiarfaiges d/ot [ms. did] aréir ar
Pátraic. ro bud ceist ar nech eile sin ar Cáilte ocus nf hedh
orumsa : m[ac] do Daire derg mac Finn ar Cáilte ocus do Lugaig
ingin Finn .i. ingen díles aindíles do bhí ac Fionn ocus tucsat in
bantracht uile luighe cor ingen díles d'Fionn [in ingen] . co com-
raic a derbbráthair féin ria iar [nól fleide r]ia i Tcmair luachra
ocus dorigne || in mac sin ria .i. mac Lugach. ■ ocus in agaid rucad
an mac táinic Fionn ocus trí catha na féinne do'n bhaile ocus
athair in mheic .i. Daire derg . co Temhair luachra . ocus do hinni-
sedh dóib sin. is gáine leam ar Fionn ór as mac rucad ann . ocus
dámad ingen ro bud olc a breith disi dá derbbráthair.

Adrae buaid ocus bennacht a rígféinnid ar cách : is buadach in
tainm tucais air .i. Gáine . amail asbert in file : — *

G aeine ainm meic Lugach luinn . Daire a athair ós gach druing í
Cúmaighe ainm meic rethe . Briun a athair dairethe

Tucadh i nucht Finn in mac iar sin . ocus tuc Fionn i nuchd
Moingfhinne ingine Dubáin .i. bainchéile d'Fionn . ocus is í ro
thócaib ochd cét sciatharmach do'n f héinn . ocus ro ail in mac sin
cur ba slán a dhá bliadain déc. ocus tuc a dhaethain airm ocus
éidid do ann ocus táinic roime co carraic conluain co cenn sléibe
Smóil meic Edlecair risanabar sliab Bladma andiu . airm arraibe
Fionn ocus in fhiann. ocus táinic i bfiadnaise na flatha Finn ocus
ferais Fionn fírcháine bfáilte fris . oc s dorigne in mac a coraid-
echt ocus a mhuinnterdhas [ms. mhuinnterus] re Fionn ocus tuc
a láim i láim Finn . ocus do bhí re bliadain isin féinn ocus dorigne
liosdacht mhór risin féinn in bliadain sin ocus ní mó iná fine
naenbair do'n fhéinn ro soichedh [do] ghuin muicci nó fhiada
ocun gilla sin re taeib bhuailte a gcon ocus a ngillanraide.

Is ann sin tángatar in fiann co ros in fhéinneda ar brú locha
línide Léin tes . ocus ar rochtain [ms. arochtain] do trí cathaib na
féinne conice [ms. connuice] sin dorónsat casáit meic Lugach re
Fionn . ocus adubratar trí catha na Féinne : do rogha duit sinne
acut nó mac Lugach a aenar.

Is ann sin tucad mac Lugach d'agallaim Finn ocus do fhiarfaig
de : maith a anam a mheic Lugach ar Finn gá holc dor[ignis]
risin féinn in tan atá do miscais aco uile. dobeirim dom bréithir
ar sé nach [fuil fios] a bfochuinn munab olc leo [clesa] || lúid nó
lámaig do dhénam damsa etorra.

Is ann sin tuc in flaithféinnid coraairle do mac Lugach ocus do

163:2] In Agallamh, 107

bhí buaid ar a chomhairlesium . ocus do mhair in comairle sin ag
mac Lugach . ocus atbert Fionn : —

A meic Lugach tolaib snas . más e th'órd an tócláchas *

corbat sídaig teglach tréin . gurbat duilig i ndroibhéil
N á buail do choin gan chinaid . ná lí do mhnái co finnairí

ná ben re genaide i cath . gid meraige a mheic Lugach
N á himderg duine mad cáid . ná héirig re himarbáig í

náratarraic imale . ar amaid ná ar drochduine
D á trian do mhíne re mnáib . is re hechlachaib úrláir í

re haes dána dénta duan . nárbat dian re daescarshluag
N á geibh tosach ieptha de . ret t'aes cumtha is comairle i

imghaib luige claen is col . ná haem uile th'fiadhugod
N á habairse bréithir móir . ná habair nach tibre chóirí

ór is nár a rád co tenn . muna fédtar a chomall
N á ro tréice do ruire . in chéin bheir ar bithbuide í

ar ór ná ar shéd ar bithcé . ná tréicse do chomairce
N ár écnaigi co ferda . a mhuintir re tigerna í

ór ní hobair duine maith . écnach a shluaig re prímflaitb
N árbat buainscélach brégach . nárbat labar luathbédachí

gérsat imda do ghartha . nírsat bidba oireachta'
N írsat siblech thige nóil . nársat ingnech ar shenóir f

in dáil adcluine is í in cóir . ná ben re duine nderóil
N ársad diultadach um biad . nárab cumthach duit ainfhial í

nárad furáil féin ar flaith . ná hécnaiged gach nárdfhlaith
L en dot édach len dot arm . résiu thair an gleo glasgharb í

ná déna díbe fád rath . len [d]o'n míne a mheic Lugach

[Adra]e buaid ocus bennachtain ar Pátraic is maith in scél sin
[d'innijsis dúinn . ocus cáidhe Brocán scríbnaid. [sunn] a naeim-
chléirigh ar Brocán. scríbtar || an scél út lat . ocus dorigne Brocán
i cétóir.

Is ann sin ro fiarfaig Pátraic do Cháilte in rabatar airfítig
acaibse isin féinn. do bhí imorro ar Cáilte in ténairfítech as ferr
do bí i nEirinn ná i nAlbain. cá hainm séin ar Pátraic. Cnú
deróil ar Cáilte. cáit a fríth é ar Pátráic. eidir chrota chliach
ocus síd ban bfionn tes ar Cáilte. crét a thuarascbáil. ceitri duirn
Finn do bí ina áirdi ocus trí duirn do isin crann chiuil do shein-
nedh . ocus airfítig thuaithe dé danann dorigne tnúth ris.

Luid Fionn in lá sin co sid ban fionn siar do sheilg ocus d'fiadach
ocus suidis ar in bfirt fótbaig ann sin. sillis iarum in flaithféinnid
secha confacca in fer bec ac sefnad ocus ac sáirsheinm a chruite ar
in bfód [ms. in fhod] ina fhochair . ocus is amlaid ro búi ocus folt
fada fionnbuide co clár a dhá les fair. ocus ar faicsin Finn dó
táinic dá innsaigid ocus tuc a láim ina láim . ór is é céd duine

108 In Agallamh. [163^:1,2

tárla do é ar tuidecht as in tsíd amach. ocus ro búi oc seinm a
chruite i fiadnaise Finn nó go táncatar in fhiann . ocus ar techt
dóib atchualatar in ceol sirrechtach síde. maith a anam a Fhinn
ar an fhiann : is é sút in tres turchairthe as ferr fuarais riam. ocus
do bí ac Fionn nó go fuair bás . ocus adubairt Cáilte in láid : —

A bac do fuair Fionn ferda . do bí d'febus a mhebra f

gach a cluinedh tiar is tair . do bíodh aige do mebair
C nú deróil a ainm in fhir . i nEirinn nír anaithnid í

inmain leinbín fa glic nglóir . dar ba comainm Cnú deróil
I nneosat dáib fáth gan locht . mar do fuair Fionn in taboc í

ba gein shochair do fríth ann . énmac Logha meic Eithleann
D o bárnar i farrad Finn . idir chrota is shléib ban finn f

co cualamar ceol gan chol . ar an bfót inár bfarrod
D o bámar ag éisdecht ris . a cheol nír [ba fáth] néislis f

beg nachar chuir sinn n[ár suan] . in ceol sirrechtach sírbhuan
A nn sin atbert [co nglaine] . |j Fionn mac Cumaill almaine í

canas ticise a fir bhic . sheinnios in cruit co caeimglic
T ánacas a síd ban fionn . áit a nebar med is lionn í

is do tháncas lem co becht . do beith trell ad chomaidecht
D o ghéba seoit is máine . is ór derg is degdáine í

ór thaitnid frim do dhála . doghéba mo lánghráda
D rad a láim i láim Finn . ann sin ro ba subach sinn í

is tucmaid é linn alé . do ba caem ár turchairthé
C etra duirn i náirde in fhir . trí duirn ina chruit chaeimdhil í

mór tairm na bláithe buige . binn fogar na caemchruite
D o ratad'chuige maille . cúic óirfítig na féinne f

cur fhoglaimset ceol síde . thall ó Chnái go caeimlíne
D íob sin mac Senaig maille . Senach ocus dá Dhaigre í

dorónsat foglaim co hán . o'cus doróine Cuán
B a cheisd le Fionn na féinne . a abac gan bainchéile í

ór nír áil do'n fhior chróda . na mná remra rómhóra
A dubairt Fionn in flaith m[ór] . co tibredh aircet is ór :

do'n tí uainn do fhionnfadh sarn . i nEirinn ben a chosmail
A dubairt Scí mac Eogain . óglách co naicniud leomain f

inneosat is scél ága . baile a fiiil a dhingbála
B eir mo bennacht éirg dod thoig . a mheic Eogain a Mumoin í

ocus innis dúinn tré spéis . in crích a bfuil re aisnéis
R oich co tech Duinn i Mumain . a Fhinn chróda chomramaigf

atá ann is oirfidh dait . ingen dar comainm Bláthnait
A nn sin ro triallsam co tric . is flaith na fiann faebairglic í

co tech nDuinn d'iarraid na mná . ba móide sin ár menmá
F uaramar Bláthnait san tsíod . tu'camar linn í co fíor í

ro fháiset tall istig mhóir . Bláthnait ocus Cnú deróil
T ucmait uinge d'ór gach fhir . in lín do bámar d'fiannaib f

i coibche na mná gan locht . do ratadh [ann] do'n nabhoc
C etra duirn ináirde in fhir . || trí duirn ina chruit chaeimghil f

áirde in ben inás in fer . inmain lánama láimghel

.164:1] In Agallamh. 109

L ámdha in domain acon mnái . imirt óir aircit gan gái f

lasin bfer fa mór in modh . slóig in domain d'áirphéiteodh
N í raibe rígan san féinn . ná táisech ná flaith co céill f

nach tuc grád ocus máine . do'n lánamhain lánnáide
M ar do thiced doinenn dúr . ar in bféinn fa rigda rún í

do bítis ac Fionn fó a bhrat . Bláthnait ocus in tabac
I n tan ticed maith do'n fhéinn . ní cheiled Bláthnait co céillí

in tan do thiced dóib olc . ní cheiled orra in taboc
N ocha nfuil ceol ar talmain . inneoch bud mhian le menmain í

nár shuaill fogar i tig óil . acht a canadh Cnú deróil
T rí turchairthe as ferr fuair riam . Fionn in flaithféinnid fírfial í

Bran ocus Sceolan gan locht . Bláthnait araen 's an taboc

Nír chian dóib as a haithle co facadar in móirsheiser gilladh
mór dá ninnsaigid. canas táncabair a óca ar Pátraic ocus cia sib
féin. ó Eogan leithderg mac Aengusa ó ríg dá chóiced Muman
táncamar ar do chennsa a naemhPádraic. rachmaitne ann sin ar
Pátraic ár dlegar mar a bfuigter na mainchesa a ngabáil arin.
crét dogéna sinne in nónbar óclách so ar Cáilte. fáilte mhís ocus
ráithe ocus bliadna im fharradsa dháib ar Pátraic.

Is ann sin táinic Pátraic roime ocus is í slige tháinic i bflodh
[ms. bhfhigh] gaible . ocus i ndruim criad risaráidtercell dara isin
tansa . ocus tar sruithlinn ar Dermagh . ocus tar Berba . ocus i
tóchar Léige ingine Cuarnatan airm i torchair Liagh . i senmag
Roichet ingine Déin meic Dilenn risaráidter mag ruad Roichet . i
senmhag neo ris.aráidter mag láighise [ms. láissi] . tar [in bFeoir]
niucharbhradánaig ocus d'achadh bó ba . . . . trénbhuillig
risaráidter achad . . . . || i sligid Dhála meic ú mhóir . ocus
do ros in churad re [a] nabar ros caemálainn cré . ocus láim dhes
re lathaig bó Lodáin meic Lir risaráidter clár daire mhóir . ocus
do chorrócaib cnámchoille . ocus do chuillenn ua cuanach siar in
baile atorchair Cuillenn mac Mórna le Fionn . ocus do léim in
fhéinneda . ocus d'aenach Cuile mná Nechtain re (a]nabar aenach
sétach senchlochair . ocus do chenn fhebrat [ms. abrat] sléibe cáin
bud dhes . ocus do thulaigh na féinne re [a] nabar ard Pátraic
isin tan so . áit a mbái Eogan leithdcrg mac Aengusa rí dhá
cóiced Muman co maithib in dá chóiced Muman uime.

Is ann sin do scáiled a phuball tar Pátraic . ocus táinic rí
Muman co maithib a muinntire ocus tuc a cenn i nucht Pátraic
ocus ro shlécht do. ocus ro búisium sechtmain ann sin ac to-
dhúscad mharb ocus ac slánugad dháine ngalair ocus esláinte
ocus gacha haincesa ar chena.

iio In Agallamh. [164:2

Is ann sin tucad a bhreith féin do Phátraic. ocus táinic Eogan
leithderg roime co rosaig na rfg dá dúnad féin . ocus do ehuatar
maithe Muman dá ndúintib ocus dá ndegbhailtib iar sin.

Maith a anam a Cháilte ar Pátraic : crét uma tucad fionntulach
ar an tulaig so atámaid. adér frit a fhírinne ar Cáilte : as so do
chuajnarne trí catha na féinne do tabairt catha fionntrágha . ocus
tucad ár slega dár ninnsaigid ocus tucad fethána fithnais do
chrannaib ár sleg. ocus ro dhéch Fionn in tulaig uime ocus adu-
bairt : is fionn in tulach . ocus gá ferr ainm dá mbiadh [ms. mbia]
uirre iná fionntulach : —

Cáilte cecinit.
A thulach árd áibinnsi . cus ticdís fianna fionnaí

fa ghnáth longphort lánadbal . ort is gasrad ghlanghiolla
B a hí ár cuit re comáirim . ticmís ard maige míne í

sméra sciamhda scechaire . cnó do chollaib Cinntíre
[M ae]tháin [drisse] dealgnaige . gasáin creama gan [cin]aid

do [chaith]mís gach belltaine . buinnéin bláithe [barr] biorair
E oin a doirib diamaire || ro soichtís fulacht féinne í

togmaill breca a Berramain . nit breca a bennaib sléibe
B ratáin luatha a Linnmhuine . escanna Sinna sóíre í
cailig fheda fhidrinne . dobráin a diamraib Dóile
I ascach mara muiride . a críochaib Bái is Béire :

medbán Fáide fírghlaine . duilesc a cuanaib Cléire
S nám na loingse lochaige . fa meinic le mac Lugach í
ticmís sluag is sochaide . ar do thaeb thall a thulach
M eise is Oisín ollbladach . téighmís i corraib curach f
fuaras gaibhte glasmara . i timchioll tonn is tulach

Ocus is as so do chuamarne do chur chatha fionntrágha . ocus
atchonncamar óclách do mhuinntir Finn dár ninnsaigid .i. Cael
cródha cédghuinech ua Nemnainn. can as a tánacais a Chaeil ar
Fionn. as in brug braenach atuaid ar Cael. crét d'iarrais ann ar
Fionn. d'acallaim Muirinne ingine Deirg no muime féin. cid a
adbar sin ar Fionn. ar bhithin leannáin tsidhe ocus ardnuachair
ocus toraid [ms. torad] aislinge .i. Crédhe ingen Cairbre cnesbháin
ingen ríg Ciarraige luachra. in bfedrais a Chaeil ar Fionn conid í
sin bainmhealllóir ban Eirenn . ór is terc sét maithi nEirinn nár
bréc chum a dúnaid ocus a deghárais. ocus in fidir tu gá comha
íarrus ar chách ar Cael. do fhedar ar Fionn .i. gibé agá mbiadh
do dhán nó d'filidecht duan do dénam di . ocus tuarascbáil a cuach
ocus a corn ocus a cupad ocus a hian ocus a háirdleastar ocus a
rígthech r'ómhór. atá urlam acumsa arna tabairt dam ó Muirinn
ingin Deirg óm buime féin.

i6 4 * : i, 2] In Agallamh. 1 1 1

Ocus do áilsighemar [ms. áilsedhmar] in cath do'n ndula sin
[ms. donuladh sin] . ocus táncamar romainn tar trebaib cnoc ocus
carrac ocus tulach co loch cuire i niarthur Eirenn . ocus táncamar
co dorus in tsída ocus do chansam in dórd fiansa re crannaib ár
sleg nurfard] nórchrái [ms. norcrai]. ocus do éirgedar ingena
macdachta [mongbuide] || arsceimealbórdaibgrianán . ocus táinic
Crede d ar nacallaim ocus trí caoca do mhnáib uimpi. ocus do
ráid in flaithféinnid ria : is dod thoghasa ocus dod thochmarc
tháncamarne ar sé. fiarfaigios an ingen cia dar áil a tochmarc.
do Chael chróda chétghuinech ua Neamhnainn do mac ríg Lai-
gen anair. do chualamar a scéla ar an ingen gen go facamar é.
ocus in bfuil aige mo dhuan damsa. atá imorro ar Cael . ocus
do éirig ocus do ghab a dhuan : —

T urus acam dia háine . gé dech isam fíráige f

co tech Créide ní sním suail . re hucht in tsléibe anoirtuaid
A tá i cinned dam dul ann . go Créide i cíchaib Anann í '

co rabar ann fo dhecraib . cetra lá is leithsechtmain
A ibinn in tech inatá . idir fhira is maca is mnáf

idir dhruidh ocus aes ceoil . idir dháilemh is dhóirseoir
I dir gilla scuir nach sceinn . ocus ronnaire re roinn f

atá a comus sin uile . ag Créide fhinn fholtbhuide
B ud áibinn damsa ina dún . idir cholcaid ocus chlúm í

mad áil do Chréide ro clos . bud áíbinn dam mo thuros
S ithal aici a sil sugh subh . as dogníedh a blai dhubh í

dabcha glaine gairdhesca . cupáin aici is caeimescra
A dath amar dath an aeil . coilcid eturra is aein í

sída etorra is brat gorm . dergór eturra is glanchorn
A grianán ac loch cuire . d'arcat ocus d'ór bhuide f

tuige druimnech gan dochma . d'eitib donna is dergchorcra
D á ursain uainide adchí . a comla ní dochraid íí

aircet échta cian ro chlos . in crann búi ina fordoros
C atháir Chréide dot láim chlí . ba suarca isa suarca íí

casair uirre d'ór Elpa . fá chosaib a caeimleptha
L eba luchair na líne . fuil ós cionn na catháire f

dorónad ac tuile thair . [d'ór] bhuide is do lic logmair
L eba eile dod láim dheis . d'ór i's d'aircet gan éisleis í

co pubaill co [mbriocht mbjuga . co caemshlataib créduma ||
I n teghlach atá ina tig . is dóib as áibne ro chin f

nidat glasa slíma a mbruit . at casa finna a forfhuiít
D o choidéldais fir ghona . cona taescaib tromfhola f

re hénaib síde ac sianán . ós bhórdaib a glanghrianán
M adam buidechsa do'n mhnái . do Chréide dá ngairenn cái í

méraid ní bus lia a láide . mad dá ndíla a commáine
M ad áilie hingin Cairbre . nídamcuirfe ar chóir cháirdef

co nabra féin rim abhus . is mo mhóirchen dod thurus

ÍI2 In Agallamh. [165:1

C éd traigedh i tigh Créide . ó'n chuirr guroich a chéile '

is fiche traigedh tomhais . a leithet a degdhorais
A hudhnacht is a tuighe . d'eitibh én ngorm is mbuidheí

a hurscar thair ac tobar . do ghlain is do charmocal
C etra huaithne um gach leabaid . d'ór is d'airced eoimecairí

gem glaine í cionn gach uaithne . nídat cenna anshuairce
D abhach ann do chruan fhlatha . a sileann sugh suarcbrachaí

abhall ós cionn na daibche . co nimat a tromthairthe
I n uair líontar corn Cr'éide . do mhidh na dabcha déine '

tuitid isin corn co cert . na cethra habla i naeinfecht
A n cethrar út dó háirmedh . éirghit isin frithdháilemhí

tabrat do'n cethrar anunn . deoch gach fhir ocus abull
I n tí gá táit sin uile . idir tráigh ocus tuile ■

ruc Créide a tulchaib trí mbenn , edh urchair do .mnáibh Eirenn»
L áidh sunn chuice ní crodh cas . ní greas luighthe co luathbras í

co Créide cruthaig abhus . bud luchair léi mo thurus

Is ann sin ro fháietar in lánama sin ar féis leaptha ocus
láimdhergaithe . ocus do bátar ann re secht laithib ag ól ocus
ag áibhnes gan esbhaidh bhidh ná leanna ná leasaighthe orainn
acht mad inmedh eile a[r Fionn] .i. allmharaigh do bheith ac
fionntráigh . ocus tuc an inghen eirredh díleas dingbhála [do
gach] aen díob fó leith ocus do tiomn[amar céilebhradh dá
chéile]. || .

Ticeadh an inghen linn ar Fionn co bfionnam cia uainn dá
mbiaidh [ms. mbia] maith nó saith do'n ndula so. ocus rucastar
an ingen dréchta móra do chrudh lé do fritháilimh a naesa gal-
air ocus othrais . ocus is í an ingen rosbiath d'as ocus d'fírleamh-
nacht iat céin ro bás ag cur in chatha . ocus is i<na tigh do bhítís
lucht ícce ocus othrasa na féinne. ocus mar do chinn an ingen
ar mhnáib na féinne um thidhnacul sét ocus máine do chinn-
esdar a fer i ngail ocus i ngaisciudh ar trí cathaib na féinne
isin cath sin. ocus fa bét in ní dorónad lá déidhenach in chatha
.i. bádad Caeil . ocus do bhádar bethadaig eile ocus comsaegal
acu re Cael. ocus tuc in tonn amuig arna bhádud é . ocus do
riacht an ingen ocus maithe na féinne dá innsaigid . ocus do
tócbad leo é cusin tráig ndeiscertaig leth andes d'fionntráig conati
tráig Caeil ainm na trága ó sin ilé ocus fert Caeil.

Táinic an inghen ocus do shín re [a] thaeib í ocus dorigne
1 lallghuba ocus toirrse mhór. cidh dhamsa ol sí gan bás d'fa-
gháil do chumaid mo chéile in tan atát na fiadmhíla foluaimnecha
ac fagáil bháis dá chumaid. ocus atbert Créide : —

i&5 = 2 ; 165 ^ : 1] In Agallamh. 113

G éisid cuan ón géisid cuan . ós buinne ruad rinn dá bhárcí

bádad laeich locha dhá chonn . is ed cháinios tonn re trácht
L uinche corr ón luinche corr . i seiscean droma dá trén •

sisi ní aincenn a bí . coinfhiad dá lí ar tí a hén
T Tuag an fháid ón truag an fháid . dogní in smólach i ndruim cháin ;

ocus ní nemthruaige in scol . dogní in lon i leitir laeig
T ruag an tséis ón truag an tséis . dogní in damh i ndruim dhá léis í

marb eilit droma silenn . géisid dam dilenn dá héis
B a saeth liom ón ba saeth liom . bás in laeich do luiged liom í

[mac na] mná a doire dhá dhos . a bheith [is t]ros fá a chionn
[S aeth liom] Cael ón saeth liom Cael . do beith i riocht mairb rem thaebí j|

tonn do thecht tar a thaeb gel . issed rommer mét a aeb
T ruag in gháir ón truag in gháir . dognr tonn tráchta re tráigí

ó do bháid fer seghda saer . saeth lem Cael do dul na dáil
T ruag in fuaim ón truag in fuaim . dogní in tonn risin trácht tuaidí

ag cennghail um charraic cháin . ag cáined Chaeil ó do chuaid
T ruag in tres ón truag in tres . dogní in tonn risin trácht tes ;

mise do dechaid mo re' . mesaide mo ghné ro fes
C aince corr ón caince corr . dogní tonn trom tulcha léis í

mise nocha nfuil mo mháin . ó rommáid an scél romgéis
O do báided mac Crimthain . nocha nfuil m'inmhain dá éis í

is mór triath do thuit le a láimh . a sciath i ló gáidh nír ghéis

Ocus do shín an ingen re taeb Chaeil ocus fuair bás dá
chumaid. ocus do hadlaiced iat araen i naeinfhert ann sin . ocus
is mise féin ar Cáilte ro tócaib in lia fil ós a lige conad fert Caeil
ocus Créide aderar ris.

Adrae buaid ocus bennachtain a Cháilte ar Pátraic : is maith in
scél d'innisis . ocus cáidhe Brocán scribnaide. sunna ar Brocán.
scríbtar lat gach ar chan Cáilte . ocus do scríbadh.

Nír chian dóib iar sin co facadar in dírim degshluaig dá ninn-
saigid -ocus amdhabach do sciathaib donnchorcra ina nuirthim-
chioll ocus fidneimhed do shlegaib urárda órchrái re guaillib
dóib. ocus táncatar isin phupaill arraibe Pátraic . ocus tucastar a
tigerna a chenn i nucht nacmPádraic ocus ro shléchtsat do. cia
thu fcin a ógláich ar Pátraic. Bran mac Deirg mise ar in tóglách :
mac ríg Muman. cid um a tánacais alé ar Pátraic. fiannaigecht
do b'áil dam d'foglaim a naeimchléirig . ór [do chuala] óclách do
mhuintir Fhinn do [bheith i]t farradsa ocus do b'áil lem [fog-
laim] || dúird fiansa do dénam aige.

Atchluini sút a anam a Cháilte ar Pátraic. atchluinim ar eisium.
maith a Bhrain ar Cáilte : cinnus dogníthí féin fiadach. iadmait
mon tulaig nó mon carn nó mon caill maigshléibe . ocus bímít re
hedh in chaemlái i ndegaid an fhiadraidh ocus marbmait fiad

I

H4 In Agallamh. [165^:2

fecht ann ocus fecht aile téit uainn. ro cháiestar Cáilte ann sin i
bfiadnaise Pátraic co dérach dobrónach cor bo fliuch blái ocus
bruinne dho.

Is ann sin ro éirig Pátraic ocus Cáilte in Hon' ro bhátar do
shluagaib co cenn fhebhrat sléibe cáin suas . ocus is amlaid do
bhí suidiugad an inaid sin arráncatar trí glennta imon sléib ocus
loch eturra . loch bó a ainm . ocus osmetal ainm in tsléibe . ocus
cnoc na haeire allaniar do'n loch . ocus finninis ainm in chnuic
airtheraig . ocus cnoc maine ainm in chnuicsea. ocus ann so do
bhí in brécaire daimh .i. liath \ms. luath] na trí mbenn . ocus
téiged ó'n féinn idir choin ocus duine re ré secht mbliadan fichet.
ocus ro marb óclách do'n fhéinn é ocus is mise in tóciách.

Ocus do éirig Cáilte iar sin ocus do chóraig a mhuintir immon
loch anair ocus aniar andes ocus atuaid . ocus deisidh Pátraic ina
shuide conad suide Pádraic ainm an inaid sin i cenn fhebhrat sléibe
cáin. ocus tócbais Cáilte a shuasán selga ocus fiadaig ocus fian-
choscair ós áird ann sin . ocus ro léicestar a trí barannghlaeda
badbda as . co nach raibe i comfhocraib ná i coimnesa dho
fiad fódilmain i maig ná i móin ná i maigshléib ná i coill gan
techt ina ruamannaib róretha co ndechsat dá ninfhuarad tar éis a
naistir illoch brígach bó ina bfiadnaise . cor ghab gráin ocus egla
ocus uaman iat resin fidhrén ocus resin fothram adbal sin .1. re
damaib alltaide ocus re heilltib ruada róimhera ocus re torcaib
taebtroma . ocus ní mór nach muirbfidís [i cétóir] iat le fad a
retha ocus le scís anála. || ocus ro leth in sluag imon loch . ocus
ní dhechaid éloidech beo as do'n tseilg. ocus do roinnset in
tselg . ocus ráncatar ocht cét chum ronna acu, tabar dechmad
in fhiadaig dúinn ar Beneoin. nír éscaid le Bran mac Deirg in
chuid ráinic do féin do roinn re nech.

Gabus galar ina \ins. ana] broinn mac ríg Muman. do lám air
so a naeimchléirig ar Bran. dar mo bréithrr ar Cáilte nó go tarda
a luach uait ní raga. gá luagh ar Bran. uair as at broinn atá in
galar táirr gacha bó ocus gácha muice ocus gacha caerach uait do
Pátraic do'n naeimeclais co bráth. dobérsa sin ar Bran ocus dobéra
mo mhac am diaid . ocus do chuaid sin i ngnáthugad ac feraib
Eirenn ó sin imach . tuc iar siri Pátraic a láim ar broinn Brain
meic Dheirg ocus ba slán fó cétóir.

Imthecht againn budest[a] ar Cáilte. gá conair sin ar Pátraic.
is cumain lemsa a naemPátraic nach lémdáis sluag náit sochaide
suide ar na trí tulchaibsc le ceisd tuaithe dé danann : —

i66 : 1] In Agallarnh. 1 1 5

Cáilte cecinit.
C umhain lemsa trí tulcha . atáit gan aes gan urchra í

do reithed liath na trí mbenn . ó atá imell co himell
C umain lemsa trí cella . robsat dúine deigthenna í

nf bíodh guth cluic inntib thall . meince snaidm druad na timcheall
I s Cáilte féin m'fírainmse . robsam cenn féinne finne í

nocha dénmais díghairse . ac tairimthecht an glinne
N í fhuilnged Fionn fiannamail . ín tan ro bhúi ina bethaidf

bennán baeth ac búiredaig . ós cionn a longphuirt lethain
M ise is Flann mac Failbe . dergmais mór laech do laigne í

is í so mo chubhus tra . mór cath asam cumainsea

Ocus imthigid in sluag cona noirib selga forro.

Déchain ro déch Cáilte dá láim chlí do'n tsléib conacca dúnad
ocus degbaile. mo chubus ámh ar s[é] nír aithnid dúinn dúnad
ann sú[t] . ocus dénam chum in bhaile a[nunn] ar sé.

Ia[r sain] || táncatar rompa chum an dúnaid ocus ro b'ingnad
leo gan slóig gan sochaide d'faicsin ann acht naenbar banmhogad
ocus triar fermhogad. tángatarsom i ngrianán deirrit do bhí isin
bhaile ocus dá mnái isin grianán ocus siat ac cái ocus ac toirrse.
ocus ro fiadhaiged ocus ro fritháiled iat . ocus ro benad a nerrada
aistir ocus imthechta dhíob . ocus do fiafraig Cáilte díob cia an
dúnad . dúnad dá mac ríg fher muigi so . Lochán ocus Eogan a
nanmanna. cid um a bfuiltí dubach dobrónach ar Cáilte. a adhbar
againn ar iatsan : ag dís derbbráthar atámaid ocus dá deirbsiair
sinn féin . ocus do chuatar ár fir do thabairt ban anocht ocus ní
fhuil d'ár bfuirechne isin dúnad acht co toirset ár bfir ocus mná
nuaa leo. ocus déchain ro déch Cáilte secha i niarthar na bruidne
confaca in ríglia cloiche ro bái ag óclách grádha d'Fionn .i. ac
Senach mac Mhaeilchró do shenmuinntir Fhinn meic Chumaill.
ocus is amhlaid ro bái in lia sin ocus inneoch thuc Fionn do
thuarasdal do .i. trí caoca uinge d'ór ocus trí caoca uinge d'aircet
ocus trí caoca uinge d'fionndruine ar ndúnad in lia cloiche sin
impa.

Is ann sin adubairt Cáilte risna mnáib : gá luag dobérad sib dam
dá ndernainn bar bfurtacht ocus bar bfóiridin ocus dá tucainn bar
bfir féin chugaib ar gcúl. dá mbiad [ms. mbeth] ar doman againn
luag bud áil let ar siat dobérmáis duit é. atá imorro ar Cáilte : in
ríglia cloiche út i nimell na bruidne. dursan duit a rád ar siat . ór
do bhátar mórshochraide na críche agá córugad isin baile adtá.
ocus ró búi a nobair ina [ms. ana] córugad ann gia ro fhédtása
at aenar ní dhi. mise féin as mellta dhe sin ar Cáilte muna

I 2

1. 1 6 In Agallamh. [166 •. 2 ; 166 b ■. 1

bfédar [ms. fhédur]. rachaid uainn duitse sin co mbennachtain
ar na mná.

Táinicsíum iar sin as in mbaile amach ocus tuc lán a glaice
deise do losaib síde sainemla leis do b'aithnid do ag rígnaib ocus
ag rómhnáib na féinne . ocus tucas[dar do] na mnáib ocus ro
fhothraicset iat as [na losaib] sin . ocus tuc sin a ngrádh ar a
bferaib féin [cor léicset ar c]úla arís na mná thucsat leo || . ocus
tugad an lia dhosan ocus atbert Cáilte : —

A lia bhelaig átha hí (ocus araile).

Ocus do bhí Cáilte annsin maighin sin ocus [ro f]restlad ocus
ro fritháiled co maith é . ocus do [é]irig d[o] mochtráth arna
mhárach ocus tuc ta[rraing do'n] lic chuige do lár thalman.

Ocus táncatar rompa co finntulaig risanabar árd Patraic andiu
airm arraibe Pátraic . ocus do fiarfaig Pátraic : cáit a rabadais
aréir a Cháilte . ocus ro innis do in scél ó thús co deiredh. ocus
nír cian do bátar ann co bfacatar in móirsheiser dá ninnsaigid :
can as a táncabair a óga ar Pátraic. a cúiged Connacht atuaid ar
iatsan. cid ro imluaid sib ar Pátraic. ar do chennsa ó mhaithib
Connacht a naeimchléirig d'ár mbreith ar do shoiscéla idir fhior
is mnái. adubairt Pátraic : ní cóir fuirech ar an eclais gan a siled.

Do gluais Pátraic cona muinntir ocus táncatar rompa andes tré
medhón Muman . ocus do Luimnech nuladh . ocus i [fio]dh na
cuan re [a] nabar in chretalach . ocus i sliab oidid [ins. uighi] in
ríg . ocus i sliab Echtge ingine Nuadhat [tns. nuadha] aircetláim.
ocus do chuaille Chepáin i nEchtge airm a torchair Cepán
mac Mórna . ocus do loch na bó girre risanabar loch Gréine
ingine Finn. ocus i mbreicthír risanabar tír Máine isin tan so.
ocus do loch linnghaeth re a nabar loch cróine. is ann sin ro búi
Muiredach mór mac Fínachta rí Connacht ar cionn Pátraic . ocus
ro srethad a phupall ós Pátraic cona chléirchib . ocus luidset
maithe chúigid Chonnacht chuige ann sin . ocus sléchtait do
Phátraic ocus tucsat a cinn ina ucht.

Dála Pátraic imorro táinic amach as in pupaill ocus suidis ar
an bfirt fotbaig . ocus lúíd Cáilte.leis ocus ráidis : ann so a anam a
naemPatraic tucastar Oscar a chétchath. gá hadbar bái aige ar
Pdtraic. ní annsa ar Cáilte : um Néim ingin Aeda duinn meic
Fcrgusa finn ingin ríg [Ulad] ro snadhmad d'Aed mac Fhidaig
meie [Fhionntain ocus tucadh] í do rnae ríg Connacht . ocus ní
raibhc sé líon catha || d'Oscar ná do'n fhéinn nó gur sired uaidh

i66£ : 2] In Agallamh. 1 1 7

sochraide shlóig ar Chormac ua Chuinn ar ríg Eirenn. ocus do
chuir Cormac ceithre cúicid Eirenn lais do thabairt chatha do'n
fhéínn . ocus do radad an cath imon ningin isin maigin sin . ocus
ba hiat so céitghníma Oscair isin cath sin amail adubairt Fionn: —

E irig suas a Oscair . ro fes is tu in bunad

gid lór méid na ndaighfer . dingaibh dinn cét curad
éirig trítha is tarrsa . gursat maela a méide
geib sciath engach uaine . geib cloidem co ngéire
geib sciath is géib slega . o'n arm niad rotruba
geib lúirig rotmela . nár máided do thuba
is mór an gníom damsa . i bfiadnaise fhiadan
derlagadh mo náidhen . i cionn a nái mbliadan
ní thicfa is ní tháinic . bhud fherr lám na luige
is ní fhuil crann sleige . as sia do ria i nduine
mairg gus tibre a shide . le cloidem go ngéire
ó thic ferg a láime . an fhírghairg ar néirge

Is ann asbert Cáilte: —

C éitghníma Oscair co mbuaid . rí Ulad gusan narduailH

ocus rí Laigen gan acnt . ocus rí cróda Connacht
I s dorála chuige iar soin . Aed mác Fhidaig meic Fhionntoin í

ocus fácbais é gan chenn . ní gnáth an comhrac coimthenn
A ed donn mac Fergusa finn . rí Ulad gusan imrinní

a los scéith is cloidim cruaid . do marb Oscar i naenuair
B aedán mac Firnairb co nim . do ba rí lonn do Laignib-Í

do mharb gér lór a cruaide . re hathlad na haenuaire
A chomdalta caem críonda . Oscar álainn inríogda í

Linne mac Ligne go nglonn . do mharb Oscar i nimroll
T áinic d'féchain in chatha . Niamh an édaig ildathaí

mebhais in cath ina cenn . rnarbtar in rígan róithenn
A deirimse ritsa dhe . a Phádraic co bfírinne í

ro ba mór a recht ríogda . nír ba chert a chéitghníoma

Adrae buaid ocus bennachtain a Cháilte ar Pátraic ocus caidhe
Brocán . scríb[tar in] scél út lat gombud gairdiugad || do fhlaithib
deirid domain é . ocus do scríb Brocán.

Maith a anam a Cháilte ar Pátraic : cia in fertsa ar in tulaig ar
atám. ní 'annsa ar Cáilte : óclách d'fiannaib Eirenn fuair bás ann
so .i. Airnélach mac Adhmalláin mac ríg Laigen. ocus táinic fer
dána le duain do ann so ocus do ghab a dhuan : maith a anam a
f hir dhána ar eisiumh léic cáirde dam nó go rabat mo sheoit ocus
m'innmusa am fharrad. dar mo bhréithir ámh ar an fer dána ní
léiciub gan.do ghlámad ocus t'aerad isin ló andiu munbam \ins.
munbá am] buidech. mar atchualasom [ms. seom] sin tug a
aigid re talmain ocus nír thócaib a ghnúis ncS go bfúair bá^ do

u8 In Agallamh. [167:1

náire . ocus do múiredh in tulach thonnghlas so air ocus ro
tócbad a lia ós a chionn . gurab ris atá do dhruimse a naemh-
Phádraic. nemh uaimse dho ar Pátraic i lógh a náire . ocus a
thabairt a péin. ocus táinic a anam a péin isin uair sin go raibe
ina cholura ghel ar in cairthe cloiche ós cionn Pátraic.

Cia atá isin chionnsa thes do'n tulaig a Cháilte ar Pátraic.
Sálbhuide mac Feidhlecair mac ríg Muman fuair bás ann i nde-
gaid fhi.ada síde . trícha con ocus trícha gilla ocus trícha óclach.
ocus ro múiredh in tulach orro . ut dixit Cáilte : —

'A tá isin chionnsa thes . mac Sálbuide na néicesí

ní háirimthi mar mháin bhic . caoca conghlann fionnaircit

Do bud maith linn ar Benén na seoit sin d'faghbáil. foghéba-
sa sin ar Cáilte . ocus ro oslaic in fert ocus do bhí lán crainn a
shleigi d'failghib ann. tucais nemh ar a náire do'n fhior ó chian-
aib ar Beneoin ocus tabair nemh ar a shédaib do'n Óclách eile úd.
dobérthar ár Pátraic.

Is ann sin do fhiarfaig Pátraic do Cháilte : créd do díthaig sib
uile in bar bféinn ar sé. in dá chath tucsam fá deired ar Cáilte .i.
cath gabra ocus cath oliarba. trí catha do chuamarne do chu.r
chatha innbir ollarba ocus ní thóracht acht sé cét uainn as . ocus
nír cheis menma Fhinn ar an bféinn riam co sin i gcath ná i
gcomhlonn. ocus tuc dá úidh an uair sin esbada na triath ocus
na tigernad ocus na curad ocus na caithm/led ocus an aesa grada
do thuit isna c[athaib sin] : —

F innaidh dún in líon atám . ní meisde nech uaib [a rád] í

co finnam sunn líth go ngal . in lia dhúinn n[á dhóib sin chath] ||
E cóir d'Fathan tachair frim . mór lá ro leasaiged limí

ní do deoin Luigdech meic Con . do thaichérad frim Fathon
I s lesc liom tachar do'n tres . giamad lim no ricthe a les í "i

mo chéim as céim co nglaine . go dubthor dháil nAraide
O chtar is sé fichit fer . doneoch ba dingbála dam í

do marbad ag árd abla . fá Donnghus mac Lánamna
T rí cét cath do chuir in fhiann . itir tuaid is tes is tiar í

nochar chuirset riam co sé . énchath as mó égcáiné
A n lucht sin do chuadar dínn . no dhingébdais a dhá lín í

andiu dá mairdís ar magh . ní hé Fathan nach finnfadh

Adrae buaid ocus bennachtain a Cháilte ar Pátraic.

Is ann sin ro fiarfaig Cainén mac Failbe meic Fhergusa meic
Eogain mhóir do Cháilte : cáit ar marbad Oilill ólom mac mogha
Nuadhat. freagrais Cáilte sin : marb é do chróbainne chumad i

167:2] In Agallanih. 119

mulluch sléibi Claife thes . ocus is marb Sadb ingen Chuinn do
chumaid a meic mórghrádaig .i. meic con i Temraig ar Cáiltc.
cáit ar marbad Férchis mac Comáin éices ar Cainén. urchar ar
sé tuc Ael mac Dergdhuib do bhior chruaid chuilinn i mullach
sléibe crot do dham allaid gur mharb Fairchis de. ocus secht
meic áille Aililla ar Cainén : cáit a fuaradar bás. Béine brit ros-
mughaig iat i cath mhór mhuige Mucrama ria mórshochraide
meic Con. áth íssel ar mag mínadbul cid diatá ar Cainén. Connla
derg a cnuc dhen ro ghonasdar Fiacha muillethan mac Eogain
ann . ocus áth'tuisel de sin é . ocus atbert: —

A th tuisil ainm an átha . do chách as fios fírfhátha í

tuisel tuc Connla cnuic dhen . ar Fiacha maith muillethan

Ocus cath samna ar Cainén : cia lasa tugadh ocus cia thorchair
ann. # Cormac cas mac Aililla óluim tucastar é d'Eochaid abh-
ratruad do ríg Ulad atuaid . ocus do thuit ann Eochaid abratruad.
ocus do buailed Cormac cas ann . ocus ro búi trí bliadna déc ocá
leighius ocus a inchinn [ac sijled ocus sé i ríge Muman ris sin.
ocus dorónad dúnad [ocus degbaijle aige ac dún ar sléib . ocus
is amlaid ro bái [in dúnad s]in ocus lochtopar grinn glainide ar
lár an [dúnaid] . ocus dorónad rígthech rómhór aige imon || tip-
rait.. ocus ro sáidhit trí liagána cloiche uimpe ocus ro suidiged
leabaid in ríg ocus a cenn siar idir na trí huaithnib cloiche sin.
ocus óclách gráda dá mhuintir ag tabairt uisce a cuach nó as
sithal ima cenn. ocus fuair bás iar sin ann gur cuired fó fhochlad-
aib talman é isin dún sin . ocus is de sin atá dún trí liacc d'ainm
fair ar Cáilte . ocus is é sin in scél ro fhiarfaigis díom a Chainéin
ar Cáilte . ocus adubairt Cáilte in láid : —

A ibinn gid in dúnsa thair . risanabar dún eochair :

is áibne fós o thic lá . luige Sadba is Oilillá
M arb Sadb do chumaid meic Con . rogaeth Ferchis d'aenurchor ;

>-do'n fhairinn ina fharrad . marb Ailill do thámghalar
B a marb Eogan mór gan meth . i cath Mucrama maeithnechí

borrshlat ro las ó ghnímaib . marb Cormac cas d'fuillídhain
G oin Fiacha muillethain mas . meic Eogain go nairechas f

lór a sholma ro bái tan . ro gaet Connla ac áth lethan
C ath samhna ro ládh ann sain . ann ba raen madma ar Ulltaib í

do buailed Cormac san cath . do marbad rí na nUUtach
T ángadar a chneda ris . re mac ríg fega fidhlis í

gilla nár ba dimbuan blad . usce infhuar no fhóiread
G ach lá do théiged fó'n es . mac Oililla Cormac cas í

an les dia mbí do ba ghar . dul fó es maige mórghlan

120 In Agallamh. [167 ^ : 1

D o luid as co dún ar sléib . co dún a athar budéin :

ro sáidtea trí liaga lais . d'ionnfhuarad a chinn chaemchais

D o na trí liacaib atciat . aderar ris dún trí liací

is é a ainm ó sin alé . tar éis Chormaic chínn chlairé

M arb mac ríg Muman iar soin . do chnedaib is d'fuillídoin í
ro adhnacht san dún glan grinn . i leabaid ionnfhuair áibinn

Dála Mhuiredaig meic Fhinnachta ríg Connacht ro bói mac
grádach aige .i. Aed mac Muiredaig. ocus ro fuacrad imáin ac
macraid chóicid Ch[onnacht] in tan sin ocus ruc Aed.mac Muir-
edaig sé [báireda] ar an macraid gan nech dá chuid[iugad. || ocus
ro shuidestar iar»sin . ocus ro ghab slaedán tiughmaine tromghal-
air é bcus fuair bás ann sin. ocus ro hinnisedh dá mhuinntir sin
ocus dá mháthair .i. Aife ingin ríg Ulad . ocus dorónad nuallghu-
ba mór ag mnáib an chóicid do bhás in macáim sin . ocus adu-
bairt a mháthair a thabairt i nucht in táilchinn ,i. in tí dar thidlaic
dia Eire uile ocus comas lesaigte cháich innti. is imdergad mór
lemsa sin ar rí Chonnacht munbud [tns. bhudh] deoin do féin é.

Is ann sin do cuas ar chenn Pátraic as in pubaill arraibe rí Chon-
nacht cona slógaib . ocus in mac marb ann ocus brat corrtharach
thairis ocus culpait chaem chorcarda ina thimchioll. ocus adu-
bairt a mháthair ocus a trí comdhaltada ocus a deirbshiur cumad
marb-dá chumaid iat . ocus ótchuala naemPátraic sin ba truag
lais ocus táinic a chraide forro.

Is ann sin tucad loingsithal bhánóir chum an chléirig ocus a
lán d'uisce innti . ocus coisercaidh in tuisce ocus tucadh i cuach
féta fionnaircit an tuisce. ocus éirghis an naemchléirech ocus
tócbais in chulpait caeim corcorda . ocus tuc trí bainne do'n uisce
i mbél Aeda meic Mhuiredaig . ocus in tres loim tuc ina bheol ro
éirig óghslán ocus tuc a láim dara agaid ocus do éirig as an im-
dhaid amach. ' ocus ba subach somenmnach na slóig de sin . ocus do
chreitset do dia . ocus tucsat a cinn i nucht Pátraic . ocus tucsat
a comas ó bhiuc go mór do. ocus do bádar ann sin re hedh na
hoidche [ms. hoighthi] sin . ocus ro fhácbatar in baile arna
mhárach. ocus táncatar na slóig uile rompa i ngannmagh ris-
anabar magh Finn isin tan so . ocus i tóchar an bhanchuire re a
ráidter tóchar Finn isin tan so . ocus lám dhes re ros na fingaile
re anabar ros comáin isin tan so .i. nái meic Uair meic Idhais
ocus ro marbsat a chéile ann conad de aderar ros na fingaile ris.
ocus do ráith Ghlais re anabar ráith Brenainn. ocus ro sáided
pupall ríg Chonnacht ann sin . ocus do riacht Pátraic ocus Cáilte

I IÓ7 b : 2 ; 168 : 1] /tf Agallamh, I 2 I

ocus ro shuidset ar an flrt fótbaig ós or na rátha . [ocus táin]ic rí
Chonnacht co líon a shlóig ocus suidit i farrad || Pátraic ocus
Cáilte.

Is ann sin ro fhiarfaig Muiredach mac Finnachta do Cháilte :
cid diatá ráth Ghlais [ms. ráith] ar in ráithsi. adérsa rit ar Cáilte :
Glas mac Dreacain mac ríg Lochlainn táinic cúic catha fichet do
ghabáil ríge nEirenn (sic) . ocus is ann tángatar go cathairDhaim
dilenn risanabar dún rosarach . ocus is ann bái Fionn mac
Cumaill i nAlmain laigen in tan sin. do fiafraig Muiredach do
Cháilte : cid' fá tucad Almha uirre. freagrais Cáilte : óclách do
thuaith dé danann do bí isin brug braenach brecsholus . Bracan
a ainm . ocus do bí ingen i nóighe aige . Alma a hainm. ocus
tucastar Cumall mac Trénmhóir i . ocus ba marb do bhreith
mheic do Chumall í ocus ro múired in tulach tonnghlas so
thairrsi . gurab uaithi ainmnigter an tulach . ocus tulach na
faircsena a hainm co sin. nó Alma ainm an tí ro ghab re linn
Neimid. nó dana Nuada drái doróine dún ocus dingna ann
ocus do ghab almain do'n dún . cunad de atá Alma. ocus
adubairt Cáiltc: —

A Ima laigen lios na fian . baile ar ghnáthaig Fionn fírfial í

atá sunn do réir gach shin . an ní dia fuil in tainmsin
A lma ainm an fhir do ghab . re linn Neimid co nertbladf

marb thall san tulaig uaine . do thám obunn énuaire
O clách d'feraib bolg nár bhaeth . Iuchna ba hainm do'n óclaechí

ba lán an dún tiar is tair . dá éidib is dá almaib
L uidset a táinte le tart . d'ól uisce chum na tiprat '

glecsat le trumu a tarta . gur fhácsat a nadarca
D' adarcaib na mbó mbrec mbán . ro fhágsat imon uarán í

is de fhuil ann sunna na . adarc bó adbal Iuchna
C óic ingena ac Iuchna ard . con óclách ghasda gléghargí

is uathaib sin leth i fat . gach ferann mar do ghabsat
C armann i carmann nach mín . gá mbítís báird [sel] combríg í

ben Trega ina thig treorach . [nír bh'í] ben ná haithgeonadh
M ag life [ar lí an óir] . |f gun ógmhnái gasda gelmhóirí

dar lem ní senchas soeb so . san cúiced ingen Almo
N uada drái ba gilla garg . dorónad lais dún dronard í

i nAlmain go ngloine ngrinn . do shonnach a dhúin díghainn
A einghel an dún dreimnib drenn . mar do ghabadh ael Eirenní

do'n almain tuc ó a thaig . is de atá Alma ar Almain

Is maith do hinnisis an scél sin a Cháilte ar Muiredach mac
Finnachta.

Is ann do bámarne ann sin ar Cáilte i nAlmain laigen ocus

1 2 2 In Agallamh. [168 : 2

ráinic fios na loingse sin chugainn . oc'us is í tuc an fios sin léi
[ms. lé] Sprédh aithinne ingen Mughna mucraesaig bainechlach
ríg Eirenn. ocus do gairmed a bhainechlach chum Finn do thinól
ocus do thoichesdal fhiann Eirenn ocus Alban . ocus do thinóil
Cormac ua Cuinn tuatha Temra ocus buidne Bregh ocus mór-
shochraide bfer nEirenn . ocus táncatar cúic catha fichet cusan
mag'so. ocus dorónad crannchar (sic) idir in bféinn ocus aes na
trebhaire cia díob dá roised do thabairt an chatha do ha hallmar-
chaib . ocus ro siacht do'n fhéinn in cath do thabairt ar tús.
tucad in cath gach lái co cenn sechtmaine ocus ro marbad cúic
cét déc d'allmarchaib ocus d'éirenchaib . ocus tucad in mórchath
iar sin ocus torchair Glas le [Fionn] mac Cumaill ocus torchratar
a secht meic leisin féinn. ocus trí caoca óclách do chuamairne
mar aen re Fionn do chur in chatha . sin ocus do thuit caoca
laech. la gach nech uainn. ocus do chuamarne triar ócMch do'n
fhéinn mar aen re Fionn isin phupaill arraibe Glas mac Dregain
ocus fuaramar nái nuaitne óir ann . ocus an tuaitne ba lugha
díob ba chommór re cuing nimechtair. ocus ro fholchamar isin
móin ruaidse do'n taeib tuaid do'n ráith iat . ocus do cuiredh
Glas mac Dreacain fó thalmain ann sc . conad uaidhe atá ráth
Glais ar in ráith so.

Adrae buaid ocus bennachtain a Cháilte ar Pátraic : is maith an
scél do innisis dúinn ocus scríbtar an scél út lat a Brocáin . ocus
do scríb Brogán. ocus do bádar ann sin re hedh na haidche sin
ocus do éirghetar co moch arna mhárach [ocus t]áncatar rompa i
ré carpait Fergusa fris[ar]áidter imaire meic Chonrach isin tan
so . ocus do chnuc [na] ríg frisanabar uarán nGarad. ocus do
gabad || sosad ocus longphort leo ann ocus do srethad a phuball
tar Pátraic . ocus do chan a thrátha ann sin ocus do bennaig an
tulach taebálainn togaide ocus do ráid : bud'hí so an tochtmad
relec dhéc bhus dile lem i nEirinn. is edh as doilge ar rí Chon-
nacht gan uisce i comfochraib di. mad deoin do'n dúilemain ar
Pátraic biaid uisce ann so.

Is ann sin adracht Pátraic . ocus benn cairrge adchonnaic i
nimeal in bhaile táinic dá hinnsaigid . ocus sáidhis a throsdán isin
carraic gur ben re grian ocus re grinnell. gur mebadar trí sreba
d'uisce eocharghorm as in carraic. fácbála ar in tiprait a naem-
Pátraic ar Beneoin. coimge go cenn nómaide do gach nech ibios
a huisce ar Pátraic . ocus uisce Eirenn uile do dhiobugad fó trí re

i6S4:i] In Agallamh. 123

deired an domain tré mhóid in dúileman ocus Eire do leasugad
as in tipraitsi . ocus in tuiscese fó trí do thabairt chum duine ocus
ní fhuil aincis nach fóirfe.

Innis scél dúinn a Cháilte ar Pátraic. innésat ar Cáilte scél im
a tarmairt fianna Eirenn etir choin ocus duine do mharbad ar an
tulaigsj adtái .i. Guaire goll ocus Flaithes faebrach dá ghilla
imairchthe fidchle Finn . ocus táinic óclách d'imirt fhidchle re
Guaire ar an tulaigsi .i. Fionn bán mac Bresail mac ríg Laigen.
imératsa gell friut ar Guaire goll. crét in gell ar Fionn. trí uinge
d'ór ó chechtur againn ar Guaire. ocus is amlaid do bí Fionn
bán is é an tres fidchellach as ferr do bí isin féinn é .i. Fionn mac
Cumaill ocus Diarmait ó Duibne ocus Flaithes faebrach gilla na
fidchle. ocus do imredar an dias sin re trí lá ocus ní ruc Guaire
énchluiche ris sin ocus do thuit a ghell uadha . ocus tucastar ail
ocus aithis ar an óclách eile ocus adubairt nár ghilla i ngillaigecht
é . ocus nár óclách i nócláchus . ocus nár ghaiscedach i ngaisced.
ocus tócbus Fionn bán in láim ocus tuc dorn do Ghuaire co tuc
trí cláirfhiacla as a charpat uachtarach . ocus do tarla ina luighe
ar chlár na fldchle. innister [sin d'Fionn] ocus adubairt Fionn
bán [cona mhuintir do mharbad]. dom bhréithir ar Oisín ní
muirbfider acht ra[chaid i mbreith] Cháilte ocus Diarmata í
Dhuibne ocus Fherfgusa fhinnbeoil .i.] || ollaim na féinne duitse
a Fhinn. ocus rucsat an triar sin a mbreith .i. áit a gcomraicfise
ocus gilla Finn bháin tabairse dorn do . ocus rachaid ascaid duítse
leis .i. uinge d'ór ó gach tháisech féinne d'fiannaib Eirenn . ocus
dorónad síd amlaid sin acu.

Ocus i cionn fichet bliadan tángamar go coill coiméda i crích
ua Tairrsigh laigen risaráidter druim criadh isin tan so. ocus do
chuadar an fhiann do sheilg . ocus do fhácbatar óclách do'n
fhéinn ac coiméd in banntrochta dar bo comainm Garad mac
Mó'rna . ocus is amlaid do bhí Garad ann sin ar techt urmhóir
a aeise ocus ar marbad a bhráithrech. ocus adubratar na mná
risseom : maith a anam a Gharaid in áil letsa fidchell d'imirt
frinne. ní háii imorro ar eisium. cid ón ar an banntracht. láithe
naen do bámarne ac tulaig na r/g ocus ag loch an eoin i cúiced
Chonnacht . ocus do innis an scél dóib ocus is é so é a naem-
Pátraic. ocus adubairt ben díob nach uime do fácbad Garad
inár farradne do dhénam theined dúinn ocus d'imirt fidchle rinn.
uair do chuaid ar a lúth ocus ar a lámach ocus luighe aeise dho

124 In Agallamh. [168^:2

in luighe adtá. d'ár mbréithir ar Garad is glór ban mbidbad sin.
ocus gid fada do beinnse i coimlenmain na féinne nírsat caraid
bunaid damsa iat.

Is ann sin ro addá theinid móir isin mbruidin ocus ro dhúin
na secht ndorais búi uirre . ocus táinic féin amach ocus tuc a airm
leis . ocus adubairt riusan an senrann: —

A mhná áille féinne Finn . imridse féin bar bfidchill í

sibse sósar in ríg ghlic . mise senóir sen m'imirt
B ruth aeise orm snas ár sin . am comaes re bar naithribí

is áithe cach ndelg as so . im chomaeis ár comchluicheo
C umain lim lá ag loch an eoin . ní maith senóir gan seinsceoil *

dá tarmairt a nár uile . tré imarbháig énchluiche
D o bí Guaire gilla Finn . ag fáithimirt ar fidchill í

ocus Fionn bán mac Bresail . dá tarla dóib imresain
D o b'ferr [d'imertach] Finn bán . iná Guaire a glais bemann !

ruc Fionn bán cetra cluiche . ní ruc Guaire [acht énchluicjje]
[F ásaid ferg mhór] i nGuaire . re mac Bresail bratuaine í

do ráid olC [darírib ris . tré]na beirt ndírig ndílis ||
B a mór imnáire Fhinn báin . is tócbaid go luath in láim í

gur ben tar bél Guaire gloin . dorn ó mhac bhuadach Bhresoil
E irgit suas an fhiann amra . fhial oscarda fhírchalmaí

saeth leo gilla na flatha . do bhualad tré drochfatha
E irgit suas fianha Finn bháin . is fiann mheic Chumaill d'énláim í

fiann Cháilte fiann Chonáin chain . fiann Oisín fiann Fherdomain
I s ann adubairt Fionn féin . déch amuich a mheic mhóirthréin '

cid má fuil ferg na féinne . crét adbar a coiméirge
G uaire do ghillasa a Fhinn . óclách do bí fót fhidchill í

ní maith in tadbar dá fuil . a marbad do mHac Bhresuil
G abtar mac Bresail ar Fionn . ná gabtar comha dá chionn '

ní bud comairce dho dhe . Diarmait Oisín ná Caoilte*
D ar do láim a Fhinn go nglóir . dar th'uaisle is dar th'onóirí

ní muirbfiter mac Bresail . ó tarla ina imreasain
A athair oiris gut chéill . a mheic Chumaill ar Oiséin 5

breth dírech as dú do fhlaith . is ní briathar bhacgalbhraith
G id sinne no biadh gan chosc . díotsa dlegar ár tecoscí

tabair fód déid fis do mhér . ná beir luaithbreith ar leithscél
G abtar Faelchú mac Fir chruim . gilla meic Bhresail bharrthruimí

mad do marbsan Guaire glan . marbtar latsa féin Faelchon
T iagmait i ndegaid Fhinn bháin . ó mac Chumaill einechnáirí

co tucsam mac mBresail linn . co rígféinnid fhiann Eirinn
D o fhiafraig Fionn d'Fionn aile . Fionn mac Cumaill almaineí

créd má raibe do Ghuaire . ar nimthecht ar nanbhuaine
G uaire do ghilla a Fhinn . bachlach do bí fád fhidchillí

táinic trí maitne muiche . romgrennaig fá enchluiche
R ucas cetra cluche ann sain . ar Ghuaire mac Bheobertaig '

romloisc in uair fa lonn leis . tré fheirg ocus tuc aitheis

i69 : i] In Agallamh. 1 2 5

rat orum aithistenn . i bfiadnaise fhiann Eirenní
nírbam gilla nírbam laech . tan ba hairc nírbam óclaech

T ócbaim mo láim ndírig ndeis . nocha ndernas ann éisleis í

do radas dorn dar a bhól . ní innisim acht fírscél
B ennacht do'n láim do rat dó . ar Oisín ní him[argó] í

do ghillasa a Fhinn na flath . ní gan fáth [fríth a marbadh]
M una maithi in dorn co daith . ícfaiter rit a [rígflaith] í

rotfia screbal óir gach fhir . olc dia [mbítheá gan chluinsin] ||
D óig dámad maith letsa sin . a nolc do chosc ót ghillibí

Guaire Comán Saltrán seng . ag imdergad fiann Eirenn
G uaire do imderg Fionn bán . Glas d'imdergad do Chomán :

mó gacrrscél Saltrán solam . do rád uilc re Ferdoman
F ionn mac Bresail ó ráith chró . mad thuc dorn dod ghillasóí

tabair a fhlaith na corn cain . dorn do gilla mheic Bhresail
B eir mo bhennacht éirg dot thaig . ar Fionn re Fionn mac Bresail í

luach a ndubairt Guaire féin . dligid sáirbriathar sáirbéim

1 s í ascaid iarraim ort . a fhlaith na fiann faebarnocht í
nárab bés ó andiu co bráth . gilla d'fuigell re hóclách

T ucsam luighe lám do láim . fiann meic Cumaill einechnáirí
nach lémadh beith i bféinn Fhinn . gilla nach tibredh uirrim

M ise as gilla dháib anocht . urraim uaim dáib a bhanntrocht í
tucas fóm bhréithir dhegláich . nach trotfainn re hingenráidh

G id cian do'bheimís maile . a bhanntracht Fhinn almaineí
céin bus cumain lim rem lá . ní imérsa rib a mhná

Adrae buaid ocus bennachtain a Cháilte ar Pátraic: is maith
an fios ocus an forus sin tfo innisis.

Ocus do éirghetar in slógh rompu do charn Fhraeich meic
Fhiodhaig ocus táinic Pátraic suas isin cnuc. maith a anam a
Cháilte ar Pátraic: ar chreidebairse do ríg nime ocus talman nó
an fedabair a beith ann etir. frecraidh Cáilte sin : ro fitir in flaith-
féinnid ar Cáilte . ór ba drái ocus ba fáid ocus ba flaith é. ocus
do thuicemarne uile co raibhe dia ann tré urchra aenoidche ad-
chonncamar. crét an urchra sin ar Pátraic. teglach mór bái ag ríg
Eirenn ac Cormac mac Airt . deich bfichit mac ríg ba hedh a líon
ocus ní bái duirte diob sin acht mac ríg ocus rígna . ocus ac ros
na ríg fri áth {na Bóinne] anoirthuaid no bítís. crét in ros éiséin
ar Pátraic. ros cailledh ar Cáilte ocus míle do chenél gacha crainn
ann . ocus do bí rígbruiden rómór ann ag na macaib ríg sin ocus
ní déntái acht a cuid do thidlacad ó Themraig dóib. ocus do
bádar iar nól ocus iar náibnes agaid ann . ocus ro dérgat a nim-
daidhe dóib [ocus d]o bátar ann re hedh na hoidche sin.

Is ann sin [táijnic prímrechtaire na Temrach .i. Binnde . . .
d'agallaim meic ríg Eirenn do bí isin bruidin. [do hoscladh r]oime

1 26 In Agallamh. [169 : 2 ; 169 b : 1

in tech ocus is amlaid do bátar || marbh uile . ocus .do thuicemar
as sin go raibe in fírdhia forórda ann .i. in nech acá raibe comus
ocus cumachta orainn uile . ocus atbert Cáilte : —
B aile na ríg ros Temrach . ann ba meinic mórtheglach í

ba himda sluag is groige . ar a thaeb go tonnghloine
D eich bfichit mac ríg ba ráin . do bí san teglach tromnáir í
an coimlíon cétna do mnáib . do bí san tulaig thonnbháin
N í fada urchra mar soin . a Phádraic uasail idhoin í
iar ndul uile as maile . in slóg do bí i nénbhaile

Ocus do hadlaicedh isin tulaig sin na deich bfíchit fer ocus na
deich bfichit ban sin . conid cnoc an áir ainm in chnuic ó sin alé.
ocus dála na cailledh arrabatar ro shluic an talam fána comair in
ros uile . ocus ro thuicsem ríg nime ocus talman trit sin ar Cáilte.

Adrae buaid ocus bennachtain a Cháilte ar Pátraic.

Is ann sin adubairt Cáilte : is mithigh damsa imthecht amárach
a anam a naemPátraic. crét um a nimthighi ar Pátraic. d'iarraid
cnoc ocus céitedh \ms. céite] ocus dingnadh an bhaile arrabatar
mo choicli ocus mo chomdhaltada ocus in flaithféinnid ocus
maithe fiann Eirenn am fhochair . ór is fada lim beith i naeininad.
ocus do bátar ann in agaid sin . ocus do éirig in slóg uile ocus do
éirigh Cáilte ocus tuc a chenn i nucht Pátraic . ocus adubairt
Pátraic : nemh uaimse duit gibé inad i muich nó i tigh angébha
dia lámh ort.

Is ann sin do éirig Muiredach mac Finnachta rí Chonnacht
roime d'imluad a ríge ocus a fhlaithesa . ocus táinic Pátraic roime
do shíolad chreitme ocus chrábaid ocus do dhíchur deman ocus
druad a hEirinn . ocus do thócbáil naem ocus fhírén ocus cros
ocus ultadh ocus altóiredh . ocus do thairnemh idhal ocus arracht
ocus eladhan ndráidhechta.

Dála Cháilte imorro ráinic roime bud thuaid co lethanmagh
luirg in Dagda . ocus tar coirrléim. na féinne risaráidter es meic
Néira (sic) isin tan so . ocus i sliab seghsa ua Eibric bud tuaid.
ocus i mbernaidh na cét risaráidter' céis Chorainn . ocus i clár-
machaire in Chorainn amach.

Ocus is ann sin atchualadar in fidhrén adbal dá ninnsaigid.
ocus déchain [dá dtuc] Cáilte secha co bfacaid [ms. fhacaidh] na
nái n[daim díscre] alltaide . ocus rucsat nái nur[chair dóib ||
gur] marbsat na nái ndaim go raibe cuid na haidche acu. ocus
do thócbatar orro iat ocus tucait co hes meic Modhairn re ana-
bar es dara . ocus i crích in chosnama re anabar crích Chairbre.

i69 b : 2] In Agallamh. 127

ocus do rinn Ebha ingine Geibhtine meic Mórna áit ar bháid
[ms. bhaith] tonn tuile í . ocus do druim deirg.re anabar druim
cliabh . ocus d'áth in chomraic re anabar áth doim ghlais. ocus
luidset as sin rompo co lecht na muice áit ar marb an muc Diar-
mait ó Duibne . ocus go mullach na tulcha áit adtá \ms. ita]
lebadh Dhiarmada. ocus do chuir Cáilte a arma re lár ann ocus
do luig ar lecht ocus ar lighe a chomdalta . ocus ro cháiestar déra
falcmara fírtruaga gur bo fliuch blái ocus bruinne dho . ocus adu-
bairt : truag ám mar do chuaid mo chomdalta uaim. ocus do bátar
ann ó medón lái co crích fuinid nóna : truagh sin a cháirde ar sé
ní bud dúthracht limsa dul ó'n lighese co bráth do chumhaid
Dhiarmata ocus a chloinne. cid ón ar Failbe : in rabatar meic ag
Diarmait. do bátar irnorro ar Cáilte ocus ac so a nanmanna: —

A nmann mac nDiarmata duinn . re hingin Chormaic í Chuinní
. . . chad is Illann is Uath . Selbach Sercach is Iruath

Ocus in táth daim glais sin adubramar is ann do chomraic
Cáílte coscair ríg re Díthramach mac in Scáil meic Eogain mac
ríg Muman ocus mac máthar d'Fionn é . ocus atbert Cáilte: —

D o chuirset comlann co cruaid . i fiadnaise in tslóig mhóir mhais í
tócaibset fidbad ra feirg . ar in leirg ós áth daim ghlais

C áilte ro dhiubraicar tús . in sleig tré dlús gaiscid grinn í
nír mhó iná a cur as a láim . in uair tarla an tsleg áig inn

A lám dhes is a chos chlé . do bhen do Dhíthramach dhian '
a cenn do fác Cáilte cruaid . do'n táib atuaid do dhruim chliab

Ocus lotar rompo go coill na mbuiden re anabar coill Muadh-
natan . ocus tar beinn Gulbain guirt mheic Mhaeilghairb . ocus
go garbros re anabar daire na damraide . ocus dogniat fianbhoth
fairsing fulactaidh ann ocus do dhíonadar í do sheisc barrghláis
buinghil [ocus doghníset a] fornasc . ocus dorónad inneonad ||
ocus fulachtad leo ann. in bfuil uisce i nimfogus dúinn ar fer
díob. atá ám ar Cáilte .i. tipra Oisín. is dorcha an adhaig ar
na hócláich. ní' damsa as dorcha ar Cáilte . uair ní fhuil inadh
as a tabar lán énchuaich a haill ná a habhainn i cúic ollchóiged-
aib Eirenn nacham eolach itir lá ocus oidche. ocus ro gab cuach
airgididhe [ms. airghidhi] isin dara láim do ocus a shlega crainn-
remra cródhaingne isin láim araill ocus táinic roime dochum na
tiprat. ocus atchuala in mblaisechtaig ocus in mbuaidirt ar an
uisce . ocus is edh búi ann torc taeiblebar ag ól an uisce. ocus
tucastar a mhér i suainem na sleige seimnige sodiubraicthe . ocus

128 In Agallamh. [170:1

tuc urchar do'n mhuic corosmarb . ocus ruc leis ar a mhuin ocus
in cuach ina láim.

Ocus do bátar ann re hedh na haidche sin . ocus tángatar rom-
pu arna márach tar es ruaid- mheic Mhodairn . ocus co síd Aeda
esa ruaid . ocus ar tiachtain dóib ann atchiat in tóclách, ar an
tulaig tonnghlais ar a cionn ocus brat corcra corrtharach uime.
ocus delg aircit isin brut ós"a.bruinne . ocus geilsciath co tuaig-
míolaib óir dheirg fair . ocus cuachsnaidm ar a fholt . ocus dá
choin shelga ar slabradaib sni'omacha senaircit ina láim . ocus
airm tréna tromglasa ina láim. ocus ar rochtain do Cháilte dhá
innsaigid toirbiris teora póg co dil is co díchra dho ocus suidhis
ar in firt ina fhochair. cia thusa a ócláich ar Cáilte. Derg dian-
scóthach mac Eogain a tuathaib Uisnig amuich . do chomdalta
budéin. cinnus atá do betha ag muintir do mháthar ar Cáilte.
ní fil ní i nuiresbaid dúinn do biudh ná d'étach ar an tóglách.
ocus ba hiat triar as mesa betha búi isin féinn .i. Ligairne licon.
ocus Semenn sacaire . ocus Bec gilla na mbromhac . ocus ro bud
fherr limsa beith ina mbethaid sin iná beith isin bethaid a fuilim
isin tsídh. gid uathad duitse oc seilg andiu ar Cáilte atchonnarcsa
thu co mórbhuidnech i comar trí nuiscedh tes áit a comraic Siuir
ocus Beoir ocus Berba . cúic cét déc óclách ocus cúic cét déc gilla
ocus cúic cét déc ban . ocus atbert: —

U athad selga sin a Dheirg . do scaráis red tféinn 's ret sheilgí
in at eolach comall nglé . i noidhedaib na féinné

A m eolachsa línib gal . gach baile a torchratarí {|

gé bhiadh i sídh mo chú chain . fuil mo menma ar na fiannaib

N ocha rabhasa fós riam . toir ná tuaid ná tes ná thiar í
baile bud ghairde rem ghal . ná ina mesc gémad uathad

Maith a anam a Dheirg cia do'n féinn atá isin firt fótbaíg ar
atám ar Cáilte. is mise ocus tusa ro adhlaic é ar Derg : cóir gia
bhiadh a f hios acam . ocus atbert : —

C uinnscleo gilla mac Ainnscleo . rosfoirrged fira i fuirrsceoí

naenbar fó dairbre nduillech . foirrgedh in cuingedh duinnscleo
C' uinnscleo gér bhaeth nír bhriathrach . do ba laech i ló luaithchrech f
áit a tollta scéith breca . nochar é*in tegal uaimhnech

Cia risanderna an rith dian doilig a Dheirg ar Cáilte. risan ech
ndubh ro bái ac Dil mac dá crec ar Derg: —

E ch dubh ac Dil mac dá crec . in gach.duiche ro chuirset f
ocon carraic <5s loch gair . ruc tri iánbhuada an aenaig

Gá tech arrabamar in adhaig sin a Cháilte ar Derg. i tigh

170:2] In Agallamh. 129

Catháir meic Ailella ar Cáilte ar mbreith Finn ocus na féinne
leis ar cuiredh. ocus do bámar teora lá ocus teora hoidche i tig
Catháir gan uirésbaid bídh ná lenna ná leasaigte ar ár sluagaib.
in tucsam ní dho a Cháilte ar Derg. tuc Fionn ar Cáilte trí cét bó
ocus trí cét brat ocus trí cét uinge d'ór . ocus adubairt Cáiíte: —

T rí cét bó is trí cét brat . trí cét cloidem ba comnart í
do rad Fíonn fiach a lenna . do Chatháir mac Ailella

Cia tuc in tech dub d'Fionn ar Derg ; án é Dil mac dá [c]reca
nó an é Catháir mac Ailella. Fiacha muillethan mac Eogain ar
Cáilte . ocus adubairt : —

A c súd duitse in tech dub dian . ar Fiacha re flaith na fian í

ac sút mo chloidem go mblaid . ocus ech uaim dot araid
L uid Fionn d'imluad a[n] eich duib . gusin tráig ós Berramuin í
•is teichimse di fó trí . ór bam luaithe iná gach ní

ocus luid an tech go cenn iartharach na [trá]ga ocus fuair bás
ann do ghal retha . conad tráig in [eich] duib ainm na trága ©cus
tráig Berramain a hainm co sin.

[Deiredh lái atá] ann ar Cáilte ór do chuadar neoil áille étrochta
an lái as ocus táncatar damalta dorcha || na haidche chucainn.

Is ann sin táinic Derg dianscothach roime isin síd anunn d'ur-
fhuigell Cháilte re hllbrec esa ruaid ocus re hAed.minbrec mac an
Dagda . ocus do innis a imacallaim re Cáilte ó do riacht chuice
co haes na huaire sin. a thabairt isin síd ar siat . ór do chualamar
a einech ocus a engnam. ocus luid Derg ar a chionn ocus ruc
leis é cona mhuintir ocus ro [suidigedh] iat ina ninadaib dilse
dingbála isin tsíd. ba hí sin aimser dorála cocad mór idir Lir
sída Finnachaid ocus Ilbrec esa ruaid. ocus ticedh én co ngob
iarnaide ocus co nerr teinedh ar fuindeoig ordaide isin tsíd . ocus
do chrothadh é gacha nóna ann co nach fácbadh claidem ar cenn-
adairt ná sciath ar delgain ná sleig ar aidhlinn gan lecadh i cenn
lochta in tsída. ocus do bítis lucht an tsída ocá dhiubracad . ocus
is edh do thecmadh ar cenn mheic nó mhná nó dhalta do lucht
in tsída. ocus ro hecradh a tech nóla in adhaig sin aca . ocus
do riacht in tén cédna chuca ocus doróine in taidmilledh cédna.
ocus do bádar lucht in tsída gá dhiubracad ocusnír chuimngedar
a bec do. cia fot atá in tén mar sút ar Cáilte. ré bliadna anosa
ar Derg ó ro gabsam cocad ocus lucht an tsída aile.

Is ann sin tuc Cáilte a láim i comradh a scéith . ocus flesc
umaidhe bái aige ocus tuc urchar do'n eon di co rusmarb co tarla

K

130 In Agallamh. [170// :i

ar lár in tsída chuca é. in nderna nech riam lámach bud fherr
iná sin ar Ilbrec. in raibe isin féinn ar Aed minbrec esa ruaid
nech bhud commaith lámach fritsa. báigimse mo bhréithir ris
ar Cáilte nár ba chóir do neoch sech araile díob bocasach do
dhénam . ór do bí a lórdhaethain lúidh ocus lámaig in gach fhior
díob ocus do bí innamsa dno ar Cáilte.

Is ann sin tuc Ilbrec a láim secha suas ocus tucastar gái áith
uillennghlas dá haidhlinn ocus tuc i láim Cáilte í : décha lat a
anam a Chailte cia in tsleg sin ocus cia d'fhiannaib Eirenn ocá
raibe. ro benastar Cáilte a foirtched ocus a hinchasnaide do'n
tsleig . ocus do bátar trícHa semann d'ór thíre Aráibe [ar a chró

] sleg Fiachach meic Chongha [. . . in tsleg

sin . ocus is tríthe] || do ghab Fionn mac Cumaill ríghe fiann
Eirenn ar tús . ocus a síd fhéruaine Fhinnachaid tucad í. ocus
Aillén mac Midhna do tuathaib dé danann do tigedh ó charn
Fhinnachaid atuaid co Temraig . ocus is amlaid ticed ocus tim-
pán ciuil ina láim ocus do chodlad gach nech atcluined é . ocus
do chuiredh ainnséin cairche teined as a bheol. ocus ticedh co
Temraig i líthláithe na samhna gacha bliadna ocus do sheinnedh
a thimpán ocus do chodladáis cách risin ceol síde dogníodh
[ms. do níth]. ocus do shéidedh a anáil fó'n cairche teined ocus
no loiscedh Temair cona turrscar gacha bliadna amlaid sin fri
ré trí mbliadan fichet. ocus ba sí sin aimser a tucadh cath
Cnucha . ocus do thuit Cumall mac Trénmhóir ann . ocus do
fhácaib ben torrach dá éis .i. Muirne mhunchaem ingen Taidg
meic Nuadat.

Ar ndíth Chumaill tugad rígféinnidecht Eirenn do Gholl mór-
ghlonnach mac Mórna ocus do bí deich mbliadna aige. rucad
iarum mac do Chumall .i. Fionn . ocus do bí ar foghail ocus ar
díbfeirg co cenn a dheich mbliadan. ocus dorónad féis na Temra
isin dechmad bliadain le Conn cétchathach . ocus amail bátar
fir Eirenn ag ól ocus ag áibnes i tig mhór midchuarta nír
rathaigset ní nó gur riachd in maccám óg ildelbach chucu.
ocus ro shuidestar i bfiadnaise Chuinn chétchathaig ocus Ghuill
meic Mórna co maithib fhiann Eirenn uime isin tig. ocus ba do
bhuadaib féise na Temra ná lámadh nech fala ná frithfala do
thabairt fri ré caeicdigse ar mhís . airet bíte ag ól féise na Temra.
ro dhéch rí Eirenn in macám . dóig nír aithnid do é ná do nech
elc dá raibe isin bruidin.

1 70 i> : 2] In Agallarnh. i 3 1

Is ann sin do riacht a chorn dála go rig Eírenn . ocus tuc i láim
in macaeim é ocus do fiarfaig cuich in macaem. is mise Fionn
mac Cumaill ar an macaem : mac do'n óclách ocá mbái ríge na
féinne anallana . ocus tánac do dhénum mo mhuinterdhais ritsa a
rí Eirenn. mac carat ocus fir gráda thu a mhacaeim [ar Conn].
ocus do éirig in macaem ocus dorigne a chora[igecht ocus a
mhuinterdas fri] ríg Eirenn. ocus gabus Conn ar lethláim é ||
ocus tic ar gualainn Airt meic Chuinn . ocus do gabsat ag ól
ocus ag áibnes re hedh is re hathaid.

Is ann sin adracht rí Eirenn re beinn mbláthcháin mbuabaill
do bí ina láim ocus adubairt : dá bfaghainn agaib a fhira Eirenn
nech do choimétfadh Temair go tráth éirge do ló amárach gan a
loscad^d'Aillén mac Midna dobhérainn a dhúthchas do gémad
beg gémad mór é. do éistetar imorro fir Eirenn co tái tostadhach
ris sin . uair no choidéldáis mná co nidhnaib ocus laeich ledartha
[ms. leadairthe] risin ceol sírrechtach síde ocus risin ngadán
nglésta nguithbinn do chanadh in fer soinemail síde no loiscedh
Temair gacha bliadna.

Is ann sin do éirig Fionn ocus adubairt re n'g Eirenn : créd
bus cuir ocus bus tennta damsa tar do chenn im a chomhall sin.
cóicedaig Eirenn ar Conn . ocus Cithruad cona dráithib. ocus
tugaid uile isin coraigecht ocus gabus Fionn do láim Temair
cona turrscar do choimét go tráth éirge arna mhárach. ocus
do bí óclách grádha do Chumall i comhaidecht ríg Eirenn .i.
Fiacha mac Conga. maith a mhacaeim ar Fiacha : cá luaigidecht
dobérthá damsa dá fagainn sleg neimnech duit ocus nír diubraic-
edh urchar nimroill riam di. gá luach chuingi oram ar Fionn.
gid beg mór do rath ghéba do lám dhes a trian damsa ocus
trian do chocair ocus do chomairle. ragaid duit ar Fionn . ocus
naidm air fó a bhréithir. is ann do ráid Fiacha : mar atchluinfi
in ceol sí'de ocus an timpán téitbhinn ocus an fedán fogharbinn
ben a cumdach do chenn na cráisige ocus tabair red tédan nó re
ball eile dot ballaib . ocus ní léicfe gráin na sleige neime codlad
fort.

Is ann sin do éirig Fíonn i fiadnaise fher nEirenn do choiméd
Temrach . ocus tuc Fiacha mac Congha sciath ocus sleg do gan
fhios do mhacaib Mórna ná do neoch eile dá raibe i tig Themra
ocus tárla roime mar sin i timchell na Temra. ocus nír chian do
go cuala in ceol sírrechtach . ocus tuc slinn na sleige ocus a for-

K2

132 In Agal/amh. [171 : 1, 2

gráin re a édan . ocus gabaid Aillén ac seinm a thimpáin || nó gur
chuir cách ina codlad mar do chlecht . ocus léicid iar sin a chairce
teined as a bheol do loscad na Temrach. ocus chuirios Fionn in
brat corcra corrtharach búi uime i nagaid in chairche . ocus tuitid
anuas isin aier co ruc in cairche in brat ceithirfhillte & láma
fichet i talmain . conad árd na teinedh ainm in áird ocus conad
glenn in bhruit ainm an ghlenna. mar do rathaig Aillén mac
Midhna a dhráidecht do mhilled uime táinic tar a ais d'innsaigid
sída Finnachaid ocus go mullach sléibe Fuait. ocus lenus Fionn
é co carn Finnachaid . ocus mar do bí Aillén ac dul tar dorus an
tsfda anunn tuc Finn [mér] i suainemh na sleige ocus tuc urchar
ágmar urmaisnech co tarla í mullach a dhroma i nAillén gur
chuir a chroide ina lia.dubfola tar a bhél . ocus rosdíchenn Fionn
é ocus tuc in cenn for cúla co Temraig ocus do chuir ar chuaille
bhadbda . ocus do bí ann co héirge gréine ós áirdib ocus ós inn-
beraib an talman. táinic iarum a mháthair co hAillén ocus tuc
tres ar thoirrse ocus do chuaid d'iarraid legha dho : —

T oirche.a bainliaig immar tá . do gaet Aillén mac Midhnaí

do shleig Fiacha meic Congha . do'n brat bodbda do'n birgha
U chán adrochair Aillén . táncatar a trí tonna '

atá sunn fuil a chroidhe , mar aen is smior a dhroma
U chán adrochair Aillén . sídhaide beinne Boirche í

anois táirnic a mhaillnéil . a Boirche a bainliaig toirche
U ch ba suairc ón uch ba shuairc . Aillén mac Midhna a sléib Fuaití

co fa nái ro loisc Temair . ar gach nardblaid ba hí a chuairt

Is ann sin do éirgetar fir Eirenn uile um a ríg ar faidche na
Temrach airm ambúi Fionn. atchí a rí ar Fionn cenn an fir do
loisced Temair ocus a fhedán ocus a thimpán ocus a chairche
ciuil . ocus dar lem do saeradh Temair cona turrscar.

Is ann sin do líonadh láthair leo ocus do cruthaigedh comairle
ocus Ís í comairle do críochnaiged acu rígféinnidecht Eirenn do
tabairt d'Fionn. maith a anam a Ghuill mheic Mórna ar Conn
cédchathach : [cá ro]gha duit Eire d'fácbáil nó do lám do thab-
airt i láim Finn. [beirim b]réithir ar Goll is í mo lám dobér i
láim Finn.

Is ann [sin imorro táinic] a nert isin sén ocus isin soladh . ocus
do éirgetar [maithe na] féinne ocus tucsat a láma i láim Finn ||
ocus tuc Goll mac Mórna rompa comad lugaide an náire le
nech eile do'n fhcinn a tabairt. ocus do bí Fionn isin ríge sin
ar Cáilte nó go bfuair bás ocus aidhed i naill in bhruic i luachair

1 7 1 b : i ] In Agallamh . 133

degaid. ocus an tsleg dobeirise am láimse a Ilbric is di dorónad
an gníom sochair sin d'Eirinn . ocus is léi fuair Fionn gach rath
riam . ocus birgha ainm bunaidh na sleigc. coimét acut in tsleg
aCháilte ar Ilbrec go finnam in ticfa Lir do dhígailt a e[oin]
orainn.

Is ann sin ro tócbait a cuirn ocus a cupada . ocus do bátar ac
ól ocus ac áibnes ocus ac urgairdiugad [men]man ocus aicenta.
maith a anam a Cháilte ar Ilbrec : c[ia dá tibre] comus in chatha
dá tí Lir do dhígailt a eóin orainn. do'n tí dá tabradh Fionn
comus a chatha .i. do Derg dhianscothach ann sút. in geibe do
láim sút a Deirg ar lucht in tsíde. gabaim cona shochar cona
dhochar ar Derg . ocus do bádar amlaid in adhaig sin. ocus nír
chian dóib ar matain go cualatar séitfedach na nech . ocus cul-
gaire na carpat . ocus glonnbéimnech na sciath . ocus tairm in
mhórslóig. ocus táncadar mon síd . ocus táncas as in síd dá
fhégad gá líon do bádar . ocus is edh do bádar trí catha cródha
commóra. pudhar lemsa ar Aedh minbrec andingéntar ann sin
.i. bás ocus aidhed d'faghbáil dúinn ocus ár sídbrug do beith ag
cloinn Lir sída Finnachaid. nach fedrais a Aedh ar Cáilte go téit
an tréntorc allaid ó chonaib ocus ó chuanartaib . ocus in tan
ghabus a bedg inbúirid an damh allaid téit imshlán o chonaib
mar an cédna . gá comlann as doilge lib isin cath ar Cáilte. in
fer as ferr engnam do thuathaib dé danann ar siat .i. Lir sída
Finnachaid. an ní fá tucassa láim in gach cath riam ar Cáilte .i.
in comlann as ferr *do bhiadh ann do fritháiliomh ní leiciub andiu
re lár é. ocus caidhe do chomlannsa dhúinn a Dheirg ar siat. gá
comlann as doilge lib ina dhegaid sút ar Derg. Donn ocus Dubh
ar iatsom. dingébatsa iat araen ar Derg. ocus do éirgedar sluaig
in tsída amach i naeinfecht chum in chatha. ocus do diubraic
cách a chéile dhíob do shaigdib [sochaith]m[e] . ocus 'do gháib
bega birgheda . ocus do [laignib] lethanghlasa . ocus do chlochaib
m[óra] || ó sholustráth éirge do ló co medón lái. ocus do chomraic
Cáilte ocus Lir sída Finnachaidh co fuilech fóbartach ocus tor-
chair Lir i crích in chomraic le Cáilte. is ann sin do gabsat an
dias deglaoch .i. Dubh ocus Donn dá mac Eirrge anghlonnaig
. . . . ac coimét an chatha . ocus is amlaid ro chuirset an
gliaid .i. Dubh i tosach na dírma ocus Donn re degfheichium
ina diaid. ocus atchonnairc sin Derg dianscothach ; ocus tuc a
choirrmhér i suaincmh na sleige ocus tuc urchar ágmar do'n fhior

134 In Agallamh. [1710:2

ba ncsa do gur bhris a dhruim ar dó ocus go tárla i compar cléib
an flr ba sia uaid go torchratar do'n aenurchar. is ann asbert
Ilbrec: —

D orochair Lir le Cáilte . ocus ní gníom nach máidte í

dorochair Donn ocus Dub . le mac Eogain d'aenurchur
D o mhinaig in cath bud tuaid . ar Lir co méit a mhórsluaig í
ní dhechaid díob do'n rriuig as . acht éntriar co ndeigeolas

Ocus táncatar rompa isin síd iar mbuaid coscair ocus com-
máidme ocus do gabsad nert ocus forlámus ar shíd Finnachaid as
a haithle sin riam. do shleg dui.t a Ilbric ar Cáilte. nír ohomadh-
as duit a rád rim ar Ilbrec . ór gin go mbiadh d'arm im Lir acht
an tsleg sin is duitse do rachadh . ór comarba díles dingb^la di
thu. ocus do bátar teora lá ocus teora adaig isin síd iar sin.

Maith a anam a Cháilte ar Ilbrec esa Ruaidh : cia airm
anderna Fionn creidem nó in derna riam ar sé. doróine ón
ar Cáilte. cáit anderna ocus crét adbar a dénma ar Ilbrec. i
ndruim ndiamair risanabar druim dá én ar in Sionainn . ocus ba
hé adbar in creitme arbítin Finninc ingine Buidb ro mharb a
céile féin .i. Conán . ocus ro mharb cách a céile díob .i. Conán
ocus Ferdhoman. ocus do riacht an fhiann co íiodh nénaig re
[a]nabar druim ndiamair isin tansa . ocus tucadh loingsithal bán-
óir do shaigid Fhinn . ocus do innail a ghelghlaca ocus do chuir
in tuisce eocharghorm im a ghnúis . ocus tuc a ordain fó a dhét
fls . ocus do faillsigedh fíor do ocus do ceiledh gái fair . ocus do
faillsigedh do go ticfad in táilchenn tabartach re deired domain.
ocus go ngébadh tech ar leth Eirenn .i. Ciarán mac an tsaeir.
ocus adubairt Cáilte : —

I nmain cell . . . mach . dias fó eochair na habann '.
mac . bud anacal mór nanam |j

Ocus do riacht fios an chomraic sin chucainn conice sin . ocus
dorigne Fionn in creidemsa ann ocus fuair nemh trít : —

M airg féinnid atchuala in scél . ar techt dúinn co snám dá én í

aided Conáin mhaeil do'n mhaig . ocus aided Fherdomain
D ruim ndiamair ón druim ndiamair . a ainm so cusna fiannaibí

druim nénaig ó sin alé . d'énach Fhinn is na féinné
1 s amra in gein bertar ann . do deoin ruire na róchlann í

mac dingbála ríg nime . aingil ocá fhúrnaide
B ud eiside Ciarán cáidh . is é bérar san rígráith í

gébaid leth Eirenn maille . mac in tsaeir a Muirtheimne
R achait foghlaid a chille . bás obann do ruaidrinne í

crechad'is riagad gan rath • ocp& iffcrn íochtarach

172 : i] In Agallamh. 135

. A deirimse ribse de . is fíor dam in fháitsine •

creidim athair ocus mac . is spirat naem i naeinfeacht
S áilim flaithes ríg nime . as ferr iná gach fine í
in rí romcuir ar cairde . nímléicfe fó bithmairge

Do bátar isin tsíd iar sin go cenn cáicdigis ar mís. is mithig
dúinn imthecht ar Cáilte ór atámait re hathaid abus. bennacht dé
ocus dáine abus ort ar lucht an tsída . ocus gid choidche bud áil duit
beith acainn foghébthá. ocus ac súd ar Ilbrec ós imthecht dogní
nái nédaige lígda lennmhaisecha . ocus nái scéith . ocus nái slega.
ocus nái cloidim inntláis órdaide . ocus nái coin caeimshelga duit.
ocus do thimnadar céileabrad . ocus do fhácbatar bennachtain
ocus rucsat buidechas . ocus gér bfada an cath sin ba fhoide le
Derg ndianscothach [scarad] le [a] choigle ocus le a chomdalta
budéin . ór nír faide leis in lá do scar re Fionn ocus risin féinn
iná in lá sin.

Táinic roime Cáilte ocus in naenbar nóclách sin ocus do bí i
sliab cuire . ocus i sliab Cairbre . ocus i sliab céide bud tuaid.
ocus do chathair daim deirg. ocus nír chian do bátar ann co
facadar in dias niamda ndathálainn ar a cionn isin carn .1. óclách
álainn ocus rígan a comaeise ina fharrad. fiarfaigis an tóclách
scéla do Cháilte ocus do innis Cáilte a scéla do : do mhuintir
Fhinn meic Chumaill dam ocus Cáilte mac Rónáin m'ainm . gá
comainm thusa a ócláich ar Cáilte. Eoghan ííathbrughaid m'ainm
ar sé ocus do shenmhuintir Chairbre lifechair mheic Chormaic
dam . ocus Becnait banbhrugaid ainm [na] mná maithesi ocus
comaeis damsa ocus disi ocus is slán deich bfichit bliadan
dúinn araen. na[ch raibe] || maithes móradbal acatsa a ócláich
ar Cáilte. ro bói imorro ar Eogan . ár ní raibe ó es ruaid
mheic Mhodairn go cnoc in fhomorach bud tuaid re anabar
Torach thuaiscirt Eirenn nach raibe fionnairge gach re .mbaile
nó gach tres baile díob acam. cid ro díobaidh sin ar Cáilte.
torathar táide ocus fomor fírghrána ocus mac míraith ro mhill
Fionn ocus ro chaith na secht triucha cét comlána co ná fil nech
re gabáil forba ná ferainn . co ro f hásaig uile arna ndíthiugadsom.
ocus ro díobaidh ocus ro airg mise dana acht ocht fichit fionn-
airge do deired mo mhaithesa ocum. cáit ambí in fer sin ar Cáilte.
carrac comdaingen cloiche atá rinn atuaid ar an cuan coimlethan
is ann bhíos. ocus beirid lán a luinge leis a triur muintire . ocus
comlann ceithrc cét é féin . ocus comlann trí cét a chú . ocus

1 36 In Agallamh. [172 : 2

comlann trí cét a ingen . ocus ní chumngann nech ní dóib. cáit
a ticsium isin cuan ar Cáilte. risin mbaile aniartuaid amne ar
Eogan. do bádar ann re hedh na hoidche sin ocus ro frestladh
ocus ro frithóiledh do gach leith iat.

Do éirig Cáilte a oenar co moch arna mhárach . ocus ro ghab
a sciath ocus a chloidem ocus a dhá shleig . ocus táinic roime
cusin carraic nd/thoghlaide do thaeib an chuain . ocus do bí re
hedh ocus re hathaid ann co facaid in curach dá innsaigid ocus
triar isin curach .i. madra gairbfionnach glasodhar ocus slabrad
agarb iarnaide im a bhrágait . ocus scailp ingine maeile duibe fa
cosmail re beinn cairrge do chéin í i tosach in churaig ocus birgha
imdaingen iarnaide ina láim . ocus in teathach i ndeired in chur-
aig. ocus do gabsat cuan ocus calad i comfocus do Cháilte . ocus
do gab gráin ocus egla Cáilte rompa. adubairt an fer mór re a
ingin : oslaic do'n choin ar sé ocus léic chum in aenduine móir út
í co ro luinge a lórdhaethain de ré ndul ar fecht ocus ar turus.
ocus ro oslaic an ingen do'n choin . ocus gabus gráin ocus egla
Cáilte roimpi nár ghab riam i-cath ná i comlann . ocus adubairt :
mo dhúilem ocus mo tháilgenn uaimse in bar [njagaid ar Cáilte.
ocus gothnait umaide bo bí aige ró di[ubraic r]oth nurchair di
chum na con co tarla in dara [cenn do'n bhio]r isin carpat uacht-
arach ocus in cenn [eile isin carpat] íochtarach co rosdúin a
glomar . [ocus do thuit as in curach co]mad i ndomairi in mara
fuair bás || ocus do chuir in tonn i tír í iar sin. táncatar an dias
eile i tír ar amus Cháilte oeus do chomraicset co dána dúrchroidech
ris . ocus tuc an ingen trícha gon ó ladhair a choise co a úrla air.
ocus tuc Cáilte béim cloidim di gur léic a habach ocus a hinathar
aisdi. ocus ro dhánaig ocus ro dhíchraig in comrac risin bfer mór.
ocus dorigne trí hóirdne de ocus ba hí in tres órda díob a chenn.
ocus do ben a trí cinnu díob ocus tuc leis iat chum na bruidne.
do éirig Eogan ocus muinter Cáilte ocus tucsat aithne ar na
cennaib sin ocus ro altaigset in gníom . ocus suidis Cáilte co
hanbfann étlaith ocus ro thuitset taise ocus táimnélla fair. ocus
tucadh" lossa ícce dá innsaigid ocus bái re hedh caicdigis acá
leighius co ndernad sleman sláinchréchtach de.

Imthecht acainn amárach ar Cáilte ocus bennacht fhácmaid
acaibse. ocus ro thimnadar céilebrad d'Eogan ocus táncatar
rompa as sin co tulaig na céd risaráidter tulach dá ech isin
tansa. ocus do chúillios na féinne bud tuaid . ocus do churrach

172 £: i] In Agallamh. 137

na mílchon re anabar currach cuan . ocus do bhoith chnó bud
tuaid áit ar thaispén an éigse cenn do Lugh lámfada mac Eith-
lenn . ocus in baile arrucadh Colum cille mac Feidlimid [ms. feil-]
ocus do dhoire Guill bud tuaid. ocus ac toidecht dóib dar.bórd
in daire amach co facadar in taenóclách ocus a dhruim re cairthe
comdaingen cloiche . ocus brat corrtharach uime ocus delg óir
isin brut ós a bruinne . ocus inar maethsróil uime ocus dá choin
caeimselga ina láim . cuanart gadar ina fhiadnaise. bennachais
Cáilte do'n óclách ocus freagrais in tóclách in bennachad. cia
danad muinter sibse ar in tóclách. ní mharann ár triath ná ár
tigerna .i. Fionn mac Cumaill ar Cáilte.

Is ann sin ro cháiesdar an tóclách déra falcmara fírtruaga gur
ba fliuch blaei ocus bruinne do. cia thusa amlaid a ócláig ar
Cáilte. doghén mo shlonnad duitse ar eisium : Donn mac Aeda
mheic Gharaid mheic Mórna mise. do ba mhaith th'athair ar
Cáeilte . ocus adubairt: —

R o b'é in bríghach buanbladach . do b'é in féinnid fírghalachí
do b'é in ghég toraid co mblaid . re fogail séd in domain

Maith a anam a Cháilte ar Donn : in fuil sleg m'athar acutsa.
atá cid a sciath ocus a chloidem ar Cáilte. [ar fíor] do ghaile
ocus do ghaiscid frit ar Donn innis d[amhsa in tadbar] bunaid
umar marbad é. inneos[atsa sin duit ar Cáilte ór isam] |j meb-
rach ann.

Dubdithre rígféinnid fhiann Osraige do mharbad dot shen-
athairse do Gharad mhac Mórna. ocus carrac Guill do ghabáil
ar Goll mac Mórna thiar . ocus trí catha na féinne do beith ac
forbhaise fair go cenn caeicdigis ar mhís ann . ocus a bheith
nái naidche gan biad ocus scíthlim do dul ar a lúth ocus ar a
lámach. ocus dul do mac Smaile mhac Duibdithre anunn isin
carraic ocus Goll do díchennadh i fiadnaise fhiann Eirenn. ocus
tuc leis in cenn d'innsaighid Fhinn. ocus do bí th'athairse ag
iarraid dligid ocus córa ar mac Smaile .i. inneoch ro búi idir ríg
ocus óclách do tabairt do :—

Cáilte cecinit.
A dubairt nach tibredh cóir . do'n Aed fhinnghel ba mór ág í
acht dobéradh corp re corp . in gach olc dorigne a lám

Ocus adubairt th'athairse coimdhilse do léicen etorra ocus mac
Smaile. dobérsa comha duit a Aed ar mac Smaile. gá comha
sin ar Aed. dobér ar eisium da shleig Guill meic Mórna . ocus

138 In Agallamh. [1724:2

sciath Cairill í Chonbroin . ocus corn Duibdithre . ocus cloidem
Muirinne macha do bí ac Goll . ocus muince selga Sigmaill . ocus
mise ar Cáilte do chuaid leisin techtairecht . dia nebrad in láid : —

T iagat techta uainn co hAed . ráidhid risin ségainn saer í

ar gelladh do tolaib gal . co brách nocha coiméltar
T arga do muince selga . tucad d'Fionn assíth Nenntaí

gan cor dno i bfiadh tar cladh . nocha téit gan a mharbadh
T arga sciath Cairill co mbloid . do bíodh air isin imghoin í

suairc in sét in sciath scenmda . gráin céd ar a tigerna
T arga do in cloidem catha . do bíodh ac Muirinn machaí

targa fós corn Duibdithre . gid do bádhas gá dhicleith

gell caeca mogadh tar muir . atá d'ór ina bórduib
T arga dhá sleig monar nglé . co crannaib ruis róbuidé í

gid beg a fuile nó a loit . is marb gach duine a tiagoit
O cus gé thargassa sain . nír gabsat clanna Garaid '■

ar imad a slóg má sech . na mac mór fialgharg fuilech
D o faeth le cloinn Mórna muill . Finntan ferrda a fedaib cúill?

Banbh Sinna Sciathbrec in áig . ocus Finn mór mac Cuáin
S irit ar mac Lugach lonn . a éraic ór do gon Goll í

is ar Cháilte in airm ghéir ghloin . 's ar . . . . a luachoir
[O clách do thuai]th Temra breg . do fer cuinnscleo re Goll ngel í

maelgorm || san tres ferda in roinn . dar ainm Flaithes fíráloinn
D á mbeitís trí caoca mac . ag Goll gasda na ngelghlac í

nír bó annsa le a chloinn chain . ná limsa mo dhegathair
M'athairse Dubdithre dian . féinnid forusda fírfhial í

nír chlos a écnach i cath . fa maith a lúth 's a lámach
R áidh risna feraib ní gó . uaim ní bérat ní bhus mó í

nái céd is a ndruim re feart . isin tulaig a tiagat

Ar fíor do ghaile ocus do ghaiscid a Cháilte ar Donn tabair
armghaisced m'athar dam. dobér imorro ar Cailte : dóig ba fialnár
fria hathchuingid é féin. ocus tuc Cáilte armghaisced a athar uile
do. tabair eolus dúinn anosa a Dhuinn ar Cáilte. cia hairm a sire
eolus a rigféinnid ar Donn. do tig Conaill meic Néill ríg ceneoil
Conaill: —

Cáilte cecinit.
A Dhuinn tabair eolus dún . gan mairg ocus gan mhírún í

ór atái at aenar maille . tar éis th'féinne is th'fairne
D o chuadar as meic Morna . adbar bróin is bithdogra í

déich céd laech ba hedh a lín . do b'é in toirecht gan imsním
A deirimse ribse de . bud fíor gach a ráidemne í

re taeib óir is arcait uill . foghéba sin uaim a Dhuinn

Ragatsa romatsa ann sin ar Donn . uair derbbhráthair mo
mháthar é ocus is é so oilesdar mé . ocus gid aigesium atá in ríge
is acamsa atá a tóthacht. ocus do ghab Donn a arma ocus táinic

173 : i] I n Agailamh. 139

roime co tech Conaill co dún na mbarc. innis scéla dhúinn a
Dhuinn ar Conail mac Néill. do innis Donn mar tuc Cáilte na
hairm dó féin ocus a beith ar sligid chum in ríg. do gébasom
sin ar Conall ór as do leith Cuinn do ocus ar anderna féin
do maith. ro thaidbsen Donn na hairm ocus na hilfhaebair tuc
Cáilte do. is ó degdhuine ar in tairecht fríth na haisceda út. is
degdhuine imoÍTO ar Conall . ór ní dubrad mac ócláich re duine
bud fherr inás. ocus mar atconncus Cáilte chum in dúnaid do
éirig Conall co maithib a shlóig ocus a mhuintire d'ferthain fáilte
re Cáilte . ocus suidis Cáilte ar in carn i ndorus in dúin ocus
suidhit in sluag uime.

Do fiarfaig Conall do Cháilte crét ima tucad carn Gaírb daire
ar in carn so. do fregair Cáilte in cesd sin ór is aige do bí a fios :
oclách gráda d'Fionn mac Cumaill do bói ann so ar Cáilte .i.
Garb daire mac Aengusa mac ríg Muman andes . ocus do bói oc
dénum shelga laithe [noen] ann so ocus do marb trí caoca dam
ocus trí caoca eilit ocus [trí caoca torc]. ocus atconncadar lucht
na críche ocus an [fherainn é] || . ocus ro lingset chuige ocus
rucsat a fhiadach ocus a shelg uada ocus torchratar trí céd óclách
leis. ocus do iadsat lucht in tfre uime ocus dorónsat abhall im
rennaib de ocus do mharbsat é . ocus do riachtsamne trí catha
na féinne dia dhígailt ocus do fholmaigsem an crích ocus an
ferann ocus do marbsam trí ríga in tíre . ocus do éladar drong
eile i nailénaib díob: —

M arbtar Garb daire ar in tráig . Ie cenél Eogain imláin í
do marbsam caoca laech de . sunn i ndígail Gairb daire

Ocus is é atá isin charnsa cona armghaisced . ocus is aige ro
búi slabradh Logha mheic Eithlenn do bíod ac coiméd brágat
mac Míled ocus tuaithe dé danann aige. ro bud maith linn ar
Conall na hairm d'faghbáil. mad , maith ar Cáiite tochailter in
carn anosa. ní hedh ar Conall acht tochailter amárach é . ór
adaig ann ocus ól ocus áibhnes dogéntar acainn anocht . ocus
tángatar rompa isin mbruidin móir ocus tucad Cáilte cona muin-
tir i tech ndeirrit ndiamair ocus ro fritháiledh iat co maith. is í
fa bainchéile do Chonall Bébionn ingen Mhuiredaig mheic Finn-
achta ingen ríg Chonnacht. maith a ingen ar Conall : fad gairit
bias Cáilte ibhus tabar próind deich céd gach lái dho . ocus
cuirter ocht fichit bó i férghurt ghabála ina urchomair ocus a
mbleghan gach noidche do.

140 In Agallamh. [173:2

Do bádar ann re hedh na hoidche sin ocus adrachtadar arna
mhárach co carn Gairb daire . ocus ro tochladh in carn ocus fríth
slabrad Logha mheic Eithlenn . ocus fríth in sciath imlán amail
tucadh re [a] thaeib é. tucadh na hairm aníos ocus tucadh in
cenn . ocus in fer fa mó do'n tsluag do thoilledh ina suide ar
lár cinn in ócláich. is mór in cenn a anam a Cháilte ar Conall.
fa mór ocus fa maith in tí ar a raibe ar Cáilte . ocus tuc Cáilte
na hairm do Chonall ocus do bí in slabrad aige féin do thabairt
do naemPátraic . ocus do múiredh in fert iar sin.

Is ann sin ro fhiarfaig Conall mac Néill do Cháilte : atá ailén
ar ár comhair ar in muir amuig ocus dúnad ann ocus adlacad
mór annséin . ocus ní fhedarnar crét dá fuil. ro cháiestar Cáilte
acá chluinsin sin. ar fíor do ghaile ocus do ghaiscid tarsa linne
dá fhégain ar Conall. dar mo bhréithir ámh ar Cáilte is é sin in
tres inadh i nEin'nn [nár bh'Jáil limsa d'faicsin tar éis na muintire
do bí ann . gidedh [rachád] letsa amárach ann.

Anaid in adaig sin isin dúnad. [ocus éirgit] arna mhárach
Conall ocus a ben ocus sluag in baile uile [ocus ba mhédugad]
menman ocus aicenta leo Cáilte . ocus táncatar || rompa chum an
dúnaid anunn ocus ro suidh Cáilte ar in fert bói isin dúnad.
secht fichit traigh do Chonall i fad in ferta ocus ocht traigthe
fichet ina leithet. maith a anam a Cháilte ar Conall : ní hinganta
limsa ní dá faca riam iná in fertsa . ocus innis dúinn cia isa [ms.
ciasa] fert so. adér frit a fhírinne ar Cáilte .i. fert an cethramad
ben as ferr do luigh le fer i naenaimsir fria. cia na cetra mná sin
ar Conall. Sadb ingen Chuinn chédchathaig ar Cáilte . ocus
Eithne ollardha ingen Chatháir [ms. catair] mhóir . ocus Aillbhe
ghruaidbrec ingen Chormaic . ocus ben in lechta so .i. Berrach
brec ingen Chais chuailgne ingen rig Ulad atuaid . bainchéile
ghrádach Fhinn mheic Chumaill. ocus mad do bhí maithes
d'imarcraidh i mnái díob sin is inntisi do bí. is ina tig do bíod
in táighe ó luan taite samna co luan taite nimbuilc ocus a rogha
do imthecht nó anadh ó sin amach. ocus in duine nach faghadh
a dhaethain airm nó édaig do geibedh uaithi a lórdhaethain.
adbar a hoidheda ar Conall. atá liumsa duit ar Cáilte : máthair
ocus athair Ghuill meic Mórna ro oileasdar í . ocus ní raibe
banchomdalta acusom acht sí. ocus ro chuinnig Fionn ar a
hathair í ocus adubairt nach tibredh d'Fionn í munbud deoin do
Gholl mac Mórna. ocus siris Fionn ar Goll a chomdalta ocus

i73 b ' il ■ In Agallamh. 1 4 1

adubairt Goll : fuil coma ar a tibrinn í .1*. gan a lécun tré bithu.
ocus a beith ina tres ben acut . ocus gan a héradh um ní dá
cuinnighfe fort. dobérthar uile ar Fionn. cia bhus cuir dúinn ar
Goll. do rogha cuir ar Fionn . ocus tuc Fionn a trí comdaltada
féin i coraigecht fria .i. Daighre ocus Garadh ocus Conán. ocus
do bí ac Fionn co ruc trí meic do .i. Faelán ocus Aedh bec ocus
Uillenn faebairdherg . ocus do bí ina mnái grádhaig ac Flonn nó
go ndechadar a comdaltada .i. clanna Mórna ar foghail ocus ar
díbfeirg ar Fionn . deich céd ar fhicit céd óclách a líon . amail
do ráidh Cáilte in rann: —

D eich céd- ar fichit cét ann . líon clainne Mórna miadchlann í
cúig céd déc ó shin amach . líon a ríg is a táisech

Lotar meic Mórna co daire tarbgha i cúiced Connacht . ocus
rucsat trí catha na féinne orro ann résin do éirgetar as a long-
phort ámach . ocus ro thuitset cúig fhir dhéc dígraise degharm-
acha do mhacaib Mhórna isin daire. ocus adracht iar sin in
mílid mórchalma .i. Goll mac Mórna ocus tuc sciath tar lorg.
ocus nír fhédsamne a bhec dóib ó ro ghab Goll sciath fair. ocus
dorónsat clanna Mórna comairle gan nech isa caradrad do biadh
re Fionn ocus risin féinn do léicen as cen marbad uile. ocus is é
tuc in comairle sin Conán mael mac Mórna . ár b[a] || debhtach
muinntire ocus ba himchasáidech slóig ocus sochaide é. tángatar
meic Mórna rompa cusin faidche férghlaissi ocus do bádar gá
brethnugad cid doghéndais re Berraig bric re a comdalta budéin.
ocus adubratar coma do tabairt di .i. a seoid ocus a máine ocus a
innmusa do bhreith di léi ocus Fionn d'fácbáil ocus nach bud
ecal di iatsom. truag sin ar sí : an é m'olcsa do b'áil dúib do
dénam a chomdaltada chroidhe. is é imorro ar siat. adubairt an
ingen : ní tréiciubsa ar sí mo chéile ocus mo chédmhuintir ocus
mo chaeimlennán oraibse eitir.

Do éirgedar meic Mórna ín cathgrinne do bádar chum an
baile . ocus tuc cách a lám illáim a chéile imon mbaile ocus do
chuirset teinid gacha háirde ann. adracht in rígan ocus trícha do
bhanntracht léi as in mbaile amach . ocus do chonnaic Art mac
Mórna í do sceimel an dúnaid ac dul ar in ngeltrácht ngainmidhe
amach chum a luinge . ocus tuc a mhér i suainem na sleige ocus
tuc urchar di. ocus atchualaid in rígan fidhrén na sleige . ocus
impóis a haghaid ar an sleig co tárla ína huchd ocus ina hurbru-
inne gur bhris a druim ar dhó co fuair bás. ocus rucad suas iar

142 In Agallamh . [ 1 73 /• : 2

sin lena muintir féin í ar nargain an dúnaid bcus ro hadhnacht
isin fhiortsa ar Cáilte ocus adubairt: —

B errach brec ón Berrach brec . ingen Ghais chuailgne mo sherc í

úo ba rígan fhuilt buidhe . fa ben díola degduine
D o marbadh í forsin tráig . do b'é sin in gníom nár cháir '.

do ratad teine ina dún . do b'í in fhagal co mírún
T rí céd sciath ina tig thall . trí céd brannubh is fidcheallí

is trí céd bléidhe re hól . frisatabartha dergór
N ochar ér sí d'uine riam . fa maith a cruth is a ciall í

in bhaile atá a lecht co mblaid . frisaráidter fert Berraig

Ocus atá fúibse sunn ar Cáilte in ben isa fert ocus isa scéla sin.

Adracht Cáilte iar sin ocus tuc láim risin mbaile bud tuaid
ocus táncadar cách ina dhiaid . ocus tuc a láim ar lia cloiche búi
as slis in dúnaid amach. a fhira ar sé gabaid lethchenn na clorche
ocus léicidh damsa in cenn eile. ocus tángatar na slóig dá hinn-
saigid ocus nír fhétsat ní dhi. cáit a fil Donn mac Aeda meic
Garaid ar Cáilte. sutfn ar Donn. éirig am agaid ór mac curad
ocus caithmíled thu . ocus dá faghainn édáil fó'n cloich dobér-
ainn [a tri]an duit. do éirgetar araen ocus tucsat srengtharraing
ba[dbda] uirre . ocus ro tharrngsat co lonn ocus co láidir í go-
[roschuirset re lár is re] lántalmain. adrae buaid ocus bennachtain
a Dhuinn ar [Cáilte : is férr do chongnam amáin] iná congnam
ceineoil Chonaill [uile . ocus cáit a fuil Conall ocus in ríg]an ocus
Donn ar Cáilte. || sunn ar siat. éirgid isin uaim anonn ar Cáilte.
ocus atáit trí dabcha innti .i. dabach óir . ocus dabach arcait.
ocus dábach lán do chuachaib ocus do chornaib ocus do chupa-
daib. ocus ná tabraidh do na sédaib damsa acht in craebghlasach
cloidem sliasta Finn ocus escra láma Finn co tucar do Phátraic
iat . ór atát trí caoca uinge d'ór ocus trí caoca uinge d'airget ocus
trí caoca gem giainide ina coimecar. do chuadar a triur isin
uaim ocus tucsat a noireda leo do gach mhaith díob sin . ocus
téit in sluag uile isin nuaim ocus tucsat a lórdhaethain leo co
nach raibe fine nónbair díob gan a lórdhaethain d'ór ocus d'airget.

Is ann sin táinic a charpat chum Conaill. éirc isin carpat a
Cháilte ar Conall. ricim a les ar Cáilte ór am scíth isin oirechtus.
ocus do chuatar isin carpat. do ghreis Conall brod forsin echraid
siar co tráig conbice . ocus do fhiarfaig Conall : cid fá tucadh tráig
conbice ar in tráigse a Cháilte. ní annsa ar Cáilte : cú grádach
do bí ac Fionn . conbec a hainm . ocus in fiad frisaléicthí í ní
fagadh a dhíon i nEirinn nó go tabradh i cenn con ocus gilladh

174 : In Agallamh. 143

fiann Eirenn . ocus nír luig cú i naeinlebaid re Fionn riamh acht
sí. ocus is ann so do báidh Goll mac Mórna í . ocus do chuir tonn
tuile fó thír ann so í co fuil fó'n carn nglas adchí i cionn na trága.
ocus atbert Cáilte: —

T ruagh lem oided conbice . conbec ba lór a gloine.í
ní fhaca bud chroibghlice . i ndiaid mhuice ná oige

S aeth lem oided conbice . conbec in gotha gairge í

ní fhaca bud chroibghlice . ac marbad daim gan cairde

S aeth lem oided conbice . ós tonnaib árda uaine í
a hoided ba chomraime . a bás fa lór a thruaige
Táncatar rompa co dún na mbarc in adaig sin . ocus adubairt
Conall re Cáilté arna márach : atá druim i comfocraib dúinn ann
so . druim Náir a ainm . ocus atá muc ann ocus ní fhédaid coin
náit dáine ní di. do bádassa lá ar Cáilte ocus ro b'fiadhaide mé.
ocus cáit a fuil Donn mac Mórna ar Cáilte. sunn ar Donn. geib
th'arma co ndechmais d'fiadach na muice in lion féinne atám.
gluaisit rompa isin druim anunn ocus atciat in muic ann ocus nái
fiacla as gach carpat di . ocus ro scréch in muc ac faicsin na con
ocus na fer mór ocus do ghab gráin ocus egla iatsom roimpi.
leacar eadramsa ocus in muic ar Donn . ór cuma mo bhetha nó
mo bás. ascaidh churad chuingi ar Cáilte. ocus do innsaig Donn
in muic . ocus ac drut do'n muic chuige tuc Cáilte sádadh sleige
uirre co riacht ó'n ascaill co araili di co t[orchair in muc] leo fó'n
ninnus sin. ocus nír fhédsat a breith as [co táinic] slóg Conaill
ar a cenn . ocus tucad i fiadfnaise Chonaill í. is] mór in muc ar
Conall. is fíor ar Cáilte : [is í in muc] slángha í ocus is um a
leithéit [sin tárla cocad ocus imresain] cloinne Mórna ocus cloinne
Baeiscne.

Ocus nír chian [dóib co facatar] || in móirsheiser chucu. canas-
táncabair a óga ar Conall mac Néill. táncamar ar siat ó Phádraic
mhac Chalpuirn ocus ó Oisín mac Finn ocus ó Dhiarmaid mac
Cherbaill ar do chennsa ocus ar chenn Cháilte, ní héitir limsa
dhul ann andiu d'éis mo shelga . oeus éirigsc ann a Chonaill ar
Cáilte ocus beir let na haisceda út .i. in tescra do bí ac Fionn do
Phátraic . ocus in craebghlasach cloidem Finn do Diarmait mac
Cerbaill do ríg Eirenn . ocus in muc do marbad ann do ríg Eirenn.
ór is í so in mhuc shlángha ocus co faicit cách í ocus co roinne
rí Eirenn dóib í idir mhaith ocus shaith. dorónad uile mar sin
ocus tucad in cloidem i láim Duinn mheic Aedha mheic Ghar-
aidh mheic Mhórna. a sochar ocus a dochar in chloidim ort a

144 In Agallamh, [174:2

ghilla ar Cáilte nó go ria co ríg Eirenn. ocus tuc Conall féin in
tescra leis áo Phátraic ocus tucsat na mogaid an muic leo . ocus
lotar rompa co ráncadar cnoc uachtair Erca re anabar Uisnech
isin tan so. ocus ar rochtain dóib ann is ann do bói Pátraic i
mullach Uisnech ocus Diarmait mac Cerbaill ar a láirn ndeis.
ocus Oisín mac Finn ar a láim clí . ocus Muiredach mac Finn-
achta rí Connacht íor a láimséin . ocus Eochaid leithderg rí
Laighen ar a láimhséin . ocus Eoghan derg mac Aenghusa rí dá
cóiced Muma ar láim ríg Eirenn.

Táinic Conall mac Néill iar sin ocus tuc a chenn i nucht
Pátraic ocus do shlécht do. tar sunn a Chonaill ar Diarmait. i
bfiadnaise Pátraic biat ar Conall gurab é bias ós mo chionn i
nim ocus i talmain. ríge uaimse duit ar Pátraic ocus trícha n'g
dot shíol i ríge . mo chathair ocus m'abdaine duit fós ocus in-
neoch foghéb ó chóic ollchóicedaib Eirenn do chaithem acat.

Tuc Conall an tescra óir i láim Pátraic. do chara féin Cáilte
mac Rónáin tuc in aiscidh sin duit ar Conall. is cara dar mo
bhréithir ar Pátraic . ocus tuc Pátraic secha i láim n'g Eirenn é.
ocus do bhí rí Eirenn acá fhégad co fada ocus adubairt : ní
facamar riam sét bud ferr iná in tescra . ocus dégha let a Oisín
cia acá raibe. acam athair íéln ar Oisín : ac Fionn mac Cumaill.
ocus tu</do bainchéile do .i. Berrach brec ingen Chais chuailgne.
is í ro marbsat meic Mórna. ocus is deimin lemsa ar Oisín in tí
fuair so co fuair sé in sét eile as ferr do bí i nEirinn ná i nAlbain.
[ocus cá bfuil in] craebghlasach cloidem Finn. atá acamsa sunn
ar Conall [do rí]g Eirenn . ocus is maith in aithne tucais. éirig
[a Dhuinn] ocus tuc in cloidem do ríg Eirenn ór is do tuc Cáilte
[é . ocus tuc Donn] in cloidem illáim Oisín ocus ba lán glac |l
Dhuinn do dornchla in chloidim. ingnad lim ar Oisín do ghlac
do líonadh do'n chloidem . ór ni'r líon glac riamh acht glac fhir
do chloinn Bhaciscni nó do chloinn Mórna. can duit a ghilla ar rí
Eirenn. Donn mac Aeda mheic Gharaid mheic Mhórna mise. dar
mo bhréithir ar Oisín do ba mhaith th'athair ocus do shenathair.
ocus tuc an cloidem illáim ríg Eirenn. caide dece an chloidim a
rí Eirenn ar Donn. cá dece shire ol in n'. n'gféinnidccht Eircnn
amail bái ag derbbhráthair mo shenathar. mad cet le hOisín ocus
le Cáilte ragaid duit. is ced ámh ar Oisín . ór is é mo chetsa ced
Cáilte . ocus is dúthchas do Dhonn í ór ro ghabsat secht ríga
uime rígféinnidecht Eircnn ocus Alban. Is amlaid dobeirim duit

174/': i] In Agallamh. 145

1 ar an rí gan chíos gan chánachus óír ná aircit do tabairt duit
aisdi amail tucad do gach rígféinnid romat . acht comus selga
ocus fiadaig Eirenn duit ocus do ghabsom cuir -ocus tennta ann
sin . ocus do bí secht mbliadan fichet i rígféinnidecht Eirenn
ocus Alban nó gur marb Dubh mac Dolair i cath cuire thall i
nAlbain é.

Tucadh iarum in mhuc i fiadnaise ríg Eirenn. ac sin ar Conal)
in muc ro marb Cáilte ocus Donn . ocus tuc Cáilte duitse í d.i
roinn ar fcraib Eirenn ar dáig cumad coimghe dóib a cuid do'n
muic slángha do roehfain dóib. ocus do roinn rí Eirenn íh mhuc
do na cúig cathaib fichet bátar fir Eirenn i nUisncch gurbat
subach sobrónach uile iat. ocus ba hí sin muc shlánga dhéiden-
ach do roinnedh idir feraib Eircnn.

Is ann sin adubairt Conalí mór mac Néill re ríg Eirenn : cá
breth as áil letsa do breith ar Cháilte da tí dot innsaigid. próind
dcich cód óclách do ol in rí ocus ocht fichit bó do chur i fcrghurt
gabála ocus a thabairt do ré luige ocus dá chomdalta d'Oisín.
ocus dó bátar ann in adhaig sin co harabárach,

Dála Cháilte imorro do gabadh eich Chonaill do ocus do hinn-
ledh a charpat ocus táinic roime i fosmhullach sléibe Fuait . ocus
do chacrthann ban fionn re anabar caerthann cluana dá dham.
ocus d'árd in ghaiseid atuaid frisaráidter fochaird Muirtheimne
bhaile anderna Cúchulainn in foicherd gaiscid ar sluaiged tána
bó Cuailgne . ocus d'áth na carpat bud tuaid re anabar áth Guill.
ocus dechlaisc ech Conculainn re anabar lighe in léith Macha
[eitir] dún dealgain ocus muir . ocus do sliab na con [risaráidter]
sliab Bregh.

Is í sin aes ocus uair ro ghab [Diarmait] |l mac Cerbaill mujl-
ach Uisnech ocus maithc bfer (sic) nEirenn ina fharrad ann . ocus
do fhiarfaig in raibe uiscc i comfhocraib do. ní fhuil ar cách.
do chualaid Oisín sin ocus atbert : sithal dam ar sé co ndechainn
d'iarraidh uisce. gilla let ar Diarmait. ní thicfa gilla ná óclách
ar Oisín.

Adracht Oisín ocus do chuir in cain cinn frithroisc for a lnrg
co nach fccad nech i longphurt fher nEirenn é . ocus ráinic
d'innsaigid na tipjtat .i. in fhinnlescach tipra Uisnech . ocus ó
thucadh cath Gabra ní fhuair nech dTeraib Eircnn í co sin. ocus
ráinic Oisín co griantrácht an tobair ocus atchonnaic na hocht
néicne áille cochairbreca ann •. ór do bí do dhiamair an inaid nár

L

146 In Agallamh. [174**-*

ecal leosom ní ann . ocus benais ocht ngais bhiroir ocus ocht
ngais fothlachta . ocus tuc in tsithal fó'n tiprait ocus tuc lais na
hocht mbratáin beo ac baeithléimnech isin tsithaii ocus na gais
birair ocus fhothlachta ar a huachtar . ocus táinic roime co hUis-
nech amlaid sin ocus tuc in tsithal i fiadnaise ríg Eircnn. ocus
ba hingnad le cách sin . ocus do théiged glún Diarmada i mbun
gach gaise díob. a roinn sút ar dhó ar Diarmaid ocus a leth da
Phátraic ocus a leth aile dúinne. ní hamlaid ar Pátraic ór lia
dáibse . ocus roinnter ar trí iat ocus tabar a trian do'n neclais ór
is í sin a cuit féin . ocus dorónad amlaid. maith a rí Eirenn ar
Pátraic : ná benadh in dias út do chuid nime díotsa. cid éséin
a naemPátraic ol Diarmaid. a mhéd dobeiri dot úidh iat ar
Pátraic.

Dála Cháilte do riachtséin co faidche in bhroga atuaid . tar féig
ar Bóinn bhántsrothaig . ocus lámh des re cnoc Tlachtga . ocus
lámh clé re cnoc Tailltenn ingine Magmóir . ocus i rót na carpat
suas i mullach Uisnech bhaile irrabadar fir Eirenn. toirlingid
Cáilte isin aenach ocus táinic mar a raibe Pátraic . ocus táirnios
do ocus tuc a chenn i nucht Patraic. éirgis athlaech do mhuintir
Phátraic roime .i. Muchua mac Lonáin . maith a anam a Cháilte
ar Pátraic : innis dúinn cuich é Muchua . ocus atbert Cáilte: —

[M uchua] mac Lonáin na lenn . meic Senaigh ar nach sáidhfem í

meic Aenghusa in ghregha ghuirm .... meic Blait brecduirn
M eic Aedáin meic . . Fhergais . meic Chinaetha meic Fhiachaidí
[ meic] Mhuiredaig meic Eogain

Crét fuil acamsa || ar Muchua acht do chuimhnedsa i nocht
tráthaib na hecailse.

Alléra aníos ar mo ghualainnse a Cháilte ar Diarmaid. ní
fer gualainn ríg mé ar Cáilte acht fer íiadnaise ríg ór mac
ócláich mé ocus ferr in té atá ar do ghualainn innúsa. dom
bhréithir fris ar Oisín nach ruc ben i comaimsir frit i nEirinn
nech dar chóir a rádh gur ferr é iná thusa.

Is ann sin ro fersat fir Eirenn fáilte re Cáilte ocus ferais in rí
fáilte fó trí ris . ocus tuc Cáilte teora póc d'Oisín ocus suidhis ar
a Íethláim. ián duirn do bhiror ocus d'fothlacht búi i iáim Oisín
tuc i láim Cháiite. birar ocus fothiacht na Fleisce so ar CáiJte
ocus in fuarais íasc innti. fuaras ocht maigre ar Oisín ocus atá
in tochtmadh maighre acainn araen díob. dar mo bhréithir ar

175:1] In Agallamh.. 147

Cáilte ní roibe mo chuitse riam illáim mná ná fhir bud annsa lim
innáise.

Is ann sin tuc Cáilte a láim i comradh a scéith ocus tuc slabrad
línide Logha mheic Eithlenn ar lár ina bfiadnaise. i carn Gairb
daire fuarais in slabrad a Cháilte ar Oisín. is ann co deimin ar
Cáilte ocus tuc Cáilte do ríg Eirenn in slabrad. ocus cúic catha
fichet búi in sluag ocus do thicedh ina timchioll . ocus ocht cét
óclách do thoilledh ann ocus dúnad ar in cétfer dí'ob ocus gan
chomus a oslaicthe nó go noslaiced in cétfher.

Is ann adubairt in rí : maith a Cháilte ba maith in cethrar
bátar i nEirinn i naenaimsir .1. Cormac mac Airt ocus Fionn
ocus Cairbre lifeachaír ocus Oisín. ba maith in tóciách Cormac
ar Cáilte ocus do b'aithnid do chách maithes Finn . ocus atbert
Cáilte:—

D ia tísadh fó bhreith dála . a mhac chuige 's a náma '-
ba do maithib líne dó . eturra ní bhéradh gó

Ocus a Cháilte ar Diarmaid inar fherr Cormac iná Fionn ocus
inar fherr Cairbre iná Oisín.

D ar in ríg fhuil ós mo chionn . nír fherr Cormac iná Fionn •
's nír mesa Oisín co mblaid . iná Cairbre lifechair

Is ann do fhiarfaig Eochaid lethderg rí Laigen do Cháilte :
crét fodera d'Fionn ocus do'n fhéinn gan in. péisd atá acainn i
nglenn ruis enaig do mharbad sech gach narracht eile dar dhí-
chuir sib a hEirinn. issed fodera sin ar Cáilte in cetramad rann
d'inchinn Mesgedra í . ocus ro sluic in talam ann 1 co nderna
péisd adbal di. ocus ní raibe i ndán dúinne a marbad nó go
tóirsedl\ in táilchenn . ocus deiscibal dá mhuintir chenglus d'aen
shifinn luachra ar deiredh na haimsire í . ocus biaidh isin cengal
soin co tí in [bráth]. cid uma téigdís an fiann dá marbad féin
[ocus do mharbad a con] ar an loch sin do'n phéisd. lennán síd[e
ro búi ac Fionn] .i. Uaine ingen Modhairn ocus tuc Fionn
éradh [di fá'n] imat d'ilrechtaib a téigedh sí [ór ní raibe bethad-
ach] || ná téigedh sf riocht. ocus táncatar an fhiann laithe naen
ar in carn ós cionn in locha sin . ocus táinic in fiad amach ar in
loch ocus do lensamne ar in loch é . ocus do éirig in péisd dúinn
ocus do marb céd cú ocus céd fer acainn. ocus do fiafraigessa
d'Fionn in linn taethsadh in phéisd . ocus dámad edh co cuirmís
fria ocus co ndíglaim(s ar muintir uirre. ocus tuc Fionn a órdain
fó a dhéid fis ocus do foillsiged fíor fáitsine do ocus atbert: —

L 2

48 In Agallamh. [175:2

G lcnn rois enaig bud fíor dam . bud binn guth cluic ann nach tan í

gé biadh fó damaib ruada . robsat ile a árdbhuada
R o ghab in doinenn dubad . ní soinenn acht ar selaib f

do gab an talam trothall . do ghab cochall cenn enaig
E nach féinne fadb fulaib . im rulaib garb re conaib í

siat srotha elta enaig . rian tredain terca trogain
C rotholl féinne fuath curraig . ós duillib ruada rinnibí

sceo gaeithe ceo tar glennaib . ós rengaib lebra ar linnib
C oscrach atchiusa in muirbig . rosc drecoin brath tar buidnibí

taebuaine taithnem taidlib . biaid ac Caimgin i cuibrech
M uirbech lonn locha enaig . tonn na degaid adraidheí

sisiac slaidhe na féinne . óic na féinne gá slaidhe
D eich mbliadna for dá bhliadain . a hocht riagail ar relaig '•

ar dá cét déc sét saeire . cusan áine fár genair
L och nenaig adba elad . scíth cen fhianna ina fharradí

táilginn contaghfat imme . bud binne canfat amhar
L och nenaig adba ela . dinn mbera idir dá broine í

enach troghain blái théite . óthá in céite co aroile
G lenn enaig idir dá shléib . is é as áille atchonnarc riam í

abhann dá loch ar a lár . is in lán do'n leith aniar
B ud adba ailithrech uar . bud, adba truag ná bud tenn í

bud adhnacht ríg cenn i cionn . ticfa Caeimgein isin glionn

Cid tra acht ní héidir áirem inneoch ro innisetar do dénam
dóib féin ocus do mhaithib na féinne do mhóirghníomaib.gaile
ocus gaiscid re taeb dhinnsenchais cach cnuic ocus cach fcrainn
ro fhiarfaigedar fir Eirenn díob. •

Is ann sin táinic Trénbhrugaid mac Treoin .1. flathbrugaid
cétach comramach do ríg Eirenn ocus trí caoca fer mór ina
fharrad . ocus faiderán fírghorm um gach fer díob . ocus léinte
líghda láinghela iompaib . ocus trí caoca gaballorg ina lámaib.
bennaigid do ríg Eirenn ocus frecraissium iat. atá flcdh mór
acainn duit [a rí ar sia]t .i. nái bfichit dabach do mhiodh . ocus
dcich bfichit dabach do chuirm ghlain [ghabált]aig . cona ndae-
thain do biadaib ilarda ccsamla [leo. ocus tucsat in b]iad ocus in
lionn lco do'n ríg . do fiarfaig rí Eirenn d'Oisín' [in maraen re
mait]hib Eirenn raghthaise do'n tech óil ocus áibnesa [mar
chác]h. ár cuid bídh ocus lenna ar leith dúinn ar Ois/n || ór m'
lucht coimdhíne ná comaimsirc dúinn na dáine anois. cá líon
atáithe ar in ri'. dá naenbar ar Oisín .i. naenbar damsa ocus
nienbar dom chomdalta do Cháilte. fiche dabach cona ndaeth-
ain bidh dáib ol in rí. maith a rí ar Cáilte : ná cutramaigse sinn
do biudh ná do lionn . ór in tan dobcrt'.;a deich ndabcha damsa

175^ : 1] In Agallamh. 149

trícha dabach bud chóir d' Oisín. do chaithset in adaig sin co
subach somhenmnach gan uiresbaid bíd ná dige.

Do éirgcdar na slóig arna mhárach . ocus do cuiredh a pupall ^^^
tar ríg Eirenn isin tulaig ocus nír léiccd acht rí nó rígdajrma , in*< ^
isin pupaill. ocus tucad Pátraic cona chléirchib isin dara leith
do'n phubaill ocus nír léiced acht escop nó sacart nó mac ochta '
do ríg nimc ocus talman isin leith irraibe Pátraic. suidhis Oisín
i fiadnaise Pátraic ocus Cáilte i fiadnaise ríg Eircnn. cia acaib as
sine ol in rí, mise ar CáHte ór trícha bliadain ba slán dam in tan
rucad Oisín ocus secht mbliadna déc do am leabaidse . ocus as
mo thig ro ghab fhéinn ocus fhoirinri. é**yd.***p-

Is ann sin do íiarfaig rí Eirenn : cá líon do rígaib Eirenn lasa-
tucad ferann do'n fhéinn. frcgrais Cáilte sin ór do bái a fhios
aige : rí ro gabastar Eirinn .i. Feradach fechtnach ocus do bátar
dá mac aige .i. Tuathal ocus Fiacha . ocus fuair Feradach bás
ocus do roinnset a dhá mhac Eirinn etorra .i. a seoit ocus a
mcáine ocus a hinnmasa a buar ocus a bótháinte a dúinte ocus a
dingnada do'n dara fcr . a halla ocus a hinnbera a mes ocus a
morthorad a héicncda áille' "eochairbhreca a fiadach ocus a fian- *•*•**•<
choscar do'n fhior aile. cáit andernsát in roinn sin ar Diarmait.
imon cnoc so ar a fuilmit inár suidhe ar Cáilte. ní samalta in dá
roinn sin ar maithe bfer (sic) nEirenn. cia díob roinn bud ferr
libse ar Oisín. a fleda ocus a tigc ocus a maithes ar chena ar
siat. in roinn bud mcsa leosan ar Cáilte is í bud ferr linne. ráidh
ocus innis a fínnne sút a Cháilte ar Oisín . ocus asbertsom : —

R áid a Cháilte cid dia fil . mór neoluis ré fhiarfaigid í

céd roinn Eirenn leth ar leth . do gach crích fil in Uisnech
C ia do rat fherann do'n fhéin . in abrai frim a Oiséin í

cia do scar re gillacht con . cia rosdíol fá thuarasdol
M ebair lim in ní dia fuil . a meic ingine in Deirg druin í

ó[r] lesaig Fiacha in féin . curro tréiged thu a Oiseín
D eich mbliadna do flaithius mhaith . duitse a Oisín a rf ígfhlaith] í

. . . . Brég fa thuaid in féin . co ro tréicset tu [a Oiséin]
D egmac Feradaig dar liom . dar ba cfomainm.Fiacha fionn] j|

Eithne ingen Daire.dhuib . in mhórrígan a máthuir
F eradach is Fiacha finn . roinnset Eirinn tinn i tinn i

bátar fir Eirenn co mbladh . gan chogad gan chomardadh
R uc do rogha in mac ba só . beith re féinn ní himargó í

aibne fásaige feda . ocus alla is innbera
R o gab Feradach dar lem . airdríge ar fheraib Eirenn í

a fleda a toirthe a taige . a táinte 's a rebraide

1 50 Ih Agallamh. [175 * : 2

R íge Feradaig ba maith . cor thuit le Mál in mórfhlaith í

ba thásc 'ríg do ruamnad gail . bás na flatha Feradaig
L uid Fiacha i Temraig co rath . ó dorochair Feradach í

gabus nert Eirenn uile . ar Mál mór mac Rochruide
I ar sin do rat Fiacha in féin . do Mórna gusin mórmhéin í

cethrar dóibséin dreimne gal . ina diaid ro gabsatar
M órna mac Cairbre co ngus. . deích mbliadna do i náirdchennus f

a deich do Gharad dar lem . nó gur scarad re [a] chaeimchenn
D aigre mac Garaid co ngus . cúíg bliadna dho i noirechus f

áiremh secht mblíadan gan brath . Dorin mac Mórna in déidenach
E ochaid mac Marcadha anair . rí fhiann Eirenn a hUlltaib!

bliadain co leith a líne . ós fiannaib i náirdríge
C as mac Cannan cruaid a gail . éinbliadain aige a hUlltaib í

Dubán a mac monar ngrinn . dá bliaáain aige áirmim
G absat a Mumain miad celg . Liath luachra is Labrad láimdhergf

deich mbliadain dóib líth nár ghann . do macaib aithech Arann
T rénmhór ua Báiscne fa balc . ba hua do Shétna shithbac f

senathair Finn segda in roinn . athair Cumaill is Crimhoill
T arraid Trénmhór trén a bháid . flanna Eirenn i naendáil í

do rígsat é tuaid is tes . secht mbliadna déc a reimes
D o gab Amhall cruaid a neim . a los scéith ocus claideim

rige fá tuc trícha cath . scannlach congalach cocthach í

secht mbliadna dho sunna dna . co torchair i cath cnucha
A r sin gabsat meic Mórna . ar brón is ar bithdógraf

trícha laech ba mór a mblad . im Daigre im Gholl im Gharad
G oll mór fa mílid i cath . mac do'n Mhórna dhéidenach í

deich mbliadna do líth nár ghann . i náirdríge fiann Eirenn
A r sin ro gab in teo óir . Fionn mac Cumaill mac Trénmóir í

[ár] tabartach saer sluagach . ár sái amra ilbhuádach
[D á cét b]liadan co mbláithe . ocus trícha.gan tláitheí

saega! [Finn ba fa]da in ré . co torchair gá léim aeisé
[N a sechi ríg déc] as derb lem . do gab ríge fhiann Eirenn í

ferr [Fionn ináit sin ui]le . caithmílid árd Almuine ||
C úiger druad ba dám duilig . as ferr tharaill thír bfuinidí

is mebair liomsa co becht . a naisnéis ina ndráidecht
B a díob Baghna a síd Baghna . is Cathfad drái degamhraí

Stocán mac Cuirc chédaig chaeim . Moghruith is Fionn a formaeil
C úiger legh ba líth namra . as ferr tharaill thír mBanbaí

gid cian atúsa dá néis . isam eolach na bfaisnéis
M iach is Oirbedh dálaib drécht . ocus a nathair Diancéchti

Gabrán liaig tar muir anair . Fionn féin ó Báiscne barrghlain
C úiger filed uasal drem . as ferr tharaill iath nEirenn í

is mebair limsa co becht . a bfaisnéis na bfilidecht
C airbre file fuair dar ler . Amairgin innse Gaeidel f

Fercheirtne re Labraid lorc . Moghruith is Fionn faebarnocht
C úiger ba gaeithe um céill ngrinn . do bhí i naeintig i nEirinn í

Fíthal is Flaithrí a mhac . Aillmhe is Cairbre is Cormac
I n cheisd do chuirdís tré chéill . prap ro fhuaslacadh Fionn féin f
in. chcisd dogníodh Fionn na fledh . nech do'n chúiger ní chuimgedh

176 : i] Jn Agallamh. 1 5 1

C úiger laech luaidios ferga . as ferr tharaill iath nElga í

bud gairbe gníom ocus glonn . bud ghairge i cath 's i comhlonn
L ugh mac Céin meic Cháinte anall . Cúchulainn ocus Conall f

Lugaid lagha lám ar ghoil . Fionn féin ó Báiscne barrghloin
C úiger as féile fríth riam . bud ferr um brat is um biadí

do chinedh na nGaeidhel nglé . maith ro chaithset a máiné
L ugh mac Ethne Aengus án . Cúchulainn ba laechda lám í

Conaire caem cruth nár chlaei . Fionn mac Lugach ar aenchaei
C úiger flatha fíorthar lem . as ferr tharaill iath nEirenn f

is mebair lemsa co beacht . faisnéis. ina flaithemlacht
E iremón mac Míled móir . Ughaine d'éis Eiremóin f

Aengus tuirmhech ba trén gail . Conn cédchathach Fionn fortail
L aech ar ghairbe is ar ghníom lonn . ocus óclaech ar chumonn í

cléirech ar phróicept mheic dhé . ocus flaith ar fhírinné
N í fhedar locht ar fhéinn Fhinn . dar in ríg fhuil ós mo chinn f

acht a dhé tadhaill talman .^gan in'mac do mfróradrad
N í mharat in mhuinter mhaith . ní mharann Fionn in fírfhlaith í

ní fhuil in cuire ina thig . mon ruire mon rígfhéinnid
F err a sretha iná gach sreth . ferr ná gach triath a táisech f

mét a con ocus a bfer . mét a sciath is a cl[oidem]
B a rí ba fáid ba file . ba triath co mé[t móirfhine] f

ár ndrái is ár fisid 's ár fáid . fa bhinn li[nn gach ar imráid]
G id mór lib mo theisd ar Fionn . dar in rí[g fuil ós mo chionn] f

ferrsom fó thrí comall nglé . gid m[ór lib anabraimsé] ||
C o fa secht do chreit in rí . Fionn mac Cumaill almhainíf

in sechtmad fecht ro bói ar fás . is de táinic a thiugbhás
L eth Mogha ag Eogan do bói . Trénmór is ré láim ro bói f

mac do Chairioll chnuic in scáil . fa binn leis gach ní do ráid

Adrae buaid ocus bennachtain a Cháilte ar Diarmaid mac Cer-
baill . ocus cáit a fuilet sáithe o'cus senchaide Eirenn. scríbtar i
támlorcaib filed . ocus i slechtaib suad . ocus i mbriathraib olla-
man . combeire cách a chuid lais dá chrích oeus dá fherann do
gach fhios ocus do gach fhorus ocus do gach dhinnsenchus ocus
do na gníomaib gaile ocus gaiscid do innis Cáilte ocus Oisín . ocus
dognít'h amlaid.

Is ann sin ro fhiarfaig Fionn mac Faebairdheirg mac ríg ua
Ceinnselaig do Cháilte : crét fodera in giusach Fhinn naeim ocus
fíreoin acá hadhrad sech gach ninad aile isin crích. fregrats
Cáilte sin ocus atbert : lubghort selga d'Fionn í . ocus in tan.
nach faghdais in fiann i cúiged ledarthach Laigen óthá inneoin
maige femen co beinn Edair a ndaeithin selga do gheibdís isin
ghiusaig Finn.

Maith a Cháilte ar Fionn mac Faebair : crét imanabar áth ferna
frisin áth atá ar lár na giusaige. fregrais Oisín sin : Goll mac

152 In Agallamh . [ 1 76 : 2

Mórna ro mharbastar Ferna mac Cairill ann . ár foglaide cloinne
Mórna ocus mac ríg na nDéise andes é ocus óclách gráda
d'Fionn é . ocus arna chur fó fhochladaib talman tuc Fionn
a órdain fó a déd fis ocus ro foillsiged fírinne do ocus adubairt :
mogenar duit a Fherna mheic Chairill ro hadhlaiced isin inad
adtái . ór mór do cheolánaib céilebartha ocus d'finnlebraib tráth
ocus d'edhbairt chuirp in choimded dogéntar uasat . ut dixit\ —

A th Ferna ón áth Feraa . áit a mbiaid Maedóc febda í

andiu gid imda a chuana . bud imda a dhuana nemda
A th Ferna na feorainne . bud febda in Yer acá mbiaí

dá róiset ann anmcharait . bat imfhoicse do dia
D q ria Moedhóc muinterach . tar áth Finnghlaise fia !

bud croimchinn rostaírceba . bud roibchinn duine dia
D o ria Moedhóc muinterach '. maise gréine tar cithu í

do ria mac na rétlainne . rétla bhuada tré bhithu
[C i]dh é in tinad óirdnide . ambít fianna fá fulacht í

do ria Moedóc muinierach . mochen rí dánad tulach
[B ud é] in torc trén tulchainim . bud í in lasar borb bráthaí

[do ria] Moedóc muinterach . bud tonn tar ilar átha ||

Maith ámh sin ar Fíonn mac Faebair . ocus atá ceisd aile acam
as áil dam d'fhiarfaigid dhíot a Cháilte. abair ar Cáilte. baile atá
acainn ann so i comrac in dá cúiced .i. comar ollbhuidnech na trr
nuisced áit i comraic Siuir ocus Beoir ocus Berbha . ros mbroc
ainm in baile sin ocus do b'áil liomsa a fhios d'fagbáil uaitse cia
fá raibe in dúnad fil ann.

Dá óclách gráda d'Fionn búi ann .i. Cellach braenbile ocus
Muling luath do chóiced Laigen ocus do bádar dá chéd óclách
ocus dá chcd gilla ocus dá chéd con ag cechtarnae. ocus gid iat
trí catha na féinne ro sirthea fa terc ann dias bud ferr lúth ocus
lámach innáitsium. ocus'do bói maith eile inntib fós . ór is ina
tighib ro bíodh in fhiann re bliadain gan teirce bídh ná lenna.
ingnad linn ar Fionn mac Faebair usce in baile sin ina árd ocus
a sruth ina all ocus fóiridrr gach galar risambenann. adbar in
raith sin ar«Cáilte:is é sin cédusce ro bhennaChsat aingil dé
i nEirinn ocus is é usce déidenach beos . ocus Táidiu ainm na
habann. ocus do bádar in dá óclách sin ann nó go ndechadar
meic Mórna ar foghail . ocus nír rathaigset adaig nann nó gur
gabsat meic Mórn'a anair ocus aniar imon mbaile acu. ocus do
bádar teora lá ocus teora adhaig ac dul ar in mbaile ocus nír
fhcdsat ní dho ris sin . ocus i cionn in tres lá fuaradar bac<jal

i76ó:i] In Agallamh. 153

teined do chur ann . ocus do loiscedh ocus do hairgedh in baile
leo ocus ní terna ben ná fer díob gan marbad nó gan loscad.
ocus mar tháinic leo in baile d'innradh ocus d'argain tángatar
rompa tar scairbh innbir dubghlaise tar Berbha siar ar sodhain.
ocus ráncamarne trí catha na féinne chum in bhaile ann sin gin
gur chabair dóib sin é. ocus suidis Fionn ocus trí catha fiann
Eirenn ar faidche in dúnaid . ocus ro cháiestar co dérach dobrón-
ach ór ní minic dorignedh riamh guin ba dhoilge lasin féinn iná
sin. ocus tucad loingshithal bánóir chum na flatha Finn . ocus ro
ionnail a láma . ocus tuc usce ima ghnúis ríghda róálainn . ocus
tuc a órdain fó a dhéd fis. ocus in tres fios as mó ro foill-
sigcdh do riamh is ann sin ro foillsigedh do é . ocus adubairt :
ccthra fáide togaide thicfat tar m'éisse i nEirinn [ocus do rig]
nimc ocus talman doghénat a bfáitsine ocus [a bfoirchedal] ||.
ocus ttcfa in cethramad fer díob .i. Moling mac Facláin mcic
Fcradaig meic Fidghai . ocus cath chuirfider re déired naimsire
i nEirinn .i. cath muige ráth . ocus Su.ibne geilt tic as in cath sin
is annsan bhailcse muirbhfiter é ocus aidhlécthar. ocus ben
d'feraib Muman máthair in chléirig sin . ocus ní lémat fir Mu-
man olc in baile sin do dhénam . ocus adubairt Fionn : —

R os mbroc aniu is conair chuan . romhuir ruad itir dá all í

cian gair co tóirsct naeim ann . Moling ainm intí isa ceall
T aeide chorrach chaimlinntech . ar or chairrge is lia. í

do roichet sunn sochaide . dá noilithre ar dhia
L) o roichfe in fer foluaimnech . atuaid a muig rath í

bud gairdiugad do'n chléirech . maidin co me'd rath
T ech Moling mheic Fhaeláin . mheic Fheradaig fhinní

uinge d'ór [dherg] ó [gach] nech . ar a thech na chill
B ennán Moling luachair . bentar isna tráthaib í

ní lémad laeich Luimnig . ben muimnech a máthair
T icfat fir Chualann atuaid . forbha a sluaig co soich an chill í

ó shoin amach co bráth mbecht . bud ferr sa ferr tech Moling
A deirimse rib reime . bud fíor dam in fháitseineí

geibh re hanmain Fhinn ibhos . tarrngaire Moling do'n ros

Is ann sin adubairt rí Eirenn re Pátraic : is mithig damsa.dul
co Tcmraig budesta ocus in ticthise lem a shenórcha. ní riagam
ar siat co cenn mbliadna.

Is ann sin adubairt Eochaid lethdcrg rí Laigen : bératsa Oisín
lem frisin mbliadain so ar sé co dún Liamna lennchacime ingine
Dobráin dubthaire. bératsa Cáilte lem ar Conall mór mac Néill

154 I n Agallamh . [176 1> ••'. á

co dún na mbarc bud tuaid risin mbliadain so. bératsa Pátraic
lem ar Diarmaid mac Cerbaill co Temraig do bhaitsed ocus do
bhennachad ocus d'órdugad fer nEirenn ina chert ocus ina riag-
ail féin.

Ro scáilset flr Eirenn ann sin chum a críoch féin co ro chom-
raicset i cionn bliadna i Ternraig . curab í acallaim na senórach
acon cairthe i mulluch Uisnech in sin ocus gach ar chansat d'fios
ocus d'eolus d'feraib Eirenn ó sin amach.

Dála Cháilte imorro ro éirigséin roime mar aen re Conall inac
Néill co ráith Artrach bud tuaid i crích ceneoil Chonaill . ocus do
éirgetar [ingena míne] macdachta mongbhuide ocus meic beca
brat[uaine in] dúnaid d'ferthain fáilte re Cáilte . ocus do bádar ||
ac ól ocus ac áibnes nó gur éirig grian asa cercail teinntide cor
Iíonastar alla ocus esa ocus innbera in talman.

Ocus táinic Cáilte ocus Conall co maithib a muintire as in
mbaile amach ocus do fiarfaig Conall : cidh fó tucad ráith Artrach
ar in ráith sin ocus ráith Mongaig ar in ráithse tuaid ocus llos na
néices ar in lios so thes. frecrais Cáilte sin : trí meic do bádar ag
Bodb derg mac in Dagda isin brug brecsholus .i. Artrach ocus
Aed álainn ocus Aengus . ocus tarla imresan etorra ocus a nathair
féin. maith a mhacu ar Bodb derg : fácbaidse damsa tuatha dé
danann ocus imthigidh chum rígh Eirenn chum Cormaic úi
Chuinn. atá adbar fá'n cóir dúib tuatha dé danann d'fácbáil . ór
ní fhuil do chn'ch ná d'ferunn acu a fulang féin ocus fulang a fuil
do mhaithius ag Artrach . ocus is lia d'Aengus mac Buidb iná do
thuathaib dé danann uile idir ghilla ocus óclách . ocus is lia
d'Aed álainn éices iná dó chliaraib Eirenn ocus Alban.

Is ann sin táncadar trí meic Bhuidb co Cormac ocus fiarfaigios
díob cidh ro ghluais iat. ár nathair féin do fhógair a tuathaib dé
danann sinn ocus táncamar d'iarraid ferainn ortsa. foghébthaise
sin ar Cormac : dobérsa dúib ceithre triucha na gairbthíre frisa-
ráidter tír Conaill andiu. ocus do bí in mac ba sine díob . i . Artrach
ocus bruiden secht ndoras aige ocus muchen ré gach ndáim. ro
bói Aenghus ilchlesach i ráith Mongaig ocus macu ríg Eirenn
ocus Alban ac foghlaim lámaig aige. do bi Aed álainn i lios na
néices ocus cliara Eirenn ocus Alban ina fharrad ann. ocus trícha
bliadan ro chaithset do fhlaithius Chormaíc nó go fuair bás ac
ráith Speláin i mBregaib . ocus táncatarsom for cúla doridisi co
tuatha dé danann . ocus ba lios ballach breicdherg in lios so do

177= i}

In Agal/amh.

155

chnóib caema cennchorcra coillide ocus cTablaib áille órbhuide
gidh ráith ruad andiu: —

Cáilte cetinit.
I s ruad andiu ráith Artrach . gér bó ráith óg ilarmach í
solus bud des is bud tuaid . in ráithse co nilar bhuaid
I n chloch so leth tuaid do'n lios . sochaide fuil na hainbfios í

trí caoca uinge fó trí . fuil fó a bruinne i comhnaidí
A inm na rátha rinn atuaid . degráith Mongaig in mjorshluaig] í
is gairít uaithi bud dhes . co ráith Aeda na n[éices]

Cáit a fuil in chloch fó bfuil in tór ocus in ta[rcat ar Conall]. ||
111 hí in chloch as doilig d'faghbáil ar Cáiite acht a tabaírt a tal-
main. ní doilig ón ar Conall ag éirge co ceithre céd fer ocus
tucsat a láma i naeinfecht mon cloich dá tarraing a talmain.
ocus ní raibe tarba isin trénfheidm ór nír fhétsat a bhec di. ní
fhuil fer cabartha ná tócbála eire acainn anos ar Cáilte ac tabairt
shádhaidh do chenn a shleige fúithi cor thócaib í dia háit. ocus
tuc Jáim i ninad na cloiche ocus tuc lia Finn meic Chumaill as.
ambátar trí caoca uinge d'airget ocus trí caoca uinge do dhergór
ocus trí caoca slabrad órda ocus claidem catha, roinn na seoit a
Cháilte ar Conall. in ciaidem ocus an slabrad duitse ar Cáilte
ocus in lia dergóir do naemhPátraic ór is é iia creitme ocus irse
na ngaeidhel é.

Is ann sin do ráid Conall : filet tr/ tulcha acainn ann so ocus
ní fhedamar cidh dia fuilit na hanmarma atá orra. lecht na
laechraide ar thulaig díob . ocus tulach in bhanchuire ar thulaig
eiie . ocus iecht na macraide ainm in tres tujach . ocus tipra as in
tulaig sin ocus abann aisdi ocus glaise na fer a hainm séin. ben
tuc Fionn ar Cáiite .1. Sadhb ingen Buidb deirg mheic in Dagda
ocus ro sirestar coibche air .i. leth féise ocus leth édála do thabairt
di. ocus ba hé adbar a iarrata sin ór is terc mad do bi' ó innsib
Teprofane co garrdha na nlsperdha ben bud fherr oldás. ocus ro
naidmedh d'Fionn { ac síd ar Femen re anabar síd ban fionn isin
tansa. ocus arna naidm do do chuaid ar sliochtlorg chloinne
Mórna ro bái ar fogail ocus ar díbfeirg fair co tóracht conicce an
ráithse .i, ráith Artrach . ocus do gabadh sosad ocus longphort
aige aun so ocus do ráid re Ferdoman mac Buidb re bráthair na
hingine : is fada le Saidb ingin Buidb atúsa amuig . ocus adéra is
ail ocus aithis ocus éislis tucassa uirre re bliadain innosa . ocus
techta as cóir damsa do chur ar a cenn ocus cia as córa do chur
ar a cenn ar Fionn. a cethrar comdaltadh féin .i. Conaing ocus

156 In Agallamh. [177 : 2

Cathal dá mac ríg Mumhan . ocus Cathal ocus Crimthann dá
mac ríg Laigen. ocus is iat sin cethrar as dile léisi i nEirinn.
ocus in tráth nach bíodhben i lebaidh Fhinn is iatsan do bíodh
ina fh[ar]rad. ocus cia uaib a fhiora rachus ar cenn na hinghine
ar Fionn. sinne ann ar dá mac ríg Muman .i. Conaing || ocus
Cathal . ór is inár cn'ch ocus inár bferunn atá ocus is í as dile
ocus as dócha linn do mhnáib Eirenn. ocus táncatar rompa trí
cét ocus céithre cét gilla cona conaib co síd ban fionn . ocus tiagat
isin síd solusmhór anunn ocus ferthar fíorchárne fáilte friu gan
meing gan mhebail ocus tucad dóib nua gacha bídh ocus sen
gacha dige. ocus do bátar ann teora lá cona noidchib ocus do
ráidhset iar sin : is ar do chennsa táncamar ó Fhionn mhac
Chumaill. cidh fil ann ar an ingen acht dul dá innsaigid.

Is ann sin ro ghabsat in banntracht a neirreda ocus a nédaigé
aisdir ocus imthechta impaib . céd ingen ríg ocus táisech co
nédaigib gacha datha . ocus táncatar conice in tulaigse ocus do
scuirit a neich ocus ro gheltsad fér . is ann do ghab íota mhór
an ingin ocus in banntracht uile. ní haithnid dam uisce ann so i
comfhochraibh ar Conaing mac Duibh meic Aenghusa tírigh
mac rígh Muman . ocus in ríghlia cloiche ro bhói i mulluch na
tulcha tucsat feidm ferdha gacha fir uirre gur chuirset as a tuinide
in tromchloch ocus ro moidh lochthopar grinn glainide as a
hinad. is feramhail ro tochladh in tuisce ar an inghen ocus cá
ferr ainm dá mbiadh uirre iná glaise na bfer . ocus atibhset a lór-
dhaethain do'n uisce. dála Fhinn do ghellabhair do beith ann so
ar an inghen. dar ár mbréithir ar siat is ann so do ghell beith
ocus atá a fhios acainn is i ndegaidh chloinne Mórna do chuaidh
i cúicedh ollbhladach Ulad ocus co bennaibh Boirche . ocus nír
chian dóibh co facadar in luaithgrinne áigh ocus íorghaile atuaidh
gach ndírech arrabhatar ocht cét óclach. in aithentai sút ar
Sadbh. aithnimít ar Conaing : Goll mórghlonnach mac Mórna
sút ocus is d'ár ninnsaighidne thic . ocus do cuired an ingen ina
carpat leo.

Is ann sin adubairt Goll : in aithentai na fir út. aithnimít ar
Conán mac Mórna : dá mac Duib meic Aengusa tírigh dá mac
rígh Muman . ocus dá fer gráda d'Fionn mhac Chumaill iat.

Is ann sin tucsat muintir Fínn glún re gliaidh ocus aghaidh re
híorghail do Gholl cona mhuintir ocus ro dhiubhraic cách a
chéite dhíobh . cidh tra adrochratar ceithre céd fer narmach

177* : i] In Agaíiamh. 1 5 7

ninchomlainn do mhacaib Mórna le muintir Finn ocus adroch-
ratarsom féin gan éladhach i mb[ethaid díobh] . dála in banchuire
tucsat a naighthe || [re. lár ocus fuairset bás d'uathbás in] chatha.
conid de atá tulach in bhanchuire [ar] in tulaigsi ar Cáilte.

Is ann sin táinic Fionn ocus trí catha na [f]éinne eonice so
ocus atchonncatar in tár . dála dhá mac rígh Laigen táncatar isin
tulaig ocus tucsat a mbeoil re lár ocus fuaradar bás do chumaidh
a comdhaltadh. atchonnaic Fionn sin ocus do thoitset a airm as
a lámhaibh ocus ro cháiestar frasa falcmara fíortruagha cur bho
fliuch blái ocus bruinne dho ocus ro cháiset in fhiann uile . ocus
atbert Fionn : is mairg ar sé ro soichsedh co tech Cuinn chétchath-
aig co sídh Liamhna leannchaeime . ocus is olc in scél inneostar
do Dubh mac Aengusa tírig do rígh dá chóiced Muman bhudh
dhcs co cathair slcibe Claire ocus co himlibh sléibe Cua . ocus is
olc in scél ro sia co Bodhb nderg co sídh ban fionn budh dhes .i.
bás a inginc.

Ocus ro éirig Fionn iar sin ocus ro fégadh an tár aige ocus ní
fhuair Sadhb . do éirghedar in fiann ocus do chuiredar na ceithre
cét sin do mhuintir Fhinn fó fhochladaib talman ocus is amhlaid
fogcibthe gach fcr do mhuintir Fhinn ocus fer do mhacaib Mórna
marbh fái . ocus ro scríbadh a nanmanna oghaim uasda ocus ro
fcradh a cluiche cáintech . gurab de atá cnoc na laechraide ar in
cnoc so ocus tulach in bhanchuire ar in cnoc aile so . ocus ard na
macraidc ar in cnoc so thuaidh ó mhacaib rígh Laigen do cuiredh
fó thalam ann . ocus is é sin a Chonaill an ní ro fiarfaighis díom
ar Cáilte.

Is ann [sin] do fiarfaig Conall do Cháilte : in rabhatar gesa for
Fionn . do b'imdha iat ar Cáilte ocus ní hiat táinic ris . ocus do
gab crith ocus uróman mór Fionn ar cur na macraide sin fó
talam . ut dixit'. —

T ruag an gníom ón truag an gníomh . dá mac Duibh dá mac an ríogh í

ceithre céd gilla ocus con . adrochratar gan imrol
M ór in scél ón mór in scél . im ráith Artrach imat dér í

bás Conaing ocus Cathail . do beith um cenn aenachaid
G lais na bfer ón glais na bfer . budh é in topar suthain sen í

budh urdraic in scél ag cách . méraidh cotí bráth na mbráth
G an imthechd maidne i móin Bregh . gan teichem re dáim fhiledh í

gan fhéis adhaig ac dún ráth . gan tuarasdal dá nóglách
[GJan feis re hingin Buidb deirg . fescor as faide tar leirgí

gan imthecht [sídha ar fejmen . re daighir nua ndeirgteined

158 In Agallamh. [177 b : 2; 178 : 1

[N í rp dhiult re duine] riam . fa maith a chruíh is a chiallí

[d'ulc nó do mhaith m]onar nglé . Fionn mac Cumaill almhainé \\
B ás Cathail is Crimthainn chais . atáit fó'n tulaig tonnghlais í

cia do chonnaic tes ná tuaid . samail a náir re hénuair
D o marbad Fionn na féinne . ac tabairt a laeichléime '

uch do bhris mo chroide ar trí . do chuir mo nert ar neimhní

Adrae buaid ocus bennachtain a Cháilte ar- Conall : is mór an
fios ocus in forus do fhácbais acainn re innisin do lucht deirid na
haimsire.

Táncadar isin mbaile anunn ar sin ocus do bádar ac ól ocus ac
áibnes co tráth cumsanta. éirgis Cáilte arna mhárach ocus tiom-
nas céilebrad do Chonall derg mac Néill ocus dá muintir uile
ocus adubairt : is mithig damsa imthecht ilieth naile fesda. ocus
téit roime sair co loch in daim dheirg an lá sin i ndáil nAraidhe.
co hairm a mbádar dá chruimter uaisle do mhuintir Phátraic .i.
Colmán éala ocus Eoganán ocus siat ac gabáii na canóine caeimc
coimdeta ocus ac edarmholad in dúileman.

Is ann sin tángatar trí meic ecalsa do mhuintir na ciéirech
ocus do chuirset a curach amach do gabáii éisc oc,us siat ag
dénam a núird ocus a tráth . ocus atchonnaic Cáilte iat ocus ro
bói ocá néisdecht . ocus adubairt : —

B a hannam lá hó mo chinn . éisdecht re léigenn iáinbinn í
ba mheince liom ro bói tan . éisdecht re dórdán degbhan

G ébé nech ocá mbiadh penn . fada do biadh gá scríbenn í
gid truag mar atám abus . is mór d'ingantaib fhuarus

M all mo thuras ó thráig Lí . fada atú gá fhúrnaidí í

liubair léighinn mór in mod . a néisdecht lioin ba hannom

ís ann sin táinic Colmán éaia ocus Eoganán amach ocus
adchonncadar na fir mhóra ocus na coin móra ina lámaib. is
fíor ar Coimán : is é Cáilte sút . ocus do mhuintir Fhinn é ocus
do mhuintir Phátraic fós do. a thabairt isin oilén d'ár ninnsaigid
ar siat . ocus tucait ocus ro cuirit i tech ndiamair ndeirrit ocus
tucadh sen gacha lenna dói[b] ann ocus nua gach bídh.

Ocus ó tháirnic dóib a próind ocus a t[om]altas do fhiarfaig
Colmán do Cháilte : crét má tucad loch daim dheirg ar in loch
sb. fregrais Cáiite sin : d[am] derg ar sé ro bói i leslercaib luachra
lionn[bh]ra[enaige] thes ocus téigedh d'feraib ocus do chonaib
na [féinne] fecht fó trí gacha bliadna . ocus ro lensat a m[bliadna
é] || conice so. tarthamairne cethrar do'n fhéinn air .i. Diarmaid
ua Duibne ocus mac Lugach ocus Glas mac éincherda Beirre.

I 7 8 : 2]

In Agallamh . 159

ocus is mise ba nesa do ac techt chum in átha so. ocus do
chaithsem ár cethra slegha i néinfhecht fris ocus dorochair linn.
ocus tarrassa in dara congna dhe ocus tarraidh Diarmait in congna
aile . ocus ruc leis co Temair luachra d'innsaigid Fhinn. ocus
tuc Fionn bun in chongna ar in traighid ocus do bí an benn
uachtarach de ar a bhaithis . ocus is é nech ba mhó do'n fhéinn
hé. ocus ro fhácbassa in congna aile i cionn na hinnsesea
ocus dámad sholus dam is dóig co mbérainn eolus air . ocus
adubairt : —

I n loch so loch in daim deirg . co a táncamar lerg do lerrg í

bud é a ainm ó sin amach . co tí an díne déidenach
M ad sholus damsa co í'ír . is mad lethan tar gach tír í

dobérsa dháib ar an lár . in congna ocus sé comlán
I n cethrar lodmar aniar . a crích Muman na móirghiallí

ba maith ár lúth is ár cloth . nó go ráncamar in loch

Adrae buaid ocus bennachtain a Cháilte ar Colmán is mór in
fios bcus an fíreolus do mharthain ac nech. décha lat a mheic
ecalsa ar Cáilte ar éirig in tésca ina phupaill aerda. ro éirig ar in
mac ecalsa : conad comsholus muir ocus tír de. is ann ro éirig
Cáiite i cúil iartharaig in oiléin . ocus tuc a láim síos isin mbru-
ach ocus tuc leis aníos in congna ocus léicid ar lár in tige irra-
batar na cléirig.

Is é ba n Uladln tan sin Eochaid foebairdherg mac Firghlinne.
ocus do bói i comfhocus dóibsium i tulaig na narm re anabar
mag ráth. ocus do éirig Colmán ccus Eoghanán co moch sé
meic ecalsa . ocus rucsat an congna leo dá thaidbsenad do ríg
Ulad ocus d'Ulltaib ar chena . dá chéd fer narmach dóib ann.
tuc in mac ecálsa in congna i fiadnaise in ríg ocus ro thuillíitís
uile fria doininn ocus derdan fái\ ciá fhuair in congna ol in rí
ocus cáit a fríth. i loch daim dheirg fuair Cáilte é ar siat mo-
chen darnsa ar sé dia tóirsedh dom ínnsaigid . ór do fhúicfedh
senchus gacha críche ocus gacha céite ocus cídirdheiliugad gacha
[tír ]e acainn.

Dála na ciéirech tángatar ar cúl dochurn [in oiléin] ocus ro
fácaibset in congna ac ríg Ulad. [maith] a anam a Cholmáin ar
Cáilte : crét adbar na [nocht trá]th út chum anéirgenn sibse etir
lá ocus adhaig. || mór a nadbar ar Colmán .i. ocht caire atá ac
lenmain chuirp ocus anma gach duine ocus díolait na hocht
trátha sin iat . ocus adubairt Coimán : —

i6o In Agallamh. [v/Só-.i

N a hocht caire colnaide . congeiltet co grian í

na hocht trátha togaide . dá ndíochur co dian
P rímh fria craes nach coimside . tert fria feirg na fáth í

medón lái suairc soillside . uainn re hétradh ngnáth
N óin i nagaid noccabair . ar brú talman teinn í

esbarta shuairc shocamail . uainn re toirrse teinn
C oimpléid re sníom sechmallach . óir is comroinn chóirí

iarmeirge fhuar lethrannach . re máidhmige móir
M aiden mheic dhé dhilgedhaig . fria ndiumas ndaor ndrocht í

curomsoera a ríg bhrethaig . a Isa ar na hocht

Adrae buaid ocus bennachtain a Cholmáin ar Cáilte : is maith
ro fhuaslaicis in cheisd sin . ocus cid damsa ar Cáilte gan na
hocht trátha sin do thathaigid ó ro fhuirig dia mhé i comaimsir
friu.

Is ann sin ro f hiarfaig Colmán do Cháilte : crét má nabar tipra
in bhanntrachta risin tipraitse i cionn in locha. frcgrais Cáiltc
sin : Niamh ingen Aengusa tírig ingen ríg Muman luid ar aithcd
lc hOisín mac Finn ó thá dún na mbarc i cóiccd Muman conice
an tipraitsca . ocus do bí Oisín ina farrad ann caeicdigis ar mís ac
dúnam sclga ocus fiadaig cúigid Ulad . ocus ticcdh an ingcn
trícha ban gacha maitne d'ionnmad a lám ocus a ngnúisedh as an
uisce neocharghormsa.

Do chuir co mór ar ríg Muman a ingen d'clúdh le hOisín.
ocus do tinóilcdh dá chúiged Muman lcis cúic catha cróda com-
móra ocus tángatar i niarmoracht na féinne conicc so. do bí
Niamh cona banntracht ac ionnlat ocun tiprait in tan sin ocus
atchonnca.tar na cúic catha ar an tulaig ós a cionn. truag sin ar
an ingen : mogenar do ghcbadh bás ocus aidcd sul dochichsedh a
oide ocus a athair acus a trí dcrbbráithre ocus maithe Muman
amlaid sin [í]. ocus tuc a gnúis re lár ocus fuair bás ann an
tfícha ban do bí . ocus do ch[uaid] a craide ina lia dubfola tar a
b[él amach . conid cnoc] in áir ainm na tulcha ó s[in alc . ocus
adubairt Cáilte] : —

A tá san cnuc in rígan . sfochaide rissa dígal]í
cnoc an áir ó sin alé . baile cháich na chomnaidé

Otchonncadar dá cúiged Muman bás na hingenraide'adubairt
rí Muman : is olc amus Oisín ocus na féinne orainn. ocus adu-
bairt rena bhainechlach .i. rc Muirinn ingin Muirisce dul ar anaus
Finn ocus cath d'fócradh air. téit in echlach roimpe co ráith
cinn con i ndáil Araide airm ambái an fhiann. fiarfaigis Fionn

178/' = 2] In Agallamh, 1 6 1

scéla ál ocus do innís in echlach a toisc do. ro b'annamh sin
cusandiu ar Fionn cath d'fuacradh oramsa . ocus éirig a Gharb-
chrónáin ocus abair risin féinn éirge chum in chatha. táinic
Garbchrónán amach ós longphort na féinne ocus ro léic a thrí
barannghlaeda badbda co clos ar lár longphuirt na féinne . ocus
do fregradar an fhiann uair forfedatar co raibe deithber mhór
air. ocus ro éirgedar an fhiann ocus ro hinnledh cath cróda acu.
ocus do fhiarfaigset d'Fionn crét adbar in chatha ocus do innis
Fionn dóib . is ann adubairt Fergus finnbhél file na féinne re
Fionn : a rígfhéinnid ní fhuil f/or catha acatsa do thabairt
chatha do ríg Muman i folaid a ingine as marb acat.

Is ann sin do cengladh comairle ag Fionn ocus ag maithib na
féinne ocus atbert Fionn re Smirgait ingin Abhartaig : abair re
hAengus tirech ocus re maithib Muman dobérsa breith Cormaic úi
Chuinn ocus Eithne ollardha ingine Chatháir mhóir ocus Chith-
ruaid mheic Fhirchaecait dóib. do imthig an echlach ocus do
shlonn a haithesc . gébthar ol Aengus dá tuctar cuir ocus tennta
fris. cia na cuir chuingi ar Smiorgait mac an fir doróine olc friom
.i. Oscar mac Oisín . ocus Ferdhoman mac Buidhb deirg mheic in
Daghda . ocus Diarmaid mac Duinn mheic Donnchada. faemais
Fionn sin ocus do chuadar diblínaib co Temraig . ocus is í breth
rucadh dóib an ingen do thócbáil as in tulaig irraibe ocus a cur i
meidh . ocus a comthrom d'ór ocus a comthrom aile d'arcat ina
héraic do ríg Muman . ocus ér[aic ar leith i]n gach ingin rig ocus
táisig thorchair ann. [cinnus roinn«fe]mait an éraic út a fianna
Eirenn [ar Fionn. a] trian ó chloinn Báiscne ar siat |{ ocus a dhá
trian uainne inár bfiannaib. gurab í sin ar Cáilte éinéraic do ronn
Fionn ar an féinn . ocus is é sin an scél do fhiarfaigis díom a
Cholmáin ar Cáilte.

Is ann sin do chuir Eochaid faebairdherg mac Firghlinne
techta ar cenn Cháilte ó ráith Aine co loch daim deirg. timnus
Cáilte céilebradh do Cholmán ocus d'Eoganán . ocus gellsat na
cléirig nemh dosom ocus a écnairc do ghabáil ocus ríg nime ocus
talman do ghuide dia raith. luid Cáilte i carpat ríg Ulad co
ráith Aine i nairrthiur Ulad airm ambátar uaisle na nUlltach
ima ríg. ba huasal ocus ba hóirdnide an tí Eochaid faebairdherg.
ár ní aircedh nech cen chóir ocus ní bhenadh a bhunad cenéil
féin do neoch.

Trí catha imorro ba hedh a líon in lá sin. do riacht Cáiite

M

i62 In Agallamh. [179:1

chuca iarum ocus tairrlingidh as in carput . ocus ferais rí Ulad
cona shluagaib fáilte co fríochnamach fris. maith a anam a
Cháilte ol in rí : gá ferr dúinn ní dá fiafrócham díot iná senchas
na rátha so .i. ráith Aine. atá acamsa ar Cáilte in ní diatá: —

Aine ingen Modhairn ingen ríg Alban anall ocus do bádar fir
Alban agá rádh ria : cid dtáise a rígan cen féis la fer maith i
nAlbain nó in nEirinn. adubairt an ingen nach raibe inntib sin
fer bud dingbála léi acht Fionn mac Cumaill. adclos d'Fionn sin
ocus adubairt re Fionn fer in champair ocus re Rónán ríghóclách
dá rigfhéinnidh Alban dul dá tochmharc ar a hathair. gá coma
bérmait linn ar iatsom. comas a fil i nEirinn ocus i nAlbain
acamsa di ar Fionn. maith a rígfhéinnid ar siat : dias gráda dod
ghnáthmuintir féin linn combud móide chreitfios an rígan sinn.
do ráid Fionn friumsa ocus fria mac Lugach dul leo : ocus gidh
mór gébthaise foraib dobérsa di é.

Luidsem romainn an cethrar saeróclách sin co dún mónaidh i
nAlbain ocus tucadh i tech ndiamair sinn . ocus do riachd
Modharn rí Alban isin tcch ocus Aine a ingen aroen fris. do
fhiarfaig ár bfecht ocus ár turus dinne ocus ro slonnsam do ár
naithcsc. atcluine.sút a ingen ol in rí : in fer as ferr i nEirinn
ocus i nAlbain dod chuinfgid]. fáifetsa lais ar an ingen . ocus ro
naidmcdh in [ingen] d'Fionn mac Cumaill ocus gach ní do shir
sí ar Fionn do thab[airt di]. || ocus táncamarne ocus an ingen
linn doclium nEirenn co nilar gacha maithesa léi chum na ráth-
asa itám . ocus do riacht Fionn co trí cathaib na féinne inár
coinnc ocus inár comdháil ó Thcmair luachra conice in ráithsea.
ocus dorónad dúnad ocus degbhaile ocus grianán aice ann . ocus
do frithóil ocus do frcsdail sí tn' catha na féinne re bliadain ann
gan uiresbaid bídh ná lcnna orro re taeb ár náigedh.

I cionn bliadna adubairt mac Lugach re Fionn : is lór latsa
do chrích ocus d'ferann Aine ingen Modhairnn. dar mo bhréithir
a meic Lugach ar Fionn ní fhetarsa créd do shirfinn i nEirinn
ná i nAlbain nach faghait ín fi-ann i tig Aine. ocus do bí in
rígan sin co cenn secht mbliadan ina degaid sin ag Fionn ocus
do bí buidechas bfer nEirenn ocus bfer nAlban fuirre ris sin.
ocus ruc dá mac d'Fionn .i. Aedh bec ocus Illann faebairdherg.
ocus marb isi do bhreith Aeda ar Cáilte: — ■

Cáilte cerinit.
F alamh andiu ráith Aine . a cuirdís óic ilgháireí
fa meinic slóig' is groige . ar a taeb co tonnghloine

179:2] In Agallamh. 163

T rí cét rígan isin lios . sochaide atá ina ainbfios í
ocus trí céd fer gráda . trí céd dalta dingbála

F err in ben iná gach ben . do bí d'imat a háighed í
as marb uile sin maile . gurro fholmaig in baile

Ocus do cuiredh fó fhochladaib talma-n ann so í ar Cáiltc.
ocus ro tócbadh a lia ós a lige . ocus ro feradh a cluiche cáintech.
ocus do scríbadh a hainm ogaim.

Adrae buaid ocus bennachtain a Cháilte ar rí Ulad : is maith
in scél do innisis dúinn . ocus scríbtar lib in scél út i támlorgaib
filed ocus i lechtaib fiann.

Is ann sin do luid rí Ulad cona shlógaib roime co ráith na
sciath ós cionn tráchta rómhir Rudraide . tonn Rudraide isin
tansa. ocus táncatar isin ndúnad anunn ocus tugadh tech deirrit
diamair do Cháilte ann . ocus ro frithóiledh co maith ocus Urcadh
in baile ar a chomus ó bhiuc co mór.

Is ann do fiarfaig n' Ulad do Cháilte : atáit dá fhert ar tráig
Rudraide ann so ocus cidh dia fuilet. dá mhac d'Acdh mhac
Fidhaig mheic Fionntain do rig Chonnacht do hadlaicedh ann.
ocus ba hionmain le Fionn [ocus] lasin féinn uile iat . ocus do
b'é adbar a ngráda dóib [uair] ní raibe do theirce ná d'imad
eladan ag nech [do rajchadh uathaibseom gan ní . ocus ní bíodh
i ndebhaid [rc Fionn ocus risin féinn nach] síodhaigdi's re blia-
dain. ocus comlann céd óclách l| cechtar di'ob ar Cáilte ocus bud
dá mhac dhingbála do Chormac mhac Airt nó d'Fionn iat . secht
mbliadna dhéc dóib isin féínn. fecht dana do riacht Fionn ocus
trí catha na féinne co tráig Rudraide ann so ar móirsheilg Eirenn
ocus adubairt Fionn foraire ocus forchoimét do dénamh . uair
dias mac ríg cona muintir dogníodh foraire Finn ocus na féinne
gach noidche. ocjus ráinic in foraire in adaig sin do dá mhacaib
ríg Chonnacht .i. Art ocus Eogan . ocus do éirgedar ceithre céd
óclách ocus ceithre céd gilla ocus táncatar co cenn na trága so.
ocus nír chian dóib ann in tan táncatar dá r/g do rígaib Lochlann
atuaid .i. Conus ocus Conmhael a nanmanna ar marbadh a nathar
d'Fiónn mhac Chumaill i cath droma deirg thall i nAlbain. ocus
do riachtadar in dá n'g sin dá chath cróda cutruma cosin tráigsc
do dhígailt a nathar ar Fionn . ocus atchonncatar na ceithre céd
sciatharmach urlam ar an trácht ar a cionn. ocus is amlaid bói
Art mac ríg Chonnacht ocus gái neimnech áith uillennghlas
aige tucasdar Fionn do bliadain roime sin . in órlasrach a

M 2

164 In Agallamh, [179* :i

hainm . ocus slegh aile fós tucasdar Fionn d'Eogan . in mun-
derg a hainm.

Is ann sin ro fiafraigset na hallmaraig cia do bói ac coiméd na
trága. adubairt Art curab do mhuintir Fhinn iat. mochen ar siat
do ghébadh in coimlíon so dá mhuintir . ór ní rachaidh éladach i
mbethaidh díb. má frith drem i mbaegal díob riam ar Art ní
sinne fríth. ocus táncatar na slóig i tír ocus ba mór in tanfhor-
lann do na hocht céd óclách in dá chath cróda cutruma d'fulang.
ocus ro chumaisc an imghuin ocus in timbhualad ó fhuined nél
nóna co medhón oidche. ba hí sin uair a facaidh Fionn fís ocus
is edh atchonnaic : dá rón glasa ag diul a dhá chíoch. ro mhús-
cail in flaithfcinnid : cáit a fuil Fergus finnbhél ar sé. sunn ar
Fergus : crct atchonnarcais. dá rón mhuiride ac diul mo dhá
chíoch. dá mhac ríg Chonnacht do chuiris d'forchoimét na féinne
anocht atáit i nécomlann ag allmarchaib ar in file. éirgidh a
fhira ar Fionn : is fíor anabair an file. ocus do éirgetar in fiann
i naeinfhechd ocus i naenuair ocus táncatar co tráig Rudraige.
ocus ní fhuaradar beo [dá bféinn féin] acht dá mhac ríg Chonn-
acht ocus irse a sciath ima mbraigdib . ocus ní mó do bí fer do
na || hallmarchaib beo. ocus is amlaid fríth dá mhac ríg Chonn-
acht ocus a cuirp i crólinntibh ocus a scéith ocus a slega gá
congbáil ina sesamh . ocus nír dingaibset dias riam do'n fhéinn
comlann mar sin. luidset in fhiann ocus ro airgset na longa do
bói ac na lochlannchaib ocus do tairrngedh i tír leo iat . ocus do
cuired dá mhac ng Lochlainn fó fhochlaidib talman .i. Conus
ocus Conmhael. ba marb dá mhac ríg Chonnacht i cétóir . ocus
tócbat an fhiann suas ós cionn tuinne Rudraige ann so [iat] ar
Cáilte ocus ro fhiarfaig Fíonn díob : in bud inleighis sib a cháirde
ar sé. dursan duit a rád ar siat ocus febas th'aithne . ór ráncatar
nái cét laech um gach fer uainn . ocus adrochradarsom ocus
torchramarne dana. ocus déntar ár bfert ocus tócaibter ár lia
ós ár lige . ocus na hairm dá ndernsam maith ar siat ocus
tucaisse i tuarasdal dúinn adlaicter iat maraen rinn. ocus do
dheilig anam re corp dóib ocus ro cuirit a ndís bráthar fó fhoch-
laídib talman ann sin . ocus is í sin an chúis ima roibe a mbladh
ocus a nós dia néise.

Ar fíor do ghaile ocus do ghaisgid riot a Cháilte ar Eochaid
faebairdherg tabair na hairm dúinn as in fiort fótbaig aníos. is
lesc lemsa sin ar Cáilte ar son Fhinn mheic Chumaill ocus na

179^:2] In Aga llamh . 165

muintire móire maithe ro adhlaic iat . ocus do ghébthaise iat.
ocusdo éirgetar ocus do oslaicset an fert ocus tucsat na hairm
ass . i. in órlasrach ocus in munnderg . ocus tucadh in dara slegh
díob d'Aengus do mhac ríg Ulad . ocus in órlasrach ag ríg Ulad
féin. conid cath trága Rudraige ainm in chatha sin ocus tallann
do thallannaib na fiannaigechta. ocus do cuiredh isin bfiort iar
sin iat ocus ro tócbadh a lia ós a lige.

Adrae buaid ocus bennachtain a Cháilte ar rí Ulad : is mór
in teolus do fhácbais acainn. ocus táncadar isin dúnad anunn
ocus ro hegradh tech nóla aca ocus do bádar co subach ann in
adaig sin.

Cáilte imorro robói crotbhall sádhaile ocus senórdachta air in
lá sin . ocus táinic rí Ulad ar a amus ocus suidis ar an imdaid
ina fharrad. cinnus atáthar acat andiu a anam a rígfhcinnid ar
sé. dá bfaghainn selg ocus fiadach beinne [Boirrche do] dénamh
dam is féirrde do bheinn. [do ghéba imorro o]l in rí. ocus no
tionólaid a choin || ocus a chuanarta chuige ocus luid co beinn
Boirche bud tuaid ocus luid Cáilte leis . ocus do órdaig Cáilte in
tselg in lá sin innus co tabradh in fer in coinéill i láim araile ó
ethaig co tuinn tuile bud tuaid i náird thuaiscirt bcinne Boirche.

Is ann imorro do bói Cáilte ocus rí Ulad ar thuinn tuile ac
móirdhéchsain in mhara amach . ocus atchiat an ingin macaemda
ar in tuinn imuig ocus sí ag cúlshnám ocus ac taebshnám ocus ac
traighirshnám. ocus ro shuid ar in tuinn ina bfiadnaise mar do
shuidedh ar thulaig nó ar charraic ocus ro thócaib a cenn ocus
adubairt : nach é Cáilte mac Rónáin sút ar an ingen. is mé go
dcimin ar Cáilte. is mór lá atchonncamar thu ar in carraic sin i
bfarrad tn fhir as ferr do bói i nEirinn ocus i nAlbain .i. Fhinn
mheic Chumaill. cia thusa amlaid a ingen ar Cáilte. Lí bhán
ingen Echach mheic Eogain mheic Ailella mise ar sí . ocus atú
cét bliadan ar an uisce ocus nír thócbas cenn do neoch ó do
chuaid in flaithféinnid cusandiu . ocus issedh fodera dam cenn
do thócbáil andiu Cáilte d'faicsin. ina dhegaid sin tángatar na
fiada amach isin mhuir ar teiched roim na conaib. iasacht do'n
tsleig dam a Cháilte ar Lí bhán co marbar na fiada di ocus co
cuirer ar tír suas dáib iat. ocus tuc Cáilte in coscaraig ina láim
ocus do mharb na fiada di . ocus in tselg as mó dorigne Fionn
riam isin ninad sin ba chommór ria in tselg sin doróine Cáilte
ocus rí Ulad an lá soin. dála «a hingine iar sin ro dhiubraic a

i66 In Agallamh. [180:1

shleig chum Cáilte suas ar tír ocus do ímthig féin uathaib. ocus
innisid eolaig co ráinic muc ocus agh ocus eilid - do gach cúicer
d'Ulltaib in lá sin . ocus ráinic trícha fiad fó dhilmain do ríg
Ulad ocus do Cháilte. ocus tángatar rompa co ráith na sciath re
anabar ráith imill isin tan so . conad í selg beinne Boirche ocus
imacallamh Lí báine ocus Cháilte conice sin.

Táncatar anunn isin ráith ocus ro córaigedh tech óil ocus
áibnesa acu. ocus adchonnaic Cáilte réd ro b'ingnad leis isin tig
nóla'.i. ingen mín mongbhuide isin fhochla fhéinned ac tidnacul
shét ocus mháine ar son ar gabadh do dhán ocus d'eladain istig.
ro íiarfarg Cáilte do ríg Ulad : cia an ingcn dá tabar in miad
ocus in mhóranáir s[in seoch] chách. ingen ócláig damsa ar rí
Ulad ocus ní fh[uil dá] |[ shíol i mbethaid acht'an ingen . ocus is
amlaid atá an ningen a Cháilte ar rí Clad ocus lethrann aice
ocus ní faghann i nEirinn nech doghní lethrann díles do.
adubairt Cáilte : ní fer dána mise ocus gab a ingen an leth-
rann. ocus adubairt an ingen an lethrann ocus adubairt Cáilte
ina dhegaid: —

D ún fir dhuib ón dún fir dhuib . is é in dúnad fó atá ár bfuil í
dixit Cáilte.
do chuadar as uile in f hian . ní marann fial ar a fuin

Ocus do chuir Cáilte in corn as a láim ocus do cháiesdar déra
falcmara fírtruaga gumba fliuch blái uas bruinne do. ciall in
rainn a anam a Cháilte ol in rí. atá acamsa a chiall ar Cáilte.
ocus dursan dam a tharrachtain in ní diatá. ocus in fedraisse a
rí Ulad in cethrar as ferr einech ro bói i nEirinn ocus i nAlbain
i coimré ocus i comaimsir friu .i. Fionn mac Cumaill ocus a mhac
Oisín . ocus Dub mac Treoin ann so do Ulltaib ocus a mhac féin
Fial mac Duib. ocus ro bói oinech d'imarcraid acu sin . ór dá
tuctha arroibe i n£irinn ocus i nAlbain dóib ro thidnaicfidis acht
go bfaghdais nech do iarrfadh orro hé. ocus ba truag lá Cormac
ocus lá Fionn in toinech sin do bheith acu ocus gan maithes
móradbal acu do dhíolfadh é.

Is ann sin tángatar fir Eirenn' fecht co hoenach Tailltenn trí
catha na féinne ocus aes na trebhaire uile . ocUs do riachd ann
Dub mac Treoin ocus a mhac Fial mac Duib ocus ro shuidset i
fiadnaise ríg Eirenn . ocus nír aithnid do ríg Eirenn iat co sin
acht a cluinsin. is é ro búi ar ghualainn Chormaic Fionn mac
Cumaill . ocus Oisín ar láim Fhinn . ocus Cairbre lifechair ar

i8o:2] In Agallamh. 167

láim aile Chormaic. maith a anam a Chormaic ar Fionn : in
aithnid duitse in tóclách atá it fhiadnaise. ni haitnid ámh ar
Cormac. Dub mac Treoin do chóiced Ulad atuaid ocus a mhac
Fial mac Duib. inné sút ar Cormac in tóclách daidbir déidenach
ar a gcluinmit imrád. is é imorro ar Fionn. ro fhiarfaig Cormac :
caide Fial mac Duib. ac so am fharrad é. ar Dub. cid fodera in
teinech atá acaib idir athair ocus mhac ocus sib in bhar macaib
óclách. truag sin a uasail ocus a áirdrí ar Fial : dar linn dá
tucmais eitech nó éradh ar nech do ghébmais bás edir athair is
mhac. truag dáib a fhira Eirenn ar Cairbre [lifechjair ocus ar
Oisín gan furtacht ocus fóiridin do thabairt [ar D]ub mac Treoin
ocus ar a mhac. adubairt Cormac ocus Fionn ocus maithe [fer
nEirenn] : Jobéramne in fhóiridin aderthaise orro j| ór is re feraib
Eirenn caithfider a tibérthar dóib. dobcrsa ar Cormac cét do
gach crudh gacha bliadna dóib. dobérsa in coibhéis cédna ar
Fionn gacha bliadna dóib . ocus do ghellsat maithe bhfer (sic)
nEirenn mórmaithes eile dóib. ocus táinic Dub mac Treoin
roime chum a dhúnaid féin ocus ro bói ag caithiumh in maithesa
sin ann co cenn secht mbliadan ndéc . ocus ní héitir áirem an-
dernsat do mhaith risin ré sin nó go táinic toirrchim ocus tubaisd
chuige ar faidche a dhúnaid féin adaig ann .i. marcslóg sírrecht-
ach síde do thoidecht co ráith Duib . ocús do fhiarfaigedar cia in
baile. adubairt nech friu : baile Duib meic Trcoin so . in aenóc-
láig as ferr oinech do mhacaib Míled ocus do thuaith dé danann.
adubairt fer díob : is truag gan fer a fresdail acainne do thuaith
dé danann . ocus ro ghabastar fer díob sleg neimnech bói aige
ocus tuc buille do Dhub i nodhur a chíche co rusmarb. ocus
gabus Fial a mhac a inadh fri ré deich mbliadan ocus trí fichet.
maith a anam a ingen ar Cáilte : gá caradrad do bói duitse
friusan in tan ro fiarfaigis in scél díomsa. ingen do'n nóclách
déidenach sin mise ar sí .i. d'Fial mhac Dhuib . ocus ní mharann
do'n mhuintir mhóir sin adchonnacais acht mad mise [am] aonur.
ocus aire sin a anam a Cháiíte tuc rí Ulad comus a shét ocus a
mháine damsa re tidlacad. gá comainm thu ar Cáilte. Uaine
ingen Féil ar sisi. cubaid do ríg Ulad ar Cáilte comus a shét
ocus.a mháine duitse re a tidlacad.

Is ann sin adubairt rí Ulad re a mhac .1. re hAengus mac
Eochadha : tabair an ingin út do mhnái a anam a Aenguis . uair
ni fhuigbe tu i cóiced aile in nEirinn ben as ferr scéla athar ocus

i68 In Agallamh. [i8o*:i

scnathar innás. ocus tuc in tóclách hí iar sin ocus do bói d'aen-
mhnái aige oiret ro ba beo. ocus do bádar ac ól ocus ag áibnes
co cenn trí lá ina dhegaid sin.

Is ann atbert rí Ulad re Cáilte : ro bud maith .lemsa dula
d'fiadach ocus d'fianchoscar co forad na féinne ann so. ocus do
éirgedar co moch arna mhárach trí catha co forad na féinne ocus
Cáilte maraen friu . ocus ar rochtain dóib ann táncatfar na
maithe] ocus Cáilte isin lios mór búi ann [ocus atchonnairc
Cáilte] || an tinad soin ocus adubairt : sochaide ámh ar sé ro
díoladh do'n tcllach so d'iotaidh ocus d'ocaras ocus do dhán ocus
d'eladain ac Fiortn mac Cumaill. ocus suidis rí Ulad ann sin ocus
Cáilte ocus maithe Ulad . ocus ní cián do bátar ann co facadar in
scolóc dá ninnsaigid ocus brat álainn uaine ocus delg aircit ann.
ocus léine do shída buide re a chnes . ocus inar maethsróill tairrsi
anechtair . ocus timpán togaide ar a mhuin. canas tice a scolóc
ar rí Ulad. a sídh Buidb deirg meic in Dagda a deisciurt Eirenn.
cid rotimluaid andes nó cia thu féin ól in rí. Cas corach mac
Cajnchinne mac ollaman do thuaith dé danann mise ar sé ocus
damhna ollaman mé féin . ocus is edh romimluaid d'foglaim
fhesa ocus fhíreoluis ocus scélaigechta ocus móirghníom ngaiscid
na féirine ó Cháilte mhac Rónáin. ocus do ghab a thimpán ocus
doróine ceol ocus airphéited dóib gur chuir i suan codalta iat.
maith a anam a Cháilte gá fregradh dobeiri orm ar Cas corach.
gach ni dá táncais [d']iarraid d'fagháil duit . ocus dá rabh acat
i'é'm d'eladain ocus d'inntliucht gach ní dorónsat in fiann do
ghníomaib gaile ocus gaiscid d'foglaim. ocus ro bói óclách isin
bhailcse .i. Fionn mac Cumaill ocus do bud mór do chrodh ocus
do thuarasdalsa uada ar th'airpéited cid falam andiu . ocus atbert
Cáilte: —

F orad na fiann fás anocht . gns ticed Fionn faebarnochtf

do bhás na flatha gan bhrón . as fás Alma uasalmhór
N í mharat in mhuinter mhaith . ní marann Fionn in fírflaith í

ní fhuil in cuire gan chleith . ná ruire mon rígféinneidh
I s marb uile fianna Finn . gé do chuadar glinn do glinn f

truag in betha beith mar táim . tar éis Diarmada is Chonáin
D'éis Ghuill meic Mórna do'n maig . ocus Gilella chétaigí

iar ndíth Eogain in ghái ghlais . ocus Chonaill do'n chétfhrais
A deirimse rib reime . is fíor inaráidheimne í

is mór ár nesbada thall . gan Dubh dírma ac tech drumann
A r ndíth na cuire is na cét . is truag nach ann fuaras écí

iarna ndul a hor i nor . gér ba [chomlán in fojrod

i8o* : 23 In Aga lla mh. 169

[Is ann sin tuc] Cáilte dá úidh ocus dá aire esbada na [cur]ad
ocus na ndrongbhuiden |[ mór idir a raibe . ocus ro cháiesdar co
truag toirrsech gur ba fliuch blái ocus bruinne do. ocus táncatar
amach as sin co tulaig an trír ocus ro shuidset ann rí Ulad ocus
Cáilte ocus cách ar chena.

Is álainn in tulach a Cháilte ar rí Ulad ocus crét má tucadh
tulach' in trír uirre . ocus abhann déise ar an abainnsea . ocus
lecht cinn chon ar in lecht út tall. innésat duit ar Cáilte gen gub
nua in ní diatá . ocus ní ba scn mise in tan ro lertadar na han-
manna sin iat: —

Rí ro bói ar Albain .1". Iruath mac Ailpín ocus do bádar trí
hingena aige . Muiresc ocus Aife ocu's Aillbhe a nanmanna 1 ocus
tucsat grád do thriar óclách i fiannaib Eirenn .i. do trí macaib
cincherda Beirre .i. Gér ocus Glas ocus Gaba . ocus tucsat na
hócláig sin grád dóibsium ocus ro bói coimsherc re fichithliadan
eturra. ocus do éladar na mná fecht ann ocus táncadar cusin
tulaig so . ocus ro thuit a tóirrchim suain ocus codalta orra ann
so. ba hí sin uair ocus aimscr do cuiredh bruiden uathmar ré
Fionn mac Cumaill ac mac Meiccon meic Maicniadh i cúiced
Laigen . ocus ní fuil áiremh ac filedaib a torchair do'n fhéinn
ann ocus do mhuintir Fathad canann. ocus dorochratar ann dana
na'trí <réraite ^aiscid sin .i. trí meic éincherda Beirre. dála in

o o

trír ingen do mhúscladar as a cotlud . ocus dochonncadar triar
óclách do'n fhéinn dá ninnsaigid ocus ro fhiarfaigedar scéla díob.
ocus innísit an bruidcn do tabairt ocus ár na féinne do chur ann
ocus trí meic éincherda Bcirre do thuitim. is ann sin dorónsat na
hingena a nuall ocus toirrse isin tulaigsi . ocus fuaradar bás ann
do chumaid an trírse. ocus do bádar dá derbchomdalta ag na
hingenaib sin .i. dá mhac-ríg Catt atuaid . Uillenn ocus Eochaid
a nanmanna . ocus dorónsat airbert tenn treórach i ndiaid a com-
daltadh co riachtsat cusin nabainnsi ocus ro thuil in abann friu.
ocus atchonncadar na hétaige iubhlaide ingantacha do'n leith aile
ocus táncadar isin áth co ródhána curro bháid tuile na 'habánn
iat . ocus is iat atá fó'n dá fhert glasa út for ur in átha.

Lecht cinn chon dana ar Cáilte : cú grádach ro hói ag Fionn
mac Cumaill . Adhnuaill a hainm . ocus dorála ar sechrán ocus"
ar merugad í ó'n bruidin bud tuaid . ocus ro shir Eirinn fó trí
co tóracht in táth so ocus tuc a [trí] donala aisdi ann so ocus
fuair bás ann . conad [uaithi sinj atá lecht cinn chon ocus is í

i jo In Agallamh. [181 : i, %

sin a anam a rí Ulad [ar Cáilte] an tres cú as ferr fuair Fionn
ria[m.

Dála] imorro dá rígféinnedh Ulad .i. Goll gulbain ocus C[as
cuailgne] || do bádar ac seilg ocus ag fiadach in mhuigese . ocus
adchonncatar na trí hingena mongbhuide ocus siat marb ar an
tulaig co saine étaig gacha datha impaib . ocus do bádar gá
nécáine co fada ocus ro chuirset fó thalam a triur derbshethar.
ocus táncadar sísd isin náth ocus atchiat an dias óclách ann arna
mbádudh ocus ro chuirset fó fhóitib talman iat fós ar Cáilte.

Céilebraidh Cáilte. do ríg Ulad iar sin ocus táinic roime i
nétnaib cnoc ocus carrac go fosmhullach sléibe Fuait féruaine.
co caerthann cluana dá damh ocus co rót na carbat . áit ar chuir-
set Ulaid a carpait uathaib ac dul i ndegaid catha gairide ocus
ilghairide. ocus ar rochtain do conice sin is ann dorála naem-
Pátraic co rae na carpat a trí caoca espoc ocus a trí caoca sacart
ocus a trí caoca deochan ocus a trí caoca sailmchetlaid . ocus ro
shuidset ann ocus ro bái Pátraic ac dénam a tráth ocus ac etar-
mholad andúileman. is ann do riacht Cáilte cona naenbar féinned
ocus Cas corach mac Cainchinne in táirphídech chuca . ocus ro fer-
sat fáilte re Cáilte . ocus do bádar na cléirig ac fiafraigid scél de
ocus do innis a imthechta risin mbliadainsi dóib.

Caide Brogárt scribnaid ar Pátraic. sunn ar Brogán. scríbtar
ocus lesaighter lat gach ar chan Cáilte ó do delaig rinne ocon
cairthe i mulluch Uisnech co ham na huairesea.

Maith a anam ar Pátraic : cia in macaem cennchas álainn
ábhradghorm úd at fharrad ocus in crann ciuil aige. Cas corach
mac Cainchinne súd ar Cáilte mac áirfítid thuaithe dé danartn.
ocus táinic d'foglaim fhesa ocus fiannaigechta chugamsa. maith
in chonair tháinic ar Pátraic . ocus a Cháilte ar Pátraic ro fuir-
gedh re maithius mór thusa .i. re haimsir creidme ocus naem
ocus fhírén ocus re beith i muinnterdus ríg neime ocus thalman.
ocus can dúinn a Chais choraig ní dod dhán ocus dot eladhain
féin. dogéntar imorro ar Cas corach ocus ní derna romat riam do
neoch darab ferr lem a dénam iná duitse [a] naeimchléirig. ocus
do ghab a thimpán ocus do ghlés [é ocus do] sheinnesdar cairche
ciuil uirre . ocus ní [chuala]dar na ciéirig a choimmbinn riam
acht mad [claisceta]! na canóine coimdeta ocus eadarmholad ||
ríg nime ocus talman. \ ocus do thuit a toirrchim suain ocus
codalta ar na cléirchib lasin ceol sírrechtach síde . ocus ó tháir-

1S1 b : 1] In Agallamh. 1 7 1

11 ic lais a áirphited do dhénam do iarr luach a áirfítid ar Pátraic.
gá luach shire a anam ar Pátraic. nem dam féin ar sé óir is é
luach as ferr ann . ocus'rath ar m'eladain ocus ar lucht m'eladan
am dhegaid. ríemh duit ar Pátraic ocus gurab í an tres elada ar
a fagaibh nech a lesachad fria deired i nEirinn í . ocus gid mór
in doichell bias ré fer th'eladan acht co nderna áirphíted ocus co
ninnise scéla gan doichell roime ar Pátraic . ocus fer leptha ríg
tré bithu ret th'eladain ocus soirbes dóib acht nach dernat leisce.
ocus ro chuirsium a chrann ciuil ina choiméd.

Maith an elada sin dorónais dúinn ar Brogán. is maith imorro
ar Pátraic muna biadh sianar.gan in brechta.síde ann . ocus ní
fhuil ní bud chosmaile re ceol nime innás muna bhiadh sin ar
Pátraic. má atá ceol i nimh ar Broccán cid nach biadh i talmain.
ocus ní cóir amlaid in táirfíted do dhíchur ar Brogan. ní abraim
ar Pátraic acht gan róchreidem do.

Ní cian do bátar ann co facadar aenóclách forusda finnliath dá
ninnsaigid . brat corcra uime ocus delg óir ann . ocus cloidem
órdaide im a bhrágait . ocus lorg fhionnchuill isin dara láim do.
ocus tuc a chenn i nucht Phátraic ocus sléchtus dho. cá com-
ainm thu a ócláich ar P.átraic. Eogan ardbrugaid m'ainm ar in
tóclách . ocus do mhuintir ríg Eirenn dam .i. Diarmada meic
Cherbaill. Ín acatsa atclos dúinn in maithes mór do beith ar
Pátraic. is acam ar eisium. in adaig anocht ar do sheilb ar
epscop Soicheill .i. prímronnaire Pátraic. gá hadaig anocht ar
Eogan ardbrugaid. adaig shamna ar Pátraic. dogébtai fáilte
acamsa ó anocht co hadaig belltaine in líon atáthai itir áigedaib
ocus muintir. is méith in manach fuair in cléirech ar Beneoin.
ragaid d'fognam na Macha bud thuaid ar Pátraic . ocus mása
mhéith bud edh a mhac ocus a ua ina dhegaid. gá bferr ainm dá
mbiadh orra ar Beneoin ináit úi mhéith Macha.

Is ann sin adchonncatar an caoca fer [mór dá ninn]sáigki ocus
deilge iarnaidhe ina mbrataib. cuich [iat sin ar Pátraic]. mo
bhrugaidese ocus mo bhiat[aigse ar Eogan || . ocus] do shléchtsat
do Phátraic uile. bar mbeomhaicne ocus bar marbmaicne do'n
Mhacha co bráth ar Pátraic.

Is ann sin ro fherasdar troimshnechta ocus aincis fhuardachta
ar an cóiced uile co roichedh formnada fir ocus feirtsé carpat . co
nderna gaidshníom do barr na fidbaide forruaide co nach fétaitis
dáine imthecht ann.

172 In Agallarnh. [181^:2

Is ann adubairt Cáilte : in'am ar sé do dhamaib allaide ocus
d'eilltib dul i nionnaib cnoc ocus car-rac anósa . ocus inam éigned
do dhul i cuasaib bruach . ocus adubairt an.láid:—

I s fuar geimred adracht gaeth . éirgidh dam díscir dergbaeth í

nocha te anocht in sliab slán . gé biadh dam dian ag dórdán
N í thabair a thaeb re lár . dam sléibe cairn na comdhálí

ní luga atchluin ceol cuaine . dam cinn Echtge innfhuaire
M ise Cáilte is Diarmaid donn . ocus Oscar áith étromí

no choistmis re ceol cuaine . deired aidche adfuaire
I s maith chodlus in dam donn . fuil is a chnes re coronn í

mar do biadh fá thuinn tuaide . deired oidche innfuaire
A ndiu isam senóir sen . ní aithnim acht becán ferí

ro chroithinn coirrshleig co cruaid . i madain oighrid innfuair
A tlóchur do ríg nime . do mhac Mhuire ingine í

dobeirinn mór sochd ar sluag . geber anocht co hadfuar

Is mithig dúinn imthecht ar Eogan d'ár ndúnad ocus d'ár
ndegbaile . ocus do éirgetar rompa ocus atchonncatar an dúnad
ar a cionn ocus tucadh in baile ar a cumus féin ar rochtain dóib.
ocus tucadh Cáilte cona muintir i ngrianán ndeirrit ndiamair
ocus do bádar ann sin teora lá ocus teora aidche ac ól ocus ac
áibnes acht in comfad do bítís na cléirig ac dénam a núird ocus
a tráth ocus ac edarmolad in dúileman.

Is ann sin táinic Eogan ardbhrugaid d'acallaim Phátraic ocus
do bói gá innisi do gan uisce do beith i comfochraib dóib . ór ba
scíth dáine ag [tabairjt uisce chum an baile sin . ocus ingnad mar
do [bí in baile] sin in lá sin ina latharpholl talman [uair is amlaid
tar]la sliab uime anunn ocus anall [ocus gan dorus air acht in
dorus] ar a ticte amach || ocus nach fétfaitís fir dhomain foghail
ná dibferg air cémad áil leo. do fhiarfaig Pátraic d'Eogan : in
bfuarabar sliocht sluaig ná sochaide romaib isin mbaile. fuara-
mar ar Eogan slég ocus cloidem ocus iarnlestar *ann. do gébtar
a fhios sin ac Cáilte ar Pátraic . ocus docuas ar chenn Cháilte ocus
tucadh d'innsaigid Pátraic é.

Maith a anam a Cháilte ar Pátraic : in fuil a fhios acat cia do
bói isin bailese ria nEogan. urusa damsa a fhios do beith agam
ar Cáilte . ór is mé in tochtmad fer do bí ac tabairt in bhailese
dp'n fhior dá tuc Fionn mac Cumaill é .i. aenóclách dorigne a
mhuinnterdas ar éicin riam re Fionn .i. Conán mac in léith
Luachra aniar. ocus dorála do olc mór do dhénam re Fionn .i.
cu ocus gilla ocus óclách do mharbad ó'n tsamhfuin co araile
do'n fhéinn . re taeb an tres duine as ferr do bí do chlannaib

i82 : ii In Agallamh. 1 73

Rónáin do mharbad .1. Aedh rind mac Rónáin cona trí macaib
.i. Aedh ocus Eogan ocus Eobran. ocus do riacht in flaithféinnid
co carn Luigdech thiar i cóiced Muman . ocus ar suide do ann
iar ndénam shelga do riacht Conán dá innsaigid do leith a chúil
ocus do ghabastar tar a fhormna ocus tar a armghaisced in flaith-
féinnid gan rathugad do. aithnis Fionn in té dongabastar amlaid
sin. cid as áil duit a Chonáin ar Fionn. mo chor ocus mo
mhuinnterdas ocus mo thairise do dhénam friutsa . ór atú secht
mbliadna ac foghail ocus ac dibfeirg ort ocus ní fhuil fulang
th'feirgese acam. gid mise rotgabadh ar Fionn atá dá mhét d'ulc
ocus d 'écóir dorónais ar fiannaib Eirenn nach sáilim do ghabáil
dóib chum sída. acht go ngabasa mé a rígféinnid léic edram
bcus fianna Eirenn ar Conán. gébat ámh ar Fionn gid coraigecht
ar éicin dam . ocus do ghab Fionn é ocus dorigne a chor ocus a
mhuinnterdas ris. ocus do riachtadar an fhiann ina ndrongaib
bcus ina mbuidnib dá ninnsaigid . ocus ba hingnad la gách
ndroing thiced ann in dias as mó ba námait i nEirinn ocus i
nAlbain d'faicsin i naeininad.

Maith a Chonáin ar an fhiann : cid fil acat dúinn in[ár] mór-
olcaib. fregrus Conán co comnart sin : gach [guais] ocus gach
éicin ocus gach mórolc do ria chucaib cuifridh mise i]na chenn
ar Conán . acht dá toitersa ann [léicidhse] oram bar bfalta ocus
mina thoiter ann [curab oramsa] || bias a nós ocus a orrdarcas.
dar ár mbréithir ámh ar Oisín ní tucad dúinn riam coma bud
ferr linn iná sin . ocus dorónad sídh re Conán ann sin.

Cá líon atái do mhuinntir a Chonáin ar Fionn. cúic cét óclách
ocus cúíc cét gilla ocus cúic cét con ar sé. ó atái in coimlíon sin
ar Fionn sir féin Eirinn ocus in triucha cét thoghfus tu féin innti
dobérsa duit é. ocus do luidsemne ochtar óclách leis ar Cáilte
conice in mbailese atám . ocus ní. raibe tairise ag Conán gia ro
gabsat in fian é chum sída nó go táinic do'n bhailese. ocus
ótchonnairc in bailese cur ba dún diamair daingen dothoglaide é
tucasdar grád do . ocus táinic líon a shlóig ocus a muinntire ocus
do gabadh in bailese leis fria ré tríocha bliadan . ocus gach cath
ocus gach comrac thiced chum na féinne fris sin ro dhingbadsom
tosach gacha comraic díob.

Crét aided in Chonáin sin ar Pátraic. an cethramad fer ar
Cáilte fuair bás re hadhart do'n fhéinn é .i. cruimh neime do
ghab ina chiunn ocus fuair bás ó'n tráth co araile.

1 74 Jn Agallamh. [182 , 2

Créd ro b'uisce do ann so ar Pátraic. tipra fíoruisce atá san
baile so ar Cáilte. is diamair an tinad átá ar Eogan ór ní fagh-
mait ar lár talman í. is uathad do'n fhéinn d'ar eolach í ar Cáilte
nó gur urmais aenóclach díob uirre . ocus nó gur urmaisessa ina
dhegaid ocus gur urmais fer in bhaile féin iar sin. cia in chétóclách
ar Pátraic. Aedh mac Finn ar Cáilte . ocus adeirim nach raibe
inad as a tuc duine lán bleidhe nó escra a haill nó a habainn nó
a hinnber nó a hinad díthogla i nEirinn nach béradsom eolus i
medón oidche ann . ocus rucastar eol'us gusin tipraft atá san
bailese. ocus is ann atá an tipra ar Cáilte i sliosbórd na cairrge
cennghairbe cloiche ocus faircle comdaingen comdlúthta cloiche
uirre . ocus mór lá fuair Smirgat ocus Derdubh [a djuibsléib /.
ocus atbert : —

[E ol dam] tipra san leith thes . doghéna dáib bar ndeigles í

[ann <atá] dúib for a lár . uisce eocharghorm imslán
[N í biaid uisce] ocon dún . atbert Eogan gan mhírún í ||

mina cabra rí nime . mac maith Muire mín[ghile]
R o ba mhaith m'engnam san chath . i nagaid na nallm[arach] í

ro thuitset limsá fó thrí . caoca fer co caeime lí
S mirgat ingen Fathaig fhéii . ocus Derdhub a duibsléib *

inmain dias téiged i fad . do'n fhéinn do brath a námad
R o bo mé in Cáilte co cruth . sochaide dá tucas uch í

dá ro thinóiles dom rith . lánamain gach fiada ar bith
M aith in muinter muinter Finn . mairg fhuil dá néis i nEirinn í

mór mbeodachta in buiden bras . is mór niath ambói a neolas

Dul anois ar Pátraic ocus in tipra d'faghbáil. is egal lem a
fagbáil ar Cáilte . ór naenbar curad no bhíod ac tócbáil a faircle
di ocus in coimlíon cétna gá chur uirre arís . ocus is egal liom
uisce na tiprat do bhádad in bhaile ár Cáilte. is tualaing dia a
dháil mar bhus cóir ar Pátraic. do éirig Cáilte ocus do éirgedar-
sum leis . ocus ríglia cloiche ro bói asslios in bhaile amach iadhus
Cáilte a dhá láim uimpi ocus tairngis chuige í co táinic rod-
bhuinne róimher d'uisce eocharghorm fhírálainn as in carraic go
raibe a[c] dianbhádad an baile. ann sin tócbus Pátraic an láim
caeim credhail ro fhóired gach nairc ocus gach nainches frisa
tabrad í . ocus sluicter in tuisce ar cúl doridise isin sliab ocus isin
charraic chétna co nach raibe acht lán baise Phátraic ac snighe
aisdi amach do'n uisce. bas Pátraic ainm na tiprat budesta ar
Beneoin. is ced lem a beith amlaid sin ar Pátraic nó go nderntar
finghal acá duthaigh isin baile re deired naimsire.

Táncadar ar in faidche imach Pátraic ocus Cáilte ocus an líon

i%2b-.i\ In Agallamh. 175

do bátar isin dúnad. ocus nír chian dóib co facadar aenóclách
dá ninnsaigid . ocus is amlaid ro bói an tóclách sin acus léine do
shída bhuide ré chnes ocus brat álainn uaine uime . delg óir isin
brut ós a bruinne. cia thusa a anam a ócláich ar Cáilte. Aedh
mac Aedha na nabasach a cnuc árdmulla amuigh do'n mhuir
risanabarrachlainn (nó rachrainn) isin tansa ocus macaem tuaithe
dé danann uile [mise] . ocus d'fiarfaigid neith díotsa thánfac
anois]. cr.ét ro b'áil d'rlarfaigid díom [a ócláich ar Cáilte. 1] ní
túsga n]í dá fiafróchainn díot iná cid fá tucad carn Manannáin
ar an carn so.

Oclách do thuaith dé danann ar Cáilte ,i. Aillén mac Eogabail
tuc grád do mhnái Mhanannáin mheic Lir . ocus tuc derbshiur
Ailléin grád do Mhanannán .i. Aine ingen Eogabail . ocus ba
hannsa le Manannán í iná in drong dhaenda. is ann sin ro fhiar-
faig Aine dá bráthair .i. d'Aillén : cid ar sí ro thráig in delb rígda
rómhór do bói fort. dar ár mbréithir ámh a ingen ar Aillén ní
fhuil do'n droing daenda nech dá ninnésmais sin acht mad thusa
at aenur . ocus do innis di : grád tucas ar sé d'Uchtdeilb ingin
Aengusa finn do mhnái Mhanannáin. am láimse atá a fhóiridin
sin ar Aine . ór tuc Manannán grád damsa ocus dá tucasom a
mnái duitse fóifetsa lais tar cenn furtachta d'faghbáil duitse.
ocus táncadar rompa ar Cáilte .i. Aillén ocus A-ine conice in
tulaigsea . ocus do riacht Manannán ocus a bainchéile l v ais. ocus
ro shuid Aine ar láim dcis Mhanannáin ocus tairbiris teora póg
ndil ndíochra do . ocus ro fhiarfaig cáeh scéla dá chéile di'ob.
mar atchonnairc ben Manannáin Ailiérí tuc grád do. is ann sin
adubairt Pátraic : is gabhlánach in scélaigccht sin .i. siur Ailléin
meic Eogabail do thabairt gráda do Manannán ocus ben Manann-
áin do thabairt gráda d'Aillén . conad de sin atá in tseinbriathar :
gablánach in rét an scélaigecht. ocus tuc Manannán a mhnái
féin d'Aillén mac Eogabail ocus tuc féin Aine siur Ailléin . ocus
i.s iat sin a anam a Aed ar Cáilte in dá cheisd do fiarfaigis díom.
ocus do bátar isin baile sin re hedh sechtmaine . ocus do
thiomnadar céilebrad d'Eogan ardbhrugaid ocus tuc Pátraic nemh
do ar a nderna dá réir.

Is ann sin táncadar rompa co glenn in scáil soir risanabar
muinnter Dhiugra isin tan so . áit arraibe Pátraic i ndaeire ac
Milchoin mac úi Buain ac ríg dhál nAraide . ocus atchiat cell
shuthach ar a cionn ocus tríocha mac necalsa innti ac edarmholad

176 In Agallamh. \\% 2 b •. 2

in dúileman co díochra. ocus ac déchsain dóib do'n taeib eile
secha atchiat in cell [ocus caemghort] cluana re a taeib. do ríg
nime [ocus talman atlóchjamar ar Cáilte : ro b'adhba slóg || ocus
sochaide sin gid inat naem ocus fírén anosa. cia do'n fhéinn do
bí isin baile út ar Pátraic. Raigne roisclcthan mac Finn isin dara
baile díob ocus Caince corcarderg mac Finn isin baile eile ar
Cáilte . ocus do marbsat clanna Mórna Raigne mac Finn conad
uada atá mag Raigne . ocus ro marbsat in mac aile conad uada
atá sliab Caince.

Ocus nír chian do bátar ann co facadar ingin mín macdachta
mongbhuide dá ninnsaigid . ocus suidis ar in fiort fótbaig. cia
thusa a ingen ar Pátraic. Edáin fholtfionn ingen Baedáin mise
ar sí : ingen ríg dáil nAraide. cid um a táncais a ingen ar
Pátraic. do thabairt ár mbeomaicne ocus ár marbmaicne duitse
a naemPátraic ar an ingen . ór ní fhuil dom shíol beo acht mé
féin ocus mo dherbbráthair. ocus tuc a láim etorra ocus a léinid
ocus tuc caoca bruth óir ocus caoca bruth aircit arraibe caoca
uinge d'aircet ocus caoca uinge d'ór ina screbal soiscéla do
Phátraic . ocus do shlécht do. gá ainm atá ar do bhráthair a
ingen ar Pátraic. Loingsech mac Baedáin ar inningen. r/ge
nEirenn uaimse do ar Pátraic ocus triur dia shíol i ríge dia éis.
gach ní bias acainne d'Eirinn co bráth duitse a naeimchléirig ar
an ingen . ocus do chéilebair dóib iar sin ocus do bádar ar in
tulaig re hathaid tar éis na hingine.

Ocus do bí óclách comaidechta do Mhuiredach mac Finnachta
do ríg Chonnacht i farrad Pátraic .i. Corc mac Dairine mac ríg
chorca Dhuibne. fiafraigid ro b'áil lem do dénam díot a anam a.
Cháilte ar Corc : cid im a nabar tonn Chlíodna ocus tonn Téide
risin tuinn aile. óclách gráda do bí ac Fionn ar Cáilte .1. Ciabhán
mac Eochaid imdheirg mac ríg Ulad atuaid . ocus is amlaid ro
bói in tóclách sin in derrscugad bheirios ésca ina ollchóiged déc
do rétlannaib nime ruc in toclách ar chruth ocus ar dheilb
do mhacaib ríg ocus táisech in domain. ocús ro ghab toirrse
fianna Eirenn reime ocus ba hé adbar a toirrse ní raibe ac fior
ná gan fer isin féinn ben nach tuc grádh do . ocus ro dhiult
Fionn roime ocus gia ro dhiult ro ba lesc leis acht ecal lais
fianna Eirenn do ar mét a néda. ocus táinic roime co tráig an
chairn renabar tráig na tréinfher i cúiced Ulad idir dhún Sobh-
airce ocus muir . ocus atchonnairc curach cennárd cóil[dciridh]

iSj : i, 2] /;/ Agallamh. 177

créiuma ann . ocus dá ghilla óga isin churach ocus tuigfnech]
forra co formnaib a ngualann. bennachais Qiabhán dóib] || ocus
fregraitsium do. cia sib a ócu ar Ciabán. Lodán mac ríg na
hlndia inise ar fer díob . ocus Eolus mac ríg ná Gréige in fer eile
út . ocus ro ghluais tonn sinn ar sé ocus ro imáin gacth ocus
ní fhedamar gá críoch nó cinél do'n doman idtám.' in tí le a
mbud áil siubal mara lib ar Ciabán in # tibredh sib cumaid dó'n
churach do. dámad at aenar duit dobhérmais ar siat. maith a
Chiabáin ar a muinnter : an í Eire as áihduit d'fácbáil. is í ámh
ar eisiura . ór ní faghaim mo dhíon ná mo chomairce innti. ocus
táinic isin churach ocus do thiomain céilebrad dá mhuinntir . ocus
'do bádar co dubach domhenmnach ocus ba scarad cuirp re han-
main leo scarad fris. ocus dorónsat a caradrad Ciabhán ocus na
hóciáich do bí san churach.

Is ann sin ro éirgetar tonna gela gáirechtacha dóib comba
cudrama re sliab gach mórthonn mhuiride díob . ocus na héic-
neda áille eochairbhrcca no bíodh re grian ocus re gainimh co
mbítís re sliosbhórdaib-in churaig aca . gur ghab gráin ocus egla
ocus urómhan iatsorn roime sin. dar ár mbréithir ámh ar Ciabán
dámad ar tír do bheimís dochoisénmais sinn féin illáthair chatha
ocus chomlainn co maith. ocus do bádar isin móiréicin sín nó go
facadar aenóclách dá ninnsaigid ocus ech dubghlas fái ocus srian
óir fria . nái tonna fó mhuir do ocus in dechmad tonn do éirged
ar a huachtar ocus ní bha fliuch blái ná bruinne do. do fhiarfaig
in tóclách díobsom cia luach dobhérad sib do'n tí do fhóirfed sib
ó'n móiréicin sin. in bfil inár láim in luach shirter orainn ar iat.
atá ámh ar in tóciách : bar mbeith féin ar chor ocus ar muinn-
terdus in tí no fhóirfed sib. ro aemsatsom sin ocus tucsat a láma
i láim indócláich.

Is ann sin tuc in tóclách chuice as in churach iat ina triur ar
an ech . ocus do bí an curach ar taebshnám re slios an eich co
rángatar cuan ocus calad i tír tharrngaire . ocus ro thóirrlingedar
ann sin ocus táncatar co loch luchra ocus co cathair Manannáin.
ocus táirnic tech nóla do shuidhechan rompa [o'cus r]o frcstladh
ocus ro frithóiledh iat a cethrar óclách ina [dhegaid] sin. ocus 10
tócbait a cuirn ocus a cuaich ocus a cupada . [ocus ro éi]rgedar
gilli áille abradghorma re bennaib [bláth]chaema buabaill . ocus
ro seinnit leo timpána || téitbhinne ocus cruite nuaibhinne nái-
thédacha co tant[a] in tech ina chairche chiuil.

N

i 7 8 In Agallamh. [183^ : 1

Is ann sin ro éirgetar bachlaig shrubfada shálfacía sheiredchaela
ruadmhaela rionntacha do btodh ag dénam cles ocus cluiched i tig
Mhanannáin. ocus ba hé so cles dogníodais .i. nái mbunnsacha
biorghaise do ghnbáil ocus a ndiubracad co féice ocus co formna
na bruidne ar lethchois ocus ar lethláim ocus a ngabáil do fó'n
cuma cétna. ocus is uime dognídis sin d'imdhergad shaerchlann
soicheincoil tictís a críochaib ciana comaithche. ocus dorigne in
adhaig. sin a chles feib dogníod roime . ocus táinic d'innsaigíd
Chiabáin chasmongaig ocus tuc na nái mbunnsacha ina láim . ór
is é ba ferr delb ocus toichim ocus tuarascbáil do bói do thua-
thaib dé danann ocus do mhacaib MfledJ tigh Mhanannáin. do
étrig Ciabán ocus dorigne in cles i fiadnaise Mhanannáin ocus
mhaithedh tíre tarrngaire mar bud é bud aenfoghlaim do riam.
ocus tuc illáim Eoluis mheic ríg Ghréc ocus doróine co hathlam
urmaisnech . ocus tuc secha in cles illáim Lodáin [mheic] ríg na
\\India ocus dorigne fó'n cuma cétna.

Bái tra prímollamh ac Manannán i tír tarrngaire .i. Libhra
prímliaig . ocus do bádar trí hingena aige .i. Clíodhna ocus Aife
ocus Etáin fhoiltfionn . ocus ba hiat sin trí taisccda genais ocus
acntamha tuaithc dé danann ocus nír ecal ní dá marbadh acht
gái cró na genmnaidechta . ocus tucsat in naenuair grád do'n
triar sin ocus do chinnset élód leo isin caemlaithe bud nesa dóib.
ocus táncatar co caladphort i coinne an trír ócláich sin . ocus
táinic Lodán mac ríg na hlnnia ocus Eolus mac ríg Ghréc i
nacnchurach . ocus táinic Ciabán mac Echach imdeirg ocus Clíod-
na i curach naile . ocus seolait rompa óthá sin co tráig Théite
inginc Ragamnach i ndeisciurt Eircnn. ocus is uime tucad tráig
Téite uirre .i. Téite bhrec ingen Ragamnach do dhul ann do
chluiche tuinne ocus' trí caoca ingen léi cor báidedh ann iat.
gurab de atá tráig Théite.

Dcála Chiabáin meic Echach imdeirg ro ghabastar cuan ocus
calad ar in tráig ccdna . ocus luid do sheilfg ocus do fhiadach]
fó'n chrích ba choimnesa do ocus [táinic in tonn] amuich dochum
Clíodna [ocus ro báidedh í ann] || . conad uaithi atá tonn Chlíod-
na uirre. ocus táncadar teglach tige Mhanannáin ina áega.iá .i.
Ildathach ocus a dhá mac ar tabairt gráda do'n ingin . ocus ro
báidit ar in tráig cédna . amail asbert Cáilte: —

C lídna cheinnfionn buan in béd . ar in tráig táintc a héci
dainna dá máthair beith marb . in ní dá tárla in senanm

183*.»*] In Agallamh. 179

D á ndernad in taenach de . ag lucht tíre tarrngaire í

is e' ruc a mpái tré cheilg . Ciabán mac Echach imdeirg
R ígan in aenaig thall tra . ingen dar comainm Clidna í

tar an ler lethan longach . ruc leis Ciabán casmongach
R o fhácaib í ar in tuinn . luid uaithi ar echtra nédtruimí

d'iarraid shelga monar mas . téit Ciabán fó'n bfiodh bfoltchas
T áinic in tonn tar a éis . do Chiabán nír ba degghréis í

móirghním ba dimda linne . bádad Clídna ceinnfhinne
T onn dúine Téite na triath . is é ainm ro bói ar in iath -

nó gur bháid in tonn sin tra . in ben dar comainm Clídna
L echt Téite isin tráigsi thuaid , acaib i mesc in mórshluaigí

lecht Clídna isin leith bud dhes . re síth Duirn buide buinges
F liuchtar folt in Duirn buide . a tonnaib in tromthuile '•

gid imda doneoch fhuil ann . is í Clídna nosbáideann
C aoca long lotar tar sál . teglach tige Mhanannáiní

nochar b'í in chongaib gan ghnái . báidter ar tonnaib Clídnái
I ldathach is a dhá mac . báidter in triar ac tochmarc í

mairg do adhar in long dna . nachasanaic tonn Clídna

Is ann. sin do riacht Ciabán casmhongach d'ár nionnsaigid co
druim nAsail mheic ú Mhóir . ocus isin oidche sin ba marb
Eochaid imderg rí Ulad ocus do r/gasdar Fionn Ciabán cas-
mongach i ríge nUlad tar éis a athar . ocus is é sin a Chuirc
mheic Dhaire in scél d'fiarfaigis díom ar Cáilte.

Ina dhiaid sin do éirgedar na slóig co ráith Mhedba ocus
Pátraic maraen rú. cia in Mhedb ó nabar ín ráith so a Cháilte ar
Pátraic. Medhb ingen Echach fcidhlig ar Cáilte. an é so do ba
baile bunaid di ar Pátraic. ní hé etir ar Cáilte . acht fá líthlaithe
na samna ticedh d'acallaim a druad ocus a filed ann dús cid no
biadh ar mhaith nó ar shaith di an bliadain sin. ocus is amlaid
thiced sí ina nái cairptib ann. nái carbait roimpi ocus nái carpait
ina diaid ocus nái carbait cechtar do díb leithib di. crét um a
ndénad sí sin ar Pátraic. co nach róisedh braenscóit na conaire
ocus glomarchinn [na hechraide] ocus'co nach salchadais na
dechelta [nuaghlanja. adbar subachais sin ar Pátraic. ||

Caide ainm an achaid so a Cháilte ar Pátraic. gort in fhos-
dóidh ar Cáilte. crét in fosdódh ar Pátraic. óclách d'Fionn
tarmairt imthecht uad ar bithin a thuarasdail . ór fada leis co
ráinic do .i. Druimdcrg dána mac Duibdechelt do Chonnachtaib
ann so. ocus táncadar trí catha na féinne dá fhostód ocus nír
thairis acu . ocus do riachd Fionn dá fhostód ór bádar buada ar
a fhostód ócláig . ocus ba do na buadaib sin acht go ndernadh
Fionn trí rainn do comad sídach iarum . ocus atbcrt Fionn: —

N 2

i8o In Agallamh. [184:1

T u sin a Dhruimdeirg dhána . a uirdeirc na hurbága í
gé tís uaim aniu co mblad . is cétlad dúinn céilebrad

D o ratas duit oc ráith chró . trí caoca uinge i nénlo '
lán mo chuaich i carn Ruide . d'aircet ocus d'ór bhuide

I n cumain lat ac ráith nAi . dá fuaramar an dá mhnái '
ocus aduamar na cná . mise ann ocus tusá
Is ann sin do éirig in sluag uile co ros na hechraide re a nabar
ail fionn. ocus is uime adertai ros na hechraide ris .i. in tan do
bítis cúiccdaig Eirenn oc ól i Cruachain is ann do bítís a neich
ocus a nechrada i lubghortaib gabála.

Adrae bitaid ocus bennacht a Cháilte ar Pátraic : is mór in
teolus sin acut.

Ocus nír chian do bhátar ann co facadar in aenmnái dá ninn-
saigid ocus brat uaine uimpi . ocus léine maethsróill ria a cnes.
ocus niamlann d'ór buide re a hédan. canas táncais a ingen ar
Cáilte. a huaim Chruachna ar an ingen. cia thu a anam a ingen
ar Cáilte. Scothniam ingen Buidb deirg mheic in Dagda mise ar
sí. cid rotimluaid illé ar Cáilte. d'iarraid mo chaibche ortsa ar an
ingen . ór do ghellais uair éicin dam í. crét tuc ortsa gan techt
dá hiarraid co carn Cáiredha thes i cúiced Laigcn ór is ann do
gclladh a fagháil duit. neimfírinnech adeiri sin ar sí ocus in
dciliugad thucadh ó chéile orainn. ingnad linn mar atchiam sib
ar Fátraic .i. an ingen co hóc ilchrothach ocus tusa a Cháiite ad
shcnóir chríonchrothach chróinliath. neimingnad in ní sin ar
Cáilte . ór ní lucht coimdhíne ná comaimsirc sinn . do thuathaib
clc danann isi ocus neimirchradach iatséin ocus suthain a sacgal.
ocus mise do mhacaib Míled ocus dímbuan irchradach iat. tabair
frcgrad ar in mnái a Cháilte ar Pátraic. dobér imorro ar Cáiltc.
ocus do éirig roime co carn soghradach re Cruachain aniarthuaid
ocus tuc a uillinn clí risin carn ocus do chuir secha é . ocus tuc
a láim fó'n carn ocus tuc in lugbordach aníos .i. crannóc tucadh
i cfomair chísa ocus] chánachais d'Fionn mhac Chumaill ocus 'tuc
Fionn ina thuarasdal do Chonáfn mhael] mhac Mhórna . ocus do
fholaig Conán isin carn í. ocus is amflaid] || do bói 'm chrannóc
ocus'a lán d'ór innti . ocus tuc Cáilte ina coibchc do'n ingin í. is
gairit ó'n tsligid ocus ó ré na carbat fuarais sin a Cháilte ar
Pátraic. ocus adubairt Cáilte : —

D áine bátar sunn co sé . saeire aidble a ninnile í
nocha sochaide rusgaib . cincub cian ó shligedaib

A tá folach i sléib Fuait . do chuirfedh Eirinn má cuairt í
trí cét uinge do'n ór dherg . maraen is an duille derg

' 184 : 2] In Agallamh. 1 8 1

A táit cetra dabcha óir . i fírmhullach sléibe smóil í

. in dabach as luga díb . fairsing ndéise cumang trír
A deirimse ritsa de . a mheic Chalpruin co naeime í
go mairit na hinnmusa . is nach mairit na dáine

Ar ndénam a thráth ocus a úird ocus a aiffrind do Phátraic
tucad Cáilte chuige ocus do fhiarfaig de : crét fá tucad glenn na
caillige ar an nglenn so thíos. aen do ló do bí Fionn ocus in
fhiann ann so ocus atchonncamar amait chaillige corrluirgnige
círdhuibe chucainn . ocus ghrennaigios sinn um choimling do
dhénam ria ocus a ngnáithgell ó'n fhéinn uime sin . ocus ba hiat
gellta do snaidmedh ann a ehenn do bhein do'n aen do fúicfide
ann. ocus do rithsamne triar do'n fhéinn ria .i. Oisín ocus Diar-
maid ua Duibne ocus mise . ocus do rithamar co háth mór re> a
nabar áth mogha isin tan so . ocus is mise fa túsca ac dul tar in
áth siar ar Cáilte. ocus d'impódhas i nagaid na caillige aniar
ocus tucas béim cloidim di gur chuirés a cenn dá colainn . ocus
is uaithi ainmnigter an glenn ó sin alé. ocus táncatar isin mbaile
anunn iar sin ocus do bennachad acu é . ocus do bí légeon d'ain-
glib ós a chionn arna bhennachad . ocus do bádar ann iar sin co
cenn caeicdigise ar mís.

Araile laithe dóibsium isin dú sin co facadar in taenóclách dá
ninnsaigid ocus ba maith a dhelb ocus a dheisc. cia thusa a mhac-
aeim ar Pátraic, Aedh mac Echach leithdeirg mise ar sé : mac
ríg Laigen andes . ocus imáin dorónad acainn ac síd Liamna
lennchaeime ocus do bí m'athairse ocus mo mháthair i fiadnaise
na himána .i. Bébionn ingen Chuain mheic Fhionntain ingen ríg
Chonnacht . ocus ní fhuil gein cloinne aca acht mise am aenar.
ocus [rucjassa secht cluiche ar in macraid. ocus in cluiche d[éid-
enach ru]cas is ann domriachtsat in dá mhnái ocus [dá bhrat
uaine] umpaib . ocus dá ingin Buidb deirg meic in [Dagda iat .i.
Slad ocus] Mumain a nanmanna . ocus ghabsat lám [cacha mná
dam] ocus rucsat leo mé chum in bhroga || bhrecsholuis . co fuilct
mo mhuinntér gom cháined tar m'éise re trí bliadnaib ocus lucht
in tsída acum lesugad ó sin illé nó go fuaras etirbhácgal in tsída
aréir . ocus táncamar trí caoca macám amach ar in faidche as 'm
síd. is ann tucassa dom aire in móiréicin irraba ac lucht in
tsída . ocus tánac am Hth ó'n brug conice S9 dot innsaigidse a
naemPátraic. bud chomairce ámh duitse sin innus nach bia a
ncrtsom ná a cumachta fort.

1 82 In Agal/amh. [184 1> \ 1

Is ann asbert Cáilte re Pátraic : is mithig dúinn dul i cóiced
Laigen bud des ocus a mhac do breith do ríg Laigen ocus creidem
do shíolad ann ocus mainchesa do ghabáil. cáit a fuil Cas corach
mac Cainchinne . sunn a naeimchléirig ar in táirfídech. bíodh mac
ríg- Laigen i naeinlebaid ocus i naenchumaid nó go rísem cóiced
Laigen.

Táncatar rompa iar sin d'ínnsaigid chóicid Laigen ocus rán-
catar co fert Raeirinne ingine Rónáin ruaid ar laechmachaire
Laigen . ocus innisid Cáilte dóib cid fá tucad in tainm sin ar in
fert : aeinndeirbshiur ro bhói acamsa ar sé . Raeiriu a hainm.
ocus ba ben do Gholl mhac Mhórna í ocus marb do bhreith
mhcic ar an tulaig so í ocus marb in mac léi . ocus do b'áil
lemsa ascaid d'iarraid ort a naemPátraic ar Cáilte. cia ascaid
sin a anam a Cháilte ar Pátraic. mo dheirbshiur do thabairt a
pianaib ór tarrassa do mhuinnterdas ocus do ghráda. do mháth-
air ocus t'athair ocus do thigerna Fionn-mac Cumaill do thabairt
a pianaib ortsa ar Pátraic mása maith le dia é. ro altaig Cáilte
sin do dhia ocus do'n táilgenn . conad í sin étáil as ferr fuair
Cáilte riam. ocus tángatar rompa iar sin co carn na curad re a
nabar in gharbthanach i núib Muiredaig isin tan so.

Innis dúinn a Cháilte ar Pátraic cid fá tucad in gharbthanach
ar an inadsa. fregrais Cáilte sin : airdrí ro ghabastar Eirinn .i.
Tuathal techtmar mac Fiachach fionnolaig mheic Feradaig finn-
fhechtnaig . ocus is é in Tuathal sin do bhen a cinn do chúiced-
achaib Eirenn . curab uime adubrad Tuathal techtmar fris ó'n
techtad thucastar ar Eirinn ocus ó'n techtad thuc ar chóigedachib
na hEirenn re Temraig na ríg dá foghnam. do bádar dna dá
ingin soinemla aige .i. Fithir ocus Dairine [a nanm]anna . ocus
táinic rí Laigen 'd'iarraid inígine díob] .i. Eochaid mac Eochaid
ainchinn. do fhiarfaig [rí Eirenn : cá hingen] do na hingenaib
as áil duit. Ffithir ar rí Laigen]. || adubairt rí Eirenn ná tibredh
in sóiser amach i fladnaise in tsinnsir . ocús tucad Dairine ingen
Tuathail dc ríg Laigen ocus tuc cét do gach crudh ina tionnscra.
ocus ro bói biiadain aige isan bailese . ocus nír inmain leis f. ocus
do chum cheilg ocus eladain aige féin ina imdaidh adaig nann .1.
ingen ríg Eirenn clo bhreith co lár in fheda diamair . ocus a
shlechtad uimpe ocus tech deirrit diamair do dhénam di ocus
naenbar comdhalta do bí aice léi . ocus a rád a héc ann. do
gabad a eich do'n ríg ocus do hinnled a charbat ocus táinic

184^:2] In Agaiiamh. 183

d'agallaim rfg Eirenn co Temraig . ocus do fhiarfaig in rí scéla
de. scéla olca ar rí Laigen : an ingen tucaisse dúinn a héc aréir
againn. cid um a tángaisse dom innsaigidse ar Tuathal . ór ní
chualasa scél as doilge lem iná in scél sin. tánacsa d'iarraid na
hingine aile ort ar rí Laigen . ór ní háil dam scarad red charadrad.
dar mo bhréithir ar rí Eirenn ní thaidbsenann sáime ná subaige
damsa m'ingén do tabairt duit. ní hacamsa do bí cumus'a hanma
ar' rí Laigen. ocus tucadh an ingin aile dosom ar Cáilte . ocus
tuc leis cusin mbailese í ocus amail do riacht an ingen do'n baile
is ann do bói a siur isin tig ar a cionn : —

Cáilte cccinit.
T uc Fithir a bél re lár . nír é in Caradrad comlán '■

gur brised a croide ar trí . ar ndul dia niort ar neimní

Ocus ótchonnairc an ingen aile sin fuair bás do chumaid a
sethar : —

F ithir ocus Dairine . dá ingin Tuathail tsubaigí
marb Fithir do nairine . marb Dairine dia cumaid

Ocus dorónad a tanach ann so ac ríg Laigen ocus asbert an
rí : is garb in tanach ar sé . conad uada atá garbthanach ar an
inad so. ocus do cuirit maraen annsa[n] bfiort fótbaigsea a naem-
Pátraic ar Cáilte.

Adrae buaid ocus bcnnachtain a anam a Cháilte ar Pátraic is
maith in scél sin..

Is ann sin atchonncatar férbrugh gabála i nimfhccus dóib.
ocus aenmhacaem soichim sainemail ann ocus trí caoca ech ina
fhiadnaise isin férghurt. tic Pátraic chum in mhacaeim ocus
éirgios in macaem reime. uaitne ríg umat a mhacaeim ar Pátraic
ocus ac fer th'inaid ad [dhegaid] . ocus gá chomainm thu ar
Pátraic. Muiredach mac [Tuathail] mheic Fhionnachta mac ríg
in tírese mé [ar in macae]m. cia in dúnad úd atchiam ar Pátraic.
[dúnad brugaid] do mhuinntir ríg Laigen ar Muiredach :'|| Cos-
crach na cét a ainm. crét fá a nabar in tainm sin ris ar Pátraic.
ní fédtar a crodh ináit a alma d'áirem nó go náirmher ar chédaib
iat. in bfuigcm féis na hoidche anocht ann ar Pátraic. doghéba ar
in macaem . ór is coimsech ocus is cumasach mise isin baile ocus
ní fhuil óclách in bhaile féin ann. ocus táncatar chum an baile
ocus do chuir in macaem Pátraic cona mhuinntir isin rígthech
rómhór ro bói isin baile ocus dorónad a numalfhósaic ann.

Dála Cháilte luid roime co cloich na narm illeith thes do'n

1 84 In Agallamh . [is$:.i

dúnad . in baile a ndéndais in fhiann a nairm do bhleith gacha
bliadna re riglia cloiche. ocu3 ro cháiesdar déra fírtruaga falcmara
ann sin ós cionn na cloiche ag cuimniugad na muinntire móire
maithe do bí maraen fris ós cionn na- cloiche'sin co minic. ocus
nír chian do bí ^nn co facaid aenóclách dá innsaigid ocus brat
corcra uime ocus delg óir isin brut . ocus delb degduine fair ocus
foramh flatha lais ocus folt caem cas fair . ocus nír rathaig Cáilte
é nó gur shuid ar lethcenn in lia ina fharrad. carsat cornainm a
ócláich ar Cáilte. Coscrach na cét m'ainm ar sé . ocus in tusa
m'aithnese ar in tóclách. cia th'aithne ar Cáilte. dar lemsa ar
CoscracJa is tu Cáilte mac Rónáin. is fíor curab mé ar Cáilte.
maith lem ck> thecmáil chucam ar Coscrach. cid ón ar Cáilte.
atáit nái seisrecha fichet agam ar Coscrach . ocus in tan as inam
buana in trebaire tecaidh fiad imdhíscir alltaide ocus loitidh ocus
millidh uile co nach bí tarba dúinne di . ocus ar fíor do ghaile
ocus do ghaiscid fritsa a anam a Cháiltear Coscrach na cét tabair
furtacht ocus fóiridin orum im dingbáil in daim sin díom. in tan
do bádassa am lúth ocus am lathar ar Cáilte do dhingébainn sin
díotsa.

Is ann sin atchonncatar in luathgrinne áig ocus írghaile dá
ninnsaigid ocus fidneimed do shlegaib urárda re a nguaillib ocus
amdhabach do sciathaib donna deilighte forro. cuich súd a anam
a Choscraig ar Cáilte. Tuathal mac Fionnachta rí in tírese ar
Coscrach . ocus do shuid in t[óclách] ar in faidche ar a rabadar.

Is ann do r[áid Cáilte] re Coscrach : dá fagthá techta co [cluain
cáin] na fairche i cóiced Muman co daire [na finghaile . ocus]
atát mo shecht líona fiadaigse ann.fsin. ocus do chuadar na] ||
techta ar a cenn ocus tuesat na líona leo dá ninnsaigid . ocus ro
chóraig Cáilte in tselg sin ocus ro chóraig tiugh na bfer ocus
imat na con in teolus do shaeil in damh do thoidecht. ocus do
chóraig a líonta fiadaig ar alltaib ocus ar esaib ocus ar innberaib
in fhcrainn. ocus do riacht in fiad mór dá ninnsaigid ínar a ticed
gacha bliadna . ocus atchonnairc Cáilte in dam allaid ac tuidecht
co háth in daim ar Sláine ocus ghabus in coscraig .i. a shleg
ocus tuc rot nurchair do'n damh ocus sé ag lenmain isin líon co
tarla fat láime laeich do chrunn na sleige trft. andar liomsa ro
dergad ar in ndamh ar Coscrach . gunad áth dergtha in daim a
ainm ó sin anall. ocus rucsat a dhruim co druirn Íethan re a
nabar druim nderg na damraide isin tan so. maith do thoisc d 'ár

185:2] In Agallamh. 185

ninnsaigid a Cháilte ar Coscrach na cét . ocus táncadar chum in
dúnaid mar a raibe naemPátraic. ocus do rat Coscrach a chenn
i nucht Pátraic ocus tucsat a shecht meic ocus a shecht ningena
mar in cétna ocus ro shléchtsat cfo . ór tárladar a dhá les do in
adaig sin .i. Pátraic do les a anma ocus Cáilte d'anacul a arbfía
,í. do mharbad in daim ro bói oc fogail air. ocus' 'do bátar ag ól
ocus ac áibnes in adaig sin . ocus do ruacht in slóg uile arna
mhárach ocus naemPátraic ar faidche in dúnaid amach.

Is ann sin ro fhiarfaig Coscrach na cét do Cháilte : crét fá
tucad cloch na narm ar in eairthe comdaingen cloichese. is í sin
ar Cáilte in chloch risa meildís in fhiann a nairm illaithe na
samna gacha bliadna . ocus ar in cloich sin ro bói in smachdcom-
artha sída as ferr do bí i nEirinn ocus i nAlbain fria reimhes
Cuinn ocus Airt ocus Cormaic ocus Cairbre lifechair .1". fail
druimnech dergóir arrabadar ochd fichit uinge do dhergór . ocus
poll trésin coirthesea ocus sisi trésin poll. ocus do bí d'febus
ríge na ríog sin nach lámadh nech a breith leis . ocus do bí
d'febus fhesa na ndruad co nach lámtha a gluasacht ocus ac
smacht na ríog (sic), ocus do chuadar as na ríoga sin co tóracht
Cairbre lifechair mac Cormaic . ocus do thuit Cairbre i cath
Gabra ocus luidsemne in deired féinne do bámar cosín náth so
ar [Cáilte] . ocus ro impaidhessa in cairthe ocus' tucas in leth ro
bói [tsua]s de síos co bfuil amail atchíthise. dá feicmis [in poll]
ocus in comartha do chreitfimis sin ar in slóg. léicidse cáirde
damsa ar Cáilte co ro thócbar in leth || atá síos di co rabh suas.
ór deinmnedach in rét in gaeidel. conad de sin atá deinmnedach
in raet in gacidel. ocus do éirgetar uile i naeinfecht dá hinnsaigid
in líon ro bádar ocus nír fhétsat a bhcc di. do riacht Cáilte iarum
ocus tuc a dhá rigidh uimpi ocus tuc a talam í . ocus is amlaid
ro bói ocus a fail óir fá'n.poll íochtarach di co facadar cách uiie í.
luid Cáilte chum na falach ocus roinnios ar dhó í . ocus tuc a leth
do Phátraic ocus a leth ele do lucht 'm baile arrabadar . conad
cluain fhalach ainm Ín baile sin ó sin illé . ocus lia na narm ainm
in lia sin . ocus atbert Cáilte in rann : —

M ór sleg dá ndéntar pudar . ocus cloidem caemchuradí
ro líomtha linn risin lia . sunn a Choscraig in gach dia

Adrae buaid ocus bennachtain a Cháilte ar Pátraic : is maith
in senchas do innisis dúinn.

Is ann sin do gabad a eich ocus do hinnled a charbat do

i8ó In Agallamh. [185* •. 1

Choscrach na cét . ocus táinic roime d'agallaim ríg Laigen .i.
Eochaid leithderg co druim lethan Laegaire meic LTgaine soir go
ninnisedh scéla Cáilte dóib. is mór mo dhiomda ort a Choscraig
ar rí Laigen gan a innisi dam Cáilte do bheith acat.

Is ann sin adracht rí Laigen trí catha móra d'innsaigid Phátraic
ocus Cháilte co ráith mhóir maighe Fea re a nabar ráith mhóir
ar machaire Laigen isin tan so. ocus suidis naemPátraic cona
mhuinntir í ndorus na rátha conad suide Pátraic ainm an ionaid.
ocus suidis rí Laigen líon a shlóig . ocus tuc a chenn i nucht
Phátraic ocus a chomus ó bhiuc go mór do. gia thánacsa dot
innsaigid a anam a naemPátraic ar rí Laigen ro bói deifir mhór
orainn anallana .i. cath ro fhógair Aillill mac Scanniáin mheic
Dhúngaile rí na nDéise orainn i caillidh in chosnama re a nabar
mag Raigne . ocus do léices in crích do loscad dó ocus tánac do
dhénam do riarasa ocus dot acallaim. relecc ríog nEirenn agut
ina inadh ar Pátraic acht co tís timchell na leicesea aratúsa am
shuide . ocus adubairt Cáilte : —

A tá lec ina luige . ac druim lethan Laeguireí

maidm ré "ríg Laigen na ler . dá tí in daigfer na [dheisel]

[Is] ced liom ar Pátraic in bhaile atá a[r maig Raigne] a
shlucad do'n talam ann . ocus dor[ónad amlaid i cétóir] || ór do
shluic in talam é tré bhréithir naemPátraic ocus gan nert do
ghabáil d'fior a inaidh ar ríg Laigen.

Is ann sin adubairt rí Laigen : mo mhóirchen do thiachtain
a anam a Cháilte gid ar th'agaid féin do thísdá . ocus dú duit
toidecht ór Eithne ingen Taidg do mháthair. ocus innis dúinn a
rígfhéinnid crét fá tucad tipra na scaidheirce ar in tiprait atá i
ndorus pa. rátha acainn. Scáithderc ingen Chumaill ro báidedh
innti ac déchain na smirdrise locha lurgan . curob eisdi sin do
éirig loch línide linnuar lurgan . co ro lethasdar óthá in corraball
i cionn sléibe Smóil meic Eidlecair re a nabar sliab Bladma isin
tansa connice so . ocus ro bói ac lethnachad tar in cúiced uile.
ocus is ann sin doróine Fionn in airbert trén togaide as ferr
dorignc nech riam ná iarum .«. in sugmaire a tír na hlndia . ocus
na dráithe a tír na hAlmáine . ocus na banghaiscedacha a tírib
Saxan ocus Franc . go ro shúigedar in loch línide linnfuar sin.

Ro ba hurdraic in chcitfhiann sin Fhinn ar rí Laigen. nír
mhesa gach fer díb iná gach fer uainne acht gan a tarrachtain
i coimré ná i comaimsir dúibse. ocus is edh ba ghairdiugad

185 b : 2] In Agallamh* 1 8 7

daedairib ocus do bhuachaillib bcith ac tinól a nairm ocus a
nédaig ann so . trí catha na féinne .i. Fionn mac Cumaill ocus
Ferdhoman mac ímomain ó láthraig cáin do chúiced Ghailian.
ar fíor do ghaile ocus do ghaiscid frit a Cháilte ar Eochaid leith-
derg rí Laigen innis dúinn ina ndrongaib ocus ina ndíormaib
inneoch ro bháid in smirdris locha lurgan díb. ocus adubairt
Cáilte :—

Faeián fionnlocha aniar a cúiced Chonnacht . ocus Aengus
ocus Dobarchú a cúiced Laigen . Druimdherg daire ocus Dubh
dá dét a cenél Chonaill atuaid . Iubar ocus Aicher ocus Aedh
ocus Art ceitri ríg caille in chosnama re a nabar Osraige isin
tansa . Cairell ocus Caicher ocus Cormac ocus Caemh cheitri
meic rig dái nAraide atuaid . Máine ocus Art ocus Aralt trí meic
ríg Alban anali . Eobhran ocus Aed ocus Eogan trí meic ríg
Brctan . Uai rí Ue ocus a dhá mhac .i. Cerda ocus Cernabrocc
dá ríg innse Ghall [atuaid] . Diure ocus Barrae ocus Idae trí
meic ríg [tuaiscirt] Lochlann . Luath ocus Innell ocus Eogan Vrí
[ríg mairtin]e Muman aniar . Glas ocus Delga [ocus Duibne
trí meic] ríg thuath mBreg ocus Mide . || Illann ocus Acd ocus
Eoganán trí meic ríg chenéil Eogain atuaid . Samaisc ocus
Artúr ocus Inbeir trí meic ríg ghallghacidel anall . conad iat sin
anrnanna na triath ocus na tigernad ocus na bfer bferainn \nts,
feruinn] do bháid in smirdris do chéidféinn Fhinn mheic Chum-
aili. ocus gid do chuaid ar rho lúth ocus ar mo lámach tarras
in magsa gur ba loch línide linnuar é ocus ro ba ghlas gleorda a
uisce . ocus atbert : —

U isce glaise gleoraige . féth snaise fuaim niubraige í

étach fiallaig ó'n gaire . ac brécad mhac ingaire
D eich fii deich nchit deich cét . issed a fhíor is ní brégí

do laechraid loinn lathar ndil . marb is ní do chloinn éinfir
B ertsa mo chubus co grian . in gach cath andecha riam í

co nár mharbassa ann de . acht mac ríg nó ródhuine
D o sgáil mo dhelb is mo dhath . am mall meta mirbiollachí

do chuaid mo chiall is mo chruth . co nach marann díom acht m'uch

Is ann sín tucsomh dá úid is dá aire a bheith i nécmais a
fhéinne ocus a fhóirne ocus a fhírmhuinntire ocus i nesbaid a
lúith ocus a lámaig in lá sin . ocus dorigne toirrse móir ann sin.
maith a anam a Cháilte ar Pátraic : nír chóir duit toirrse do
dhénam . ár ferr do dhluigse ocus do dhíol innáit sin uile .i.
mise do tharrachtain duit ocus maithes an fhírdia fhorórda .1.

188 In Agailamh. [186:1

creidem ocus crábad ocus croisfhigill sech gach nech aile do'n
fhéinn.

Is ann sin táinig deired in lái ocus urthosach na hoidche dá
ninnsaigid . ocus adubairt Coscrach na cét re ríg Laigen : atá
fled mhórcháin agamsa duit ar sé .i. ocht fichit dabach do chuirm
sho-óla shomblasda. ní tucad damsa riam ar rí Laigen fled darab
buidige mé iná sin. ocus táncatar rompa chum na fleide in líon
do bátar do shluagaib ocus do chléirchib um naemPátraic isin
dunad anunn.

Is ann sin ro éirgedar dáiiem re dáil ocus dórrsaid re dóirrseo-
racht ocus ronnaire re roinn . ocus ro benait a ceinnbheca dá
ndabchaib dilse deirgiubair leo . ocus do éirgetar maccaeim re
hescradaib bánóir . ocus ro forscáiled biad ocus lionn do chách i
coitchinne.

Is ann sin adubairt rí Laigen re Pátraic : nach facamarne óTrfí-
dech acaibse. atchonnarcais imorro ar Pátraic [.i. Cas] corach
mac Cainchinne atá ac dénarn fhogl[ama] fhesa ocus eolais ag
Cáilte. caide mac [na tráth ar Pátraic]. sunna a naeimchléirig
ar in mac egals[a. dó dhuit a]mach ar sé . ocus tícedh Aed mac
E[chach lethdeirg] j| mac ríg Laigen fá thimpán Chais choraig
let ocus cochall ciarlebar uime. ocus do ratadh amlaid sin chum
Pátraic ocus chum ng Laigen é.

Is ann sin ro sheinnesdar Cas corach a thimpán ocus tuc
nuallargan síde fuirri . ocus is amlaid innister co coidéldais fir
-ghonta risin ceol sírrechtach síde dorigne dóib. tucad iarum
seoit ocus máine do'n áirfídech ocus dobeiredsom illáim an ghilla
ocus dobeired in gilla^do chách. cia díob sút as ferr oinech ar
cách .i. in lucht dobeir na seoit nó in táirfídech nó an gilla. is
ferr oinech in ghilla ar rí Laigen . ór is é dobeir do chách gach
ní do gheib. gach ní do ghébsa tabradhsom amach é . ór ní ac
iarraid édála atúsa i farrad in táilchinn ocus Cháilte acht do
dhénam fhesa ocus fhoglama ac Cáilte ocus d'faghbáil nime
dom anmain ó Phátraic. cáit a fuarais in gilla a anam a áirfídig
ar rí Laigen as ferr oinech innái féin. i cóicéd Ulad tuaid ar
Cas corach. gá hainm é ar rí Laigen. gilla fuaramar ar an táir-
fídech ná fes ainm ná máthair ná athair do.

Is ann sin adracht rí Laigen re beinn mbuabaill bái ina láim
ocus adubairt : maith a anam a naemPátraic . dá rabamarne ac
síd Liamna lennchaeime ocus do riachtsat chugainn dá ingin

186:2] In Agallamh. 189

míne mongbuide ocus rucsat leo m'aenmhacsa do lár an aenaig.
ocus ní fhedamar in i firmamint suas rucsat é nó in i talam síos.
ocus is gaeth re héinbhile mise tar éis m'aeinmheic . ocus atúsa
ina uiresbaid ó sin illé nach fedar isin doman a dhíol. ocus do
bud maith lem fios a bhi' nó a mhairb d'fagháil uaibse a naem-
Pátraic. mad deoin do'n dúilemain do gébthar a fhios duitse ar
Pátraic. ocus do bádar ann co tráth éirge arna mhárach nó gur
éirig grian as a cercaill teinntide.

Is ann adubairt rí Laigen re Pátraic : maith lemsa ar sé dula
do sheilg ocus d'fiadach co tulaig in mháil soir ar machaire
Laigen . ocus is cóir duitse tuidecht linn uair is gairde duit é iná
beith isin baile ór ticfait slóig ocus sochaide Laigen d'ár ninn-
saigid ann. is ann sin do éirgedar dá drongbuidin mora leo .i.
[buiden] re crábud ocus creidium um Pátraic . ocus buiden aile
[re gním]radaib gaile ocus gaiscid fhiann Eirenn um Cháilte
mac Rónáin [ocus um ríg Laigen] . ocus táncatar rompa co tulaig
in mháil [ar machaire Laigen].

Is ann sin ro fiarfaig rí Laigen do Cháilte || : crét fá tugad
tulach in mbáil ar ar tulaigsi ocus cnoc Aife ar an cnoc so thíos.
airdrí ro ghabastar rige nAlban .i. Aiel mac Domnaill dubloingsig
ocus 10 bói mac aige .i. Mál mac Aieil ocus do bí bainchéile aige
.i. Aife ingen Ailbh meic Scoa ingen ríg Lochlann atuaid. ocus
do bí dúnad ocus degbaile ac Mál ac rinn ruís i nAlbain ocus do
bídís ugdair ocus ollamain ocus aes dána fer nEirenn ac tathaige
uainne ann . ocus do bídís na hollamain sin ac innisin tesda Finn
ocus na féinne i fiadnaise Mháil ocus ingine ríg Lochlann. ocus
do bói óclách do mhuinntir Fhinn .i. mac Lugach . ocus a ndéntai
do dhán mholta d'Fionn eitir Eirinn ocus Albain dogníthea
formolad meic Lugach d'innisin ann. cíd tra ótchuala ingen ríg
Lochlann na móirthesda dobeirtís ugdair ocus ollamain ar mac
Lugach tucasdar grád do ar a scélaib.

Is ann sin do chuaid Mál mac Aieil do dhénam shelga shléibe
móir monaid in nAlbain trí cét óclách a líon. ocus dorigne an
ingen comairle ina grianán tar a éis .i. naenbar derbchomdaltad
búi aice do bhreith di léi d'innsaigid Eirenn . ocus táncatar
rompa tar moing mara irt naenbar ban sin co beinn Edair meic
Edghaeith in fhéinneda . ocus táncatar i tír in naenbar ban ocus
in' rígan in dechmad.

Ba hé sin lá dorónad selg beinne Edair . ocus ba hé fad na

190 In Agallamh. [iflfr*? 1

selga sin óthá goirtín tige Meille mheic Lurgan luime i cionn
sléibe Bladma co beinn Edair. ocus is ann ro bói Fionn ina
shuide shelga ocus a dhalta caem carthanach ina fharrad .i.
Duibrinn mac ríg cheneoil Eogain atuaid: —

Cáilte cecinit.
D uibrinn donn dénta an chomlainn . rninic ghairmim um chuirmlinn í
mo dhaltán búilid béilchert . mo chroide in déinmech Duibrinn

Ocus do bí in macám ag rnóirdhégad uime ar gach leth co
nfacaid in aenluing ag gabáil isin cuantráig ina fhiadnaise . ocus
rígan roscmháila ar laei na luinge ocus naenban ban ina farrad.
ocus tángatar co hairm ambái Fionn co nimat gacha maithesa
doneoch tucsat leo ocus suidis Aife ar lethláim Finn. sillis in
flaithféinrlid fuir[re ocus fiarfaigis] scéia di . ocus do innis an
ingen a [himthús ó thús] co deired do .i. a tuidecht tar m[uir
d'innsaigid] meic Lugach ar tabairt gráda [do. ferais Fionn
fáilte ria ann sin] || uair fogus a charadrad do'n tí chum a táinicc
.i. mac a mheic ocus a ingine.

Táirnic iarum an tselg ocus táncadar maithe na féinne ina
ndrongaib ocus ina mbuidnib do shaigid Fhinn ocus do fhiarfaig
gach drong ticed ann cia in rígan. ocus do innis Fionn dóib a
hainm ocus a slonnad ocus in toisc uma táinic d'innsaigid Eirenn.
mochen táinic a turus-ar siat . ór ni' fhuil i nEirinn ná i nAlbain
fer as ferr iná in fer chum a táinic achtmad in flaith Fionn.

Do mhac Lugach imorro ráinic selg iarthair-shléibe Bladma
in lá sin . ocus do riachd fá dheoid chucainn in líon ro bói. ro
srethad a phupall tar Fionn ocus tucad an ingen ocus rnaithe na
féinne isin pupaill . ocus táinic mac Lugach ocus suidis ar gual-
ainn in rígféinneda ocus an ingen ar in láim araill d'Fionn. fiar-
faigios mac Lugach an ingin mar do fiarfaigedar cách ar chena
ocus do innis Fionn tuirthechta na hingine ó thús co deired :
chucatsa táinic sí ar Fionn . ocus ac so as mo láimse it láim í
ocus a cath ocus a congal . ocus ní bud thruime ortsa sin oldás
ar an féinn uiie. ocus táinic Fionn co hAlmain in agaid sin ocus
trí catha na féinne ocus an ingen leo cona banntracht . ocus ro
fhóiset in agaid sin mac Lugach ocus an ingen. do bí aigc re
mís ocus re biiadatn gan iarmoracht . ocus do bámarne tri catha
na féinne ar an tulaigsi ar Cáilte ocus nír chian dúinn co facamar
na trí catha cróda commóra d'ár ninnsaigid . ocus do fiafraigemar
cia do bói ann. atá ar siat Mál mac Aíeil mheic Domnaiil dub-

i86 b : 2] In Agallamh, 191

loingsig do dhígail a mhná ar [in] féinn. maith in tráth táinic ar
Fionn in tan atámne uile i naeininad.

Is ann sin adrachtadar na catha chum a chéile . ocus adracht
Aiel mac Domnaill dubloingsig ocus ro ghab a arma ocus táinic
fó dheich trésin féinn ocus torchair cét laech leis re gach fecht
díob sin. ocus ro chomraic ocus mac Lugach ar lár in chatha.
ocus tuc gach nech díob cetra céimenna chum araile tar braigdib
na sleg slemanchruaid . ocus ro ghab cách díob i cennaib a chéile
do na claidmib claislethna . ocus gid cian [gairit ro] bás gun
comrac sin adrochair Mál le mac Lugach [ocus ro cuired fá]
thalam isin tulaigsi ar Cáilte . ocus atbert: —

[I s i so tulajch an mháil . is tulach diambói [mór náir]í

[bá]tar laeich ann i fuilib . ocus nert i laechbuillib |j
S echt tichit long do 'iod Mál . tar in sáile solusbhán f

ní dhechaid díob na mbethaid . acht mad foirenn aenethair
L os scéith is cloidim catha . ocus édaig ildathaf

ba chalma Mál tar in rnuir . ba laechda a lám i níorghuil
M ór nall ocus ninber nán . mór nabhann is mór sruthán f

mór cor mór pudhar mór nuch . nó go táinic in tuluch

Conad uada sin átá tulach in máil ar in tulaig sin ocus cath
tulcha in mháil . ocus tulach Aife ainm na tulcha so thíos ar
Cáilte ór is fuirre bái an ingen céin ro bás ac tabairt in chatha.
ocus do bói ac mac Lugach ó sin amach conad í fa máthair
chloinne do.

Is ann sin ro éirig Pátraic ocus in slóg uile i naeinfecht do'n
tulaig for a rabadar ocus luidset rompa co tulaig na fiad allaniar
do'n tulaig sin . ocus atchonnaic Cáilte dá ráith do bói um
thulaig na fiad .i. ráith Speláin ocus ráith in mháil. is mór in
dana ráith a anam a Cháilte ar rí Laigen . ocus cia ro bói inntib.
dá brugaid do r/g Eirenn .i. do Chormac ua Chuinn ar Cáilte . is
inntib sin do bítís braigde Eirenn ó laithe mhís trogain risanabar
in Lugnasad co laithe na samna gacha bliadna acá mbiathad ac
Beccán bóaire ocus ac Spelán mac Dubáin con dá brughaid sin.

Is ann sin atchonncatar tulaig aile i fogus dóib. cid um a
tucad caeilesna ar in tulaigsi a Cháilte ar rí Laigen. is mebair
lemsa sin ar Cáilte : Milid mac Trechosaig anoir mac ríg in
domain móir táinic trí caoca óclách do ghabáil ríge nEirenn.
ocus do bói ac iarraiíi braiget ar Fionn mac Cumaill . ocus adu-
bairt Fionn ní thibred gilla ná aitire do'n choimlíon sin do
dháinib in domain uile. ocus ro fhógair Mílid comrac éinfir ar

192 In Agallamh. [187:1

Fionn ocus ro éirgessa dna ar Cáilte . ór ro bói dingbáil deigfir
innam in lá sin . ocus torchairsium lem ar sci's chomraic ar Cáilte.
ocus do bí dá fhebus le feraib Eirenn a thuitim co tugad ní de
gach tulcha airegda .. ocus ro fácbad dá chaeilesna de ar in tul-
aigsi conad de atá in tainm sin.

Ocus táncatar rompa as sin co ráith mhóir mhaige fea co
dúnad ríg Laigen. ocus ro hecrad tech nóla in adaig sin ag in
ríg . ocus adubairt a thimpán do thabairt do Chas chorach mac
Cainchinne [co] ndernad áirfíted do na slógaib. tabrad in gill[a
fuar]amar ar Pátraic .i. a ghilla féin a thimpán do. ocus tuc in
[gilla in] timpán leis ocus tuc illáim an áirfídig é . ocus [ro ghab
Cas corach] an timpán ina láim. ||

Is ann do ghab teine i féice an tíge . ocus ro bói cách oc fégad
na teined i naeififécht ocus ro fhóbair in táirfídech a thimpán do
chur as a láim ina choimét. adubairt a ghilla fris : ná tairmisced
thu dot eladaín ná dot áirfided . ocus léic damsa in tech d'fóiridin.
ocus lia cloiche ro bói i líonscóid a léined con gilla ro dhiubraic
rod nurchair di co ruc in teineocusin féice tar sonnaigib sithárda
in baile imach . conad árd féice ainm an inaid ó sin illé. buaid
lámaig ort a mheic ar Pátraic . ocus buaid roinne ocus buaid
coscair. do ráidset lucht in tige uile ní fhacamar riam ag áirfídech
ar siat giila bud ferr lúth ná lámach ná einech iná an gilla úd.
ocus do bádar ann sin co harabárach . ocus do éirgedar na slóig
ocus naemPátraic ocus do chuadar ar chnuc na ríg re a nabar
Maistiu . ocus suidis Pátraic ann. dála ríg Laigen imorro do
córaiged selg ocus fiadach lais isin inadh re a nabar árd na
macraide isin tan so . ocus árd scol a chomainm anois . ocus co
lios na mórrígna re a nabar Maistiu. ocus ní raibe do mhuinntir
Phátraic ina fharrad ocon tseilg sin acht an táirfídech ocus a
ghilla . ocus ní riacht nech do mhuinntir ríg Laigen cédghuin
mhuice ná.áige ag an áirfídech ocus acá ghillá . ocus ní dernad ó
do chuadar in fhiann selg bud toirthige iná in tselg sin.

Is ann sin do éirig Pátraic ocus doróine próicept ocus senmóir
do chách. ocus tucsat cúiced Laigen trian a cloinne ocus trian a
nionnmais do naemPátraic . conad cnoc na dechmaide ainm in
chnuic ó sin anall . ocus mag in trín ainm in muige . ocus árd in
phróicepta ainm an áird anderna Pátraic in próicept.

Is ann ro ghab íta mhór Pátraic a haithle na senmóra. ocus
atchonncatar baile i fogus dóib . tech cruinn ainm in baile . ocus

187 : 2] In Agallamh. 193

fled mhór urlam ann . ocus ro cuinged deoch do Phátraic ar fhior
in baile . Maelán mac Dubáin eiside . ocus érais Pátraic um dig
do'n fhleid sin. ocus lonnaigter in fírén risin leochaill ocus adu-
bairt : ní rabh gein meic ná ingine acut a Mhaeláin . ocus ná
rabh fer fine ná aicme . ocus ní roibe dna.

[Do chujadar na slóig rompa iar sin co hárd Cuillinn i mach-
aire [Laigen] ocus ro bádar ac déchain na haille ocus na habann
[uaithib ocus] áirde Cuanaide. is ann sin ro fiarfaig rí [Laigen do
Cháilte :] crét fá tucad árd Cuanaide ar an áird || rinn anall ocus
árd Cuiliinn ar an inad so. ro cháiesdar Cáilte ann sin co truag
toirrsech ocus adubairt : aenchomdalta ro bói acumsa ann so .i.
Cuanaide mac Linn meic Faebair mac ríg Laigen . ocus nír bo
deigben a máthair .i. Cuillinn ingen Dubtaig. ocus do bámarne
ar C'áilte ar sliochtlorg cloinne Mórna ocus do riachtamar do
ghillib óca éidedecha fhiann Eirenn trí caoca sciatharmach ann
so . ocus ní raibe guala gan gheiisciath ná cenn gan chathbarr.
ocus adubartsa re Cael cróda cédghuinech ua Nemnainn in lorg
do lenmain. ocus do éirig in tóclách sin ar in sliocht conice
in mbaile irraibe in bhanmuilleoir . ocus atchonnaic in gilla
óc abratghorm i farrad na mná ocá hacallaim . ocus léine do
shróll ríg ria chnes ocus brat ciumsach corcarghlan uime ocus
delg óir isin brut . ocus sé ina shuide ar sceimelbórd in , léib-
inn ina farrad. a dheigmeic ar Cuillinn déna imthecht bud-
esta . ór ní hinad duit beith gum acallaimsi ann so. ocus do
riachtadar clannmaicne Mórna tar an áth ocus tar an abainn.
ocus bidbada bunaid d'Fionn iat. ocus luid Cael cróda chucainn
ar Cáilte ocus do hinnised dúinn in scél sin . ocus ro éirgemar i
naeinfecht éirge athlam éinfir ocus do riachtsam dá innsaigid
ocus ní tucsam aithne fair .i. ar Chuanaide mac Linn [meic]
Fhaebair ar mo chomaltasa. ro impasom a agaid óirn ocus táinic
fecht fó trí tromhainn . ocus in trcs fecht táinic tuc urchar sleige
damsa co ndechaid tria adhám ghlún . ocus gach cnoc ocus'gach
carrac frisa riothaimse ar sé iarsma na sleige sin tic friom. ocus
tucassa urchor dosom co tarla tar brollach a inair gur dhúirbris
a dhruim ar dhó ann . c»cus ba marb ocun árd út tall é conad
árd Cuanaide aderar fris.

Táncatar rompa in slóg ocus Pátraic maraen friu co ráith móir
mhoige fea . ocus táncadar isin degbaile anunn ocus do bádar ag
ól ocus ag áinius ann re hathaid. tabar do thimpán duit a Chais

O

194 I n Agallamh. [i8y^ : i, z

choraig ar rí Laigen . ocus tucasdar a ghilla a thimpán do. ís
ann [sin adubaírt] Bébionn ingen Chobáin ingen ríg Chonnacht:
[ingnad liom] ar sí in cochall ciairlebar úd [um chenn ghilla] tn
airfídig gan a bhein de [illó ná i noidche]. || gá fios nach cenn
ainmhe fhuil air ar rí Laigen . acht gach ball atchiamne de ní
fhuil esba delba air.

Is ann adubairt Eochaid lethderg rí Laigen re Cáilte : atá
crann sleige acúm ocus is áil dam cetri fithsnaise do thabairt
duitse fair . ór atchuala nach roibe i nEirinn ná i nAibain crann-
aide bud fherr anáisiu. adeirim friut ar Cáilte in crann sleige
nach fétdais fir Eirenn do dénam as mise ro fhédad ní de. ocus
tucad in crann i láim Cáilte ocus dorigne a shnaide co dingbála
co nach raibe i nEirinn ná i nAlbain crann bud ferr dénam inás.
déna ionnsma na sleige anois ar rí Laigen . ocus tucad in tsleg i
láim Cháilte. ocus tucasdar a chois re colba comdaingen in
tige ocus sáidis cenn na sleige isin colba . ocus ro ghab féin
crann na sleige ina iáim ocus tucasdar rot nurchair dochum in
chinn ocus aimsig é co comnart co tarla ina halt ocus ina hinad
chóir amail no biadh aimser fhada ina hionnsma. ag so do shieg
duit a anam a rí Laigen ar Cáilte. gabus in rí an sleig ocus maith
ro bói. adhám ech oeus mo charpat duit a Cháilte ar rí Laigen :
fiach ionnsma na sleige. conad iat sin dá ech ocus carpat for a
raba Cáilte fá dheired i nEirinn . Err ocus Innell anmann in dá
ech sin.

Ro búi imorro in tsleg illáim in ríg ocus ro bói ocá sírfhégad
ocus ba dhoilig mhór leis gan chomorba meic lais ina hurchomair.
ocus ro mhebadar déra uiscide dar a ghruaidib. fiafraigis naem-
Pátraíc de cid um a nderna in toirrse sin. a hadbar agam ol sé.
crét in tadbar ol Pátraic. a los in mheic adubart friut roime so
ar in rí : gan chomarba dílios dingbála acum do'n tsleig sin ro
innsmasdar Cáilte dam. maith ar Pátraic : tabar illáim ghilla in
áirfídig co fesam in ba lán a ghlac dá hinnsma ocus dá cró. tucad
in tsleg illáim an ghilla ocus ro bhog ocus ro bhertaig í co lán-
chalma. ben díot do chochall ciairlebar budesta ar Pátraic ocus
domhela sleig th'athar. ocus ro ben [in gilla a cho]chall de ocus
ní raibe ann nech [nach tuc] aithne fair. is taisced deig[chléírig
dar ár] mbréithir ar in toirecht. ocus'a naemPátraic || ar rí Laigen
ná J^íodh comus tuaithe dé danann ar an mac ó ro oilis ocus ro
altromais é cusandiu. an bás ro órdaig rí nime ocus talman isé

i88:i] In Agallamh. 195

foghéba ar Pátraic. is ann sin ro éirgedar sluag octis sochaide in
dúnaid ocus dorónsat a cura ocus a muinnteras frísin macaem co
raibe deieh céd do shluag im thráth éirge arna márach.

Tángatar rompa in sluag uile ocus Pátraic immaraen friu
ocus luid Cáilte isin charpat tuc rí Laigen do . ocus táncadar
rompa co hard fostada na féinne amach tar Sláine ocus tairlingid
Cáilte as in carpat ann sin ocus ro srethad selg leo. maith a
Cháilte ar rí Laigen : crét fá tucad árd fostada na féinne ar an
árd so. is mebair liomsa ar Cáilte gingub nua in ní diatá: —

Laithe naen táinic Fionn mac Cumaill ocus trí catha na féinne
cusin náthsa . ocus mar do bámar ann inár suide ar Cáilte co
facamar indaeiningin ar an cloich cuirr ós cionn in átha thall.
inar sróill ocus brat uaine impi . ocus delg óir isin brut . ocus
mionn óir i comartha rígna ós a cenn ocus adubairt : ticedh
aenóclách acaib a fhianna Eirenn dom acallaim. luid diu Sciath
brec mac Dathcháin dá hacallaim : cia as áil duit ar sé. Fionn
mac Cumaill ar sí. luid Fionn chum an átha d'agallaim na
hingine : cia thu a ingen ar Fionn ocus cid as áil duit. Dairenn
ingen Bhuidb deirg mheic in Dagda rnisi ar sí . ocus d' féis letsa
thánac tar cenn tionnscra ocus tirfhocraice. crét tinnscra ar
Fionn. coraigecht aenmhná re bliadain dam ar an ingen ocus
leth féise do ghrés. ní thabraimse sin ar Fionn do mhnái do
mhnáib in domain ocus ní thibér duitsi dna.

Is ann sin tucasdar an ingen cuach fionnarcait as a coim ocus
a lán do mid so-óla ann ocus tuc illáim Finn. crét so a ingen
ar Fionn. mid so-óla somescda ar sí. ocus ba geis d'Fionn fled
d obad ocus gabus in cuach ocus ibis dig as ocus ar nól na dige
do ro mescbuaidred é . ocus tucasdar a agaid ar in féinn ocus
gach olc ocus gach ainim ocus gach lén catha do fidir ar gach fer
díob ro thuib ina nagaid lasin mescad tuc an ingen air.

Is ann sin do éirgedar maithe fiann Eirenn ocus ro fácbadar ín
maigin do .i. gach nech díob do [dhul dochum] a fhorba ocus a
fhcrainn . ocus nír fácbad ar in tulaig sin [arsa Cáilte] aeht mad
mise ocus Fionn. is ann sin ro éirges [i ndiaid] na féinne ocus
adubart : a fhiora ná fá[cbaid bar triath] || ocus bar tigerna tré
mhilled mhná sírrachtaige síde fair . ocus fecht ar a dhó dhéc ro
thiomsaiges iat ocus ro thiomairces ar an tulaigsi. ocus ó tháinic
deired do'n ló ocus tosach do'n oidche do chuaid a neim do teng-
aid Fhinn ocus in fecht déidenach do fhosdas iat táinic a (

O 2

196 In Aga llam h. [188:2

ocus a chuimne do ocus do b'ferr lais toitim im a arm ghaiscid
ocus bás d'fagháil iná beith beo. ocus is é sin in dara lá as mó
fuaras d'ulc riam ar Cáilte : in lá sin ac fosdad na féinne ocus in
lá ro fhuaslaices Fionn ó Chormac in tan tucas in choirrimirce
do. conad árd in fhostada ocus áth in fhosdada iat ó sin ilié.

Cáilte cecinit.
A th fosduda féinne Finn . adér rib co háith imrinn í

is é a ainm ó sin alé . áth fostada na féinné
B ás Conaing ocus Cathail . dorála um chenn aenachaid f .

torchratar do'n tsluag iar sin . Bran is Bresal na mbráithrib
A tá i senghabair na sreath . P'lann ocus Fionn fionnabhrach f

Aedh ocus Congal cliodna . siat araen fá aendiongna
F a mór esba féinne Finn . ar ndul dóib a hiubairghlinn í

mó a nesba i cionn trachta . cath fiothnasach fionntrachta
A r nesba i cath monaid . ar ndíth Deiccill an dolaid f

ar marbad Failbe mheic Mhain . ocus Meirge ina fhochraib
A r nesba i cath Clidhna . dá táinic rinn a idhnaf

ar marbad cét fer fó trí . do laechraid fa leor luinní
C etri nái créchta is nái céd . inneoch dar sháiíessa égí

gid fada bias gá rim de . ní horra atá m'éccaine
A deirimse ribse de . is fíor anaráidemne í

gé bhiadh mo chroide ina mhairg . is maith do anas gun aird

Is mór d'ulc ocus do chathaib ocus do chomracaib fn'th ann
sin a anam a Cháilte ar Eochaid lethderg mac Aengusa fhinn
rí Laigen. ní hedh tic andiu frinn díob sin ar Cáilte achtmad
críne ocus senórdacht.

Is ann sin táncadar rompa in sluag ocus Pátraic maraen riu tar
duibfid re a nabar fid dorcha . ocus co sliab na mban re a nabar
sliab Aige mheic Ugaine . ocus táncadar i mullach in tsléibe suas
ocus do bádar re hathaid ina suide ann.

Do fhiarfaig rí Laigeri do Cháilte : crét in sliab so ocus in
tinad atám ar sé. [sjliab so ar Cáiite ocus sídbrug ann . ocus ní
fhuair nech riam é [acht Fionn] seiser óclách .i. baethlaeg álainn
alltaide [do dúijsced dúinn ar Cáilte ac Toraig tuaiscirt [Eirenn
ocus do] lensamne é sciser óclách ó Thoraig conice an [sliab so
.i. co sliab Aige mheic Ugaine] . ocus tucastar in laeg a chenn
i talam ann so |j ocus ní fhedamarne cia leth do chuaid. ocus ro
ferastar troimshnechta mór ann co nderna' gaidshním do bharr
na fidbaide . ocus ruc ár lúth ocus ár lathar uainn mét na doin-
inne ocus na derdaine táinic ann . ocus a dubairt Fionn friomsa :
a Cháilte in fagha díden dúinn ar in doininn anocht. ocus tucassa
bertu^ad orum tar uillinn in tsléibe bud dhes-. ocus in déchain ro

iSSd-.i] In Agallamh. 197

déchas secham co faca m s/d solusmór co nilar chuach ocus
chorn ocus chupad. ocus do bhádas athaid i ndorus in tsída ocá
dhéchain ocus do smuaines cinnus dogénainn re dula isin síd
d'fiafraigid scél in tsída nó in d'innsaigid Fhinn cona uathad
féinne no raghainn . ocus is í comairle ar ar ehinnes do chuadas
isin síd anunn . ocus do shuides i catháir ghlainide ar lár in tsída
ocus do déchas in tech umam ocus atchonnac ochtar ar fhichit
óclách isin dara leth do'n tig ocus ben .chaemchruthach ar
ghualainn gach íir díob . ocus seiser ingen mín mongbuide isin
leth aile do'n tig ocus tuignech pudraille forro co formnaib a
ngualann. ingen mhín mhongbuide i catháir for laechlár in tsída
ocus cruit ina láim ocus sí acá sefnad ocus acá sírsheinm . ocus
gach uair do ghabad láid dobeirthe corn di co nibed ó'ig as . ocus
dobeired in corn illáim in fhir dobeired di é ocus do bídíssium ag
áines uimpi.

Dam th'umalfósaic a anam a Cháilte ar an ingen. ní démh etir
ar mise ór atá dám as ferr iná mé féin am fharrad .i. Fionn mac
Cumaill . ocus do b'áil lais féis na hoidche anocht d'fagháil fsin
sídh so. adubairt óclách in tsída : éirgse a anam a Cháilte ar
chenn Finn . ór nír dhiultsumh re duine ina thig féin ocus ní
dhiultfaider acainne dosum . ocus do chuadassa ar chenn Finn.
is fada atái inár nécmais a Cháilte ar Fionn . ór ó'n ló ro ghabas
airm laeich am láim ní fhuaras adaig as mó do chuir oram iná in
adaig anocht.

Táncamar iarum isin sídh solusmór in seiser sciatharmach do
bámar ar Cáilte .i. Fionn ocus mé féin ocus Diarmaid ó Duibne
ocus Oísín ocus Oscar ocus mac Lugach. ocus ro shuidsem ar
cholba chiuil isin tsíd ocus táinic [ingen mhín mhacdachta
mhong]buide d'umalfósafic dúinn ar Cáilte . ocus tuc in ingen
sinn] i catháir gleorda gl[ainide ar laechlár in tsída] || ocus tugad
nua gacha bi'd ocus sen gacha dige dúinn. ocus in uair táirnic ár
naithgéire ocus ar níota do chosc isann adubairt in flaitHféinnid :
cia agaib dá fiafrócham scéla. fiafraig do'n tí darab áil duit ar in
tóclách ba mhó díob. cia thusa a anam a ócláich ar Fionn . ór ní
fhedarsa in oiretsa do dháinib i nEirinn gan a naithne acam.. an
tochtar ar fhichit óclách út atch/ isin tsídh inann máthair ocus
athair dóib . ocus clann do Mhidair mhongbuide mac in Dagda iat
ar in tóclách . ocus Fionnchaem ingen ríg shída monaid anair
ár máthair. ocus dorónad tinól ocus tóichesdal tuaithe dé dan-

u;8 In Agallamh. [188^:2

ann trícha bliadan cusin lá amárach ac tabairt r/ge thuaithe dé
danann do Bhodb dherg mhac in Dagda acon brug braenach
brecsholus. ocus do bói oc cuingid braghat orainne an líon
bráthar so atám ocus adubramarnó go tucdais tuatha dé danann
braigde do naeh tibremis féin.

Is ann sin adubairt Bodb derg re Midair .i. re ár nathairne :
muna chuire do chlann uait múirftmitne do shíd ort. ocus
táncamarne amach ar in tóclách in tochtar for fhjchit bráthar so
d' iarraid inaid shída ocus do shiremar Eirinn nó go fuaramar
an tinad diamair deirritsea ocus atámuid ann ó sin alé ar Donn
mac Midir. ocus ochtar ar fhichit derbbráthar atám sunn . ocus
deich cét óclách la gach fer uainn ocus ro díobaigtea uile sin
acht in tochtar ar fichit atámaid do chloinn aenathar ocus aen-
mháthar. cinnus díbaigter sib ar Fionn. tuatha dé danann do
thecht fó trí gacha bliadna do thabairt chatha ar an fhaitche
fhéraigsi imuich dúinn. cia in fert foda nua atchonncamar ar
in faitche amuig ar Fionn. fert Dianghalaig drái sin ar an
tóclách : drái maith ro bói ac tuathaib dé danann . ocus is é sin
an esbaid as mó tucad orro ar Donn mac Midir. cia do marb é
ar Fionn. mise do marb é ar Donn. caide an esbaid aile ar
[Fionn. ijnneoch 10 bóí do shédaib ocus mháinib ocus [d'inn-
musaibj etir chornaib ocus chuachaib ocus bhleidib [buis ocus
bánóir] ac tuathaib dé danann tucsam linn i [naeinfecht uaithijb.
caide an tres [esbaid ar Fionn. .i. Fethnaid] ingen Fhidaige ar
Donn [mac Midir banáirfítech thuaithe dé danann .i.] a ceol ocus
a niontlás j| menman uiie sin . ocus atá a ndáil sunn amárach do
thabairt chatha dúinne ocus ní fhuilmitne do líon chatha acht
an tochtar ar fhichit derbráthar atám ina nagaidsium. ocus ro
rathaigsera ár mbeith i mbaegal in nuathad ocus i nécemlann.
ocus ro chuirsem an ingin maeil út ar do chennsa co Toraig
thuaiscirt Eirenn i riocht baethlaeig allaid ocus ro lenabairse é
cusan síd so. ocus in macaem út atchíthi ocus in brat uaine
immpi ac innail is í do chuaid ar bar cenn . ocus in leth falam
atchíthise do'n tsíd ar Donn inad in tsloig ro marbsat tuatha dé
danann éséin.

Ocus do bádar ac ól ocus ag áinius in adaig sin. ocus mar do
éirgedar adubairt Donn mac Midir re Fionn : tairse lerasa ar in
faitche co faice tu in bhaile a cuirmitne ocus tuatha dé danann
cath gacha Lliadna. ocus táncadar amach ocus do bádar ac fégad

189:1] In Agallamh. 199

na fert ocus na lecht. conice so atá dáil tuaithe dé danann
chucainne ar Donn. cia díoi as a dáil atá chucaib ar Fionn
Bodb derg cona secht fnacaib . ocus Aengus óc mac in Dagda
cona secht macaib . ocus Fionnbarr medha siuil cona secht
macaib déc . ocus Lir sída Fionnachaid cona secht macaib fichet
ocus cona clannmaicne ar chena. Tadg mac Nuadhat a síd
álainn Almaine . Donn ailéin ocus Donn dabhaige . ocus in dá
Glas a síd Glais i crích Osraige . ocus Dobrán dubthaire a síd
Liamna lennchaeime i cúiged Laigen . ocus Aed ailéin a Rach-
rainn atuaid . ocus Ferai mac Eogabail ocus Aillén mac Eogab-
ail ocus Lu mac Eogabail ocus Fainnle mac Eogabail a síd
Eogabail a Mumain . ocus Cian ocus Cobán ocus Conn trí meic
ri'g sída monaid anall a hAlbain . ocus Aed minbrec esa ruaid
cona secht macaib . ocus clann na mórrígna ingine Ernmais cona
seiser ar fhichit banghaisccdach . ocus in dá Luath a Lifenmaig
[a maig Life] . ocus Bratán ocus Baillghel ocus Aball roisc a síd
ochta chleitig a Bregmaig . ocus Cathal ocus Caithre ocus Catar-
nach a síd dhroma dheirg a crích cheineoil Chonaill atuaid . Derg
ocus Drecan a síd beinne Edair anair . Bodb derg féin cona mhóir-
theglach .i. dcich fir ocus deich fichit ocus deich cét . conad iat
sin na [fiajtha ocus na tigernada ferainn do thuathaib dé danann
tec[ait do] thocailt ár sída orainn gacha bliadna.

Ocus táfnaic Fionn i]sin síd ocus do innis Fionn dá mhuintir
sin . ocus a [aes chumtha ar] sé is mór éicen ocus anfhórlann
sfoithber ocus . . . na muintire acá] fuilmít .ocus dorála i
móir[éicin sibse] || ocus muna dernam maith acár cosnam féin is
cuntabairt nech d'ár féinn ná d'ár foirinn d'faicsin dúinn. cáit a
facaisse a anam a Fhinn ár ndroichengnam in tan atái ac tabairt
rabhaid dúinn. dobeirimse mo bréithir ar Fionn dá sirinnse in
doman uile nach biadh óman ná ecla oram ocus in coimlíon so
d'fiannaib Eirenn am fharrad . ocus do bádar ann co tráth éirge
do ló arna mhárach. ocus do éirgedar lucht in tsída amach ocus
Fionn cona seiser óclách maraen friu. maith a Dhuinn ar Fionn
in i ló nó i noidche theccait tuatha dé danann chugaib. i com-
dáil na hoidche ar Donn mac Midir comad truimide in fhogail
dogéndais. ocus do bádar ann co táinic adaig.

Ocus adubairt Fionn : imthiged nech acaib ar in faitche ocus
dénaid foraire ocus forchoimét dúinn nach tísat tuatha dédanann
chucainn gan fhios gan fhorchlaisdin dúinn. ocus ní himchian

200 In Agallamh. [1S9 : 2

do bí fer na foraire ann co facaid na cáig catha cróda cudrama
dá innsaigid. dar lemsa ar fer na foraire is imda curaid ocus
caithmílid um fhert in druad anosa . ocus is comlann curad
istráthsa iat . ocus atbert Fionn : —

C omlann laech im fhert in druad . co nilar sleg rinnghér ruadí

erctha ruibne rád amne . fil i tosach na buidne
I mthiged Diarmaid imach . is Oisín caem comramach í

is mac Lugach re gníom glé . is Oscar re hursclaidé
R o líonsat slóig in ráith mbájn . rachatsa is Cáilte ina ndáilí

ocus rachmait uile imach . immaraen is in teglach
N a trí caeca co bha trí . do laechraid as calma i clí '

dingébat díob gach re bfer . do'n tslóg as calma coimmer
A deirimse fribse de . bud fhíor anaráidemneí

dá rús in cath cróda crom . mébaid romam in comlonn

Cáit a bfuil Oscar anosa ar Fionn. sunn a anam a rígféinnid
ar Oscar. déna calma andiu i cath thuaithe dé danann . ocus
dénad Diarmaid ocus mac Lugach. mise ocus Cáilte ocus Oisín
as sine acaib ocus léicidh deired in chatha dúinn ocus aincidh
meic Midir dúinn isin chath in tuathad bráthar atáit . ocus fell ar
einech ocus ar inchaib dúinne [ol]c d'fagháil dóib ó tháncamar
chuca.

Is ann sin [do rat]samne in cath ar Cáilte ó fhuin néll nóna
[co crtojchaib na maidne muiche arna mhárach. acht [aenní
chena b]a hí esba thuaithe dé danann isin chath sin deich f[ir
ocus] deich fichit || vocus dcich cét

Is ann sin adubafirt Bodb derg ocus Midir ocus Fionn]barr :
cinnus [dogénam risin nár so ar] siat. tabrad Lir sída [Fionn-
chaid comairle] dúinn ór is é as sine acainn. dobérsa ar Lir
com]airle dáib . beiredh cách [a carait ocus a comaltada ocus] a
meic ocus a mbráithre leo dá sídfaib ocus tabar múr] teined do'n
dara taeb uainn ocus tabar múr uisce [do'n] taeb aile. ocus iar
sin ro thócbadar tuatha dé danann leo an lecht lige sin ocus nír
fhácbadar ní ar a tairisfedh in brainén do'n ár sin tucsat lucht in
tsi'da orra.

Táinic tra Fionn ocus clann Midir isin síd anunn co créchtach
cróilinntech . ocus do bói triur co lánolc acainn ar Cáilte .i. mac
Lugach ocus Oscar ocus Diarmait. ocus táncatar tuatha dé
danann fó trí risin mbliadain sin d'innsaigid an tsídachétna ocus
tn' catha tucsamne dóib frisin mbliadain sin . ocus ro b'é ^ár
nesbaid uatha ar Cáilte Conn cruthach mac Midir. ocus gid

189^:1] In Agallamh. 201

sinne ro b'ainicnech sinn ó'n chath dhéidenach . ór ro luig for
Oscar ocus for Diarmaid neim ocus fórlann in chatha . gurab
lúbáin fhionnchuill ro bói oc imfhulang a nédaig tharrsa ina
cosairlebaid chró. ocus luidsemne amach ar in faitche in cethrar
óclách slán ro bámar ocus a dubairt Oisín : is olc in turus tánca-
mar co síd meic Midir d'fácbáil mo mheicse ocus mo chomdalta.
mai'rg dna ar mac.JLugach dobéradh aighid ar in féinn ar fácbáil
Oscair ocus Diarmada . ór ní raibe ac congbáil in fhianghaiscid
dias bud fherr ináit. gibé dobéra ar Fionn ní mise dobéra . ocus
do riacht Donn mac Midir chugainn. maith a anam a Dhuinn
ar Fionn in fil a fhios ná a eolus agat in ní ro ícfadh na fir út.
ní haithnid dam ar Donn acht éinliaig fil ac tuaith dé danann.
ocus munar tescadh smior a ndroma do gébthar furtacht ocus
fóiridin ré nómaide uada combad slemain sláinchréchtach iat.
cinnus do ghébmais é ar Fionn ór ní caraid bunaid dúinne in
lucht acatá. rr\ochtráth do laithe [ar] Donn ticsiumh as in brug
amach do thi[nól losa] íce co tairthedh fó lionnbraen [na maitne
iat]. faghaibse damsa a Dhuinn [ar Cáilte nech dobéra] aithne
ar in liaig sín ocus [ticfa a beo nó a marb liomsa]. ||

Is ann sin adracht Aedh mac Midir ocus Flann fuilech mac
Midir : tar romainn a anam a Cháilte ar iatsom. ocus tángatar
rompa co faitche in broga braenaig . ocus in tan ráncadar ad-
chonncadar flesc gilla óic éidedhaig go mbrat d'olainn ná nos-
mholt a tír trédaig tairrngire ocus lán íochtair a bhrait aice do
losaib leigis ocus íocshláinte dá cur i cnedaib ocus i créchtaib in
lochta ro loited isin chath do thuaith dé danann. cia sút a Aedh
ar Cáilte. is é súd in tóclách dá táncamar iarraid ar Aedh . ocus
frithóilidh co maith é co nach dechad uaib isin síd. ocus do
rithsam i naenuair ris ar Cáilte ocus tarrassa ar fhormna é . ocus
tucsam linn é óthá sin co háth fostada na féinne ar Sláine ar
laechmachairc Laigen . ocus ro eirig fédh fia umainn co nár léir
sinn. ocus in uair ráncamar in tulaig ós in áth adchonncamar in
cethrar ocus cethra bruit chorcra corrtharacha impaib . ocus cetra
cloidme órduirn ina lámaib . ocus cetra coin caeimshelga acu.
ocus nír léir dóib sinne trésin fédh fia ro bói umainn ocus ba léir
dúinne iatsom. ocus is iat bói ann dá mac Fhinn ,i. Caince
corcairderg ocus Raigne . ocus mo dhá mac .i. Colla ocus Faelán.
ocus ba hé a comrád .i. esbaid Fhinn mheic Chumaill a triatha
ocus a tigerna risin mbliadain sin orra. ocus atchualasa ar Cáilte

202 In Agallanth. [1894:2

comrád mo dhéise mhac ocus dá mac Finn ocus ba truag líom a
nacallam . ocus adubratar : cid dogénat fianna Eirenn bodesta
gan triath ocus gart tigerna acu *ar Raighne roisclethan. ní fuil
acu ar Colla mac Cáilte acht dula do Themraig ocus scáiled do
dénam ina dhegaid nó rígféinnid do dénam acu féin ann. ocus
ro cháiset na meic sin co trom taidbsech d'esbaid a dhá nathar
ocus a tigerna. ocus tángamarne uathaib ar Cáilte nó go ránca-
mar co loch dhá én re a nabar sliab Aige meic Ugaine [isin tan
so . ocus [táncajmar isin síd anunn ocus ferais Fionn ocus Donn
mac [Midir fáilte re] Libhra liaig ocus ro taispcnad [Oscar ocus
Uiarmaid d]o. ac sin ar Donn dá bráthair [dam . ocus déch let
in] bud inothrais iat nó [m bud inleighis. ocus dé]chaid in liaig
iat ocus atbert : || is inleighis iat mad maith mo luach leighisse.
bud maith ámh ar Cáilte . ocus cá fod bciter acá leighios. ré
nómaide ar Libra prímliaig. dogébasa ar Cáilte luach maith .i.
th'anam do léicen duit . ocus muna térnat na hóic lat ar Cáilte
benfaidh mo lámsa do chenn díot. ocus dorigne in liaig a leiges
ocus a lesugad ré nómaide cur bo slemain sláinchréchtach iat.

Ocus ina dhegaid sin táinic giíla ó Chormac mhac Airt ó rfg
Eirenn ar chenn na féinne co hAlmain ar nesbaid a triatha ocus
a tigerna Fhinn mheic Chumaill dá ndul le Cormac d ol féise na
Temrach. ocus do riachtsat fianna Eirenn co himlán idir fhior
is mhnái idir ghilla is óciách is áirfídech co fcrt na ndruad ar
fhaitche na Temrach.

Is ann sin ro shuid Goll mac Mórna ar lethláim ríg Eirenn
ocus ro shuidset cóigedaig Eirenn cona sochraide i Temraig. is
mór bar nesbaid a fhianna Eirenn ar Cormac .i. bar triath ocus
bar tigerna Fionn mac Cumaill. is mór imorro ar Goll mac
Mórna. is mór ar Cormac . uair trí hesbada cudrama tucad ar
Eirinn roime so ar sé .i. Lugh ocus Conn ocus Conaire . ocus is
í so in cethramad esbaid as mó thucad ar Eirinn. gá hionnrámh
no sdiurad dobcirise ar in fóinn anosa a Chormaic ar Goll mac
Mórna. dobheirim imorro ar Cormac comus fiadhaig ocus fian-
choscair Eirenn duitse a Ghuill co fesdar in esbaid do bhunad
d'Fhionn . ocus roga selga do chloinn Bháiscne ocus do chiann-
maicne Fhinn uaitse risin mbliadainse . ocus ro acmsat fianna
Eirenn sin. ní thiciubsa re Fionn um rígféinnidecht [ar Goll] nc5
go mbiasom trí bliadna d'esbaid for cách ocus go nach rabh súil
duine d'feraib Eirenn fris.

190: 1] In Agallamh, 203

Is ann sin do ráid Aillbe ghruaidbrec re Cormac : cinnus
dogénat fionnbhanntracht Finn .i. na secht rígna déc so. dogén-
tar grianán deirrit degdaingen do gach mnái fó leith díob gona
banntracht re mís ocus ráithe ocus bliadain nó go fionntar beo nó
marb Finn . ocus a lórdhaethin [bíd] ocus lenna dóib fris sin.

Is ann sin tucsat áirfítig Fhinn a nagaid ar Chormac :i. Daigre
mac Mórna . ocus Der ua Daigre . ocus Senach ua Daigre . ocus
Suanach mac Senaig . ocus Su[anach] mac Seinchinn senscélaide
Finn mheic Chumaill . ocus is é as [binne do] ghab timpán ina
láim i nEirinn ná i n[Albain . ocus Cnú] deróil in tabach ocus
Bláthnait a bhen. fregrais [Cormac dóib ocus atbert : |j maith
liom] bar mbeith i Temraig ar sé . ocus lethdliged uaimse dúib
ocus coibéis in tuarasdail dobeired Fionn dáib dobérsa.

Do riacht Fergus finnbhél file na féinne dá ninnsaigid . deich
cét imorro ba hedh a líon d'filedaib ocus d'aes dána. prímsorr-
dhan Eirenn acamsa dáib ar Cormac .i. ó thuinn Chlíodna co
tuinn Rudraige.

Táinic iar sin meidhescal Finn irn Garbchrónán táisech na
ngilladh mór. tabair úid orainn á Chormaic ar siat. dobeirim
ar Cormac óthá áth lethan lóiche aniar co beinn Edair mheic
Edgáith sair do shorrdhan .cfáib.

As a aithle sin táncadar rompa i Temraig . ocus táinic Cormac
i tech mór midchuarta . ocus do córaiged gach nech ar dualgus a
athar ocus a shenathar aige ann. ocus tucad Goll mac Mórna i
ninad rígféinneda aige ann . ocus Eithne ollamdha ingen Chath-
áir mhóir i ninad rígna . ocus Aillbe ghruaidbrec ar a láimside.
ocus Maiginis ingen Gharaid ghlúnduib ar láim Aillbe ocus cách
ar dhánaib ocus ar dhualgus ó sin amach . ocus ro forscáiled biad
ocus ro dáiled dig orro iar sin.

Is ann sin ro éirig Cormac re beinn mbláith mbuabaill bfc ina
láim ocus adubairt : maith a fhiru Eirenn dá bfaghad nech uaib
i ndionn nó i ndiamair nó i ndroibhel nó i nall nó i ninnber nó
i nabainn nó i síd do sry'dbhrogaib Eirenn nó Alban scéla Finn
dúinn.

Is ann sin do fregair Bernghal bóchétach a heochairimlib
sléibe Fuait atuaid ocus fiathbrugaid do ríg Eirenn é : in lá tháinic
atuaid in flaithféinnid i ndegald an fiada síde in seiser óclách ro
bói ocus do rat in sleig neimnig náith nuillennghlais am láimsea
ocus muince con ocus adubairt frium a marthain acum nó go

204 ? n Agallamh. [190 : a

comraícmís i naenmhaigin. ocus tuc Berngal i láim Chormaic in
tsleig ocus in muince . ocus tuc Cormac i láim Ghuill ocus do
bádar acá fégad . ocus adubairt Cormac : is esbaid mhór d'feraib
Eirenn in fer isa sleg ocus isa muince so . ocus ro fiarfaig
Cormac do'n óclách in rabadar coin ac Fionn [nó] ag in muintir
ro bói ina fharrad. do bádar ar in brugaid. [cá] coin súd a Ghuill
arCormac. Bran ocus Sceolang [i lá]im Fhinn ar Goll . Adnuaill
ocus Féruaine i láim [Oisín . Ia]rratach ocus Fosdadh i láim
Oscair. Baeth [ocus Buide] i láim Dhiarmata. Brec ocus Luath
ocus Láinbhinn [i láim Cháilte] . Conuall ocus Com,rith i láim
mheic Lugach. ||

Caide Fergus finnbhél ar Cormac. sunna a uasail ocus a airdrí
ar Fergus. in fidir gá fad ó t[esta] in flaithféinnid uainn. is
mebair liom ar in file : mí ocus ráithe ocus bliadain ó tesda sé.
ocus adubairt Fergus: —

A irem Finn in fedh dia fuil . sechímain trí mís ar bliadain í

mithig andiu d'fiannaib Fáil . deiliugad uile d'énláim
R áithe ar mís is bliadain . ó thesda fer in fiadaigí

ó do chuaid [amuga] an rí . Fionn mac Cumaill almainí
M ór an esbaid mac Lugach . in tóclách segainn subach í

ocus Oscar luaidedh gail . is Oisín álainn ionnmain
M ór an esbaid Diarmaid donn . dalta na fiann ba forlonn í

Cáilte is Fionn ferda' na fir . mór an esbaid re a náirim

Is ann adubairt rí Eirenn : is mór an esbaid ar sé . ór ní hí ár
menma fuil re faghbáil in tseisir sin as ferr ro bái i nEirinn ocus
i nAlbain . ocus a Chithruaid ar Cormac is mór do shédaib ocus
do mháinib ocus d'ionnmasaib thucasdar in flaithféinnid duit
cen co ninnisi dúinn in beo nó in marb é. is beo in flaithféinnid
ar Cithruad . ocus mise do dhénam sceoil fair nochu dingén ór
ni ferrde lais féin scél do dhénam fair. ba fáilid cách uile deside
ár ro fhedatar cach ní ro thirchan Cithruad riam co táinic. foir-
chenn fair sin ar Corrnac. in adaig dhéidenach d'féis na Temrach
adchichfider in flaithféinnid ag ól ar Cithruad mac Firchaccait.
gurab ceisd sin ar imacallaim na senórach cá fad bói Fionn i síd
dhá én. ocus ina dhegaid sin ar Cáilte bámar isin tsíd frisin
caicdigis ar mhís ro bás ac ól féise na Temrach nó gur ghabsam
braigde tuaithe dé danann do Dhonn mhac Mhidir. ocus ní mó
no chaithdis fianna Eirenn aes na trebhaire ináit tuatha dé
danann ó sin amach.

In am ro bói Cáilte 'oc innisi in sceoil sin d'Eochaid lethderg

i 9 o/>:i] In Agallamh. 205

do ríg Laigen co facadar aenóclách dá ninnsaigid ocus léine do
shról rfg ria chnes ocus inar maethsróill tairsi dianechtair . brat
corcra corrtharach uim delg óir isin brut ós a bhruinne . clai[dem
órdhuirn] ina láim ocus cathbarr óir imma [chenn . ocus is é] do
bói ann Donn mac Midir. ocus tuc a [chenn i nucht] Phátraic
ocus tuc comas tuaithe dé danann do ocus [ro shléchtsat uile do
Phátraic] . ocus tuc Donn mac Midir féis [dithat na hoidche sin
do Phátraic cona mhuintir]. || ocus dá éise sin táncatar in sluag
uile ocus Pátraic maraen riu co ráith móir mhaige fea . ocus an
oidche sin do riachtadar fcsa ó ríg Mhuman ar chenn naem-
Phátraic co mbiadh ar a shoiscéla. ocus timnais Pátraic céilebrad
[do ríg Laigen ocus] do mhaithib a mhuinntire ocus a chríche
uile. ocus táncatar rompa óthá sin co lios na laechraide re a
nabar caisel na ríg isin tan so.

Is ann sin táinic Eogan lcthderg mac Aengusa rí dá cóiced
Muman co sluagaib móra uime i coinne naemPhátraic . ocus ro
shiéchtsat maithe Muman uile do ocus tucsat a crích ocus a
maithes uile ar a chomus. screbal soíscéla do naemPhátraic a rí
Mhuman ar Beneoin. cá screbal sin a chléirig ol in rí. críoch
ocus ferann do ar Beincoin. ?n baile so ar ri Muman d'fognum
do co bráth ocus dá mhuinntir ina diaid. cinnus dobérar dúinn
sín ar Beineoin. mar so ol in rí : toidecht do Phátraic ar leic na
cét ocus inneoch dochichfedo mhín Mhuman ar gach leith do
beith aigc. ocus táinic Pátraic ar Iic na céd ocus do éirigin
ghrian re hagaid in naeimchléirig cumba sholus do ar gach leith.
ocus amaii tuc Pátraic a chois ar in leíc ro éirig légeon ocus míle
do dhemnaib a bennaib na cloiche amach co ndechadar i naier
ocus i fírmamint ar teichium naemPhátraic. bennaigios Pátraic
in cloich iar sin ocus fácbus buaid comairle do dénam di ocus
bennachtain fuirre ocus aingel dé gacha tráthnóna acá tairm-
thecht . ocus troscad do ríg Mhuman naenbar mac fírflatha
fuirre ocuS an itche chuingios d'faghbáii do . ocus in tres teine
beo ar a mbia rath fá dheired i nEirinn í.

Is ann sin fherais rí Muman fáilte re Cáilte ocus ferait maithe
Muman ar chena. a anam a Cháilte ar rí Muman crét fá tucad
lec na cét ar in leicsl am mebrachsa in ní diatá ar Cailte . ór ní
roibe ííos nirne riam acainne nó gur shuid Fionn ar in cloich sin
ocus co tuc a órdain fá chéd fó a dhét fls ocus co ro foillsiged nim
ocus talam do . ocus creidem an fhírdia fhorórda ocus do thoid-

2o6 In Agallamh. [190 £ : 2

echtsa d'innsaigid Eirenn a tháilcinn ar Cáilte . ocus naeim ocus
fíreoin ocus creidem crosa ocus crábaid innte. cia doróine dúnad
ann so ar tús ar rí Muman. Fiacha muillethan [mac Eogain ar
Cáilte] ocus do bói trícha bliadan i ríge dá cuiced [Muman ocus
is ljais dorónad cladh daingen [im in mbaile so] ocus ro bói i
nárus ann . ut dixit Pátraic ||: —

I n chlochsa a hainm cloch na cét . sochaide bhias uimpe ac ét í

bud inad crábaid is cros . d'aithle gach áruis fhuaros
C aisel cenn Eirenn uile . benn im a téigenn teineí

inad a fríth fios nime . ní ró a chíos do ríg eile
B ud maith mo chell istfr thuaid . i crích Chonnacht in chathsluaigí

dá fúiciub ann glan a lí . mo bhretha co caemghlainí
M o bhailese i crích nUlad . is lem chraide bhus cuman í

beimid is bud ghlan ár lí . triar álainn i naenbhailí
D eich fir deich fichit deich cét . is é a fhíor is nocha brég í

is é ghébus mo chell chain . d'abaib ocus d'fírénaib
G ébtar sailm gébtar créda . paidrecha is soiscélaí

gébtar sailm sunna co moch . imon carn i fil in chloch

Adrae buaid ocus bennachtain a naemPhátraic ar rí Muman :
is maith in fios tucabar dúinn maraen.

Ocus do bádar na slóig uile ann sin nó gur éirig grian as a
circaill teinntide ocus cur líon dá soillse in doman. ocus lodar
rompa as sin co ráithín na niongnad siar armag feimin . ocus do
shuidestar rí Muman isin dara cenn do'n ráith co maithib Muman
uime . ocus suidis naemPhátraic ocus Qáilte isin chionn aile ná
rátha.

Is ann sin do fiarfaig rí Muman do Cháilte : crét fá tucad ráithín
na ningnad ar in ráith so . conad ann asbert Cáilte in rann: —

I ngnad turchairthe fuair Fionn . ar in ráithsea ar a chionn í
in triar fer ba chaeime i cliu . ocus aenchú etorrú

Laithe naen ar Caeilte dá táncamarne trí catha na féinne
conice in tulaigsi ocus atchonncamar in triar óciách ar ár cionn
ocus aenchú aca . ocus ní raibe isin doman dath nach roibe ar in
coin ocus do bói aidble mhéide fuirre sech na conaib eile. ro
shuidset na hócláig i fiadnaisc Finn. cánas táncabar a óca ar
Fionn. as in Iruaith móir anair ar iatsom. cid um a táncabar ar
Fionn. do dhénam ár cuir ocus ár muinnterdais friotsa ar iat.
cia maith bias dúinne in bar mbeithse acainn ar Fionn. an triur
atám atá feidm ar leith ac gach fior acainn. gá feidm sin ar
Fionn. dingébatsa faire fiann [Eirenn ocus Alban] ar fer díob.
cach fcidm catha ocus comlainn teicfébus] chum na féinne ar in

191 : i] In Agallamh. 207

dara fer dingébatsa díob [ocus bid] uile ina tost. dingébatsa ar
in tres fer gach doithber theicémus chum mo thígerna ocus gach
ní dfogéntar] d'athcuingid air do gébtar uaimse é . ocus [dála na
con ar in tóclách] in comfad bias flad i nEirinn dingé[baid sí] ||
gach re nadaig d'fiannaib Eirenn ocus dingébatsa in adaig aile.
crét shirfldi orainn ar Fionn ocus bar mbeith acainn amlaid sin.
trí comtha dúinn ar iatsom .i. gan nech do thecht chum ar iong-
phuirt (5 thicfus adaig tré bithu do chian ná d'focus . ocus gan a
bhec ná a mhór do. chomroinn do thabairt dúinn tré bithu . ocus
diogha selga dúinn ó fhiannaib Eirenn. ar bar cubhus rib ar
Fionn crét um a sirenn sib gan nech do bar faicsin ó thic adaig.-
atá adbar acainn ar siat ocus ná sir ní aile orainn gid fada gairit
bhiam ar aeinrian . ocijs in triar óclách so atám ar siat bíd in tres
fer acainn marb gach tres noidche ocus is uime sin nach áil linn
nech d'ár bfaicsin . ocus bíomaitne ac faire an fhir sin. ocus ba
gheis d'Fionn marb d'faicsin acht muna marbdais airm é .ocus
no bíodh a fhóiridin sin i comfochraib ac Fionn ar Cáilte .i.
toidecht timchell na rátha so.

Is ann sin do riacht móirseiser aesa dána co Fionn do mhuin-
tir Chithruaid mheic Airim mheic Fhirchaegait do chuingedh
duaise duaine .i. trí caeca uinge d'ór ocus trí caeca uinge d'airced
do breith co Temraig do Chithruad. dogébtar againnea fhóiridin
sin ar Scannal ua Liathan .i. óclách gráda d'Fionn. maith a aes
dána ar na hocláich \ in ferr lib duais bar nduaine d'faghbáil
anocht iná amárach. is lór linn amárach ar in taes dána.

Is ann sín tángadar in triar óclách sin co lepa in chon ó ráithín
na ningnad amach . ocus ro scéesdar in cú ina fiadnaise trí caeca
uinge dor ocus trí caeca uinge d'aircet ocus tucadh do'n aes
dána sin ocus ro imthigset.

Is ann sin adubairt Fionn : cinnus dogénat trí catha na féinne
anocht gan uisce aca . is ann adubairt óclách díobsom : cá mhét
corn comaidechta atá ac Fionn. dá chorn déc ocus trí cét . amail
atbert Caeilte: —

D^á com déc ocus trí cét . do chornaib co nór ac Fionn í
tan no tócaibthea do'n dáil . ba hadbal a láin do'n lionn

Tabair na cuirn am láimse ar in tóglách . ocus gibé ní dobérar
inntib ibidhse é. ocus ro líon in tóglach fó trí na cuirn dóib.
ocus ba mesc medharcháin iat do'n tres fecht ro líon iat. ingnad
ámh ar Fionn in córugad fleidesi, gurab lios na fleide ainm in

208 In Agallamh, [i 9 i ■ 2

lesa a tucad d'Fionn í . ocus lebadh m chon ainm [na] leptha.
ocus is uime sin ar Cáilte tucad ráithín [na nijngnad ar in ráith-
ínsea ocus ráith chinn chon ar in [raithín] ailesea. ocus do bádar
re bliadain isin féinn mar sin. |j

Is ann sin táinic Eogan leithderg mac Aengusa meic Nat-
fraeich roime ocus Pátraic maraen ris ocus Cáilte co ráith cinn
chon i ndeiscert maige feimen ocus co lios in bhanntrachta bud
dhes. ocus ro shuid in sluag uile ar in ráith . ocus suidis Cáilte i
fiadnaise ríg Mumanocusfiarfaigios in rí : cid fá tucad ráith cinn
chon ar in ráith so ocus lios in bhanntrachta ar in lios so. fiath-
brugaid cétach ro bói ann so ar Caeilte : Cellach mac Duib déd.
ocus in uair ro h[áirimthea] a sheoid ocus a mháine isedh no
bíodh [lán laech]muige feimen aige . ocus ní raibe isin doman
duine ba mhó cuid dibhe ocus leochuillechta inás. ocus tánga-
marne tríchat sciatharmach um rígféinnid Eirenn ocus Alban ar
ndénum shelga shléibe Cua dhúinn ocus ro shuidsem ar cholba-
daib ciuil ann . [ocus sul] táirnic fósaic do dhénam dúinn tuc fer
an tige ail ocus aithis ar gach fer fo leith uainn cenmothá Fionn.

Is ann sin ro labair fer borb do'n fhéinn ris .i. Cuinnscleo mac
Ainnscleo mac ríg Bretan anair ocus adubairt : is mer in scemh
cinn chon dobeir in taithech ar fhiannaib Eirenn ar sé. tarrais
buadfhocal anma air ar Fionn : léic cenn con air.

Ocus crét fá tucad ráith in bhanntrachta ar in ráithsi ar rí
Muman. ní annsa ar Cáilte : caeca ban ngresa as ferr do bói i
nEirinn do thinóil in flaithféinnid d'innsaigid na rátha so fá
chomair erraidh ocus édaig do dhénam d'flannaib Eirenn . ocus
tuc a cennus sin uile d'ingin ríg Bretan d'ar ba chomainm Der-
goda bainchéile Oscair mheic Oisín. ocus do bádar ré fada do
bliadnaib isin bailese . conad uatha atá ráith in bhanntrachta ar
in ráithsi.

Crét in cairthe comdaingen cloiche út ar lár na rátha ar rí
Muman. caindelbra in bhanntrachta ar Cáilte . ór nír bh'áil leo
teine acht fó trí san bhliadain ar ná róisedh smál ná denngar ná
dethach na teined iat féin ináit a nédach. ocus do bádar isin
bhaile re tréimse do bhliadnaib ac dénam lámda ocus ac córugad
éd[aig do'n fhéinn] . ocus do bói gairdiugad mór cun [mbann-
tracht sin] .i. trí ingena ríg ó Cein[nselaig .i. Fionnchas] ocus
Fionndruine ocus Finningen [a nanmanna] || ocus timpán bec
acu cona leithrinn aircit ocus cona dheilgib óir bhuide . ocus

191 b : 2] In Agallamh. 209

mná re gúrlámnad no choidéldais frisin ceol sírrechtach síde
dognítis in triur ingen sin do'n bhanntracht.

. Crét in dá fhert móra so atchiam a Cháilte ar rí Muman. in
triar óclách doróine a muinnterdas ac ráithín na ningnad re
Fionn ocus in cú aca is iat ro marb in dá óclách as a ferta sin .i.
Donn ocus Dubán dá mac'r/g Ulad atuaid. cinnus adrochratar
ar rí Muman. a mbeithsium i ninad ar leith ó'n féinn ar Caeilte
ocus a cú i medón etorra . ocus ó thiced in adaig do bíodh múr
teined impaib co nach [lá]madh nech a bfégad etir. ocus do
bádar dá rnhac ríg Ulad ac foraire fhiann Eirenn ocus Alban in
adaig sin . ocus táncatar fó trí i timchioll na féinne ocus in tres
fecht táncatar atchonncadar in mur teined . pcus adubairt Donn
mac ríg Ulad : ingnad mar atáit in triar óclách ocus a cú etorra
re bliadain innosa . <5r ro fhógradar gan nech do dhul dá bfégad
ó thicfad adaig. ocus tángadar meic ríg Ulad dá ninnsaigid
trésin múr teined anunn . ocus ó ráncadar tucsat a nairm re a
nais ocus do bádar ac fégad in trír óclách ocus na con . ocus in
chu rómór do biodh gach lái aca oc seilg nír mhó iná crannchú
bhíos ac rígain nó ac ródhuine an uair sin í . ocus óclách díobsom
ocus cloidem áith urnocht ina láim ac coimét na con . ocus óclách
aile díob ocus cuach fionnaircit aige re bél na con . ocus roga
gacha lenna no shired gach fer díob is ed do chuired in chú tar a
bél isin chuach.

Is ann adubairt óclách díobsom frisin coin : maith a uasail
ocus a fhíreoin a fhermaic . mothaig lat in brath tugad ó Fhionn
fort. is ann sin do chraith in chú a herball co táinic gaeth
dhoilbte dhráidechta co ro thuitset a sccith dá nguaillib ocus a
slega as a lámaib ocus a cloidme dá slesaib co rabadar isin múr
teined ina bfladnaise. ocus ro marbsat na hógláig sin dá mac
[ríg U]lad . ocus ro impó in cú ar marbad na bfer [ocus tuc a
haná]l fúthaib co nderna min ocus luaith [díob co nach frí]th fuil
ná feoil ná cnáim [díob. ocus is] iat sin ar Cáilte in dá fhert [ro
fhiarfaigis díom . ocus gibé] ro oislécadh orra || ní fhuigbedh.a
bheg fnntib acht mad a lán úire ocus gainme.

Nír innisis dúinn riam ar rí Muman scél as inganta ocus as
diamra iná sin a Cháilte . ocus crét in sonn árd út do thaeib in
chairthe thall isin ráith. tuarasdal in bhanchuire ó Fhionn gacha
bliadna sin ar Cáilte . ocus Oscar mac Oisín do fholaig é .i. deich
bííchit uinge d'ór fó trí . ocus is ann do fholaig é fó bhun an

P

210 In Agallamh. [192:1

chairthe sin. ocus do éirig in sluag ocus ro oslaicset fair ocus
tucsat in tór as . ocus tucad a trian do ríg Muman . ocus a trian
do Phátraic ocus do Cháilte . ocus in trian aile do na cléirchib.
maraid an tór ar Cáilte ocus ní mhar in flaithféinnid ná Oscar
dosfolaig . ocus adubairt Cáilte: —

M araid andiu ráith chinn chon . gan aille gan imreson í

is ní mharann mo ruire . Fionn mac Cumaill almuine
M araid ann lia na rátha . cusa ticmis gach trátha i

is maraid in tór derg dron . ocus ní mharan.n Oscor
O ided Dhuinn is Dhubáin dil . fuaradar bás anaithnid í

do bói sinne gá niarraid . sechtmain ar mís ar bliadain
T impán bec ró bói ac na mnáib . cona leithrinn airgid bháin í

cona dheilgib óir buide . cona thédaib fionndruine
C aeca lebadh istig thall . caeca corn caeca fidcheall í

caeca uinge d'ór dherg dhron . gacha bliadna a tuarasdol

Dála an trír óclách sin a anam a Cháilte in acaibse do bádar
as a haithle nó in uaib do chuadar. is acainn do bádar nó go
ndernad becbhuidne do thrí cathaib na féinne .i. naenbar ac
ráithín na naenbar ar laechmachaire Laigen . ocus ráinic nón-
bar óclách ocus nónbar gilladh in gach énbhaile i nEirinn
d'iarraidh dá mac ríg Ulad adrochradar le macaib ríg na
hlruaithe anair.

Dála imorro Finn meic Chumaill ráinic roime co Temair
luachra ar scáiled na féinrte do . ocus ní raibe do'n fhéinn ina
fharrad acht daescarshluag ocus gilli \ms. gille] fhedma na
féinne.

Dála'na naenbar sin doriírne Fionn d'fiannaib Eirenn d'iarraid
dhá mac ríg Ulad táncadar co Temair luachra i.n naenadaig
d'innsaigid Fhinn gan fhios a mbí ná a mairb na fer sin leo.

Dáia Pátraic imorro ocus ríg Muman tángatar secha bud
dhes co beinn mbáin in retha idir shléib chlaire ocus sléib crot.
ocus ro shuid [Pátraic] ocus na slóig uile ann sin ocus do fíarfaig
rí Muman do Cháilte [crét] fá tucad benn bhán in retha ar in
mbeinn [sin . ocus frecrais Cáilte sin]: —

Fecht noen dá raibe Fionn ar in tulaigsi ocus at[chonncadar]

in mnái ar a cionn forsin tutaig . brat cforcra ||

[ann so bud chóir^senchas ?ia beinne agus fochann báis Etdine
fuiltfhinne . an ní dá bfuil Cuillenn 6 gcuanach . agus ní do thurus

BJiébhionn inghine Threoin d'ionnsaigid Fhinri] .

ámh ar Goll ní fhaca ocus ní fhaca nech aile. ocus tuc in ingen

192 : 2] In Agallamn. 2 1 1

an láim lebairghil amach as a coim ocus do bádar trí failghe óir
uimpi ocus dá fhalaig imon láim aile . ocus ba choimrémar re
cuing nimechtraig gach fa»l díob. scéla as cóir d'fiafraigid di ar
Goll. cinnus ro fédfaidhe eiséin ar Fionn niuna éirgemne inár
sesum . ocus is cuntabairt dá cluine sinn mar sin.

Is ann sin ro éirgetar in slóig uile ina sesum do chomrád ocus
d'imacallaim ria bcus ro éirig sisi maraen friu. suidh a ingén ar
Fionn ocus tuc th'uillinn frisin tulaig mad áil ní do chluinsin
dúinne uait. tuc iar sin a taeb risin tulaig ocus ro fiarfaig in
flaithféinnid scéla di . cia tír as a táinic ocus cia hí féin. a tír na
ningen aniar mar a fuinidh grian . ocus ingen ríg an «tíre sin mé
féin. cá hainm thu a ingen ar Fionn. Bébionn ingen Treoin
m'ainm ar sí. crét um a tucadh tír na ningen ar in tír sin ar
Fionn. ní fhuil d'feraib innte ar an ingen acht m'athairse cona
thrí macaib . ocus nái ningena ocus secht bíichit do geinedh
uada conad aire sin aderar tír na ningen risin tír sin. cá tír as
nesa di sin ar Fionn. tír na ferar sí. cia as rí fuirriséin ar Fionn.
Cétach croidherg ar sí. ocus ocht meic fichet do mhacaib aige-
féin ocus aeningen. ocus tucad mise do mhac do .i. Aedh álainn
mac Chédaig chroideirg . ocus fá thrí tucad mise do ocus ro
élaidhes fá thrí uada . ocus is í so Jn tres uair díob. crét tuc eolus
in tíre seo duit ar Fionn. triur iascairedh do ghluais gaeth as in
tírsi d ar ninnsaigid ocus ro innisedar scéla in tíre seo dhúinn
ocus adubradar óclách maith. do beith innti .i. Fionn mac Cum-
aill . ocus mása thusa iri tóclách sin ar sí tánacsa 'dot innsaigid
dom bheith ar do chomairce. ocus do bhenastar a lámainn di
ocus tuc a láim i láim Finn. maith a ingen ar Fionn : tabair do
lám i láim Guill mheic Mhórna . ór ní córa duit do char ná do
chomairche re* hénóclách [i] nEirinn iná risin óclách sin. tuc
iarum an ingen [a lá]im illáim Guill ocus doróihe a car ocus a
com[airche] íris.

Is ann sin adchonncadar dam imfdhíscir] alltaide dá ninnsaigid
ocus araile do chonaib [na féinne] ina dhegaid. léicidh a oenar
do'n dam || ar Pionn ór ní taeb re seilg ár gcon dobéram anocht
acht toeb re hoclách éicin'd'fiannaib Eirenn . ocUs cáit a fil Fionn
macCuain ar Fionn. sunn ar mac Cuain. éirig rOmainn dod thig
ocus déntar ár frestal ocus ár fritháilem let anocht. comáin
dúinn ní do thabairt . duitse ar Fionn mac'Cuain . ór atát ocht
bfichit fionnairghe acamsa i leslergaib luachra ocus is díotsa

P 2

212 In Agaltamh. [i 92 b -. i

tarras iat uile. ocus ba do bhuadaib Fhinn mheic Chumaill gid
mór dobéradh do neoch nár mháidestar illó ná i noidche fair. is
ann sin do éirig Fionn mac Cuain d'innsaigid a dhúnaid riasin
féinn.

Dála na hingene ro bhenastar a cathbarr caem clochórda dá
cionn ocus ro scáil a folt fionnchas forórda im a cenn ina shecht
fichtib dual /ocus ba hingnad le cách uile méd in fuilt arna
scáiledh. is ann sin adubairt Fionn : a mhóirdhé adhartha bud
mór in tingnad lá Cormac ua Cuinn ocus le hEithne ollamda ingin
Chathaeir mhóir ocus le fionnbanntracht na féinne Bébionn ingen
Treoin d'faicsin . maith a ingen ar Fionn : in beg letsa comroinn
deich gcét do thabairt duit. sillis an ingen forsin abhac .i. Cnú
deireoil bái ac seinm cruite i fiadnaise Finn : gid bec mór ar sí
dobérasa do chomroinn do'n fhior bhec út ac sefnad na cruite ní
bec liomsa a ordail fris.

Is ann sin ro chuindig an ingen digh ar Fhionn. cáít a fil
Saltrán sálfhada ar Fionn. sunn a rígfhéinnid ar in gilla. tuc
let lán chuaich smera puill duisce in átha út . ól trí nónbar do'n
fhéinn isin chuach. tuc in gilla leis lán in chuaich ocus tuc illáim
na hingine . ocus ro dhoirt an ingen ar a bois ndeis in tuisce ocus
atibh trí bolgama as . ocus ro thócaib a bois ocus ro chraith in
tuisce ar in sló[g] cur rnhebaid a ngáire orro ocus ar in ingin
[féin leo]. ar do chubuis frít a ingen ar Fionn cid tuc or[t gan]
an tuisce d'ól as in chuach. n[ír ibessa] ní a lestar riam ar sí
acht a l[estar] a mbiadh imdhénam óir nó air[cit ris. ocus in
déchain ro dhéchassa] thoram ar Cáilte [atchonnarc] aenóclách
mór d'ár ninnsaigid [ocus gér rnhór in irigen] || ba mhó eisium.
tuignech pudraille fair do thiced tar ormnaib a ghualann . gan
ulchain fair . ocus dá mbeidis fir dhomain d'aentaeib ní fuigthe
díob nech bud áiile inás. brat uaine ime ocus delg óir isin bhrut
ocus léine do shról ríg re a chnes . sciath craebchorcra fair.
claidem órdhuirn for a chliu . sleg chrannremar churata ina
láim.

Is ann sin ro dhéch in slóg uile air ocus uathad ag[ainn acht]
fir ghaiscid nár ghab gráin ocus egla reime. [ocus] ro bói aicnedh
maith ac Fionn ar Caeilte ór nír ghab egla roim dhuine riam é
illó ná i noidche . ocus is edh ro ráid an rígféinnid : ná labradh
gilla ná gaiscedach acaib . ocus ná gluaisedh nech as a inad.
pcus in aithnenn nech agaib in tóclach út ar Fionn. aithnimse

i$á b : 2] In Agallamh. 2 1 3

ar an ingen : is é sút in fer ar a tánacsa teichem . ocus do éirig
an ingen ocus ro shuid idir Fhionn ocus. GholL do riacht an
tóclách d'ár ninnsaigid ocus in ní ro bói i menmain indócláig ní
raibe in naicned dúinne eiséic. mar táinic áirde i náirde re Fionn
ocus re Goll ro thócaib in sleig ocus tuc sádhad sanntach sotal-
bhorb ar an ingin co mbói fot láime laeich do chrunn na sleige
do'n leith aniar di . ocus ro tharraing in sleig ocus táinic roime
tar in slóg amach. atchíthi súd a fhira ar Fionn . ocus ná bíodh
a mhenma frisin fiannaigecht intí nach aithfe in ainicin út ar an
óclách.

Is ann sin ro éirgemarne ar Cáilte «trí catha na féinne i naein-
fecht co nár fácbadh ar in tulaig acht triur .i. Fionn ocus Goll
ocus in bhen beoghonta. ocus gabmait uile i ndiaid an ócláig co
ráith na macraide re anabar ráith na caerach i laechmachaire Lí
tes . ocus do chorcaig maige Ulad»siar áit arrabadar Ulaid i
longphurt i forbhaise ar chathair na claenrátha d'ar mharbsat
Coinrái mac [Dair]e . ocus do láthair luinge síos áit ambítís
[longa c]loinne Degaid . ocus d'innbiur labarthuinne re hEirinn
[aniar .i.] Labar ingen Míled esbáine do báidhed ann [nó ro
labair t]onn re tír ann . ocus do thiprait in [laeich leisc s]iar ar
tráig Lí meic Oidhremail . [ocus áo rinn chán]a in baile i tab-
raitís na [hallmaraig a cíos cánachais do Choin]rái mhac Dhaire ||
gacha bliadna. ocus tuc a agaid ar in cuan coimlethan [amach]
ocus do bámairne cethrar óclách i comfochraib do ar Cáilte .1".
Diarmaid ó Duibne . ocus Glas mac éincherda Beirre . ocus
Oscar mac Oisín . ocus ba mise in cethramad. ocus tucsam
agaid ar na tonnaib amach . ocus tucassa síde retha rinnluaith
ina dhiaid . ocus tucas sreo nurchair do co tárla in tsleg i niris a
scéith ocus ina ghualainn chlí co tárla in sciath ar in tuinn síos.
ocus do frithóilessa in sciath am láim chlí. ocus tucsomh a láim
ndeis do bhein na sleige as . ocus rucassa ar in sleig bái ina
chléláim ocus ro siacht lem í. ocus in tráth do fhuabras a dhiub-
racad dá shleig féin tárla remhar na tonn ocus domhain in mhara
edram ocus é. ocus mar do bámaf gá shírfhégad adchonncamar
in luing lánmhóir aniar d'ár riinnsaigid ocus dias acá himramh.
ocus do chuaidsium isin luing inár bfiadnaise [ms. fhiadnuise]
ocus ní fhedamarne cia leth do chuadar uainn. ocus do riacht-
samne aniar conicce in tulaigsi ar Caeilte trí catha na féinne,
ocus ro fiarfaig Fionn scéla dinn ocus do innisessa do . ocus ro

214 In Agallamh. [193:1

chuirsem na hairm ar lár i fiadnaise Fhinn. maith ámh na haírm
sin ar an ingen : in tsleg darab ainm in torannchlesach ocus án
donnchraebach in sciath. maith a Fhinn ar an ingen : déntar
m'fert ocus m'adhnacal co maith . ór is ar do chomairche ocus ar
th'oinech fuaras bás . ocns is chugat tánac i nEirinn. ocus
tucastar a failghe do'n aes dána .i. do Chnái dheireoil ocus do
Bhláthnait ocus do Dhaighre cruitire. ocus ro dhelaig anam re
corp di ocus do cuiredh fo thalam í ann so . ocus is uaithi tucad
druim na mrtá mairbe ar an druimse a rí Muman ar Cáilte.

Ocus daire in chocair cid diatá ar rí Muman. an cethrar atchua-
ladhais liom ac ráithín na ningnad .i. in triar óclách ocus in cú
ro chocradar in fhiann a marbad ann so. cá fochainn cocair búi
acá orro ocus siat acu féin ar rí Muman. nír thuicset in córugad
nó in tionnramh tucsat forro .i. longphort ar leith acu ocus múr
teined ar lasad impaib ocus gan nech dá faicsin isin múr teined
sin co tráth éirge arna bárach. ocus adubairt Fionn : ní háil
liomsa a marbad etir . ár [triur] as ferr lúth ocus lámach d'feraib
domain iat . [ocus atáit] trí heládhna acu ocus ní cóir a marbad
[illos na] neladan sin .i. fir dhomain do beith [i ngalur ocus i

nesláinte] ocus in tres fer díob do ch[ur losa ris ||

\deiredh in scéilse annas . agiis echtra trí mac Uair tnhic Indaist
dá bfuil ráithin na sénaigechta . agus sén ?ia nén do na gortaib.
agus tosach scéil bhreithe Phdtraic ar Aillinn ilchrothaig agus rig

Chonnacht . sin suim na hesbadh so] . . .

is mé ar an ingen. is maith do dhelb ocus t'imdhell ar Pátraic.
ocus crét chongbus sib i rinn bar crotha ocus bar ndelba mar sin.
gach aen ro búi ac ól fleide Goibhnenn acainn ar sí ní thic saeth
ná galar friu . ocus a naemPátraic crét do breth orumsa ocus ar
ríg Chonnacht. is maith í ar Pátraic . ro chinnestar do dhia ocus
damsa ar Pátraic beith ar aenmhnái cengailte ocus ní fhuil acainn
diil tar in cinnedh sin. ocus mise dno ar an ingen crét doghén
budhesta. dul dot thig ocus dot shíd ar Pátraic . ocus mad túsca
ingen ríg Laigen innáisiu do beithsi d'aenmhnái ag in bfior [ms.
agonfhir] dá tucais serc ó shin amach. ocus dá tucairsi aidmilledh
lái ná aidche ar an ríg ná ar a mhnái ar Pátraic millfetsa thusa
co ná bud áil let mháthair ná let athair ná let toide th'faicsin.
ocus adubairt Pátraic: —

A Aillinn a fhialchorcra . a ingen maith Bhuidbí
ní dhechub duit iarmarta . taet romat cót chuirm

193 : 2] In Agallamh. 215

N ír bho eolus sídchaire . toidecht co beinn mbailbí

nír bho einech fírgadair . rachaid duit in phailm
B ud chaem ar ár comairce . an ingen do chéin í

soiscéla Chríost chomachtaig . d'ár coimét ar phéin
B ennaigimse in cóicedsa . óm chonn is óm chéill í

co nach loitet allmaraig . co millet bodéin
N á déna dún tabarta . a íngen mhín mhas í

éirig is beir bennachtain . is imthig fá bhlas

An í sin dáil cinntefhuil agat aran ingen : gan mo thabairtsi
do'n ríg céin bhias in bhen út aige. is í imorro ar Pátraic. crét
fhuil ann a naeimchléirig ar an ingen acht ar fhíor do bhréithre
friut mad túsca ben in ríg innúsa mo thabairtsi do'n ríg. adeirim
i fiadnaise m'fírinne ar Pátraic mad túsca co tibérthar thusa do.

Is ann sin ro cháiesdar an ingen co falcmar fíorthruag. is
inmain let mise ar an rí. ís inmain ámh ar an ingen. ní fhuil
do'n droing daenda nech as annsa lemsa innáisi ol in rí acht ná
hétaim techt tar slánaigecht ocus tar sénadh in táilchinn ocus in
fhírdia. ocus adracht an ingen chum a sída nó go tabar in scél
fuirmhed doridise fuirri.

Do bói iarum Pátraic ocus Cáilte ocus in slóg isin dú sin teora
lá cona noidchib . ocus tángadar rompa co fert [F]iadmhóir ar
machaire in scáil renabar magh [n Aei] mhallghuba ocus ro shuid-
etar in sluag uile ann ocus [suid]is Pátraic . conid suide Pátraic
ainm an inaid sin.

[Is ann sin] ro fherastar rí Connacht fáilte roim Cháilte ocus
do [fiarfaig de : cr]ét im a tucad fert Fiadmóir ar an !| . . . .

\tosach echtra Fhiadhmóir mhic Airist go hEirinn d'iarraidh Aei
inghi?ie Fhinn mhic Chumaill bud dhual ann so] ......

ocus do bámar ar an comrac sin ó fhuine nél nóna co matain
arna mhárach co rabadar ár [cuirp] i crólinntib fola. ar ái tra is
sinne ba choscarach isin chomrac . ocus ro bensam a trí cinn do
na curadaib ocus do chogramar comairle .i. na trí cinn sin do
breith linn ocus techt tar ais . ocus ro locamar in comairle sin
ocus ro impaidhsem chum na loingse ar in tráig. ocus ro mharb-
sam ceithre cét óclách díob inár cétchuinnscleo chatha . ocus ro
dháilfset na trí] catha orainn ocus do bámar oc cathugad riu [re
hed] in chaemlaithe choidche. ocus in uair adcho[nncadar] a
tréinfhir do thuitim ro mebaid [díob] chum a long ocus a lúth-
barc . ocus táncamarne co créchtach cróilinntech as.

Is ann sin ro ghab egla in flaithféinnid as ár [losne ocus]

2 1 6 In Agallamh. [193 b -. 1

adubaírt : éirgidh a fhianna Eirenn ar sé [i ndegaid] an trír
óclách do chuaid uaib. ocus in tráth do éirgedar in fhiann ina
trí cathaib cengailte is ann do riachtamarne cusin tulaigsi chuca
ocus do chuirsem na trí cinn ar lár i fiadnaise Finn. ocus is mise
ar Cáilte ro mharb Fiadmór. ocus Diarmaid ro marb Circall.
ocus Oscar ro marb Congna. ocus tucad na trí cinn sin ar na trf
tulchaib sin gurab uatha atáit na hanmanna sin orro . conad cath
trágha Eothaile ainm in chatha sin isin fiannaigecht

Adrae buaid ocus bennachtain a Cháilte ar rí Connacht . ocus
dámad áil duit seoit ocus máine dobérmais duit. is ferrde thusa
a taircsin ar Cáilte ocus ní ricimse a les iat.

Is ann sin táncadar na slóig rompa co breicshliab renabar sliab
formaeile ocus co suide Finn i mulluch in tsléibe . ocus mar do
shuidetar ann ro cháiesdar Cáilte ac fégad an inaid ambíodh
Fionn ina shuide. crét dobeir cái fort a anam a Cháilte ar rí
Connacht : in ac faicsin an inaid ambíodh Fionn ina shuide .i.
formaeile na fiann. is edh imorro ar Cáilte . uair rogha selga na
gnáitHféinne in sliabsa .i. loch na neillted renabar loch formaeile.
ocus cluain na damraide renabar cell tulach isin tan so . ocus
baile sin Conáín mhaeil mheic Mhórna . ocus ros na macraide
renabar innairm . baile afmbítís drong] d'echaib na féinne . ocus
dún Shaitráin shálfada [risaráidter] cell Cháimín ar Shucu . ocus
co móin [na fostada] renabar móin [in t]achair . ocus go car[raic
in fhomorach] renabar [dún] mór isin tansa. ||

Ro fhiarfaig rí Connacht do Cháilte : can d'Fionn mhac Chum-
aill. do Laignib ar Cáilte .1. de úib Tairrsig nó a glaise Bolgáin.
ocus adubairt Cáilte : Fionn mac Cumaill mheic Thréduirn mheic
Chairbre gharbshróin mheic Fhiachach fóbhric de úib Failge.
can dá mháthair ar rí Chonnacht. Muirne munchaem ingen
Taidg mheic Nuadat do thuaith $é danann . ocus ro b'é sih in
cúicedh gaiscedach as ferr do ghab sciath ocus cloidem i nEirinn.
ocus in lámh tairbherta séd ocus máine ocus mórthuarasdail iar-
thair thuaiscirt in betha . [ocus in tres] fer as ferr taraill inis na
ngaeidel . ocus in tí nár dhiult re nech riam acht co mbiadh cenn
re ca[ithem] neich aige ocus cosa re himthecht . ocus nár dhéch
dar» á ais riam ar ná hapradh nech dá [mbiadh] ina dhegaid
comad egla do bhiadh fair ar Cáilte.

Caide anmanna na gnáithféinne ar rí Connacht Fionn mac
Cumaiil ar Cáilte . Oisin cona chetra macaib .i. Oscar ocus Oisín

193 h -. 2] In Agallarnh. 2 1 7

ocus Echtach ocus Ulach . Raighne roisclethan mac Finn ocus
Caine corcairdherg mac Finn ocus Uillenn faebairdherg mac Finn
ocus Faelán feramail mac Finn ocus Aed bec mac Finn . Fionn
mór mac Cuain mheic Mhurchada rígfeinnid fhiann Muman.
Fionn mac Temenáin rígféinnid na déise Muman . Fionn mac
Casúrla rígféinnid thuath mBregh ocus Mide . Fionn mac Urgna
rígfhéinnid cheineoil Chonaill . Fionn mac Fogaith ocus Fionn
mac Abratruaid dá rígféinnid dáil nAraide atuaid . Fionn bán
ua Bresail rígféinnid ó Ceinnselaig . Fionn fer in champair ríg-
féinnid Alban . Goll gulbain ocus Cas cuailgne dá rígféinnid
fhiann Ulad . trí meic Degóic .i. Fed ocus Faeidh ocus Foscadh.
trí meic éincherda Beirre .i. Glas Gér ocus Gubha . Cáilte mac
Rónáin ocus a dhá mac .i. Faelán ocus Colla . Goth gaeithe mac
Rónáin . is é [bhíodh] urchar saighde roim an féinn in tan ro
[thacra]d a rith féin do . Legán luath [a luachair] aniar . is é no
beiredh na heillte [d'edruth amail] dobeired cách a bhai dilse.
D[iarmait ó] Duibne d'feraib Muman ar ná [raibe scís cos] ná
luas anála ná scís [maige na taige riam . ocus mac Lugach] lonn
láidir [.i. soermacám fhiann Eirenn ocus Alban ocus aidhle]nn [|
ghaiscid na fiannaigechta uile . ocus Bran bec ó Buac cháin .i.
rígrechtaire fiann Eirenn ocus Alban . Scannal ua Liatháin
táisech macám fiann Eirenn ocus Alban . Sciath brec mac
Dathcháin saerfher cluiche fiann Eirenn . Goll mór mac Mórna
cona dhá tríocha derbbráthar ocus cona chúic cét déc d'aen-
maicne . ocus trí fir in chairche ó eochairimlib sléibe Fuait ocus
trí cairche ciuil acu ocus iat ocá chur i nucht a chéile ocus ní
bhíodh duad ná decair ar nech in tan atchluinedh in ceol sin.
caidhét anmanna na nóclách sin ár rí Chonnacht. Luath ocus
Léitmech ocus Lánláidir ar Cáilte ocus do'n ghnáithféinn iat. ,
conad iat sin anmanna na triath ocus na tigernad ocus na fer
ferainn do bí ac Fionn ocus do bhiathad ina lios féin fó thrí
gacha bliadna é ocus ro chanad in dórdfiansa . conad iat sin a rí
Chonnacht ar Caeilte na cesda ro fiarfaigis díom. ocus ro thuit-
siumh ar in tulaig i támh ocus i taise . ocus do bói teora lá ocus
teora aidche iar sin gan tuailnges aisdir ná imthechta a haithle
a choicled ocus a chomaltad. is ann sin do gabad longport ac ríg
Chonnacht ann sin ocus dorónad fothracad acu do Cháilte.

Ocus táncadar rompa iar sin co cluain na ndamh ré nabar
cluain imdhergta isin tan so . ocus ro gabsat longport ann ocus

218 In Agallamh. [i 94 : i

do bennaig Pátraic in baile . ocus do fiarfaig rí Chonnacht do
Cháilte crét fá tucad cluain dam ar an inad so ocus cluain
imdergtha ar in cluainse: —

Turchairthe selga fuair Fionn ocus trí catha na féinne ann
so .i. dam gacha déise 'd'fiannaib Eirenn ocus trí daim d'Fionn.
ocus is uime sin tucad cluain dam ar an inad so. ocus is uime
thucad cluain imdergta fair .i. in tan do bádar clanna Mórna ac
íbghail ar Fionn nír rathaigedar an tinam do bádar ar a cuid
ocus a comroinn ina bfiadnaise co táncamarne imon ndruimse
iompaib. is ann adubairt Goll mac Mórna : is mór an timdergad
tucsat na fir dúinn ar sé. bud chluain imdergta a h[ainm] bud-
esta ar Conán mael mac Mórna. ocus a maith ní dhligmit do
cheilt ar chlannaib Mórna ar Caeilte . [acht] táinic in cipe trom
trénlaid[ir tré lár] chatha na féinne amach ocus ní riacht f[uiliu-
gad ná] fóirdergad uainne orro . ocus ro [shuidemar ac na teinn-

tib ann so] ocus tucad [sithal bánóir chum Finn ||

\deiredh an sgéilse chluana imdhergtha thesta ann so . agiis sgéal
Raduibh mhic Dhuibh agus Aeife deirge inghine rig Chonnacht.
doichell Tigernaig mhic Chuinn roim Phátraic agus an ní dá bfuil
ráth C/iais agus ráth Chonaill .i. dá mhac rig chinéil Chonaill
agus tobar Pátraic . dibirt na naoi namaidedh do Phátraic go
hinis scrine ar fhionnloch chera . fochain turuis Chaoilte go hes
ruaid agus a rochtain ardtús i siodh dhumha iluighnib Chonnacht.
agus loinges Gairb agus Eoluis .i. dá mac rig Lochlainn agus Bé
drecain inghine Ioruaith go hEirinn do chur in chathasa inár

ndeidh]

[is ann sin ro fhiarfaig Cas corach mac Cainchinde do thuaith dé
danann in] bfuil sciath cadat comdaingen [cruaid acaib] damsa
ar sé. atá acamsa ar Donn mac Midir. [tabair] damsa é ar Cas
corach . ocus tucad do in sciath ocus [do ga]b in cloideb ina láim.
ocus táinic roime [mar] a raibe in banghaiscedach ac faire ocus
ac forchoimét a loingsé. crét tu féin a mhacáim ar sí. do chom-
rac friotsa tánac ar sé. gusandiu riam ar an banghaiscedach nír
chomrac duine ná déise misi ocus ba mheince lem m'egla ar chath
chróda chudrama . ocus tusa a mhacacim is becht nach fuarais
inad isin doman in tráth tánacais do chomrac friumsa. ar a ái
sin ro chomraicset co fuilech fóbartach co tuc cechtar díob trío-
cha crécht nadbal ninothrais ar a chéile. táinic iarum in macám
ina timchioll co tric ocus co tinnesnach ocus ro ghab acá hairrlech

194 : 2] In Agallamh. 2 1 9

ocus tarraid béim baegail tar bile in scéith fuirre cur bhen a cenn
di . ocus tuc in cenn leis d'innsaigid thuaithe dé danann ocus
adubairt Caeilte in rann : —

D o mharb Cas corach na cé*t . an ingin ní himerbrégí
ro fácaib í forsin [tr]áig . is cubar ina comdáil

Mór an gníom dorónais a mhacáim ar an loinges lochlannach
.i. in trén ro bái againn ocus ro dhiongbad gach éicin dinn do
mharbad inár bfiadnaise.

Is ann sin ro rígsat an loinges Eolus bráthair in ríg ocus tán-
catar i tír d'fócrad chatha ar tuaith dé danann. dobéram ar tuatha
dé danann . ór is usa sa chách linn cath do tabairt dóib.

Is ann sin atracht Fer maise mac Eogabail mochtráth do ló
résiu ro éirig nech do'n tsluag ocus ro ghab in fogha foghablách
ina láim . ocus is uime adeirthi fogha fogabhlach frís .i. cúic
gabhla no bhíodh ar gach taeb de ocus corrána ar gach taeb
díob sin . co tescfad gach corrán díob fionna i naghaid shrotha.
a mo dhee ar'in macám cá delb duine Eolus. óclách as caeime
ocus as cruthaige d'feraib domain ar in fer bói ina fharrad. ná
héirc i nimchiana uaim ar in macám . acht bí ac múnad eolais
dam.

Is ann sin ro ghabustar Eolus a eirred comlainn ocus catha

uime ocus a ármghaisced [ina] láim . ocus táinic ar sceimelbórd

na luinge imach. ac sút [a mhacá]im in fer gá dtái iarraid [orm

do mhúnad duit ocus in mionn óir fá a chenn ocus in sc]iath

croiderg fair ocus [in tétach engach uaine uime. || is ann sin

tucsomh a chos re taca na talman] ocus tuc a mhér i suainem

an fhaga . ocus tuc urchar do co tarla i mbile in scéith ocus cur

bhris a dhruim isin deglaech ocus gur chuir a chraide ina chaeip

chró tar a bhél gur ghab rinn in fagha bórd na luinge trít. cid

tra ótchonncatar in loinges lochlannach in triur sin ar tuitim ro

dhiultsat in cath ocus ro imthigset dá tír féin . ocus adubairt

Caéilte in rann : —

I s fáilid lucht in tsída . dar linn ní conair chísaí

a toidecht dóib ó'n chath chas . gan esbaid gan imarbas

Ocus ro horrdraiced fó Eirinn in triur sin do thuitim . ocus ba
hamra le tuaith dé danann ocus le feraib Eirenn in gnfom sin .i.
in drem thiced gacha tres bliadain dá nargain is dá nionnrad a
tuitim leisln triur sin.

Cáit a fuil Eogan fáid ar Caeilte. sunn ar sé. faghaib a fhios

220 ln Agallamh. [194* :i

ocus a fhíreolus damsa fot mo shaegail . ór is crotbhall senórach
mé ocus is deired áeise ocus aimsire dam. is ann asbert Eogan
in rann : —

S ccht mbliadna déc ó'n ló andiu . duit a Chaeilte co caemchlú i
co taethais ac linn Temrach . gid docair leisin teglach

Adrae buaid ocus bennachtain a Eogain ar Caeilte : is inann
in f háitsine sin ocus in fháitsine doróine mo thriath ocus mo
thigerna ocus m'oide caem carthanach damsa .i. Fionn. cá sae-
gal ar siat adeir Eogan do beith agat. secht mbliadna déc ar
Caeilte. bud fíor sin ar siat . ór ní dhubairtsium saegal do beith
riam ac nech nach ticfadh do . ocus do b/ ocá innisi rómhór do
bliadnaib co tuitfedh in triur út libse do na harmaib sin.

Is ann adubairt Caeilte : maith ámh a íucht in tsídha in
toisc frisatánacsa chucaib déntar mo leighes lib . ór tucas logh
mo leighis dáib . in sochar as mó dorónad dúib riam is mise
doróine dúib é. is fíor ám a dhénam duit ar siat . ocus doghéntar
linne sóud crotha ocus delba duitse co rabhais (sic) fó lúth ocus
lánchoibled . ocus saermhacámdacht tuaithe dé danann duit leis
sin. truag sin ar Caeilte : mise do ghabáil deilbe dráidechta
umam ní ghéb etir . acht in delb tuc mo dhéntaid ocus mo
dhúilem orum .i. in fírdhia forórda ocus iris creidim ocus cráb-
aid in táilchinn an tí tarras i nEirinn. guth fíorlaeich ocus fíor-
[ghaiscedaig] sin ar tuatha dé danann . ocus is maith in ní ráidhi.
cá[irde iarrmait um]at leighes ar siat. créd ad[bar na cáirde ar
Cáilte. [ocus atbertatar : ] || trí fiaich tecait chucainn atuaid gacha
bliadna . ocus in uair bít macrad in tsída oc immáin tóirnid ar
in macraid ocus beirit fer gacha fiaich leo díob gach agaid samhna
ar Ilbrec. ocus do bádar ann go táinic lá cona lánsoillse ocus
d'éirgedar tuatha dé danann i fiadnaise na himána . ocus tucad
fidchell gacha seisir dóib . ocus brannabh gacha cúicir . ocus
timpán gach deichenbair . ocus cruit gacha cét . ocus cuislenna
féige forbartacha gach nónbair.

Is ann sin atchonncatar na trí fiaich a himdhomain in mhara
atuaid cor thúrnsat ar in mbile mbuada bói forsin faidche mar
dognítís roime ocus ro léicset trí grécha doilghe duaibsecha
eisdib . ocus dámad díor mairb a talmain nó fuilt do chennaib
dáined dobhérdais na trí scrécha sin . gur mhescbuaidersat in
slóg uile.

Is ann ro ghab Cas corach mac Cainchinne fer d'feraib na

194^:2 In Agallarnh. 221

fidchle ocus tucastar urchar d'fiach díob co tarla ina bheol ocus
ina bhragait corusmarb. ro dhiubraic imorro Fer maise mac
Eogabail fiach aile dhíob ocus nosmarb . ocus rosdiubhraic
Caeilte in tres fiach ocus do mharb fó'n chuma chétna. ocus
adubairt Cáilte : adrochradar na heoin ocus déntar mo leigessa
bodesta. adubradar lucht in tsída : nach fedrais a Cháilte glifit
mór i lenmain tuaithe dé danann fada anois. cá glifit sin ar
Cáilte. trí meic ríg Ulad atuaid .i. Conn ocus Congal ocus Colla
atáit ac fogail forro . ocus tecait chugainn gacha bliadna ar Ilbrec
d'iarraid érca Echach mundeirg ríg Ulad a senathar ro mharbsat
tuatha dé danann i cath trága Baile tuaid . ocus sirit comrac trír
gacha sída i nEirinn gacha bliadna. ocus ní coimthenn in comrac
sin ar Ilbrec . ór in triur théit uainne isin chomrac marbtar iat ocus
térnait in triar bráthar as . ocus do lucht in tsída soichios isin
bliadainsi comrac do dénam friu. ba hann imorro do bídis meic
ríg Ulad i mbennaib Boirche i cúiced Ulad thoir a haithle a
fogla ocus a ndíbfeirce ar thuaith dé danann gacha bliadna.

Is ann sin adubairt mac díob [cá síd] as linn a mbliadna d'inn-
saigid. sídh Ilbhric esafruaid ar na bjráithre. atá óclách do
mhuintir Fhinn mheic Chumaill ísin [tsíd sin ar fer] díob . ocus
dias macámh [ina farrad ocus do bud imgabhta cach nath ocus
cach néislinn dóib . ] || ocus adéraitsium dá ndernamne [imghab-
áil in tsí]da sin is ar a nadh ocus ar a néislinn féin [dogénamais].
do bádar aiin in agaid sin . ocus ro dhaingnigedar a [nairm ocus]
a nilfhaebair ocus do riachtsat co moch arna m[árach co] hes
ruaid . ocus táncadar lucht in tsída amach ar [in faidche] ocus
táinic Cáilte ocus a dhias macám leo. in iat sút ar [Cáilte] in
triar thic do bar ninnsaigid. is iat co deimhin ar iatsom. is maith
delb ocus indell na bfer ar Cáilte.

Maith a fhira ar Cáilte : cá fad atáithi ac comrac re tuaith dé
danann. atámaid cét bliadan ar iatsom . ocus marbmaid triar
gacha bliadna díob. mad dogníthi ro dhíoglabair fá thrí bar
senathair forro . ocus dá comraicthi ar Cáilte ís sibse thuitfios
ór as sibse atá for an écóir. dobéramne coma dúib ar Ilbrec as
gach síd i aEirinn .i. fiche uinge d'ór ocus fiche uinge d'aircet
ocus cách do thabairt shlána dá chéile. gébhmaid sin ar siat
ocus tucad sin dóib ocus do imthigset iarum.

Mo leigessa do dhénam budesta ar Cáilte . ór is mithig lem é.
cáit a fuil Bébionn ingen Elcmair ar [Ilbrec.] sunna ar an ingen,

222 In Agallamh. [196:1

beir let Cáilte mac Rónáin i ninad diamfair] ocus déntar a leiges
ocus a lesugad co maith acut ór ro dingaib sé fogail ocus díbfeirg
do thuaith dé danann ocus d'feraib Eirenn . ocus dénadh Cas
corach mac Cainchinne ceol ocus áirf[ited] do ocus bíodh Fer
maise mac Eogabail ac foraire ocus ac forchoimét ocus ac frith-
áilem do.

Ocus táinic Bébionn roimpe i tech na narm ocus a dá mac
maraén ria. ocus dorónad lebad luchair leigis do Cháilte isin tig
sin . ocus tucad loingshithal bánóir ar amus na hingine ocus a
lán d'uisce innte. ocus tucasdar lathamar glaine dá hinnsaigid
ocus tuc na losa inn ocus ro minaig iat ar an uiscé . ocus tuc 'in
tsithal illáim Cháilte ocus ibios dig móir eisti. ar nól na dige do
ro scéestar scéith uaine . a inghen ar Cáilte crét in bharamail
fhuil agat disi. [gaeithe] cró na nes ocus na nabhann ocus na
ninber ocus na selg mochtráth rpgníthe latsa sin ar sí . ocus ibh
d[ig] aile.

Ocus ibios Caeilte ocus scéios cróbhainne [scéithe] ruaide . ocus
crét in scféith sin a ingen ar Cáilte. crólinnte] neime na sl[eg
ocus na faebar tucad ort isna comraicibf irrabais piam.

Ocus ibios dig aile] aiste ocus scéithidsium scéith círdhuib. || cá
baramail do biadh di sin a ingen ar Caeilte. cumha [do ch]oicled
ocus do chomdaltad ocus do thriatha ocus do thigerna Fhinn
mheic Chumaill sin . ocus ibh in cethramad deoch.

Ocus ro ibh ocus ro scéesdar scéith buidhe iarum. crét in
scéith sin a ingen ar Caeilte. coiméta ocus fuibrechta do neime
ocus do ghái chró doneoch ro bói innat innallana . ocus ibh in
loim ro fhácbais innte ar an ingen. is lesc» lemsa sin ar Cáilte ór
ní fhuaras t cáth ná i cliathad ná i comlann ní as decra lem iná
a hól.

Ar a ái sin atibsium . ocus scéios scéith co nilbhrechtugad
gacha datha innte. crét in scél sin a ingen ar Caeilte. cumasc
gacha retha ocus gacha róneirt ocus gacha hengnama dorignis i
nagaid gacha céite ocus gacha cnuic ocus gacha cairrge . ocus
dath fola fhuil ar a huachtar crólige do chuirp ocus do cholna
féin sin ocus issed as nesa do shláinte é. ocus tuc an ingen báig-
linn lemnachta do ocus atibh . ocus ro bói anbfann imeslán
d'aithle na scéthrach sin re teora lá ocus teora aidche.

Dar iiomsa a anam a Cháilte ar an ingen fuarais furtacht ocus
fóiridin. fuaras ám ar Cáilte acht mét trebhlaide mo chinn ac

196:2] In Agallamh. 223

toidecht frium. dogéntar folcad Flainn ingine Flidaise duitse ar
Bébionn . ocus gach cenn ar a tabar é ní tic teinnes ná maelad
cinn na esbaid radairc ris . ocus dorónad an leiges soin dosom re
hedh ocus re hathaid. ocus dorónsat lucht in tsída trena díob dá
fios ocus dá urgairdiugad . trian dá maithib ocus dá móruaislib.
trian aile dá macaemaib . trian aile d'ingenraid ocus d'ollamnaib
fad gairit do biadh ina lebaid leigis. ocus gach turchairte selga
nó fiadaig fogeibdis lucht in tsída dobeirte do Chaeilte é.

Bái iarum an ingen ocus a dá mac ocus Cas corach mac Cain-
chinne ocus Fer maise mac Eogabail ac ól ocus ac áibnes i
fochair Cháilte go cualadar in fogar ocus in cairche ciuil chucu ó
es ruaid mheic Mhodairn . ocus do thréicfed nech ilcheola in
domain ar in ceol sin. ocus cuiritseom na cruite i cernaib na
colbhad ocus tecait uile amach . ocus ba hingnad le Caeilte sin
ocus tuc dá úid ocus dá aire ann sin beith Í nécmais a.lúith ocus
a lámaig ocus a lánchoiblid : ocus mór do bhoirbghleoaib badbda'
ocus d'irghalaib ocus do thosaigib cath chum a roichinnse ocus
ná fuil do nert ná do thracht inam dul amach maraen re cách
andiu . ocus ro mháidset déra dar a ghruaidib.

Do riachtsai lucht in tsídha amuigh a haithle in chiuil do
chluinsin ocus ro fhiarfaig Caeilte scéla díob : ocus crét in cair-
che ciuil || atchualamar ar sé. Uainebhufide a síd DJuirn bhuide
andes ó thuinn Chlíod[na ocus énlaith] thíre tarrngaire ina
farrad . ocus ba [háirfitech] tíre tarrngaire uile í. ocus a mbliadna
is [léi techt] d'innsaigid in tsída so ocus bliadain gacha sída ar
an ingen . ocus táncadar isin síd anunn iar sin ocus táinic in
énlaith gur shuidset ar chorraib ocus ár cholbadaib an tsída.
ocus táinic trícha én díob i tech na narm in bhaile ambói Caeilte
ocus do ghabsat cliar istig. ro ghab Cascorach a thimpán
ocus gach adhbann ro sheinned ro ghabdais ín énlaith leis. is
mór gccol do chualamar ar Caeilte ocus ní chualamar ceol a
chommaith sin.

Ann sin dorónadh folcad Flainn ingíne Flidaise dosom ocus
esbaid amairc ná éistechta ná fuilt ní rabha air in céin ro ba beo
ocus ba slemain sláinchréchtach . ocus adubairt : in tadbar ocus
in fhochain im a tánacsa do leigios mo choise déntar é budesta.
dogéntar isin madain-amárach ar an ingen.

Is ann sin tuc sí dá fhedán Binne inginé Modairn d'innsaigid
Chaciltc . ocus ro shúigestar banmogh fedán díob ocus ro shúig-

224 In Agallamh. [1965 :i

estar fermogh fedán aile co nár fhácbadar esláinte ná galar ná
gái cró ina chois ná tucsat eisti cur ba shlán slemainchréchtach
iar sin. ocus do bátar ann re teora lá ocus re teora oidche d'aithle
in leigis.

Is ann sin do éirgedar lucht in tsída amach [co] or esa ruaid
ocus ro bensat a nédaige díob ocus do [chuad]ar ar an es do
shnám . ocus adubairt Cáilte : crét damsa gan dul do shnám ór
táirnic mo shláinte dam . ocus doróine a mhescad ar an uisce
ann sin. ocus táncatar isin síd anunn iar sin ocus ro hecrad tech
nóla acu in oidche sin . ocus do bói Caeilte ac céilebrad dóib
ocus ac breith buidechais a leigis : ór am slemain sláinchréchtach
ar sé ocus bennacht foraibse . ocus atbert : —

B endacht ar lucht in tsída . ídir rígna is ríga •

an bithslán do'n chuire chas . fuaras uile a nócláchas

M aith mo thurus isin tsíod . dá fuaras ann mid is fíon í
febas a fer 's a mban de . binne ceol a n[énlaithe]

B endacht ar Bhébinn gan chiaich . ingen Elcmair mo bhainnliaigh í
is maith a ciall is a cruth . fácbaim ibhus mo bhenducht

Dar ár mbréithir ám ar lucht in tsída ní fhacamar riam óclách
bud fherr innáisiu ar tonnchlár [talman . || ocus dar linn nír] ferr
Fionn féin innái. t[ruag dono] ar Cáilte : dámad é Fionn bud
a[marc dí]bse dobérad sib in drong dhaenda uile [airgan a fais]néis.
ocus is mithigh damsa imthecht ocus bennacht foraibse. atá dáil
bfer [nEirenn i] cionn bliadna do Themraig . ocus ní fhédaimse
gan [dul d'a]callaim mo choicle ocus mo chomdalta .i. Oisín
[mheic Finn] . ocus tré fhorchongra in táilchinn form do aithin
[díom dul] ann ocus maithe bfer nEirenn i naeininadh {d'inni-
sin] móirghníom ngaile ocus ngaiscid na féinne [ocus Finn mheic]
Chumaill ocus mhaithedh fer nEirenn ar chena dá.lesugad [d'ug-
dar]aib ocus d'ollamnaib co deired aim,sire. fil. cabair [again]ne
duit ar an ingen. cá cabair sin ar Caeilte. deoch [chuimn]igthe
céille d'innlacad dúinne duit co Temraig . co nach tarla duit es
na abann ná innber [ná] cath ná comlann nach bia i cuimne acat.
is furtacht fírmhuintire ocus carat ar Caeilte . ocus dá mbiadh
againn ní bud áil dúib do ghébadh sib uainn é.

Is mór in chomáin tucais dúinn ar Bébionn .i. dingbáil in
lochta ro bói ac fogail ocus ac díbfeirg orainn gacha sechtmad
bliadain . ocus "atá léine asnadach órsnáith acamsa duit ocus ní
ghéba turbródh thu eisdi etir . ocus brat ciumsach corcarghlan
d'olainn tíre [tarrngaire] anall cona ciumais órbhuide ocus som-

196 b : 2] In Agallamh. 225

aise [gacha dá]la ocus gacha oirechtais ar in tí umambia. [ocus
aisced shjádhail shenórach duit ar sí .i. dubhán . ocus [aiccill mac
m]ogha a chomainm ar sí . ocus ní chuirf[eása i nes ná i ninnber
n]á i nabainn é ar a ticfadh [dilmain ná folam. cinnus dogénasa] a
Fhir mhaise meic Eogabail ar Cáilte. [dogén] beith isin tsíd so ar
eisium nó go nderntar féis Temrach ocus go mberar lem gach ní
do ghell Bébionn duitse. . ocus tusa a Chais choraig cid dogénair.
dul letsa ar Cas corach d'foglaim fhesa ocus fhíreolais nó go
ndeiligid fir Eirenn i Temraig. ocus ro thimnadar céilebrad do
lucht in tsída ocus táncadar co cnoc in nuaill imach . ocus tucsat
lucht in tsída nuall mór ann sin ac deiliugad re Caeilte conad
cnoc in nuaill a ainm ó sin illé. ní thiciubsa arís do'n bhailese ar
Cáilte nó go tí' in bráth [ocus tiugiai]the in betha.

Ocus tángatar rompu co hes na fingaile re a nabar es Crónáin
meic in bhailb isin tan so . [uair móirsheiser derbbráth]ar do
bádar ann ocus tárla etorra |j im an nes \ms. ummonnes] curro
marb [cách a chéile díob . conid uaithib sin] atá es na fingaile
fair. ocus ro mharastar a nathair [dia] néis .i. Crónán mac in
bhailb . ocus ticed coníce so ocus [do]gníodh Crónán accáinedh
a mhac, ocus ro moidh a chroide [ina] chliab agaid nann . conad
uada atá es Crónáin.

Ocus n-ír chian dóib co táncadar neoil deirid láí chuca . ocus
tecait rompa ó'n es ocus atchiat fer mór ar tulaig ar a cionn ocus
ro shuidset ina fharrad. canas táncabair ar in tóclách. innisit do
a nainm ocus a slonnad ocus a tuirthechta. cuich thusa ar iat.
Bláthmac bóaire mise ar sé ó eochairimlib sléibe luga ó.chúil
radhairc frisanabar cúil ó bFinn isin tan so. áigidecht na hoidche
arrocht do b'áil linne d'fagháil uait ar Cáilte . ocus fer ba mhó
doichell ocus dibe bói i nEirinn in tóclách sin. dá tucadh sib
luach damsa dobérainn féis ocus fritháilem na hoidche anocht
dáib. cá luach sin ar Cáilte. trí cairtheda cloch atá i cionn mo
bhaile . cairtheda an trír aderar friu ocus ní fhedamar cia ó
sloinnter iat. do fhedarsa duit ar Cáilte ór isam mebrach ann : —

Oclách maith no bói i fiannaib Eirenn .i. Fionn bán ua Bres-
ail ocus do chlannaib Báiscne do . ocus do bádar trí hingena
soinemla aige . ocus ní raibe do chlannaib Báiscne acht mad
triar fer a chommaith .i. Fionn ocus Oscar ocus Oisi'n. ocus
do bádar tréde ac na mnáib sin i nagaid mhaithesa na fer sin
ór ro chinnset ar mnáib Eirenn i ndruine ocus i ndeglámdha

Q

2 26 In Agallamh. [197:1

ocus ní raibe i nEirinn triur ban ba ferr delb ináit. ór édach
dfgraise dathálainn dobeired nech leis i naenach Thaillten nó i
mórdháil Uisnech nó ar féis Temrach ocus ní ba áil le nech
acht in tédach doghnítis na mná sin . ocus adubairt Fionn friu :
a ingena ar sé ná dénaidh féis le feraib acht na fir dá tibersa sib
ocus dá tibrit fianna Eirenn. ocus do bádarsom le bréithir na
flatha Finn i nAlmain laigen amlaid sin re hed ocus re hathaíd.
co táncatar triar do chlannaib Mórna sech carraic na hAlmaine
ocus co facadar na hingena ag dénam a ndruinechais ar charraic
Almaine anairtuaid. ocus táncadar in triar óclách sin .i. Conán
ocus Art ocus Meccon a nanmanna . ocus adubradar : is maith an
baegal échta út ar Fionn ocus ar chlannaib Báiscne . ór ní fhuil
díob acht Fionn ocus Oisín ocus Oscar triur as ferr iná in triur út.
ocus ro gabsat na mná ocus tucsat leo iad cusin tulaig [so] l| in
bhaile arraibe Goll ocus a mbráithre. canas tugad na bainchi-
meda ar Goll. a hAlmain laigen ar in ben ba sine dhíob. adbar
sída do dhénam risin féinn sin ar Goll. dar ár mbréithir árri ar
Conán ní do dénam shída friu tucsam linn iat acht dá marbad in
bar fiadnaisese. á'r mallacht ar in tí mhuirbfios iat ar Goll . ocus
sinn do beith i fiadnaise a marbtha ní bhiam etír.

Is ann sin do éirgetar clanna Mórna i naeinfecht do'n tulaig
acht in seiser sin. ocus adubradar na hingena : in é ár marbadne
as áil dúib. is é imorro ar Conán. dobéramne comha mhaith
dáib ar na mná .i. gach olc ocus gach écóir dorónabair re Fionn
ocus risin féinn riam a maithem dáib . ocus síd do dénam edraib.
ocus ár mbeith féin do mhnáib acaib. ocus nír damad dóibsium
etir in ní sin . ocus tucsat trí béimenna dóib gur bhensat a trí
cinn díob . ocus do cuired fó thalmain ann so iat co fuilit fó na
trí cairthibsea ocus conad uatha ainmnigter iat . Etáin ocus Aife
ocus Aillbe a nanmanna.

Adrae buaid ocus bennachtain a Cháilte ar in tóclách : is
maith in fios dam féin sin ocus dom mhac ocus dom ua . ocus
rachaid fáilte na trí noidchesea dáib ar in senchas sin.

Ocus táncadar rompa co lios na mban i cúil radairc rénabar
cúil ó bFinn . ocus táncadar isin dúnad anunn ocus ro fritháiled
co maith in oidche sin iat. ocus tuc in tóclách a lán i mbeinn
bhuabaill as in dabaig mheda bói aige do Cháilte ocus adubairt :
in dabach duit a Cháilte . ocus gid re bliadain bud áil let beith
bus doghéba. adrae bennacht ar Cáilte ocus ní bhiam acht anocht.

197 í 2] In Agallamh, 22 7

máisedh ar in tóclách atá ní eile acam ré fhiarfaigid díot . crét fá
tucad lios na mban ar in lios so.

Naenbar derbsethar do mhnáib tuaithe dé danann táinic ann i
coinne naenbair óclách d'fiannaib Eirenn . ocus ar techt dóib ann
so ro urmhaisetar clanna Mórna orro ocus ro mharbsat iat ar 1
dtecht i coinne in nónbair sin do'n fhéinn . conad uatha atá lios
na mban ar an inad so ar Cáilte. ocus do bádar ann sin in agaid
sin . ocus ro thimnadar céilebrad arna márach ocus fácbait benn-
achtaih.

Táncatar rompa co carn na fingáile rénabar dumha na con.
ocus ac techt isin tulaig dóib atchiat nónbar ban mínálainn ar a
cionn ocus rígan chaemchruthach etorra ar medón. || léine do shról
ríg [re a cnes . ocus inar maethjsróil tairrsi dia[nechtair ocus brat
colpadach] corcra uimpi ocus de[lg óir isin mbrat ós a bruinne.
ocus ann sin ro éirig] an ingen ac faicsin Cháilte ocus ro [thair-
bir póic] do. cia thu a ingen ar Cáilte. E[chna ingen Muir]edaig
mac Finnachta mis[i ar in ingen .i. ingen] ríg Chonnacht ocus
is amlaid do bátar ocus fidchell acu acá himirt [ocus baiglenn] do
mhid sho-óla acu acá hól ocus [benn bláthcháin] bhuabaill ar
uachtar na banglinne . ocus in tan do tháirsed in cluiche do breith
do ibdís dig ocus dognídís ól ocus áibnes. ocus is amlaid do
bi'odh in ingen sin ocus trí buada fuirre . ór ba do mhnáib glica
in domain di ocus in té dá tabradh comairle do bíodh conách
ocus airmitiu [ms. airmheidi] air as a haithle. c[áit] a rabadhais
aréir a anam a Cháilte ar an ingén. i tig Bláithmeic bóaire i
cúil radairc thíos [i] luighne Chonnacht. 'dia do bhetha ar an
ingen : is í do chonair féin tánacais . ocus gab ar sí in*dara cenn
do'n fhidchill . ocus gabaidh Cáilte in fhidchill ina ucht. fada
uada ar sé nár imressa fidchill.

[Is ann sin tar] éis a himerta trell do chuirset in fhidchill
uadaib . ocus atchonncadar trí dúinte i nimfhocus dóib ocus do
fhiarfaig Cáilte do'n ingin : cia na dúin sin. acamsa dorónad ar
sí. is ac degmhnái dorónaid ar Cáilte. crét in tairfídech út at
fharrad a Cháilte ar an ingen. Cas corach mac Cainchinne
airfídech tuaithe dé danann uile ar Cáilte . ocus in tairfídech as
ferr i nEirinn ocus i nAlbain. is maith a dhelb ar an ingen mása
maith a airfíted. dar ár mbréithir ám ar Cáilte gid maith a dhelb
is ferr a airfíded. gab do thimpán a ócláich ar sí . ocus ro ghab
ocus ro bói acá shefnad ocus acá shaeirsheinm. tuc iarum an

2

228 In Agallamh. [197*:

ingen in dá fhalaig bhói imma lámaib do : adrae buaid ocus
bennachtain a ingen ar Cas corach ocus ní ricimse a les iat . ocus
ní thibér do neoch eile iat as ferr lem innáisi féin ocus bennacht
duitse leo,

Ba dheired do'n ló ann sin . ocus táncadar do'n dún fa [nesa]
dóib do na trí dúnaib sin ocus tucad i tech ndeirrid ndíamair iat.
ocus d l éirig Etrom mac Lugair a [haite na] hingine ocus ferus
fáilte roim Cháilte ocus do [riacht || in ingen istech ina degaid
sin ocus] do bádar ag ól ocus ag [áibnes mar sin. maith a
mh'anam a Cháilte] ar an ingen : crét im a [tucad carn na fingai]le
ar in carn so ocus duma [na con ar in d]uma so amuig. Ben
mhe[bla] ingen Rónáin bandrái do thuaith dé [danann ocus
tucas]dar grád d'Fionn mhac Chumaill . ocus adu[bairt Fionn]
ní thibred bandrái choidche [ms. choighthe] [in comfad] dogébad
ben eile isin doman. ocus do [riachtad]ar coin léicthe Finn
conice so trí caeca cú [ocus tuc an ingen] a hanáil fúthaib gur
chuir isin duma [iat ar] ulcai re Fionn . conad de atá duma na con
[air so ar sé. ocus] carn na flngaile ar an ingen : cid dia bfuil.
[Lámh lu]ath mac Cumaisc dhebtha mheic Dhénta chom[lainn
d]o lucht in tíre so é : ocus in comlann thiced [dochum] ríg
nEirenn (st'c) .i. Art ocus Cormac ocus Cairbre eisium ocus a
[athair ocus a] shenathair dogníodh gach comlann díob i cionn a
chéile.

[Is] ann sin do bí óclách i nduibthír ocus i nduibh[fiodh ocus i]
sléib Guaire rénabar sliab Cairbre . Borbchú mac [Trénlámaig]
ainm in ócláich ocus do bói ingen aice . Niam a [hainm .] ocus
nónbar derbbráthar ro bói ac Láim luaith [ocus táinic] gach fer fó
leith díob d'iarraid na hingine ar Borbchoin . [ocus is edh a]deired
gach fer díob : muirbfimit thu féin ocus do mheic i naeinfecht
muna tuca th'ingin dúinn. ocus issedh a[deired] Borbchú re gach
bfer fó leith díob ar egla a mharbta : rachaid duitse í.

Is ann.sin adubairt Lám [luath] laithe naen ann ar in tulaigsi :
in fíor sibse a bhráithre ar sé d'iarraid na mná ro shiressa ar
Borbchoin. is fíor ar siat. is ann táinic idha [éta] dá innsaigid
ocus ro éirig ocus ro ghab a chlaidem ocus tuc [béim] do'n
bhráthair ba nesa do gur mharb é . ocus in [móirsheiser] derb-
bráthar do bádar tucsat a mbeoil re [lár ac faic]sin na fingaile
ocus fuaradar bás do chumaid [a mbráthar. ocus] do cuired isin
carn so iat . conad uatha atá carn na fingaile a ingen ar Cáilte.

197^:23 In Agallamh. 229

conad ina inad sin dorigne[sium buidechas naemPhátraic] i
Temraig ocus adubairt co ngébad [do chlaidem fair] féin acht co
nabradh Pátraic ris é.

[Adrae buaid ocus bennacht a mh'anam a Cháilte ar] an ingen
is mór in [fios ocus in fíreolus do fhácbais againn] . ocus in fidir
tusa a Cháilte [ar in ingen uiresbaíd fil ormsa ocus ní faghbaim]
a furtacht. || cá hesbaid sin ar Cáilte. ceinnesláinte thic formsa
ocus nf fhuil uisce acainn i fogus dúinn dá ionnuarad . ór do
gheibim furtacht in tan chuirim uisce ar mo chenn. cáit a fuil
Cas corach mac Cainchinne ar Cáilte. sunna ar sé. éirig amach
chum na tioprat ocus beir in tuisce coiserctha so let ocus craith
ar in tiprait é . ocus rachaid in fiad dráidechta atá uirre di ocus
foighénaid do gach nech . ocus tipra Aillbe gruaidbhrice ingine
Chormaic in tipra sin. do éirig Cas corach ocus ruc leis amach
an tuisce coisercta ocus chraithios ar in tiprait ocus tadbaidh do
chách L fiach do shoichle duit a ingen ar Cáilte in tipra d'fog-
nam duit ocus do lucht na críche. ocus .ro bói in tipra soin ac
fognam dóib nó go ndernsat dá rig ro ghab ar chúiced Chonn-
acht finghal etorra féin . Aedh ocus Eogan a nanmanna . ocus
do marbad Eogan le hAedh ag lic in fhomorach rénabar lic
Gnathail isin tan so. ocus in agaid sin ar Cáilte tucad na trí
hesbada is mó thucad ar chóiced Chonnacht riam .i. in tes do
thiced ó innber na fer rénabar in Mhuaid isin tan so do thrágad.
ocus in lán mára do thiccd as in muir ammach ar in ngaillim
ocus co mbíodh lesugad in chóicid air gacha bliadna do thrágad
in adaig chédna . ocus in tipra so fós .i. tipra Aillbe.

Imthecht as linn amárach ar Cáilte . ocus ní thucassa mo
chenn' i tech mhná bud ferr innáisiu. rét soidheithfirech do b'áil
lem d'fiarfaigid dhíot ré nimthccht a anam a Cháilte ar an ingen.
cá ní sin ar Cáilte. cuich in tairfídech út it tfarradsa ocus cia a
mháthair nó a athair. Cas corach mac Cainchinne ar Cáilte :
mac ollaman tuaithe dé danann ocus ollam é féin . ocus Bébionn
ingen Elcmair in bhroga a mháthair. dursan dono ar an ingen
nach mac do Bhodb nó d'Aengus nó do Thadg mhac Nuadat é.
créd' ón a ingen ar Caeilte. grád trom taidbsech tucas do ar sí
ocus ní thucas grád do neoch roime riam. ní bud ferr nech diob
sin fá deired inássom ar Caeilte tré bhreith 'naemPhátraic co
mbia ollamnacht Eirenn aige fá deired . ocus cuirfidh tuatha dé
danann i nédnaíb cnoc ocus carrac acht muna fhaice trú tadall

230 In Agallamh. [195 : 1

talman do thaidbred achtmad in tairfídech so. caidhe th'aicned
uime sút a Chais choraig ar Cáilte. is é mh'aicned ar Cas nach
faca do mhnáib in domain riam ben bud ferr lem inás an ingen
út. c[rét do]beir oraib gan chomaentugad ar Cáilte. do[t dheo-
inse ocus dot chomairle ar in ingen]

11

ocus dorónad selg sléibe gam ocus sléibe na seghsa ua Eibric ocus
clármhachaire in Chorainn chladhuaine ac Fionn . ocus do rith
in gilla i ndegaid fhiada ann co, tárla a shleg féin for forfholum
a chléib co ndechaid fot lámha laeich do chrunn ruad róremur a
shleige féin trít, ocus táncamar tri catha na féinne dá innsaigid
ocus do bói nái noidche ina bhethaid ac taircsin a leigis acainn.
ocus fuair bás iar sin ocus do múired in tulach thonnghlas so
air: —

Fionn cecinit in rann. .
T ruag a Eolair ilchrothach . a chur chróda chomramach í
fuil do chuirp ina crú thécht . do shil tar crécht confadach

Ocus cnoc in eolais ainm eile do ar Cáilte. crét in teolas sín ar
Pátraic. Coinnillsciath drái do mhuintir Fhinn do bí ac cailleo-
racht ar nélaib na firmaimeinte i fíadnaise Fhinn : ac sút ar sé in
bhaile a cuirfider bruiden re Fathad canann mac Meccon mheic
Mhaicniad. atchiu ám sin ar Fionn ocus atbert: —

A tchiu trí neola co nim . a Choindilscéith os bruidin .'

abair re cách mása cet . tucair cá fáth má fuilet
A tchiu nél glan amar ghloin . fil ós bruidin béllethoin í

biaid triath dáma tailc in mod . cailc na sciath [ocá] scoltod
A tchiu nél glas gellus brón . fuil etorra i ceirtmhedóní

ticfa mian na mbadb do'n bhert . niam na narm acá nimert
N él derg nach deirge crú glan . atchiu ann ar a nuachtarí

mad cath bud fatha feirge . dath na fala foirdheirge
T arngairit curpu do chrád . ocus díth mórshlóg mochtráth í

a rí chliach atgeoin gach lá . na trí neoil ciach atchiusá
A Choindilscéith abair sin . gach ní gá d[tú] i sraithid í

ná ceil ar do thriath mar tá . na trí neoil chiach atchiusá

Iar sin tra do chuadar co Temraig ocus do innis i fiadnaise
fher nEirenn Cáilte ocus Oisín ocus do lesaiged gach ní adub-
ratar ac ollamnaib Eirenn.

Adrae buaid ocus bennachtain a uaisle ar fir Eirenn : gin go
mbiadh d'fios ná d'eolus i nEirinn acht ar fhácsabair acu anois
ro bud thionóilte d'feraib Eirenn i naeininad dá fhagáil.

Is ann sin do éirig Cas corach mac Cainchinne ocus adubairt :

»95 : 2; i95* : *] In Agallamh. 231

a anam a Cháilte is mithig damsa imthecht festa ocus bennacht
gacha dalta fortsa. bennacht gacha haide ocá raibe dalta ortsa
ar Cáilte . ór is tu as ferr eladha atchonnarc riam. is ann adu-
bairt [rí Eirenn .i.] Diarníait mac Cerbaill : ollamnacht Eirenn ||
uaimse duit in comfad rabursa ina n'ge.

Is í sin uair ocus aimser táncadar trí naenbair d'iarsma na
féinne do bí i farrad [Cháilte] ar in tulaig leith aniar do Themraig
ocus tucsat dá núid ocus dá naire beith i nécmais allúith ocus a
lathair ocus a lánchoiblid ocus gan a beith do rath ná d'aire orro
nech do beith ac comrácj friu. ocus tucsat a mbeoil re lár isin
tulaig ocus fuaradar bás ann ocus do cuired fó thalmain na
tulcha iat . conad cnoc na nónbar ainm in chnuic dá néis.

Truag ám sin ar Oisín : issed sin ro mharastar d'iarsma na

muintire móire maithe do bí ac Fionn mac Cumaill ocus acainn.

ocus do bádar na senóire co toirrsech truag in lá sin tar éis na

nónbar soin ó nár mharastar do thrí cathaib na féinne achtmad

Oisín ocus Cáilte ocus iatsom . ocus do bádar fir Eirenn uile ina

tosd ga[n fer] do labairt re chéile díob ar a mhéid do chuir orro

a ndernsat na senóire do thoirrse tar éis a bféinne ocus a tofíor-

mhuinntire. ocus adubairt Oisín : —

I n bfuil sunn nech ro flieised . gémad fhann gémad eisel í
in bhaile ar fácbad cuach Finn . ina aénar i croimghlinn

Ní rabasa riam ar Cáilte lá nach bud éscaid lem labra fritsa a
Oisín achtmad andiu . ocus adbert Cáilte: —

A tá sunn nech ro fheiséd . mar ar irrípó Fionn deisel '

in baile idtá san nglinn nglais . ní fholaig acht fedh fiothnais
Oisín cccinit.

I n fil sunn nech ro fheised . gémad fann cémad eisel ;
cia do rat cenn Churraig chain . isin chnuc ós Bodhamair

Tusa do bhen a chenn de ar Cáilte . ocus t'athair do loit é.

ocus mise ro mhúir in cnoc air : —

Cáilte dixit.
R ucas liom an cenn iar sain . cusin cnuc ós Bodamairí
co bfil ann ó sin illé . isin chnuc na chomnaidé

Ocus in cumain letsa a anam ar Oisín cia ro diubraic Goll
mac Mórna maiden ós beluch ngabhráin. mise ro dhiubraic é ar
Cáilte : gur chuir an cathbarr óir do bói uma chenn de ocus co
ruc coimremar crainn na sleige dá fheoil de. uallach ro gabad
aiges[ium ar] Oisín : gér ba mór in chned [ro ghab] || in cathbarr

232 In Agallamh. [195^:2

uma chenn ocus ro ghab a airm ina láim ocus adubairt ré bhráit-
rib nach raibe^poinn [náire] air. ocus ad[ubairt Oisfn : —
I n fil] sunn [nech] ro fheised (ocus araile)

[Is] ann [sin] ro fiarfaig rí Eirenn díobsom : cia do mharb
Cairbre lifechair mac Cormaic i cath [Gabr]a. Oscar mac [Oisín]
do marb é ar Cáilte. [a fhírin]ne as maith a anam ar Oisín. c[ia
chen]a [ro marb é] ar Diarmait. Orlám rf fotharta [andes ar
Oisfn] .i. óclách ro bói acamsa [ocus gom athair rom]am. ocus
Oscar ar Diarmait : cia [rosmarb. aen]urchar Cairbre mheic Chor-
maic ros[marb ar 0]isín. ocus mac Lugach ar Diarmait : cia
[rosmarb] isin chath chédna. Bresal mac [Eirge mac] ríg ghall-
ghaeidel [anall . ocus táisech teglaig ríg] Eirenn é. ba mór . . .

[Ocus ro b' í sin adaig dé]idenach [féise] Temrach ocus do
[bádar ac ól ocus ac áibnes ann an oidche sin .] ocus do éirgetar
[na slóig] arna mhárach.

[Is ann] sin tra ro scáilset fir Eirenn dá [crfochaib ocus] dá
[cúic]edaib féin ocus dá ninadaib bunaid. [ocus atracht rí] Eirenn
ann sin ocus táínic co lic na ndru[ad fri Temraig anair tuaid
ocus] Bébionn .i. ingen Alfaisc meic Aengusa ingen] ríg Alban
a bhen . ocus do [labair léi ocus issed atbert : is áil liom] ar
sé dul ar [saerchuairt] Eirenn . ocus is áil lem do bheithsi [i
Temraig oc fritháilium] na senórach ar ná ria [oil ná aithis]
mise ó fheraib [Eirenn]. dogéntar [a réir mar óirdéchairse
ocus m]ar adérait [féin ar in rí]gan. [ocus táncatar] maraen
isin tech [irrabadar n]a senóire .i. [Oisfn] ocus Cáilte ocus do
[innis in rí] dóib in sin. ocus is arnlaid ro búi [Oisfn issé]
fer ba fhialnáraige ro bói i nEirinn [é . ocus adubairt : ní ham-
laid] dogéntar a uas[ail ocus a ríg . acht bfodh] do bainch[éile
it] fhfarrad féin ocus aithin do'n r]echtaire [sinne. máissedh ar
in rf] tabar [in rechtaire chucai]nn . ocus tucad é féin [ocus
a bhen ann ocus atbert in rí] friu : ac so mar [órdaigim dúib
biathad n]a senórach sunn [.i. secht bfichit ba do chur i bfér-
ghurt ghabá]la ocus a mblegun [sin dóib cach noidche. ocus
próind deich cét 0] fhferaib Eirenn] |) dóib . a lionn ocus a loim
i Temraig ocus a fothracad gach re lá ocus esrad úrluachra ina
lepthaib . ocus co ná táir deired in lenna d'ól in tan bhias in
lionn nua urlamh acu. ocus atáit secht meic acat.a rechtaire ol
in rf . ocus muirbfider acam iat ocus tusa leo dá rabh ní i nuires-
baid dóib.

39 a) Aidedh Echach % 233

Adubairt Oisín : nír inganta lige mdabhaic i Temraig dá tictís
fir Eirenn uile dá fhégad inás ár mbeithne a<?ár naithne do Mhael
mhuirir mhac nDubáin rechtaire na Temrach ocus do Chuarnait
ingin Bhecáin bóaire dá mhnái.

Crét éiséin in tabac a anam a Oisín ar rí Eirenn. turchairthe
flatha fuair Corin cédchathach ar Oisín . ocus trí duirn Chuinn
chédchathaig ina áirde ocus isé fidchellach ocus brannaidhe as
ferr do bói i nEirinn é . ocus uile ghallra in domain do bheith ar
nech acht co tucad a láim air do fhóirfed > ocus fir Eirenn do
beith i láthair chatha pcus chomraic dogénadsan sfd eturra. ocus
cloch ro bói sunna i Temraig ar Oisín is uirre sin ro bói a lepaid.
ocus ba hingnad dála a leptha ar Oisín .i. in fer ba mhó d'feraib
Eirenn do bíodh a choimse i lepaid in abaic . ocus in náidhe ba
lugha dogheibthea ní bi'odh acht a coimse innti. ocus ba hé sin
ocus in lia fáil bói i Temraig dá ingnad na Temrach.

Cá ningnad ro bói ar in lia fáil ar Diarmaid mac Cerbaill . gach
aen ar a mbiadh leithbriathar d'feraib Eirenn ar Oisín dobeirthea
ar in leic sin é ocus dámad díles é gile ocus deirge dogníodh
do . ocus a chur ar in lia fáil ocus dámad aindíles é ball dub do
beith i ninad suaichnid fair. ocus in tan ticedh rí Eirenn fuirre
do ghéiséd in lec fái co frecraitís prímthonna Eirenn í .i. tonn
Chlíodhna ocus tonn tuaidhe ocus tonn Rudraige. ocus in tan
ticed rí cóicid fuirre ro bhúired in lec fái. ocus in tan téigedh
ben aimrit fuirre drúcht dubfhola no mhaidedh treimpi . ocus in
tan téiged ben do b . . . ticed braen alaid tríthe. [ocus cia
ro thócaib] in lec sin nó ruc a hEirinn í ar Diarmaid mac [Cerb-

aill]. óciách mórmhenmach ro ghab ríge ||

[gan chríochnugad mar sin\

Aided Echach maic Maireda in so.

Rí maith rg gab Muma .1. Mairid mac Caireda . bátar dá mac
maithi leis .i. Eochaid ocus Rib. Eibliu imorro ingen Guairi a
bruig maic indóc is í ba ben do Máirid. ro laeside menmain for
a maccsom .i. for Eochaid . is ó'ndEiblinn sin dana ainmnigter
sliab nEiblinne. bái sí tra oc tothlugud in gilli fri ré ciana . ro
lái sí trá fo deoid áilges fairsium co tudchad for aithed léi. asbert

234 Aidedh Echach. [ 39 p

ímorro Rib fria bráthair arambérad leis in mnái siu no biadh fó

aithis ocus no ragadsom a tír leis. dobert iarom Eochaid Eiblinn

leis for aithed ocus tic Rib leo . deich cét allíon do feraib . is

amlaid táncatar co nétaib ocus co nalmaib leo. asbertatar a

ndrúid fríusom connach i noeninud bói i ndán dóib orba do

gabáil . scarait iarom oc beluch dá liac. luid Rib siar co tír

cluichi Midir ocus in maic óic (.i. mag finn). |j luid Midir chucu

ocus capall cengalta oci co srathair fair iar marbad cjosom a

neochu remi . doberatsom a crod uili fair co ruc leo co tici mag

nArbthen .i. áit i fil loch rí indiu. laigid in gerrán occo ann sin

ocus sioblais a fual cor ba thipra . conid é sin tánic tairsibsium iar

sin corosbáid uile conid é loch rí. luid dana Eocho co ránic in

mbruig maic indóc. tánic fer mór chuca ocus dlomaid dóib as

indferunn ocus ní densat fair. marbaid in fer dana a neochu uili

indaidchi sin. tic in fer cétna ar a bárach ocus asbert friu : mair-

fedsa far ndoeine uili innocht for sé mini fágthai in Xír forsatáithi.

dorignis mór d'ulc frinn chena for Eochaid ár neich uili do mar-

bad. cia bad áil dún techt ní étam dul cen eochu. dobeir Oengus

ech mór dóib ocus cuirit a crod uili fair . ocus asbert friu cen scor

indeich ocus ar ná léictis airisem dó ar nár sioblad a fual ar ná

bad fochonn báis dóib. imthigit iar sin dia domnaig isin mís

medónaig indfogomair co ráncatar liathmuine in Ultaib. tecait

uili dia saightin indeich ocus benait a crod uili de i noenfecht

ócus ní ro sói nech díb aiged indeich in frithlorg. silis in tech

oco iar sin combo thipra. dogní Eocho iar sin tech immon

tiprait ocus comla fuirri ocus oenben ocá haithigid. ro chosain

Eocho lethrigi nUlad iar sin fri Muiredach mac Fiachach finn-

amnais.

Fecht ann trá ná ro iad in ben in tiprait atráracht linn muini

dar liathmuine ocus ro báided Eocho cona chlaind ann acht Líban

ocus Conaing ocus Curnán óinmit . is ó'n Chonaing sin dana ro

chinset dál mBuain ocus dál Sailne. bái trá Curnán oc taircetul

dóib indlocha do thiachtain táirsib conid ann asbertsom : —

T icid ticid . gebid faebra . snáidid ethra . ticfa muine ^ar liathmuine
collethlia . báidfider Airiu ocus Conaing sin linn lethain . snái sair siar
sanchan tar cach trethain.

Fír ón dosom sin . ár ro bói Líban trí chét bliadan ar fut in
mara ocus a oirce irricht dobráin ina diaid cach conair no théiged
can scarad fria etir do grés . conid sí féin no innis a himthechta

40«, /3] Aidedh Echach. 235

do Beoán mac Inli dia ra gab í ina línaib . conid ann sin ro chan
sí inna briatra sís iarom : — ||

F ó loch Echach adba dam . ard in sceng dron dringed graig í

erdálta fó bruinnib barc . tonn mo thuige tracht mo fraig
D úil echnat indairmairi 1 . ní gnáth brónán fprsuidi í

is mairg frisatibi gen . in ben di thonnaib 2 tuili
F ossad a tonn medrach menn . mandra sál fri ainbthe hír 3 í

tairinn dl etan do fraig 4 . nomléic bicatam do thír
A stu dí etan fort cinn . cian ó ra ét locha linn í

trí chét bliadan 6 atú sunn . 6 báite ann Eocho finn
I mda imned in cech dú . ní mád chin dún mac na mná •

mag imbítís dronga ech . conid ethair immará
T ipra maic Maireda mais . benaid frais fri hadba nuisí

allinn láichnech lethan glais . imma téged cách dia chuis
D iambá fó linn locha láin . imrórdus ríg richid ráin í

ateoch 6 in nathair as naem . atlóchur braen batais báin
B ása inón biasta noll . ro snáideas muir medrach menn í

domfuc tonn ós letha linn . irricht iaich acht mo chenn
C iapsa duine ciapsa bled . romcharsat máil maigi Breg -

nír ba lesainm bása lí . romanacht rí i-ethes ler
M áré matan matan mairt . ní fuar ethar ní fuar bairc í

is ann dolluid ba scél nglé . linn muini dar liathmuiné
F ó mo matan do maig cecht . son forcetal immomracht •

siachtsam doinenn ocus uacht . domruacht tonn fri trethantracht
M'oenarán im romra ró . ro snó fairrci garba glenn í

mé rnuc mara méthas tonn . baithium anfud mílach menn
A rdomneat anfud uar . fri uar fairrci duilgi fál •

murbrúcht locha Echach áin r cenid mé in muirgelt már
D orairngert Curnán cét gal . in scélsa do deochad dún í

tipra ro bói inár tig . issí noncuirfed dar múr
F ota mo chomnaide sunn . amail romórdaig mo ríí

mar romchertaig dia do nim . ar cinn indfir Brénainn bí
N á téig a Brénainn ná téig . conidarlasar do léir í

innis dam ar dia do nim . cia rí dofil for loch Léin
A tbertsa frit ní' rád mer . is rí Fia'chna formna gil •

nothecht aichnid ó mac dé . inné do dechaid do nim
F oimtiu do chách crád maic de . dáig issé connic cach ní í

co síd na naem násad nán . dia már mided ar cach ní
N ír bo mé in muirgeilt már . nír bo mé in traignech thrén í

blaisiu maigri matan moch . fó loch Echach adba én
M ithig damsa dul for cel . scarad frim etal bes ní rom í

blaisiu maigri matan moch . fó loch Echach adba. dom
G uidim Brénainn tria bith sír . i céin beo fó linnib ló í

cobair fír a cuilche chiar . romain co cian fuinche fó ||
T ipra maic Maireda maiss . for linn laiss lodomar dó í

uasu immi roas muir . ocus is tír i íuil fó
1 .i. do'n topur 2 .i. in tipra 3 .i. fírinni 4 .i . tabair th'aigid form
6 . i . atchim

236 A idedh EchacJi . [ 4 1 a

Issed sin dana as mó ro scáil Ultu fó Eirinn tomadm locha
Echach fó thír . do ratad dana ainm do Líban iarna baisted .i.
Muirgein .i. gein mara . a lleth ina bratán ro bói ocus alleth naill
ina duine . is disí ro chet in senchaid na runnusa: —
M uirgein is gein co mbuadaib . ingen Echach imuallaig í

do chuaid sech císu co cert . cé do rat Isu inanrecht
R o char in ben secech treib . Líban ingen indfir sein í

ro airbir bith fó'n tsruth trom . nó co tard guth do Cholom
A llos a lín is a chrainn . Beoán iascaire Chomgaill í

dosrat iaraa taistel tair . co ro baisted indabaig
I ngnad in richt as bái lus . dia dorigne in firt follus í

a drech abbán cerr bo cacht . alleth do bratán bitbalc
D ia nebart carais maeda . Oengus ua Aiblen aebda í
moe mo dia is ada sein . gein mór in mara muirgein

Líban trá ocus Ainu dá ingin Echach íinn maic Maireda. ro
báided Airiu ben Curnáin ann . attnth dana Gurnán dia cumaid-
side. inde carn Curnáin nc?ninatur . airec Cumáin ann sin.

Bliadain lán trá do Líban ina grianán fó'n loch ocus a mesán
ina farrud ann ocus dia ocá anacul ar uiscib locha hEchach.
conerbairt sí inaraile ló ann : a choimde for sí mogenair no
biad irriucht na mbratán combeth sechnón in mara for comsnám
friu. ro sóied st iar sin irriucht bratáin ocus ro sóied a hoirce
irriucht dobráin co mbíod ina degaidsi fó na uiscib ocus fó na
muirib cach conair no imthiged sí for cach náird . co raibe sí ó
aimsir Echach maic Maireda co aimsir Comgaill bennchair fó'n'.
ninnas sin.

Ro lái Comgall uaid Beoán mac Innli ó thig Dabeoc co Róim
do acallaim Grigair for cenn úird ocus riagla. in tan imorro ro
bátar lucht curaig Beoáin oc imram forsindfairrci co cualatar
célebrad aingel fó'n churuch . co ro iarfaig Beoán : cid diatá in
célebradsa for sé. messi dogní for Líban. cia thusa ar Beoán.
Líban ingen Echach maic Maireda missi for sí. cid fodera
duit bith amlaid sin ar eisium. attú trí chét bliadan fó'ndfairrci
for sí . ocus is dó tánac || dia innisin duitsiu mo dála chucutsa
siar co inber Oilorba . ocus fritháilter misi acaibse for naemaib
dáil Araide isindlósa i ciunn bliadna . ocus abairsiu fri Comgall
ocus frisna naemaib olchena in sein. ní ebur sin for Beoán acht
mini thucthar a log dam. cia log conaigi ol iái. t'adnacal
ocumsa féin im mainistir. rotfiasu sin trá ol isi. tánic Beoán
anair iar sin ocus ro innis do Chomgall ocus do na cléirchib
olchena scéla na muirgeilti.

4io] Aidedh Echach. 237

Tánic in bliadain ass fói sin ocus ro inniltea na líona ocus ro
gabad sí illíon Fergusa a Míliuc. tucad co tír í iar sin ocus ba
ingnad a tuarascbáil ocus a delb . táncatar sochaidi dia deiscin
ocus sí isindethúr ocus uisce impi ann.

Ro bói tóisech ua Conaing ann cuma cháich ocus brat corcra
imi. ro bói sí dana ocá sírdeiscinside. ro iarfacht in tóclaech di :
masa th'aire téit do'n brut for sé rotfiia. ac for sí : ní hairi atú cá
deiscin etir . acht brat corcra ro bói im Eochaid in lá ro báided é.
rath fortsa dana for sí ocus for fiur t'inaid ina log sin . ocus nírab
éicen iarfaigid fir t'inaid do grés in cach airiucht imbia.

Tánic laech forgráinni dub mór ocus ro marbsaide a mesánsa.
forácaib sí dosaide ocus dia thuaith a ngaisced for a notraigib
ocus can a nuilc do dígail dóib nó co ro troisctís aiccisi. slécht-
aid in tóclaech di iar sin.

Ro bói iarom imcosnam impisi. asbert Comgall ro ba leis í ár
is ina ferunn ro gabad í . asbert dana Fergus ro ba leis í ár is
ina líon tarras í. ro ráid Beoán dana cor ba leis í ár ro gell féin do.
ro troiscset uili inna náim sin trá co rucad dia breith etorro im"a
nimresain.

Asbert in taingel friaraile nduine ann : ticfat dá dam allaid
imbárach for sé a carnn Airenn . ocus tabraidse in carpat foraib
for sé ocus in leth bertait sin í léicidse dóib. táncatar na daim
arna bárach amail ro thingell in taingel ocus rucsat í co tech
Dabeoc. tucsat na cléirig a roga. di iar sin .i. a baisted ocus a
tocht dochum nimi fó chétóir isinduair sin . nó a fuirech incomfot
cétna ocus a techt dochum nimi iar sírsaeglaib. issé roga ruc sí ||
a éitsecht ann sin. ro baist Comgall í ocus issé ainm do rat di
Muirgetn .i. gein in mara nó Muirgeilt .i. geilt in mara. ainm
naill di dana Fuinche.

Dogníter dana- ferta ocus mírbhaili tréthisi ann sin ocus atá
amail" cach naemóig cononóir ocus conairmitin amail doridnacht
dia di innim.

. Finit .

238 Aidedh Ferghusa. [30 £

[Echtra ríg thuaithe luchra is lupracán go hEmhain agus
fochonn báis Fherghusa mhic Léide ríg Ulad siosand]

Rí fírén forglide fírbrethach ro gabastair flaithes ocus forlám-
as for clannaib rathmara Rudraige .i. Fergus mac Léite mhic
Rudraige . is iad fa churaid ocus ba chathmhílid aige .i. Eirgenn
ocus Aimirgin iurtunach . ocus Conna buide mac Uiach . ocus
Dubán mac Luigdech.

Dorónad fled mór lasin ríg sin [injnemain Macha gur bo
hullam inchaithme ocus gur bo solum solesaigte í. is í sin uair
ocus aimsir dorigned fled ac ríg thuaithe luchra ocus lupracánach
.i. Iubd[án] mac Abdáin. ba hiat so anmanna na cathmíled bátar
ag Iubdán .i. Conán mac Ruichid . ocus Gerrchú mac Gairid.
ocus Rigbec mac Róbic . ocus Luiccín mac Luiccid . ocus Glúnán
mac Gabairn . ocus Febal mac Feoirnín . ocus Cinnbec mac Gnu-
máin. ocus Brigbec mac Buain . ocus Bran mac Luain . ocus
Mether mac Mintáin.

Tucad trénfer tuaithe luchra ocus lupracán chucu .i. Glómhar
mac Glaiss mic Glomraide . ocus fa hí trénferdacht dogníodh in
fothannán do trascairt d'óenbuille ocus do bíodh feidm in dá fer
déc acasan ag trascairt in fir sin. tucad tánaiste in ríg chucu .i.
Bec mac Bic . ocus tuccad ollam in ríg ocus a fer dána .i. Eisirt
mac Bic mic Buaidgeine ocus maithe thuaithe luchra ocus lupra
ar chena.

Do cóirged in tech nóla sin aco ar dánaib ocus ar dligtenas.
tuccad Iubdán ar slios in tige nóla [ocus a] bainchéile ar a
ghualainn .i. Bébó . ocus a ollam ar in gualainn aile do . ocus
tucad Bec mac Bicc ar in slios ríg araill ar agaid Iubdáin ocus
maithe na táisech uime . tucad trénfer in ríg .i. Glómar mac
Glais mic Glomraide i nursainn in tige. ro benad a gcinnbecca
dá ndabchaib iar sin ocus is amlaid ro bátar na dabcha sin ocus
siad donna ar lí dergiubair. ro éirgedar dáilemain re dáil ocus
rannairi re roinn acu ocus ro dáiled lionn sen suain somblasta for
na sluagaib comtar mescta medharchain iat [leth] ar leth.

Is ann sin ro éirig a náirdrí ocus a cenn comairle .i. Iubdán
leisin corn mbrec . éirgis Bec mac [B]ic do'n tslios ríg i nagaid

30 b m] A idedh Ferghusa. 239

Iubdáin dá onórugud ocus ro ba sochomráid Iubdán : in facabair
riam ríg bud ferr iná mise. ní facamar ar siat. in f^cabair riam
[tréjnfer bud ferr iná mo trénfer. ní facamar ar siat. in facabair
riam curad ná cathmílid bud ferr iná a fuil [sin] tigse inocht
dar ár mbréithir ar siat ní fhacamar. do[beirim] dom bréithir ris
ar Iubdán co mbud doilig braigde [ná br]aite do breith ar éicin
as in tigse innocht ar || febus a churad ocus a chathmíled . ar imat '
a tech ocus a trénfer . ocus le himat a rígdamnad merborb
merláidir midhachda. ro tibestair Eisirt .i. ollam in ríg a gháire
acá chlos sin . fiafraigis Iubdán de : cad fá ndernais in gáire sin a
Eisirt ar sé. is aithnid dam ar in tollam énchúiged d' Eirinn ocus
dobérad énfer díob géill ocus braigde ó na ceithre cathaib atáise
do thuathaib luchra. gabtar lib in tollam ar Iubdán co ndígailter
a mórbriathra fair . ocus dorónad amlaid. bud olcc duitse in
gabáil sin a Iubdáin ar Eisirt . ár biairse féin cúig bliadna i láim
i nemain Macha i níc na gabála ocus ní tiucfair as nó co fácbair
rogha do shét ocus do maoined . ocus is ar son na gabála sin
tuitfios Cobtach cas mac ríg Muman ocus Eochaid mac Néid
mac ríg Laigen . ocus rachadsa féin co tech Ferguis'mic Léite
ocus bet san chorn ar eocharsnám ocus is bec nach báidfiter mé
ann . ocus atb[ert]: —

F led mór inocht i nEmain . olc do mnáib í olc d'feraib í

gé atáit slóig co subach de . bud brónach [djubach doirche
R achadsa co hEmain de . co tech Ferguis mic Léite í

in tráth bias cách ac in ól . bet san chorn ar eocharsnóm
I s trít thuitfios Cobthach cas . mac rig Muman móramnas í

is Eochaid mac Néid connim . gid é as áirdríg ar Laignib
B eirse bliadain it chimid . cot choimét ac gairbgillib í

tré gabáil Eisirt iar sin . tré bithin na fleide sin

Olc in gabáil sin dorinnis ormsa a airdrígar Eisirt . ocus tabair
cáirde trí lá ocus trí naidche damsa co ndechainn co hemain
Macha co tech Ferguis mic Léite . ocus dá fagar comartha su-
aichnid ar a tiubartháise aithne co fuil in fírinne acom co tucar
lem é . ocus muna tucar dénaidse in ní bus áil lib rim. is ann
sin ro scáiled d'Eisirt . ocus ro éirig ocus ro gabastair léine do
maethsról mínétrocht ré a gheilcnes . ocus inar finnchlechtach
forórda tairsi sin imuig inechtur . ocus brat corcra corrtharach
imálainn lebarboc do chorcair tíre na finn cona ciumais do bánór
brioc . ocus a dá bróic áille fhinndruine co forniamad óir itir a
troigtib ocus talam . ocus a fhlesc fhileta fhinndruine . ocus a

240 Aidedh Ferghusa. [31 : 1

chochallbrat sróill . ocus tánic reime i nathgairit gacha sliged
ocus gacha heoluis ocus ní haitrister a imtecht co ránic co hemain
Macha . ocus ro chroith a fhlesc fhileta fhiled i ndorus in baile
ocus do chuala in dóirseoir in fuaim sin ocus tánic imach ocus do
chonnairc in fer bec beoda bithálainn ocus do roiched fér séta
slím glas na faitche co a glún ocus co remar a sliasta do. ocus
ro gab ingnad in dóirseoir acá faicsin ocus || do chuaid in
dóirseoir istech ocus ro innis d'Fergus ocus do'n tsluag . ocus
issed adeirdís : in luga é iná Aedh. ollam Ulad in tAedh sin
ocus abac é ocus do bíodh ar basaib na fer mór. dar mo
bréithir ar in dóirseoir do thuillfed sé ar bois Aedha. ocus
rucsat in sluag breisim i naenfecht dá féchain ár ba fata le gach
naen aca co faiced é ocus arna faicsin co labrad ris. dorigned
cumus da gach leith de d'feraib ocus do mnáib; atbert Eisirt : a
daeine móra ar sé ná lenaidh bar nanála coirpte coimgerra dún.
acht léicid in fer beg út as luga agaib chucum ocus cid beg
acaibse é do bud mór san crích ina mbímse. ocus ruc Aedh
éiges ar a bais leis sin tech mór é. ro fiarfaig Fergus sc[él]a de
cuich é féin. Eisirt mac Big mic, Buaidgeine mise ar sé : ollam
ocus fili ocus éiges tuaithe luchra ocus lupracán.

Is ann sin ro bátar na sluaig ac caithem na flede ocus tánic
in dáilem leisin corn go Fergus : tabair do'n fior bec chucum ar
Fergus. ní chaíthiubsa bar mbiad ocus ní hib bar lionn ar
Eisirt. dar ár mbréithir ar Fergus <k*r asat fer seguinn fochuid-
bithe is cóir do chur isin chorn gumad coimdes duit in lionn d'ól
umat do gach leith. ocus acá chloistecht sin do'n dáilemain do
iad a glaic uime ocus do theilg san chorn é r co raibe ar snám ar
uachtar in chuirn. mo chubus ám ar Eisirt a ollamna Ulad is
mór d'fios ocus d'eolus do ricfed sib a les d'fagáil uaim gé licthí
mo bádud. tucad aníos iarsin ocus do niamghlanad do bréitib
búilide brecsróil ocus do léintib sainemla sídaide é. fiarfaigis
Fergus de : cad é in col adubrais ó chianaib fá nach caithfeá ár
mbiad. inneosatsa ar Eisirt an ní muna tí t'fergsa rium. ní ticfa
ar Fergus ocus slonn lim [gac]h erghfaire] . ocus atbert Eisirt
in láid: —

A Ferguis nadfergaigter . re briatraib féige fited í

coi[sc] do glór ndúr ndergnertech . ná hérig l[im] gan dlig[ed]

A fir bic na hairide . is do thene bís díthach í
nó in imthigi aininne . for in linn ag inethach •

31:2] Aidedh Ferghusa. 241

M ása rimsa bertaigi . bretha forglide fíra '

usa í ngnáis mná in rechtairi . do dalta i ngnáis na rígna
N a mná finna fáthacha . gé b'edh d'febus a ndelba í

na ríg garba gnáthacha . ní horra bíos a menma
A Éisirt nit lenbaide . is fer fíre rotermuisí

a shúil mall || gan ainmide . nocho bia rit ferg Ferguis.

D[ar ár] mbréithir ar Fergus is fíor mo chuidse de sin . [uair is
fíor co mbím]se ag mnái in rechtaire ocus is dóchaide lium in
chuid [eile] do beith ina fhírinne de. caithfetsa bar mbíadsa
festa ar Eisirt ó do atmhaig tusa in tolc . ocus ná déna arís é.
ocus do bí Eisir[t go] subach somenmach ocus adubairt sé :
dorignessa duan dom tigerna féin ocus dámad áil libse [do]
ghébainn dáib í. is binn linn éistecht ria ar Fergus . ocus
atbert : —

I ubdán mac Abdáin . rí buadach blaithbinní

[rí mjuige line . rí muige faithlinn
G uth gluair áib uma . gruaid chaeir dath falaí

rosc séim sruth meda . dath ela uan aba
T ensum sluag buide . roinn buar is boeigheí

gort congabair buide . dia uidhe oeidhe
F er dara fonn fiadach . tonn fledartach laemrach í

cenn na sluag srianach . miadach mór macnach
B ró dianmarcc drechda . na srianmarc sruthra í

barr fraechmin d'afost . ar laechraid luchra
N a hainndiada áille . na bainndiada buideí

bar r[í] saer slat caeille . íubdán na finne fuide
M eoir bar chorn cherblán . osnad trom [tiuglán] '

mian ban serc fort dán .... [s]erc Iubdán

A haithle na láide [sin] do egratar na hUlltaig é d'ilimad
gacha maithesfa gur ba] comárd ocus fer mór díob gach cam do
bí do gach [ní] de. mo chubus ám ar Eisirt is frecra degfláined
sin ocus gided berid féin in maithes úd lib . da[r lim ní] ricimse
a les ris ár ní fuil aenduine acom thigerna gan maithcs co leor
aice. dobermáit dár [mb]réithir ar siat dá tucmáis ár mná duit
ocus ar crodh u[ainn] nach bérmáisne én rét uait de . ocus a tuca-
mar ní béram. a ollamna ocus a éigse Ulad ar Eisirt roinnid
sút . ocus bíodh a dá trian agaibse ocus tabraid in trian aile
d'ec[hlach]aib ocus d'oblóraib Ulad. ocus do bí Eisirt i nEmain
co cenn trí lá ocus trí naidce . ocus do timain céilebrad d'Fergus
ocus do maithib Ulad. ragatsa let ar Aedh .i. ollam Ulad ocus
a fer dána . ocus do bíodh i nucht no i coim gacha deglaeich aca
ocus fa fomóir é i farrad Eisirt ocus do bíodhsom ar bais Aedha.

242 Aidedh Ferghusa. [31 ^ : 1

ní mese déra rit ar Eisirt dul lim . óir gémad mait dogentái ort
[dérfá] gur gellad duit í dá niarrainnse lium thu . ocus dá ndern-
tar ort í ocus gan a gellad duit bud buidech thu.

Ro imgetar in dá éiges sin rompo a hemain || Macha ocus ba
mó coiscéim Aeda : is olc siublus tusa a Eisirt ar Aedh. ruc
Eisirt urracht retha co mbúi urchar saigde roim Aedh . atorra sin
atá in chóir ar Aedh. dar ár mbréithir ar Eisirt issed sin do
chuala do'n chóir acá ráda acaib ó atú faraib.

Tángatar rompo co tráig na tréinfer i nUlltaib . créd dogénam
anois ar Aedh. in muir d'imthecht tar a doimnib ar Eisirt. ní
roichiubsa co brách de sin ar Aedh. ingnam a rochtain damsa
ocus gan a rochtain duitse ar Eisirt . ocus dorigne Aedh láid
ocus do f hregair Eisirt é : —

A Eisirt fhéil . cá dluidh dogén . risin muir móir

gaeth dom breith sís . do'n tuinn gan tlás

dá ndech suas . do gébar bás
E ch Iubdáin fhinn . ticfa ar do chenn

éirigse air . tar romuir menn

ech maith ní bréc . séd bíos ag ríg

is commaith lí . itir muir is tír

ech buide bláith . rodbéra leis

an fair gan meirg . is eirg dá fheis

Ni fada ro bátar ann co facatar in foluaimnech tar bárr uacht-
air na tonn chuco . fair a chol ocus a dhuabais ar Aedh. créd
dochí ar Eisirt. in míol mongruad muige ar; Aedh. ní hé ar
Eisirt . acht ech Iubdáin ac techt ar do chennsa sin. ocus is
amlaid do bí ocus dá súil gríbda glanshoillse glóir ina ciunn.
ocus mong chóemálainn chorcarglan uirri . ocus cetra cosa uaine
fái . ocus erball gnáthchas go [hijmlebair fair . ocus niam órda
ardcherdach uirri . ocus srian óir druimnig ria. ocus do chuaidh
Eisirt ar a muin . tarr aníos a Aedh ar Eisirt. ac a ollamain ar
Aedh : ní fuil écht do choite féin inti. ná dénasa cesacht uirri a
Aedh ár Eisirt . ár gé atá tromdacht na hecna innatsa béraid sí
sirn araen léi. ocus do chuadar aroen uirri tar barruachtar na
tonn ocus tar laechmuinchinn na fairge ocus tar imdomnaib in
aigéin go rángatar gan brón gan bádhad co mag faithlinn . ocus
ro bátar tuatha luchra i noenach ar a gcionn. Eisirt chucainn ar
siai . ocus fomóir farais. is ann sin tánic Iubdán i gcuinne Eisirt
ocus do rat póig do . a ollamain ar sé cid ima tucais in fomóir út
chucainn dar marbad. ní fomóir é ar Eisirt . acht ollam Ulad

3i*: 2] Aidedh Ferghusa. 243

ocus a fer dána ocus abhac in rig sút . ocus is é sút duine as luga
sin tír asa'tánic. dóig bí sút i nochtaib na bfer mór ann ocus i
mbasaib amail do biadh lenb . ocus gidedh rictíse a les bar coim-
ét fair. cá hainm sút ar siad. Aedh- éiges || a ainm ar Eisirt.
uch is mór a fhir t'athach ar siat sin.

Is ann sin atbert Eisirt ré hlubdán : cuirimse gesa nach fuilngid
fírlaeich ortsa a Iubdáih eo ndechairse féin d'féchain in tíre asa
tángamarne . ocus gomad tu cét duine fecmhus ar tús in lite
coimded dorigned do ríg Ulad inocht is ann sin tánic Iubdán
co dobrónach domenmnach d'accallaim a mná .i. Bé bó . ocus ro
innis di a chur fó gesaib d'Eisirt ocus adubairt ré techt leis.
rachad ar sí . ocus égcóir a ndernais ar sí .i. gabáil Eisirt.

Ocus do chuatar araen ar in ech mbuide Iubdán ocus Bé bó
ocus tángatar rompo co hemain Macha in oidche sin ocus do
chuatar sin mbaile inonn gan mothugud. sir in baile a Iubdáln
ar Bé bó do'n litin adubairt Eisirt ocus imgem sul éirgius lucht
in baile. cid tra acht do chuatar sin mbruidin istech ocus fuar-
atar coire mór na hEmna ocus fuighell liten na sluag ann . ocus
do chuaid Iubdán chuice ocus ní ránic do lár é. éirig ar t'ech ar
Bé bó ocus éirig do'n ech ar bórd in choire. ocus dorignesium
sin ocus ní ránic a lám cos na léige airgid do bí san choire ár ba
gerr in lám ocus ba fata sís in lite . ocus sínedh dá tuc sís scicrr-
uis a chos gur'thuit isin choire co ránic a Ímlinn ann. mar do
beitís gemla iairn in betha fái is amlaid ro cenglad ocus ro cuib-
riged itir chois ocus láim é. is fata atái a fhír duib ar Bé bó . ár
is amlaid ro búi Iubdán ocus folt cas círdhub fair ocus ba giliter
ocus uan tuinne a chnes . ba deirge iná corcrán caille a dhá
gruaid. fuilt chasa fhionnbuide bátar ar thuaith luchra uile acht
eisium amáin ocus is uime sin adertái fer dub ris. ocus atbert Bé
bó ocus do frecair Iubdán í: —

A fhir dhuib ón a fir duib . ts mór in gábad i fuil í

is gabtha indiu in gabar bán . óir is dolar lán in muir

A bhen f hionn ón a ben fionn . rpmfost geimel do'n lánliohn í
ní lecair mé chum mo shlóg . nó co tucár ór dom chionn

A Bé bó ón a Bé bó . tánic matain imthig dó í

do len mo chos is tuir taeis . atáisj ar baeis a Bé bó

B riathar bil ón briathar bil . do radaisse thall got thigí

co nach fastfadh nech fó ghréin . munbud deoin let féin a fhir

B riathar bil ón briathar bil . do ratassa thall gum tigí
betsa bliadain línib lá . gan faicsin dam mná ná fir

Imthig a Bé bó ar Iubdán ocus beir in echsa let d'innsaigid

R 2 •

244 Aidedh Ferghusa. [32:1,2

tuaithc luchra. ná habairse sin ar Bé bó : dáig nocho nimtheoch-
adsa uaitse go bráth co faicer cá réim || bias ortsa. ro éirigsetar
sluaig in baile iarsin ocus fuaratar Iubdán san coire liten ocus nár
b'éitir do a fhágbáil . ocus ro léigset na sluaig a niolach gáire ós
áird acá fhaicsin fó'n innus sin . ocus ro tógbadar as in coire
iarsin Iubdán ocus rucatar leo mar a raibe Fergus é. mo chubus
ám ar Fergus ní hé siut in fer beg do bí ann so roime . uair folt
fionn do bí ar in fer mbec roime ocus casair círdub atá air siut.
cé thusa féin a fhir bhic ar Fergus : nó cá tír asa tángais. do
thuathaib luchra dam ar sé . ocus is mé as rí orra sin ocus Iubdán
m'ainm . ocus ben dam tn ben úd atchi'thíse im fochair . ocus is
í as baintigerna ar thuathaib luchra ocus Bé bó a hainm . ocus ní
dubartsa brég riam ar Iubdán. aspert Fergus : berar sút imach i
gcenn in gairbteglaig ocus coimétaidh co maith é. rugad Iubdán
immach iarum ocus ro fágbad Bé bó istig i fochair Fergusa ocus
tuc Fergus grád dermhár di ocus do comriacht ria. ocus in uair
ro búi Fergus ic comriachtain ria tug lám ar mullach a cinn ocus
ro fhiarfaig in rigan de cid imar chuir in lám ar a bathais.
ingnam lium ar sé in ball ferrda ina bfuilit secht nduirn ocus gan
innatsa acht trí duirn gan a dhul trét chehn sechtair . ocus is
uime sin do chuires mo lám ar do chenn. léig as alé a Ferguis ar
sí : is mór ní súigios lesrach banscaile.

Tánic Iubdán istech irraibe Fergus iar sin. do chuadassa got
mnái a Iubdáin ar Fergus. maith lési sin ar Iubdán. do chuad-
assa arís ar Fergus. maith letsa sin ar Iubdán. do chuadas
in tres uair ar Fergus. maith lib aroen ar Ibdán. do chuadas
in cethramad uair ar Fergus. cac innti festa ar Iubdán. ocus
mad áilt maith do dénum orumsa a Ferguis ar Iubdán ná léig
atorra so mé . ár dogénait anála na bfer mórsa coirpthe díom
ocus dobérsa mo bréithir duit nó gomad deoin let féin ocus le
hUlltaib é nach rach uaib co bráth. dá sáilinnse sin ar Fergus ní
beitheása itir in ngairbtheglach. ní thánacsa tar mo bréithir riam
ar Iubdán ocus ní ticfat co bráth. is ann sin rugad Iubdán i
seomra deirit degmaisech do bí ag Fergus ocus || ro hórdaiged
gilla gráda d'Fergus ina fhocair dá [fri]thálam. is maith in tara-
c'ulsa ar Iubdán : ocus gidcdh is ferr .m'araculsa féin iná é . ocus
do ráid in láid: —

A racul fíl acamsa . sar talmain atua í

in dara leth de d'ór derg . airget in leth fil fua

32^:1] Aidedh Ferghusa. 245

A fordorus d'fionndruine . is a tairrsech d'uma '

is d'eitib én bfionnbuide . dar lium fil a thuga
A chainnelbra órdaide . mon cainnill is lór glaine *

co ngeim do líg loghmaire . i certlár in taige
A cht mise is an airdrigan . ní fuil nech uainn fó duibe í

teglach ann gan arrsaidecht . folta barrchasa buide
F ichellach gan oenduine . dáma maith ann gan tachor í

ré fer ná ré mnái dá dhul . ní gabtar in taracul

Do bí Fer dédh .i. in gilla tened ac fadódh teined i fiadnuise
Iubdáin ocus do chuir feithlenn fó chrand uirri maille cinél gacha
crainn eile . ocus atbert Iubdán : ná loisc ríg na gcrann ar sé uair
ní dlegar a loscad ocus a Fhir déd dá nderntá mo chomairlese
ní biadh gábad mara ná tíre ort . ocus atbert in láid ann : —
A fhir fhadós teine . ac Fergus na fled í

ar muir ná ar tír . na loisc ríg na fed
A irdrí feda Fáil . im nach gnáth sreth sluaigí

ní fann in feidm ríog . sníom im gach crann cruaid
D á loisce in,fid fann . bud mana gréch nglonní

ro sia gábad renn . nó bádad trén tonn
N á loisc aball án . na ngéc faroll faen í

fid man gnáth bláth bán . lám cháich na cenn chaem
D eorad draigen dúr . fid nach loiscenn saer '.

gáirid elta én . tréna chorp cid cael
N á loisc sailig sáir . fid deimin na nduaní

beich na bláth ac deol . mian cáich in cró caem
C aerthann fid na ndruad . loisc caemchrann na gcaer í .

sechain in fid fann . na loisc in call caem
U innsenn dorcha a dath . fid luaite na ndroch '

echlasc láin lucht ech . a cruth ac cládh chath
C rom feda déin dris . loisc féin in ngéir nglaisí

fennaid gerraid cois . srengaid néch ar ais
B ruth feda dair úr . ó nach gnáth nech séim ! ||

tinn cenn tís ó a dhúil . tinn súil ó a ghrís ghéir
N a fern urbadb fheda . in crann as teo i ngliaidí

losc go derb do deoin . in fhern is in sciaig
[C uijlenn loisc a úr . cuilenn loisc a críon í

gach crann ar bith becht . cuilenn as dech díob
[T] rom dana rúsc ruad . crann fírghona iar fíor í

loisc co mbeidh na gual . eich na sluag a síod
C id na fharrad faen . béithe ba blad buan •'

loisc go deimin derb . cainnle na mbalg mbuan
[L] éig síos madat maith . crithach ruad na rith í

loisc co mall co moch . crann 's a barr ar crith
[S] innser feda fois . ibar na fled fis í

déna ris anois . dabcha donna dis
[D]a nderntá mo thoil . a Fhir déedh dilí

dot anam'dot chorp , ní bud olc a fhir

246 Aidedh Ferghusa. [32^:2

Do bísium isin baile mar sin ocus saerchoimét air . ocus ba
hurgairdiugud menman ocus aicenta leisna hUlltachaib beith
acá fheichem ocus ag éistecht a briathar.

Lá ann do chuaid Iubdán co tech in banntrachta ocus siat
ag dénum fhoilcthe ocus fhothraicthe ocus ac slemainchíorad a
gcinn tibis Iubdán a gen gháire uime sin. cad fá ndernais in
gáire sin a Iubdáin ar Fergus. is fada ó'n chrécht in tionnrach
ar Iubdán. créd tuicter trít sin ar Fergus. a gcinn dogníd na
mná d'folcad ocus do fríochnam ar son a tón ar Iubdán . ár is
tíos atá in crécht ocus tuas atá in folcad ocus in fothrugud .i. na
cinn dá nige ocus dá sgiamghlanad.

Uair ann do chuaid Iubdán co tech amhais d'amsaib in ríg
ocus bróga nuada aige agá ngabáil uime . ocus ro bí ag techt ar
thanacht bonnadhad a bróg ocus ag cesacht orra. dorigne Iubdán
gáire uime sin. cad fá ndernais in gáire sin a Iubdáin ar Fergus.
adbar gáire dam ar Iubdán in fer úd ac cesacht ar thanacht a
bróg ocus ní chesann ar a shaegal . ar gid tana na bróga úd ní
chaithfidseom iad. ocus ro b 'fíor d'Iubdán sin . uair do chom-
raic in fer sin ocus fer eile do muir Fhergusa re chéile ocus ro
marbsat a céile || ré noidce.

Lá eile do bí fer do'n teglach ag buain brodh d'édach a mná
ocus dorigne Iubdán gáire. cad fá ndernais in gáire sin a Iub-
dáin ar Fergus. maith adbar mo gáire ar Iubdán : in fer úd
benus na brodha d'édach a mná a marbad bud cóir do . uair
fúithe do bí in tétach úd co trátsa ocus fer eile ag dul uirri.

Lá eile do bátar in teglach ag imrád gach neich co ndéndáis é
ocus ní dubratar má áil le dia . ocus do rigne Iubdán gáire umpu
ocus dorigne in láid : —

L abraid duine . innisid dia f

meithel ceithel dóib gach ní . léigid mar do fhidir dia
A irdrí na ndúla . ro bud cóir gach ní ro termuis í

rí na ríg ro f hidir . gach a sirim ort a Ferguis
S illed súla . saeghal gach duine cid amnus í
gid mac ríog . nocho nfitir in fíor labrus

Cid tracht do bí Iubdán i nEmain mar sin nó go tángatar
tuatha luchra secht cátha commóra dá iarraid co faitche na
hEmna . ocus ní rug nech díb imarcrad ó chéile d'áirde iná do
méit. ocus tánic Fergus ocus maithe Ulad amach dá nagallam
ocus adubratar re Fergus : tabair ár ríg dúinn rena fhuasglad ar
siat ocus dobéram luach maith dá chiunn. cá luach sin ar Fergus.

33:0 Aidedh Ferghusa, 247

dobéram ar siat in mag mórsa na hEmna fá bróin chruithnechta
gacha bliadna gan tsíol gan trebad. ní thiubarsa Iubdán ar
Fergus. dogénamne foghal ortsa innocht ar siat. crét í in fhogal
ar Fergus. léigfemáid laeig Ulad co a máithrecha co nach fuigter
díol énnaoidhen amáin do luim nó do lemnacht i gcóiged Ulad
ar maitin. bud é sin i>hus lib ar Fergus ocus ní bud hé Iubdán.
ocus dorignetarsan in fogal in oidce sin . ocus tángatar ar maitin
ar faitche na hEmna ocus do bátar ag iarraid íubdáin ocus co
neiseochataeis gach ní dar milletar . ocus adubairt Fergus nach
tiubradh. dogénamne dígaltas eile inocht ar siat. cá dígaltas sin
ar Fergus. cacfam i nesaib ocus i ninberaib in chóigid. || fogai beg
sin ar Fergus . conid de sin atá in senfocal .i. cac i tibraid. ní
fuigtíse Iubdán ar a shon sin ar Fergus. ocus dorónsat amlaid
ocus tángatar in tres lá co hEmain ocus do iarratar Iubdán. ní
tiubar ar Fergus. dogénamne dígaltas eile ar siat. cá dígaltas sin
ar Fergus. loiscfemait átha ocus muilte in chúigid ihocht. ní
bfuigtíse Iubdán. ro imthigetar rbmpo ocus dorignetar mar do
gellatar ocus tángatar in cctramad lá co hEmain ocus do iarratar
Iubdán. ní thiubar ar Fergus. dogénamne dígaltas ortsa. cá
dígaltas sin ar Fergus. gerrfam a gcinn do diasaib in chúigid
inocht. ní fuigtí Iubdán ar a shon sin ar Fergus. ocus dorónsat
sin ocus tángatar in cúiged lá co hEmain ocus do bíodar ag iarr-
aid Iubdáin. ní thiubar ar Fergus. dogénamne dígaltas eile
ortsa. cá dígaltas sin ar Fergus. berrfam fuilt.bar mban ocus
bar bfer co mbeid fó méla ocus fó aithis co brách. dar mo bréithir
ar Fergus dá ndéntáise sin muirbfetsa Iubdán.

Ní hedh sin as cóir ann ar Iubdán . acht ligter mise féin amach
dá nagallaim ocus dá rád riu imtecht ocus ar milletar do lesugud.
ocus do léiged eisen imach dá ninnsaigid. mar do chonncatarsan
chucta é do léigetar ilgáire móra ós áird ár ba deimin leo gurab
leo do cedaiged dosum dul. a oes chomtha ar Iubdán dénaid
imtecht ár ní ligter mise lib . ocus lesaigid ar millebar ocus ná
millid ní as mó . ocus dá milltí muirbfiter mise. doimthigetarsam
co dubach dobrónach ocus dorigne fer díob in láid ag imtecht: —

F ogal uainne ort inocht . a Ferguis co nimat port í

benfam a gcinn dot diasaib . ní bud ferrde dod miasaib

R o loiscsem bar nátha de . is ro millsem bar muille í

ro léigsem bar laeig co becht . dochum a mbuair i noinfecht

T escfamait folta bar fer . ocus folta bar ningen í
ní ba maise bar norba . bud é deired ár fogla

248 Aidedh Ferghusa. [33 : 2; 33^:1

G urab bán bar nech co hág . a rí Ulad óg óghslán f

gurab corcra a heirred ann . in uair bes i cath nó i comhlann

N í rotgaba in tesbach oll . ní rodgaba in galar bronn í
nidria in galar súl i bfus . 's ní ar do ghrád a Fergus. ([

M ana biadh Iubdán i bfus . ar a chumus ac Fergus í
ro bud olc díultad gan ail . mar dogénmais ár bfogail

Dénaid imtecht fesda ar Iubdán . uair do tairrngir Eisirt damsa
nach rachainn as ro co fágainn roga mo shét. ocus do bí Iubdán
i nEmain co cenn bliadna acht becán . ocus adubairt Iubdán re
Fcrgus : beir énroga mo shétsa ocus ní dligi mo chongbáil ní as
sia iná a ndernais . ocus is maith mo sheoit ar sé ocus ro gab ac
áirem na sét ocus atbert in láid ann: —

B eir mó ghó <5n beir mo ghó . a Ferguis d'an bidba bró í

comlann céd i cathaib í . fágaid rí fó rennaib ró
B eir mo sciath ón beir mo sciath . a Ferguis is maith in fiach í

nocha gontar ar a scáth . ógán go bráth ná fer liath
M o chlaidem ón mo chlaidem . i leith re claidem catha í

nocho nfuil i ninis fáil . séd as ferr illáim fhlatha
B eir mo bhrat ón beir mo brat . is gé beire lat is nua f

a Ferguis is maith ín brat . méraid dod mac is dot ua
M o léíne ón mo léine . gé beth thall ina hinne í

ben athar mo shenathar . a láma is iat dorinne
B eir mo chrios ón beir mo chrios . ór is airged iarna bfios 5

galar ní géba nech as . in cnes tar a mbia mo crios
M o chathbarr ón mo chathbarr . nocha nfuil séd as cóime í

gach én gébus má baithis . ní bia fó aithis móile
B eir m'inar ón beir m'inar . édach sídamail socuirí

gid cét bliadan bés um nech . nocha mistide a chorcuir
M o chaire ón mo chaire . maith in sét ar a ghaire í

bud biad dingbála flatha . gid clocha dech im chaire
M o dhabach ón mo dabach . illeith re ndabaig ndeise f

téit i noesaib co fo trí . gach oen fhothraigios eiste
B eir mo mhell ón beir mo mell . ní beri lat sét as ferrf

illó chomlainn chatha glinn . dideonaid nái gcinn mot chenn
B eir m'echlasc ón beir m'echlasc . echlasc in eich bláith buide í

féchaid mná in domain do ghnúis . is fort bés a ndrúis uile
M o thimpán co téidbinne . a himlib mara rodain í

atá i mbun a leitrinne . airfided ban in domain
A rann glésta mo thimpáin . gidbé dá tegma i mboegal í

gingob é in fer dána ifus . is oirfidech é a oenar j|
U ch is binn a baegalán . ocus is caem a chédail I

mar sinnios a haenarán . gan mér ar théid dá thédaib
M o dheimes ón mo deimes . dorigne goba barráin í

gach aen ghabus ina láim . do geibid uile lennáin
M o shnáthad ón mo snáthad . dorigned d'ór in enaigí

dá ngabad mullscóid muilech . do bud druinech na degaid

33 <* : 2] A idedh Fergh usa . 249

B eir dá muic dom mucaibse . méraid duit go lá t'égaí
a marbad gach énoidche . 's a mbeith beo sa tráth chétna

M'aghastar ón m'agastar . gid bé do biadh re hédáil í

gid bó dhub chuiredh nech ionn . do bud bó fhionn i gcédáir

B eir m'asa ón beir m'asa . bróga finndruine go feib í
cuma imthig muir is tír . is mongenar rí rosbeir

Beir th'énroga seoid díob a Ferguis ar Iubdán ocus léig míse

ass.

Is í sin uair ocus aimsir a dtánic Aedh éiges dá echtra. ocus ro
bátar ollamain Ulad ag fiarfaigid scél de tige Iubdáin ocus a
teglaig ocus tuaithe luchra uile . ocus do bí Aedh agá innisin sin
dóib ocus ag tabairt a tuarascbála . ocus atbert in láid : —
I ngnad echtra ingnad echtra . romégla uaib ar filedaib í

co sídbrug slóig co sídbrug slóig . go rígraid móir go bfinnferaib
D á dorus dég dá dorus dég . ar in treib tolgmóir toebsoluis í

go mormair móir go mormair móir . co gcomlaid óir gach oendoruis
D erg is buide derg is buide . is uaine glas gorm rochoilcte í

cumachta cian cumachta cian . fulachta fian is fothroigte
A léibinn bláith a léibinn bláith . do blaeisg uighe Iruaithe énughaí

colba glaine colba glaine . colba airgitt is crédumha
S ída is sróll sída is sróll . sréin is buabae is birtengaí

cumachta cian cumachta cian . fulachta fian is fichella
S gélaigecht ann sgélaigecht ann . gach lá do bíodh is fiannaigecht í

duanaigecht ann colbaigecht ciuil . cornairecht chiuin is cliaraigecht
R í uasal é rí uasal é . Iubdán mac Abdaein echbuideí

gan deilb do chlód gan deilb do chlód . gan fheidm go mór ar ercnuide
I ngena ann ingena ann . ag snám locha go lérgluine í

go nétach sróill go nétach sróill . go slabrad óir gach énduine
A mais in ríg amais in ríg . go trillsib folt cas chaemshalais í

fir fhinna fhois fir fhinna fhois . tuilledh ar bhois gach aenamais
B é bó binn bláith Bé bó binn bláith . rígan Iubdáin na tromtuileí

ní bí j! in gég gel ní bí in gég gel . gan trí chét ben-na banchuire
B anntrocht Bé bó banntrocht Bé bó . beg Iuaidid d'olc nó d'ardfolaid í

rógela a cuirp rógela a cuirp . soichid a fuilt go fadbronnaib
O llam in ríg ollam in ríg . Eisirt mac Big meic Buaidgine '

rosg nguba ngorm rosg nguba ngorm . luga ná dorn in duainire
B en in éigis ben in éigis . ba maith gach ní ro adradh sí í

ben álainn uill ben álainn uill . im lámainn chuirr do chadladh sí í
D áilcm in ríg dáilem in ríg . maith in fer comtha cuirmthige í

inmain Ferór inmain Ferór . do bí i medón mo muinchille
T rénfer in ríg trénfer in ríg . Glómar mac Glais mic Glomruide í

in glonnmar garg in glonnmar garg . taeth fothannán ard d'aenbuille
S echt ngéise dég secht ngéise dég . im uchtsa do'n lucht cumtha sin í

cetrar im chrios cetrar im chrios . is fer gan fhios im ulchainse
A deirdís rim adeirdís rim . óig is ánrada in tsíodasain í

guth na slóg saer guth na slóg saer . uch is mór Aedh a fhíorathaig

250 Aidedh Ferghusa. [34:1

S í sin m'echtra sí sin m'echtra . a meic Léide na móirfidbad í
a Fherguis fhéil a Fherguis fhéil . domtánic inné móiringnad

Is ann sin rug Fergus roga na sét sin Iubdáin ocus is í roga
rug sé .i. bróga lubdáin. is do chéilebair sé d' Fergus ocus do
maithib Ulad uile iarsin ocus ro fhág sé bennacht aca ocus rug
bennacht uatha . ocus fa cumach Ulltaig ina diaid. ní hair aith-
rister in sgél festa.

Dála Fergusa imorro is uime rug sé na bróga do rogam . lá dá
rála sé ocus óglách dá muir ag siubal láim re loch Rudraige ocus
do chuatar isin loch dá fothrugnd ocus mothaigis in péist ro búi
isin loch iad .i. in tsinech locha Rudraige . ocus croithis í gur ba
hanfad agarb anbáil in loch uile ocus éirgis suas ina stuaig shes-
maig shírgráfida gur ba commór í ocus sduag nime i naer . dochon-
catarsan chucu í ocus snámaid in loch cum tíre . otus snámaid
sisi ina ndiaid go trén tinnesnach gur ba chosmail re buinne
mborbruad ndilenn in dá buinne bátar ima taebaib. léigis Fergus
a óglaech roime chum tíre . gur ben anál na péiste re Fergus co
nderna cam siabartha saebsúilech de gur || chamastar óna bél co
clais a chúil é . ocus ní raibe a fhios aige féin a beith amlaid sin.
ocus nír lám nech a fhiarfaigid de cad dorigne sin ris ocus nír
lámad scáthán do thabairt i nóintig ris.

Cid tra acht ii>nisis in tóglaech dá mnái féin sin ocus innisis in
ben dó'n rígain do mnái Fergusa é . go tarla itir in ríg ocus in
rígain tré imremim fothraicthe go tuc in rí dorn di gur bris fiacail
ina ciunn. gabais ferg in rígain ocus adubairt : do bud chóra duit
ar sí a dígailt ar in sinig locha Rudraige do cham do bél go clais
do chúil iná báinghníma ban do dhénum. tucad scáthán d'inn-
saigid Fergusa iarum ocus do féch é féin ocus adubairt : is fíor
don mnái a ndubairt sí ar sé . ocus is í in péist tuc in díol so
orumsa . conad uime sin rug Fergus na bróga do rogain tar
shédaib Iubdáin uile.

Ro tinólad cúiced Ulad uile le Fergus iarsin cona longaib ocus
allaeidengaib co loch Rudraige ocus ro chuirset a longa ar in
loch . ocus mar rángatar amach ar lár medóin in locha ro éirig
in phéist ocus ro chroith í co hagarb ainiarmartach co nderna
brioscbruar do na huile longaib . cor ba chommin ocus barrgar
crann gcríon fó chosaib echraide gach long díob gur báithed uile
iad sul rángatar tír . ocus adubairt Fergus re hUlltaib : anaid

34:2] Aidedh Ferghusa. 251

ann so ar sé ocus suidid uile go faicti cá réim dogénsa ocus in
péist ar a chéle.

Is ann sin ro gab Fergus bróga Iubdáin uime ocus lingis isin
loch ina stuaig niamda neimmertnaig cum na péiste. ótchuala in
péist fothrom in rígmíled ro nocht a fiacla amail coin re luirg
ocus do lonnraig a súile mar dá ríchoinnill ar lasad . ocus ro
garbglés go grod a géiringne . ocus ro stuag go stuagamail a.
stuagmuinél . ocus ro nasc go laemda a lipada . ocus ro mael co
mímaisech a motliarchluasa . ocus ro éirig gruaím gráinemail
glémer uirre. ro ba mairg duine ar doman dá raibe i ndán beith
i noirchill chomraic na péiste sin . ár ba hárracht cennmór cláir-
fhiaclach í. is amlaid ro búi in torathar trén tailc tinnesnach ||
sin ocus í cíorach cennmór cláirfhiaclach mongach gránda gairb-
f hinnfadach goiblethan garb glennshúilech . ocus trí caeca cos
cruaid coimlethan as gach tóeb di . ocus trí caeca ionga frith-
bacánach ar gach nénchois . ocus corp cosnamach coimremar
aici . motharchluasa móra mímaisecha lé ocus fiacla anarrachta
áithe aici. fá duibe iná gual nó druimne daeil a glúine . trí
chaeca traig a háirde in uair do shíned í. fa chruinne iná aball
in uair do chrapad ocus ba chommór ré cnoc airdsléibe airegda
aitenngairbe (sic) . ocus doconnairc in rí in péist ocus ro innsaig
í go urlam obann ocus dorigne in rosgad ann : —

F í domtánic célmaine . cóiged Ulad olfbladhach . sinech shármór
shoghérrtha . loch Rugraide rithestar . ochna ré creich ngnáthferge.
comlann catha commaeides . asa ána órdaide . eirred echraide ég-
comlainn . treise triath tuinithe . barca tarbith brúidestair . echna re
sluag sírfhégad . beit gan ríg re róchathaib . asa Iubdáin áilimse.
ag airlech in arrachta . coimsig cruth a coimferge . dotaeth in m éist
mbithadbail . dom éid is dom mórbuillib . cian ómtanic fí

Iarsin ro éirigset ar lár in locha ocus ro chrithnaigset íli loch
go rabatar na héicneda eochargorma ag bidgléimnech tar bruach-
aib in locha . dóig ní fuaratar inad comnaide sin loch uair do bí
gainem fionntrachta in locha ar a uachtar. in dara ham ba
gilither iná lemnacht in loch . in tres am ba chubar forderg fola
in loch uile. is ann sin ro éirig in péist ós cionn in locha ináirde
amail rígdair rómóir ar teichem roim' Fergus . ocus gabuis in ríg-
mílid comnert comtrén comchruaid uirri do brathbuillib mera
móraibsecha co torchair leis . co nderna óirdne coimgherra di
leisin claidem do bí ina láim .i. in caladcholg . in claidem as ferr
do bí in Erinn in uair sin . ocus tuc craide na péiste lais go port

2 5 i A idedh Fergh usa. [34^: i

in locha mar a rabatar Ulltaig. ocus gid eisium dono nírsat luga
a chréchta . ár nír ba tuille criathar iná a chnes. ocus tuc in péist
fiacail do go tuc dubfhuil a chraide amach . ocus is suaill má do
fhéd labairt ocus tuc a osnad as. ocus gér b'iad Ulaid dono nír
ba sám dóíb ag féchain in chomlainn sin . ocus || issed adeirdís
dámad ar tír do choimreogdáis .i. rí Ulad ocus in péist gomad
maith do choiseonatáis é . conad ann sin dorigne Fergus in láid: —

U chbadach mo chraide inocht . is trén ro cirrbad mo chorp í

do luid co trén trém chraide . péist locha ruaid Rudraige
A sa Iubdáin tuc mé as . gan mo bádad do'n gai glasí

do'n chaladcholg is dom gó . díob dorignes in cruaidgleo
R o díglas ba mór in blad . ar in sinig mo shiabrad 5

ferr lium bás dom breith a fhir . inás mo bhcith fó ainim
A illin ingen Echach uill . domrad i náit nécomluinn í

in tecasc tuc damsa Iubdán . nocha liumsa nach uchbád

Iarsin atbert Fergus : fuarassa bás a Ulta ar sé . ocus taiscid
in claidem so nó go tí tigerna a dingbála féin do Ultaib im
degaidse ocus bud Fergus a ainm .i. Fergus mac Rosa ruaid.
ro bátar tra Ultaig go huchbadach égcáintech ós cionn Fergusa.
ocus tánic Aedh éiges .i. fili in ríg ós a chionn ocus do bí agá
égcáined . ocus dorigne in rann ocus do fhrecair Fergus é: —

C laidter lib fert Fergusa . in áirdríg móir meic Leite í
mór in béd a marbadsan . tré briathraib baethmná beice

T aiscter lib in cloidem so . arm dá ndingantar ernmas í
ticfaid sunn im degaidse . fer dámad comainm Fergas

C oimédaidh in cloidemsa . nach ruga uaib nech eile ■
go bráth bud é mo díol de . techt tar sgél in chloideimse

Ro-sgar a anam ré chorp d'Fergus iar sin . is do claided a fert
ocus '? scríbad a ainm ogaim ocus dorigned a chluiche cáintech.
ocus *. ó na hulltaib cloch dorónsat Ulaid agá cháined gairter
Ulltaig díob.

Conid iad imtechta tuaithe luchra ocus aided Fergus conuige
sin.

. Finit .

26oa] Coimpert Comiaic. 253

Geinemain Cormaic ua Chuinn in so síos.

Luid Art mac Cuinn chétchathaig do thabairt chatha Mhuc-
rama i nagaid Mheiccon. issed luid co mórsluagaib fer nÉrenn
dar Sionainn siar. ro fer diu a áigidecht in aidche riasin cath i
tig Uilc acha in gabann. bátar míthurusa ocus drochráidte inn-
aidche sin aco. bái Olc acha gá radha fri hArt nár b'iomaircide
ocus nár coimde do cath do thabairt do Maccon ná do Eogan
mac Aililla úluim . ocus ro b'olc a fola fris ár ro dlig Lugaid
fiacha de. cá mét do chloind fácbaisiu ar in gaba ria hArt. ní
fhedar ar Art acht oenmac nammá. róbec sin ar sé . faei lam
ingeinse anocht a Airt ol in gaba . ár atá i tairrngire damhsa
ordan mór do geinemain uaim. ba fíor ón . ba mór in tordan .i.
Cormac mac Airt'meic Chuinn chétchathaig.

Fáidid iarum in rí la hEtain ingin Uilc acha in aidche sin . is
ann concoimpert Cormaic. asbert Art ria no bérad mac ocus ro
bad ríg ar Eirinn é, is ann adfed di cach folach forfolaich dia
tharbugud in meic . ocus asbert ria no muirbfide arna mhárach.
ocus céilebraid di iar sin ocus asbet ria : beir do mac let for
altrom co a charaid do Chonnachtaib .i. Lugna fertrí i Corann.
marbtar in rí iarum isin chath amail adfed féin.

Ba torrach diu Etan ocus táinic for menmain di dul co tech
Lugna fertrí comad ann no túismed in gein búi fó a bruinne.
luid ima carput iarum ocus oenben léi do saigid Lugna sin Chor-
ann. ó ráinic iarum in tír do fea cara alla man ocus tairblingis
as a carput ocus arsisbis mac. luid in inailt ocus benaid fidnaig
fúithi . conid de atá Fidnacha i Corann. do chuaid torrainn-
breisim isinnaer lá gein in meic . asbert Lugna oc cloistecht in
delma: —

D elm . torann . gein ríg . tórmach netha . díbad ngua . for mac náine.
eras céille . adnad fír . dubad nach innsce . ticfa ith sceo blicht
d'echtra Airt do thig Uilc is do gein a meic móir adfet nem fáilte
suba . ár bud sognasaig soacallma in mál mór is in mac dororba
nem á chommáidem . diadrocht cor ndelma

Fíor ar Lugna : Ís é mac na fírflatha Cormac mac Airt ro

254 Coimpert Cormaic. [260/3

genair anosa . ocus tiagam for a iarair ar sé ór is riom ro herbad
a choimét cpmad infhorba.

Ro chodail imorro Etan a haithle na seola ocus erbus risin
inailt coimét in meic co róised leo imthecht. cotlus dono in
inailt . ocus do roich chucu mactíre ocus beirid in mac léi co
hairm a mbádar a cuiléin ocus cusin uamaid cloiche fil i cionn
cráibige ocon achail i síde Chormaic andiu. diuchtrais in ben
iarsuidiu ocus dobeir a mairg eisti ór nach uair in mac. do roich
diu Lugna chu.ici ocus imbafoacht díob cid diambátar. ráidis in
ingen fris uile . conid dia saigid féin do deochaid ár is fris ro
herbad in mac d'altrom. beirid Lugna leis iar sin dia tig in
mnái . ocus asbert cébé ro gébad do fios nó forus forsin mac co
tiubrad a itche féin do.

Bái Grec mac Arodh inaroile ló oc cuartugud in ferainn conus-
tarla forsin uamaid co facaid na cuiléna oc áine i ndorus na
huama ocus in blaicne meic etorro for a láma. fíor or sé. luid
iarum co hairm irroibe Lugna ocus naiscis fair a choma dá fagh-
bad do mac in ríg. faemus Lugna in ní sin . conid de do radad
do in ferann forsatát Grecraige . log faghbála Chormaic do
Ghrec. lotar iar sin Lugna ocus Grec cusin uamaid ocus do
benad leo in mac ocus na cuiléna eisti. conid ann ro chachain
Lugna in so oc tairchetail do: —

M ochen Cuinn comarba buadach fírfios fírinne ina ciurt fri dála deich-
bire . bud ergnaid ngáise . bud sobraide . bud saitech . bud féinnid.
bud gartaid . bud sognasaid sofer . bud mer a mórgníma . bud fómám
mided ar dil sluagaib cengat cách . bud fíorfáid finnchlesa fri hulu
errudu diambia díobad a ruirech róruanaid . conleicfi loinges diam-
bia at esbaid fria ré nae mís . fíorfaid caipthiug condathrinne bodb-
ada . ardibiba sluaga dia luaignib . concertfa claenrecht for iathu
Banba . biaid airecht fer nEirenn mag concoicerthar a mórbretha
isin innse so co foirchenn in betha . cuirfid Banba a brón digairse
dia inorba in ruire rothaigthe . bud ríg Temrach co bo trí . conbeba-
bat siabra iar caithem cethrachad- [mbliadan] irrfge for cathair cro-
ainn . conanebrad fris Temair a Chuinn comafba is mochen

Ailter iar sin in mac ac Lughna || ocus ní lámhtai a lonnugud
fria escáirdib a athar. ba hingelt dono súl sochaide diu in mac
.1. etir dheilb ocus dheichelt ocus chóire ocus chutruma ocus
urlabra ocus áinius ocus mhaise ocus mhiadamlacht ocuá bhruth
ocus bhríg ocus bharann. is é ainm dobeirthea do diu Lugna
.i. corpmac irriocht forfhácaib Art a thabairt fair.

Báiseom Cormac ocus meic [Lugna] firtrí .i. Ochomon ocus

26o(3] Coimpert Cormaic. 255

Nathnach oc áine fecht ann. buailisseom fer díob. fa or eside :
rombuail in fer nach fes cland ná cenél acht a bheith tuirigein
cen athair. luid Cormac iarum fá bhrónduba co hairm imbái
Lugna ocus chanus fris a imcháined. ní fíor sin or Lugna : is tu
mac na fírflatha .i. mac Airt meic Chuinn chétchathaig ocus is
duit atá i tairrngire stiuir t'athar do luamaireeht . ár ní bia ith
ná blicht ná mes na murthorad násíon i cóire céin rabaisiu i
Temraig i tigernus. tiagam dono ol Cormac coroilem airneolus
i tig ár nathar i Temraig. tiagam dono ar Lugna.

Lotar iarum .i. Lugna ocus Cormac cona chonaib ocus firchúl
leis do chethairnib bátar i Corann ó aimsir Echach aireman
conici sin . óir is iad ro marb Eochaid airem .i. cíos trom do-
beirthea forro. is iad sin firchúl Breg andiu .i. is iad lotar do
chomaidecht lais.

Tiagait diu co rángatar Temraig . ocus feraid fáilte friu ocus
gabaid Cormac ó mud dhaltasa. bái banbrugaid i Temraig in
inbaid sin .i. Bennaidh. lotar a caeraigechta conduadar glaisin
na rígna . berar in riar co Lugaid. aspertside na cáirig i níc na
glaisne do'n rfgain. ac ol Cormac : leor lomrad na caerach i lom-
rad na glaisne ár faide diblínaib. is í in fhírbreth or cách : is é
mac na fírflatha ruc in bhreith. luid fó'n all leth do'n tig irrucád
in ghúbreith . méraid samlaid co bráth . conid sin claenfherta
Temrach.

Ní ba maith imorro ríge Meiccon. dlomsad fir Eirenn do
iarum ocus doberaid ríge do Chormac. b^. lán in bith do gach
maith iar sin céin bái Cormac beo. bádar imorro a choin la
Cormac iartain . ocus isedh fodera in cadhas mór bái la Cormac
for conaib .i. a oilemain do chonaib.

Conrochd dono in Temair do athnúidedh lais amail nach roibe
roime itir tige ocus chluidhe ocus chumdaige olchena . itir laech-
tigib ocus ghrianánaib ocus tige talman. ba maith tra bái Eire
fri linn in ríg sin. ní féta uisceda abann dol fri slíomrad a héisc.
ní féta a caiilte co hurusa d'imthecht fri himad a mesa . ní ba
réid imthecht a maighed fria himad a méla iarna tidnocol do
nim tria fhírinne a flaithesa . nosfóirfed do biud ocus do shásad
a dháined imad a fiaidmhíol cen co bedh arna buain aco.

Bái Cormac iar sin ina ríge i Temraig ocus is leis conrothacht
iar sin in cumdach as airegda dorónad riam i Temraig. ocus nír
scarad fri flaithemnus é ce tháncus fris ó Ultaib . co fuair bás i

256 Sídh Fiachna. [125 : 1, 2

ráith Speláin in brugaid hicheiltech dia ro len cnám bradáin ina
bhraigid ro fuined triasin cruithnecht do radad do . conid de 'a bás.
Isedh ro fácaib Cormac acá aes gráda ocus do aithin dá aes
gráda a adnocul isin brug ár nir b'inann dia ro adair sin ocus in
lucht ro hadnaiced isin brug . ocus asbert a adnocol i ros na ríg
ocus a agaid sair cach ndírech fri turcbáil ngréine . dia nebairt: —

D lom mac Airt iath meic moch guid fod fair i ros na rfg . bertha le
slóg na mbrug mbreg conerracht re ucht Boann bríg.

. Finit . Amen . Finit.

\Echtra Laegaire meic Chrimthainn go magh mell in 30. "]

Bátar Connachta fecht ann i ndáil oc énloch for maig Ai.
Crimthann cas ba rí Connacht in tan sin. ansat in aidche sin
isin dáil . atrachtadar matan mhoch arna mhárach confhacatar
an fer chuca triasin ciaich . brat corcra cóicdiabail imbe . dá
shleig coicrinn ina láim . sciath co mbuaile óir fair . claidem
órdhuirn for a chrios . mong órbhuide dar a ais.

Tabraid fáilte do'n fhior dothoet chucaib for Laegaire líbhán
mac Crimthainn . macsein as áiniumh búi la Connachta. fochen
do'n loech || nátaithgenmar ol Laegaire. is buide lem ol sé. cid
im a tudchais ol Laegaire. do chuingid shochraite ol sé. can
duit ol Loegaire. do feraib sída dam or sé : Fiachna mac Retach
mo ainm. mo ben rosfucadh dom chionn .i. rosfuc Eochaid mac
Sail. dorochairside liomsa i raei chatha co ndechside co mac
bráthar do .i. co Goll mac Duilb rí dhúine muige mell. do
radassa secht catha dho ocus ro mebhatar form uile . forfuacrad
cath linn inndiu ocus do chuingid chabartha do deochadassa
ocus dobér urrann argait ocus urrann óir do gach aoinfher dia-
nad áil do chionn techta lem. lasodain imsói uadaib.

Is mebal dúib or Loegaire cen chabair indfhir út. foríhuab-
airside coecat lóech ina dhiaid . gabaidside reimib fó'n loch.
gabaitsium dono ina dhiaid. atchonncadar in dúnad ar a gcionn
agus in cath agaid i nagaid , téitsium rempa co ráinic a dhúnad

i35*s*; *33l /* Gilla decair. 257

. i. Fiachna mac Retach confhacatar na dá cath i suidc. maith
tra ol Loegaire : coindriocubsa frisin tóisech anall coecat loech.
rottioncubsa ar Goll mac Duilb.

Imustuaircet a ndíb coecdaib . do luid Loegaire as i mbethaid
cona ehoecait iar tuitim Ghuill cona choecait ime . máidid in
cath reimib iar sin co ro laadh a nár.

Cáit idtá in ben or Loegaire. atá i ndúnad muige mell or
Fiachna ocus in tsluaig uimpe. anaid sunn contorossa ocus mo
choeca ol Loegaire. || luid Loegaire iarom co dúnad muige mell.
ro bás imorro ac gabáil in dúine. bud bec tarba or Loegaire :
dorochair bar rí ocus dorochratar bar coeim . léicid in mnái
immach ocus tabar slán dúib thairis. dogníther ón . is ann asbert
ac tuidecht immach .i. osnad ingine Echach amlabair.

Luid Loegaire iar sín co tard a láim illáim Fhiachna . ocus ro
fóided re Loegaire in aidche sin ,i. Der gréine ingen Fiachna
ocus [tuc]ad coecait ban dá chaecait lacch ocus anaid leo co cenh
mbliadrta. tiagamne d'fios scél ár tíre ol Loegaire. dia tísaid
doridise ol Fiachna beirid eocha lib ocus ná túirlingid díob.

Dogníther ón. tiagat co ráncatar in taenach . bátar Connachta
ann sin oc cáined in fhiallaig remráidte i cionn na bliadna con-
dasairnectar ós a cionn. ro lingset Connachta d'fáilte . friul ná
toeit or Laegaire : do chéilebrad dúib do decharnar. nachamfá-
gaib ar Crimthann \ ríge Chonnacht duit . a nór ocus a narcat a
neich ocus a sréin ocus a mná coema dot réir ocus nachamfácaib.

Iar sin ro sói uaidib isin síd doridise condofil i leithríge in
tsída fri Fiachna mac Retach ocus ingen Fiachna ina fharrad
ocus ní tháinic as fós.

. Finit .

\T6raighecht in ghilla dhecair ocus a chapaill in só\

Rí uasal oirderc ro ghaib flaithes ocus forflaithemnas for Eirinn
fecht naill .i. Cormac mac Airt mac [Chuinn] chétchathaig . ocus
do bí Eire co rathmar riagalta ocus co sona síthchánta ocus co
saidbir somaoinech le linn in tréinríg sin. ocus nír b'iongnad a
beith amlaid sin . óir Ta bhrugaid ar bhrugachas ocus fa fhile ar
fhilidecht ocus fa rí ar rígamlacht in Cormac sin.

S

258 Iti Gilla decair. [134, 135

Do bí Fionn mac Cumaill mhic Thrénmóir úi Bhaoiscne i
náirdchennas ar fhiannaib Eirenn le linn in tréinríg sin .i. Cor-
mac in táirdrí ocus ríg na gcúiced ocus in rígféinnid . ocus do b'é
Fionn in sechtmad rí do háirimti in Eirinn in tan sin.

Ba mhór tuillme ocus tuarastal Fhinn ocus na féinne in tan sin
.i. baile in gach tuaith ocus cethrama in gach baile . coilén con
nó gadhair ann in gach tech ó shamain co belltaine ocus mórán
sochar eile nach áirmither ann so. ocus gér mhór na sochair iad
sin fa mhó co mór na duaidh ocus na dochair do bí ar Fionn
ocus ar fiannaib Eirenn ina dhiaid . mar atá cosc [ocus] díchur
danar ocus allmarach gada ocus díbfeirge ó Eirinn || maille le gach
olc eile ar chena . innus gur mhór d'olc ocus d'imshníom do
gheibdís in fhiann ac cosnamh Eirenn mar foillsigter ann so.

Laithe nann dá raibe Fionn ocus fianna Eirenn in Almain
lethanmhóir Laigen ac ól fleidhe meiscemhla medharchaoine
samhna . ocus do bátar maithe ocus móruaisle féinne Eirenn
ina fharrad in tan sin . ro fhiarfaig Fionn d/ob inar mithig dóib
dul do sheilg ocus do shírfiadach. óir is é fa ghnáth le Fionn
ocus le fiannaib Eirenn in bhliadain do chaithem .i. ó bhelltaine
co samain le fiadach ocus le fianchoscar . ocus ó shamain co
belltaine [le] coimét cinntc comchoitchenn ar fheraib Eirenn.

Cid tra acht do cinnedh as a haithle sin dul do chommórad na
seilge móire sin aco . ocus is é inad fá ndechadar dá dénamh .i.
fá dhá chúiced mórdháiacha Muman. do ghluaisedar iarum i
nathgairid gacha conaire ó Almain co ráncatar crích ó mBuilc.
co lár bfer gceil ocus co brosnaig Bladhma . ocus co dá sliab déc
Eiblinne'. ocus co cnámchoill mic Raighne . ocus co drom coli-
choille re a ráidter Aine cliach in tan so.

Do srethad ocus do sraonad in tselg le Fionn ocus le fiannaib
Eirenn fá imlib na foraoise risa ráidter [fir] muighe indiu . ocus
fá dhiamraib dorcha ocus fá fherannaib aimréide ocus fá chrío-
chaib caoináille caoinréide ocus fá shléibtib urárda Desmuman
risa ráidter || luachair Dhegaid indiu . fá shliab chaomálainn chrot
ocus fá thulchaib mínáille [sléibe] muice . ocus fá chríochaib oirer-
míne na Siuire srebhuaine . ocus fá mhagaib féruaine fírghlasa
Feimen ocus fá Dhéisechaib urárda agarba aimréide Eithne . ocus
as sin co belach ngormchoilltech nGabráin.

Cid tra acht ní raib fidh ná mag ná móirshliab in dá chúiced
Muman nach raibe taoisech naonbair ac fiadach ocus ac fian-

i3*, i37l In Gilla decair. 259

choscar-ac srethad ocus ac sraonad na seilge amlaid sín, is ann
sin do shuid Fionn ina dhuma sheilge ocus d'fanadar drem do na
deglaochaib ina fhochair .1, Oisín mac Finn . Oscar mac Oisín.
Goll mac Mórná . Art mórbhuillech mac Mórna . Sciath brec
mac Dathchaoin .i. fer iomchair scéithe Fhinn . na tri Bailbh ó'n
mboirinn trí meic aoincherda Beirre . Caoilte mac Rónáin . Diar-
mait détsholus ó Duibne . Liathán luath ó luachair Dhegaid.
Conán [maol] mac Mórna .i. fer aithise ocus mílabartha na
féinne . ocus Fionn [bán] mac Bresail. acht atá ní chena fa
bhinn le Fionn ocus le fiannaib Eirenn guth ocus glám na
ngadhar . ocus glaodhach groidmher na ngasradh . ocus tormán
na dtréinfher . fedghail ocus fírgháir na féinne isna foraoisib ocus
isna fásaib ina dtimchioll.

Is ann sin ro fíarfaig Fionn do'n druing sin do bhí ina fhochair
cia do rachad d'faire ocus d'forchoimét na tulcha. || do frecair
Fionn bán mac Bresail úi Bhaoiscne do'n rígféinnid ocus adubairt
co rachad féin ann. ann sin tuc Fionn bán lám tapaid deglaoich
tar a lethanarmaib ocus do ghluais roime co hárd na tulcha.
ocus ro ghaib ac féchain uada ar gach taobh de [mar atá] soir
siar ba dhes is ba thuaid . ocus nír chian do 'm tan atchonnairc
sin náird anair gach ndírech dá innsaigid in fomor ferrda fír-
ghránda . ocus in dúil diablaide dodelba . ocus in mogh modarda
mísciamach. ocus is amlaid ro bí ocus sciath dron dubh dath-
ghránda doilbir ar stuaigleirg a dhroma . ocus cloidem claislethan
glainbhéimnech ar a chroisshliasaid chírdhuib chlí . ocus dhá
shleig shénta shlinnlethna nár tógbad cian d'aimsir roime sin i
naimsir throda ná thegmála rena ghualainn amach . brat briste
bogshnáithech ar uachtar a eirrid ocus a éidid . ocus ba dhuibe
iná gual gobhann arna bhádad i nuisce fhuar oigreta cach aighe
de. capall modarda mísciamach cretlom le caoildeired liath
lúdartha fannchosach ocus aghastar agarb iarnaide uirre ocus
é acá tarraing ina dhiaid . ocus ba hingnad mór nach dtairrngedh
a. cenn as a caomcholainn nó as a muinél le cach tarraing dá
dtugadh do'n aghastar agarb iarnaide ac iarraidh aistir ocus
imthechta do bhuain aiste. ocus ba mhó iná sin in tingantus
nach tairrngedh sise na láma fada sithremra do bí ac in bfer mór
as || chompar a chléib le cach stad ocus le cach fuirech dá ndénadh
uaid ac dul tar a hais. ocus ba shamail re tormán tuinne trén-
móire cach buille bailcbhrígmar buanláidir dá mbuailedh in fer

s 2

26o In Gilla decair. [138, 139

mór do'n luirgfhersaid iarainn ar in gcapall ac iarraid aistir ocus
imthechta do bhuain aiste. ocus arna íhaicsin sin d'Fionn bhán
mhac Bhresail do thuic aige féin nár chóir a leithéid sin d'ech-
trannach ná d'allmarach do léigen gan fhios ar Fhionn ocus ar
fhiannaib Eirenn . ocus do ghluais roime ina chéimennaib trén-
luatha ocus ina ghaisib cosluatha nó go ráinic Fionn ocus fianna
Eircnn . ocus adubairt in laoidh: —

N a dee dot bennachad a Finn . a íir in chomráid chnesdaí

táncas féin dot ghrésachtsa . mar do bí oram egla
C rét fár fágbais t'foraire . a Finn bháin an [re] droichscélí

crét as fáth dot chorrachad . fár léigis díot do choimét
D úil co ndroichdeilb ndiablaide . as mó gráin do'n drujng daondaí

ac tiacht cusna fiannaibse . atá le síubal saothrach
E ch modarda mísciamach . ina diaid cen chéim deithnísí

agastar agarb iarrainn . atá ar chenn in eich sin
D á shleig shéta shenlethna . atá aige dá nimcharí

is lorg d ! iarrann aithleghta . a chloidem cruaid Ie ciorrbad

ag so fáth mo dheilhnisse . ní thiocfainn co tráthnóna j|

A haithle na laoide sin atchonncadar in fer mór dá ninnsaigid
ocus gér gherr uatha é is fada do bí ac techt ar olcas a aistir ocus
a imthechta . ocus do bhennaig d'Fionn in tráth tháinic dá láthair
ocus dochrom a chenn ocus do fhill a ghlún ocus tuc comartha
umla d'Fionn. tócbus Fionn a lám ós a chionn ocus tuc ced
aithisc ocus uirghill do ocus fhiarfaigios Fionn scéla de . cia
d'folaib uaisle nó anuaisle in domain mhóir thu ar Fionn. adu-
bairt seisen nach raib a fhios sin aige cia dhíobsan é . acht aonní
amháin gur bfomór é do bí ag siubal ar n'gaib certbhrethacha na
crístaigechta ag iarraid tuillme ocus tuarastail i ngell air féin
ocus co gcuala nár eitig Fionn duine ar thuarastal ariam. ní
dherna go deimin ar Fionn ocus ní mó eiteochaid sé thusa. créd
xiobeir gan ghilla thu a fhir mhóir ar Fionn. is maith in tadhbar
ar in fer mór óir ní fhuil sin doman ní as decra liom iná gilla dó
bheith agam . óir is próinn trí eéd fer do bhiad ocus do thomaítus
fhognus dam co cenn do ló . ocus is beg liom sin dam féin ocus is
mór liom gilla ina thimchioll agam. masadh créd é in tainm atá
ort ar Fionn. atá orm in gilla decair ar sé. créd fár tugad in
gilla decair ort ar Fionn. is maith in tadbar ar in fer mór . óir ní
fhuil isin doman ní as decra liom iná aonní || do les mo thigerna
ná aonduine agá mbíin do dénam. a Chonáin mic Mórna ar in fcr
mór cia as mó tuarastal marcaig sin bféinn nó tuarastal coiside.

Mo J In Gilla decair. 261

is mó tuarastal marcaig ar Conán . óir atá dá oired risin gcoiside
ag in marcach. cuirim a fhiadnaise ortsa a Chonáin gurab mar-
cach mé ocus co bfuil ech agam ocus fós gurab ar marcaigecht do
bhíos ag techt i gcionn na féinne . a Fhinn mhic Chumaill ar in fer
mór léigfed féin mo ech amach ar do chomairchese ocus ar chom-
airce na féinne i bfochair echrad na féinne. léig ar Fionn. tairrn-
gios in fer mór in tagastar agarb iarnaide do bí rena ech ocus do
ghiuais sí roimpe ina céimennaib trénluatha retha nó go ráinic
echrad na féinne . ocus do ghaib dá ledrad ocus dá luathmarbad.
ocus do bhained in tsúil do ghreim as ech ocus do bhained a
chluais do ghreim do'n dara capall ocus do bhrised cos eich eile.
tabair th'ech let a fhir mhóir ar Conán : ranna nime ocus talman
i gcoraigecht orm muna mbiadh mar >do léigis amach ar chom-
airce Fhinn ocus na féinne í co léigfinn a hinchinn tré fhuinneog-
aib a cinn ocus a cennmhullaig amach . ocus cid imda droch-
thurchartha do fuair Fionn i nEirinn ariam ní bfuair turchair ba
mhesa iná thusa. ranna nime ocus taiman i gcoraigecht ormsa
ar in fer mór má thugaimse liom í . óir ní fuil gilla dogenadh
gillaigecht dam ocus ní hobair liom féin m'ech do beith im || láim
agam.

Eirgios Conán mac Mórna in tan sin ocus ghlacus an tagastar
agarb iarnaide ocus chuirios re hech in fir móir é . ocus tuc leis
mar a raib Fionn ocus fianna Eirenn l ocus do bí i bfad ina láim
aige. a Chonáin mic Mórna ar Fionn ní ghéillfeá gillaigecht do
dénam do dhuine bud ferr iná in fer mór i bfiaffiiaigecht . ocus
dá ndéntá mo chomairlese is é ní dogentá dul ar ech in fir móir
ocus cnuic is cabháin ocus maga mínseothacha do chuartugad
léi no co mbristeá a croide ina cliab tré ar mharb si do echraid
na féinne. eirgios Conán in tan sin ocus tuc echléim ar ech in fir
móir ocus bhuailios a dhá sháil co dian ocus co díchellach uirre
ocus nír chorraig ech in fir móir leis sin. aithgnim in ní sin atá
uirre ar Fionn : nó co bfaghbaid sí comtrom a marcaig féin do
daoinib uirre ní bfoghabtar aister aiste. do chuadar trí fir dég
d'fiannaib Eirenn ar chúla Chonáin ar ech in fir móir ocus iuigios
fútha ocus éirgios arís. mesaim gurab ag magad is ag fonomaid
atáthaoi faoi mo ech ocus ní saor mé féin uaib mar in gcédna.
ocus is mairg dam do chaithfedh in chuid eile cjom bhliadain
agat a Fhinn do ráid in fer mór ocus in mhéid so do bar sgige
d'faicsin in chéd lá . ocus aithgnim gur teist bhréige do chuaid

262 In Gilla decair. [14Í, 143

ort ocus biad ag imthecht uait . ocus adubairt in laoid mar
lenus || : —

B iadsa anois ac delachad . riot a Finn is ret fiannaib í

ní bfuil ann acht merachad . do laoch tuidecht dot iarraid
D o muinter cid mórdálach . a Finn mic Chumaill chrechaig í

ní mérad it ócláchas . ní anfa in gilla decair
G id do chuaid do degtáscsa . a Finn ar fed na talman í

is edh ort nach gceilimse . do chlú éirgenn gan adbar
G uth orainn ná tabairse . ná himthig uainn fá dólás í

luigim fá na harmaibse . nár chailles riam ar óclách
D á bfantása im farradsa . fedh bliadna a ghilla decair í

dobe'rainn cen charrachad . ar ghellas duit na degaid
D á mbud gan do'n bliadainse . a Finn acht aon lá beith anní

ní anfainn it fiannaibse . tré a ndernsat orm do brafiang
C uirim suas dot muinterdas . a Finn cid maith do fregradsa í

sin bféinn 6 nár fuilngebar . ag imthecht uaibse biadsa

Eirgios in fer mór a haithle na laoide sin co meta míthapatd
ocus co hanbfann atuirsech nó gur chuir tulach idir é féin ocus
fhianna Eirenn . ocus ar ndul tar binn átrd na tulcha do tógaib
ós mellaib a mhás co lánárd . ocus do ghluais roime mar luas
áinle nó feirbe nó mar shíde gaoithe glóraige ag dul tar cenn
machaire nó móirshléibe i medón mísa márta". ba'hé sin trebar-
luas déine ocus dígaire in torainn tennretha do bí ieisin bfior mór
ag fágbáil na tulcha.

Mar atchonnairc ech in fir móir a tigerna ag imthecht uaithe
nír fuilnged sin léithe . || gé gur mór a heire ocus a hualach do
ghluais roimpe ina buinne retha róghéir i ndiaid a tigerna . ocus
mar atchonnairc Fionn ocus na fianna na trí fir dég sín ar chúla
Chonáin mhic Mhórna ar ech in fir móir ocus í ar siubal do
scredadar le gáir fonomaid faoi. ocus mar atchonnairc Conán nach
raibhe ar a chumus túirling d'ech in fir móir do scred ocus do
scréch ar Fhionn ocus ar fhiannaib Eirenn fá gan é féin do léigen
leisin bfer mór fírghránda aduathmar nár bfes cá chlann ná cinél
do . ocus do ghaib dá naithisiugad ocus dá nimdergad. nél marb
ós uisce ort a Fhinn ar Conán : mac moghad nó ladrainn na fola
anuaisle bud mhesa iná thu féin do mhac athar is máthar do
bhuain do chinn is do choiméta bethad dhíot muna lenair sinn
ocus gidbé iath nó inse nó oilén i mbéraid in fer mór sinn ár
dtabairt let co hEirinn arís. éirgios Fionn ocus fianna na hEirenn
in tráth sin . ocus do lenadar in gilla decair tar maoilinn gacha
mórchnuic . ocus co hísle gacha glenna . ocus tar snám gacha

143. i44l In Gilla decair. 203

hinbir . ocus co sliab lánaoibinn luachra . ocus co tulaig na sen-
ghaoithe risa ráidter berna chabair . ocus co crích corca Dhuibne.
ocus tuc in gilla decair a agaid roime gach ndírech dochum na
fairrge falcmaire fírdhoimne ocus tar sálmhuir srebuaine . ocus
bheirios Liagán || luaimnech ó luachair Degaid a dá láim i nerball
eich in ghilla dhecair ocus do mes a tarraing chuige i ndiaid a
fuilt ocus a sithfinnaid ocus in lucht sin do bí uirre do chongbáil.
tuc sise suinnedh láidir lánchalma do Liagán luaimnech ocus
thairrngios i mbél mara ocus mórfairrge amach é . ocus ghrem-
aigios Liagán luaimnech d'erball eich in ghiíla in uair sin . ocus
do bí in fhairrge ina maoltonnaib móráibsecha ag éirghe ina
ndiaid ocus ina tráig ghainme rompa in gach áit ina ngébdaois.

Ba himshníomach le Fionn na cúig fir dég sin dá mhuintir do
bhreith uaid ocus é féin d'fágbáil fá ghesaib. créd dogenam anois
ar Oisín re Fionn. créd dogenmaois acht ár muintir do lenmain
ocus gidbé iath nó inse nó oilén i mbérfaid in fer mór iad a
dtabairt linn ar ais nó ar éigen co hEirinn arís. créd dogénam
gan luing ar Oisín n(5 luathbarc againn. atá ar Fionn gur fhág-
badar tuatha dé danann do bhuadaib ar chloinn Ghaodail ghlais
mic Niuil mic Fhéiniusa farsaid gidbé aca re a mbiadh gnóithe
le hEirinn d'fágbáil [acht] dul co beinn Edair ocus gidbé líon do
rachadh leis ann co bfuigdís a sáith do luing nó do luathbaic
ann.

Fhéchus Fionn do thaob na fairrge in tan sin ocus atchonnairc
dias gaisgedach sin |j chonair chuige ba mhó do mhíledaib ocus ba
láidre do laochaib ocus ba chalma do churaib . ocus sciath
druimnech dathálainn ar stuaigleirg a dhroma ag in gcédfer díob
co ndeilb leoman ocus onchon ocus gríob ingantach arna mbuain
ocus arna mbechttarraing innte. colg toirtemail trénbuillech cru-
adloinnerda lánáibsech ar shliasaid a choise clí . ocus dá mhan-
aois móirremra rena ghualainn . ocus brat buanchorcra uime ocus
delg óir sin mbrot ós a bhruinne . flesc ingantach fhionndruine
ima chenn ocus ór fá gach cois de ocus a leithéid sin d'innioll ar
in dara.fer . ocus ní fada in comnaide dorignedar co dtáncatar do
láthair ocus do chromadar a gcinn ocus do fhilledar a nglúine
ocus tucatar comartha umla d'Fionn. tócbus Fionn a lám ós a
gcionn ocus tuc ced aithisc ocus úirghill dóib . fiarfaigios Fionn
scéla díob cia d'folaib uaisle nó anuaisle in domain dóib. adu-
bradar gur chlann do ríg na hlnnia iat ocus gurab é fáth a

264 /« Gilla decair. [145, i 4 6

dturais co hEirinn .i. ar thí beith biiadain ar thuillem ocus ar
thuarastal Fhinn in Eírinn . ocus co gcualamar nach bfuil ín
Eirinn duine bud ghlice iná é . ocus breith do breith idir na cerda
do bí aca. créd na cerda atá agaibar Fionn. atá agam do cheird
ar in chétfer acasan .i. tuag saoir || ocus cranntabaill . ocus dá
bfuighbinn deich gcéd fiched d'feraib Eirenn ar aon láthair dog-
enainn a sáith do luing nó do luathbarc dóib le trí builledaib
dom thuaig do bhualad isin gcranntabaill . ocus ní iarrfainn do
chuidiugad orra acht a gcinn do chromad in fcdh do bheinn ag
bualad na dtrí builied sin. is maith in cherd sin ar Fionn . créd
í in cherd atá ag in bfer eile úd ar Fionn. atá agamsa do cheird
arsa in dara fer co mbérainn lorg na crannlachan naoi nimaireda
ocus naoi neitreda nó co mbérainn ina lebaid ocus ina hinad
uirre . ocus is comthrom dobeirim sin ar muir ocus ar tír. maith
an cherd ar Fionn. ocus bud mhór ár bfeidm orraib dá dtuct-
áidhse congnam lorgaircchta dúinn. créd dorucad uait ar fer
díobsan. innsios Fionn scéla in ghilla dhecair dóib ó thús co
deired. créd na hanrnanna atá oraib ar Fionn. atá o'rm Ferad-
ach fírchalma rnac ríg na hlnAia ar in cétfer díob.

Is ann sin do chromadar íianna Eirenn a gcinn . ocus éirgios
Feradach fírchalma in tráth sin ocus bhuailios trí buiileda do'n
tuaig do bí aige sin gcranntabaiil co nderna ciumsa in chuain
ocus 'm chaiadphuirt lán do Íongaib ocus do iuathbarcaib. créd
doghenam d'iomad na iong úd ar Fionn. dogenam a gcur ar
neimhní ar Feradach acht in méit ar a mbeidh feidm || agatsa.

Eirgios Caoilte in tráth sin ocus do léig trí glaoda móra mór-
áibsecha as ocus atchuaiatar fianna Eirenn sin in gach áird
irrabatar. ocus do shaoiledar gurab Í nairc nó i néigen do bí
Fionn ocus in chuid eiie d'fiannaib Eirenn ag echtrannaib nó ag
állmarchaib . ocus do ghluaisetar rompa ina gconLánaíb bega
bélscaoilte co ráncatar ciochán cinn chait i niarthar chorca
Dhuibne. ocus fiarfaigios fianna Eirenn scéla d'Fionn créd in
téigén nó in tuathbás doruc.air in uair do tharraing as a láith-
rechaib léicthe ocus as a bforaoisib fiadaig ocus as a ninnellaib
selga iat. innsios Fionn scéla in ghilla dhecair ó thús co deired
dóib.

Is ann sin do chuaid Fionn ocus Oisín i gcomairle etorra féin
ocus is é atconncus dóib ó nach rucad acht cúig fir dég dá muin-
tír ó Fhionn é féin ocus cúig fir dég eile do dhui dá lorgairecht

i 4 7, 148] Tn Gilla decair. 265

ocus Oisín d'fácbáil i gcennas na féinne ag coimét na hEirenn.
ocus do chum Oisín ocus Fionn in laoidh : —

T usa ar écht ac imthecht . a Fhinn a armruaid fhuilíg í

do thoidecht illuing lebair . co hoirecht in fhuinn fhuinid
T usa uainn ag anamain . i ndáil in tslóig cen ailbéim í

a dhuis díona in degshlóig . is a ruisc mhíonla mhaillréid
E cht ort a Fhinn almaíne . écht as oirches ort d'Tógra í

iornpádh isin chuan chétna . co tí fionnchlár fuar Fódla ||
T usa uainn ac anamain . ní bfuil céim nach bud usa •

cé do chuaid do chlú chatha . is derb co racha tusa

A haithle na laoide sin do desaiged long luchtmar lánáibsech
d'Fionn ocus dá mhuintir . ocus do cuired biad i ninad a chaithme
ocus ór i ninad a bhronnta innte . ocus do shuidetar na hóicfir
arrachta sin ocus na curada caomchalma ar shlesaib ocus ar
bhórdaib na luinge ina rabatar . [ocus do ghabatar] na ráma fada
slislethna sithrigne ina ndóidib détla dóidlethna doleointe . ocus
dorignetar imram tinnesnach trénláidirfar crioslachaib na faifrge
faícmaire fírdhoimne . ocus tar glenntaib na mara móraidbéile
mellghruamda . ocus tar glenntaib druimlethna drechduba dian-
luatha in chuain chraoislebair chubarbháin.

Is ann sin d'éirig in fhairrge ina huathbás ingantach blaoisc-
ghéimnech . ocus ina bróintib borba brecuallacha baothtroma.
ocus ina cnocaib corracha camthacha cennghruamda . ocus ina
bruachaib dorcha duba doscaoilte . ocus ina tonnaib craoislethna
cnisghela . ocus ina maoilennaib mongruada mera míchéillide.
ocus ina srothaib gáibthecha glaisimda . ocus ina linntib Iucht-
mara lethangharba lí-uaine. ba cheol codalta ocus ba mhoch-
chorrugad maidnc d'Fionn ocus dá mhuintir beith ac éistecht re
coicetal na mara mongruaide mórfaírsinge ac crónán ocus ac
congháir ocus ac || coimdecht le slesaib is le bórdaib na luinge
irrabatar.

Trí iá ocus teora oiciche d'Fionn ocus dá mhuintir nach bfac-
atar taob críche innse ná oiléin. i gcionn na ré sin éirgios fer do
mhuintir Fhinn i gcorr tosaig na luinge ocus atchonnairc garbalt
glasmhór uaidh . ocus do sporadar in long d'innsaigid na haille
sin . ocus fuaratar carraic cerchaille comdhaingen ar bhruach na
haille ocus ba shleimhne iná mong escuinne i níochtar aibhne a
slesa . ocus fuaratar íorg in ghilla dhecair ac dul d'innsaigid na
cairrge ocus ní bfuaratar aonlorg acá fácbáil. do labair Fergus
finnbheoil ollam Fhinn in tráth sin ocus atbert : is meta ocus is

266 In Gilla decair. [149, 150

míthreorach do theichis a Dhiarmaid úi Dhuibne ar sé . óir is ac
Manannán mórchomachtach mac Lir dorignis foglaim ocus oile-
main i dtír thairrngire i gcríochaib na gcuan . ocus ac Aongus óc
mac in Daghda do bechtmhúined thu . ocus is égcóir nach bfuil
cuid dá ngoil ná dá ngaisced agat ocus Fionn is a mhuintir
dobhreith i nagaid na buinne nó na cairrgesi. dergtar fá ghnúis
Dhiarmada a haithle na mbriathar sin ocus bheirios ar chrannaíb
buada Manannáin do bí aige . ocus ar naithdergad do Dhiarmaid
do éirig do léim ocus do chlesaib goile ós crannaib a chraoisech
nó gur ghaib lán a dhá bonn do'n talam tromfhódach ar bhruach
na fairrge. fhéchus mac úi || Dhuibne faoi síos ar Fhionn ocus ar a
mhuintir ocus cémad mhian leis dul síos nír fhét Fionn ná a
mhuintir do bhreith suas. fhácbus mac úi Dhuibne in charraic
ina dhiaid ocus ní fada do chuaid in uair atchonnairc in fiodh
fásaig foithremail . ocus na coillte díona dosmhóra duillebair
as mó fuaim srotha foghar gaoithe glór én ocus dórd bech dar
shiubal ariam. do bhí mac úi Dhuibne ac siubal in mhaige anoir
is aniar andes ocus adtuaid ocus féchain dá dtuc sé uaid atchonn-
airc in bile flescach foithgégach ar in maig . ocus carraic commór
cloiche ac in mbile . ocus benn bláithgér buabaill ar bheinn na
cairrce . ocús tiobraid álainn fíruisce fá bhun na cairrce. ocus do
bí tart ocus tiormlach ar mac úi Dhuibne i ndiaid shiubail na
mara ocus do b'áil leis lán na beinne buabaill d'uisce na tiobrad
d'ól ocus chromus uirre . ocus atchualaid in torann ocus in trostán
mór dá innsaigid. tuicios mac úi Dhuibne gur do ghesaib na
tiobraide gan aonbhraon dá huisce d'ól . ocus [ar a aoi atbert]
ólfad mo dhóithin de.

Ní fada ina dhiaid sin do mhac úi Dhuibne in tan atchonnairc
in gruagach chuige ocus'innell ocus agaid íorgaile air . ocus ní
bennugad dorigne do mhac úi Dhuibne in tráth táinic do láthair
acht achmasán ainiarmartach do thabairt do . ocus adubairt gur
b'égcóir do beifh ac siubal a fhoraoise ocus a fhásaig ocus ac ól
a choda uisce. tuc mac úi Dhuibne ocus || in gruagach agaid ar a
chéile co dásachtach ocus co nimnech míchéillide . ocus co calma
curata . ocus co fraochmar foirniata . co rabatar ac frestal ocus ac
fritheolam a chéile do bhuilledaib gáibthecha gérluatha ocus do
bhéimennaib borba nó co ruc nóin ocus deired lae orra. ocus ba
mhithid leisin ngruagach delugad re comrac mhic úi Dhuibne
ocus tuc a thennléim i níochtar na tiobraide uaid . ocus ba him-

i5i, is2] In Gilla decair, 267

shníomach le mac úi Dhuibne a chéile comraic do dhelugad leis
mar sin. féchus mac úi Dhuibne na ceithre hárda ocus atchon-
nairc elba rlad ac gabáil na foraoise . ocus dhruidios ina gcoinne
ocus tuc roth nurchair ar in náigh allaid ba choimnesa do gur léic
a habach ocus a hinathar co Íár. ocus tuc leis í ocus bheirios ten-
lach teined amach . ocus dorigne mac úi Dhuibne teine thrén-
mór ocus dorigne aigeda beca bélscaoilte d'feoil na haige ocus
chuirios ar beraib fada fionnchuill iat . ocus ithios a sháith d'feoil
na haige in oidche sin ocus d'uisce na tiobraide le chéile.

Mhúsclus rnac úi Dhuibne co moch arna mhárach ocus fuair
in gruagach ac in tiobraid roime. dar liom féin a mhic úi
Dhuibne ar in gruagach nír leor let siubal mo fhoraoise ná mo
fhásaig do bheith agat gan fladach mo fhoraoise. acht chena
tucatar goin sin ngoin ocus buille sin mbuiile ocus sáthad sin
tsáthad dá chéile nó co ruc nóin ocus deired lae orra. || trí lá ocus
teora oidche do mhac úi Dhuibne ocus do'n ghruagach ac comrac
re chéile ocus agh imdhíscir allta gacha hoidche ac mac úi
Dhuibne. ar in lá déidenach do'n chomrac tuc in gruagach a
thennléim ó mhac úi Dhuibnje d'innsaigid na tibraide . dob áil le
mac úi Dhuibne lám do chur fá brágaid in ghruagaig ocus do
chuatar faoi in tibraid re chéile. fácbus in gruagach mac úi
Dhuibne ar ndul faoi in tibraid . lenus mac úi Dhuibne in
gruagach ar bfácbáil na tibraide ina dhiaid ocus fuair in mag
mínscothach fairsing mórálainn roime , ocus in chathair rígda
rómhaisech ar lár in maige . ocus tiug slóig ocus sochaide ar
fhaitche in longphuirt. ocus mar atchonncatar siubal ac mac úi
Dhuibne ar in ngruagach do léicetar ród ríg ocus conair coitchcnn
do nó co ndechaid tar dorus in dúnaid istech . ocus do dhruidetar
dóirse na bruidne air ocus tucatar na slóig sin agaid ar mac úi
Dhuibne. ocus ní ar metacht ná ar mílaochas do chuaid sin do
mhac úi Dhuibne. óir do chuaid fútha ocus trítha ocus tarsa mar
do gébadh sebac tré mhineltaib . nó mar fhaolchoin tré thrét
caorach . nó mar thrénbuinne shrotha shaobháird ac dul tar faill
mara nó mórfairrge acá sírledrad ac marbad ocus ac mórmú-
chad na slóg sin . co' ndechatar fá fhedaib fásaig fírdaingne na
críche ocus in chuid eile tar dorus in dúnaid istech aca ocus do
dhruidetar dóirse na bruidne ocus na cathrach ina ndiaid. || ocus
luigios mac úi Dhuibne ar in maig ocus ,do bí co cnedhach
crcchtach crólintech a haithle na troda trénmóire sin.

268 In Gilla decair. [153

Táinic gruagach láidir lánchalma chuige ocus buailios do
phreib do leith a dhromá é. músclus mac úi Dhuibne ocus tuc a
lám tapaid laoich tar a armaib. fóill ort a rnhic úi Dhuibne ar in
gruagach : ní do dénam díthe ná dochair duit táncas chugat acht
dá innsin duit gurab olc in tinad suain ocus sírchodalta i bfuilir
ar faitche do bhiodbad ocus th'esgcarad . ocus tar liomsa is do
ghébair inadh suain ocus codalta as ferr iná sin duit lenus mac
úi Dhuibne in gruagach ocus.do chuatar i bfad ocus i gcéin as
sin . ocus fuaratar cathair cennárd ar a gcionn . ocus trí caogaid
laoch lánchalma sin gcathraig cona ndíol do mhnáib banamla
maraon re hócmnaoi déitgil goirmdercaig glaicmínla malachduib
ar slios na cathrach sin ocus' brat sróil ina timchioll . ocus inar
engach órsnáithech impe . calla bláithcert banrígna im a cionn.
do ferad fírchaoín fáilte re mac úi Dhuibne ina aínm ocus ina
shloinne íéin . do cuired mac úi Dhuibe i nadhbaid íocshláinte do
bí sin chathraig . ocus do cuired luibe uaisle ina chnedhaib ocus
ina chréchtaib ocus ba slemain sláinchréchtach é. ocus do suided
búird ocus binnseda na cathrach . ocus nír cuired ísei i ninad in
uasail ná uasal i ninad in ísil acht gach aon ina inad imchubaid
do réir a uaisle ocus a atharda ocus a eladan ar na bórdaib sin.
tucad biada )| saora sochaithme chuca ocus deocha blasta bríg-
mara . ocus tucatar in chétshel do'n oidche re hól . in dara sel re
ceol ocus re haoibnes ocus urghairdiugad menman o'cus aicenta.
tucatar in íres shel re suan ocus re sírchotlad do dénam nó gur
éirig in ghrian ina círchaill teintide ós cionn na talman trom-
fódaige arna mhárach.

Trí lá ocus teora oidche do mhac úi Dhuibne sin gcathraig
ocus in fled as ferr dá bfuair aríam acá tabairt do. fiarfaigios
mac úi Dhuibne i gcionn na haimsire sin cia hí in chathair nó cia
in chríoch ina raib nó cia ba chenn uirre. adubairt in gruagach
gurab í sin tfr fá thuinn . ocus gurab é rí thíre fá thuinn in fer sin
do bí ac comrac ris . ocus gurab gruagach na tibraide ba fhorainm
gaiscid do . ocusgurab náma ocus esgcara láime deirge do féin é.
innsios do mhac úi Dhuibne mar in gcétna gurab é féin gruagach
in ghaiscid . ocus co raib biiadain ar thuillem ocus ar thuarastal
Finn mhic Chumaill in Eirinn ocus nár chuir tairis bliadain ba
haite leis iná í. fiarfaigios gruagach in ghaiscid scéla do mhac úi
Dhuibne créd in siubal nó in timthecht do bí roime. innsios mac
úi Dhuibne scéla Finn ocus in ghilia dhecair do ó thús co deired.

rs4, 155] In Gilla decair, 269

Acht [atá ní] chena in uair ba íhada le Fionn ocus lena
mhuintir || mac úi Dhuibne do beith ina nécmais dorignedar
dréimreda do thétaib na iuinge i nagaid na beinne ocus na
cairrge ar lorg mic úi Dhuibne. do fuair Fionn ocus a mhuintir
fuigell feola mhic úi Dhuibne ocus ní dhuaid fuigell feoia dá
raib aige ariam. féchus Fionn do gach leith de ocus atchonn-
airc marcach sin maig dá innsaigid ocus stéd dubdhonn dathál-
ainn faoi shrian degmaisech dergóir ria. bennaigios d'Fhionn in
tráth tánaic do láthair . ocus do chrom a chenn ocus tuc teora
póc do ocus iarrus é leis dá árus. do chuatar i bfad ocus i gcéin
as sin ocus fuaratar longport lethanmór lánarmach rompa ocus
tiug slóíg ar faitche in dúna. trí lá ocus teora oidche d'Fionn ocus
dá rnhuintir sin dún sin ocus in fhled as ferr dá bfuair ariam acá
degthabairt dóib. fiarfaigios Fionn i gcionn na haimsire sin cia
hí in chathair nó in chríoch ina raibe. adubairt gurab í sin críoch
na Sorcha ocus gurab é féin rí na Sorcha . ocus co raib bliadain
ar thuillem ocus ar thuarastal Finn in Eirinn ocus nár chuir
thairis bliadain ba haite leis iná í.

Do commórad lá aonaig ocus árdoirechtais le Fionn ocus le
ríg na Sorcha in uair sin ocus atchonncatar bainechlach ag techt
sin aonach dá ninnsaigid .i. bainghilla turais. Fiarfaigios in rí
scéla di. adubairt sise co raib scéla aice .i. co rabatar ciumsa in
chuain ocus in chaladpuirt || ián do iuathbarcaib . slóig ar fad na
tíre ocus [iat] ac dénam édáía na críche. aithgnimse sin ar rí na
Sorcha . áirdrí Gréc atá ann ar sé ac dénam ghabáltais ar fedh in
domain . ocus do b'áil leis in doman mór do chur fá smacht ocus
fá chíos do féin ócus gabaidh in chríchse mar gach crích eile.
féchus rí na Sorcha ar Fionn in uair sin ocus do thuic Fionn
aige féin gurab ag iarraid chabartha ocus chuidigte air féin do bí
in rí. gaibimse cosnam ocus coim'ét na críchese orm.ar Fionn nó
co bfácbad /.

Eirgios Fionn ocus a mhuinter ocus rí na Sorcha ocus do
lenadar in sluag sin . ocus tucatar ár féinned ocus feróglách orra
ocus dorignedar-sceolanga scainnerda scélbhuaidertha dí'ob . ocus
elta imeclach édtualaing . ocus ní mó iná lucht scéil d'innsin
do léicetar as díob. do labair áirdrí Gréc in uair sin ocus is é
adubairt : cia dorigne in dianmarbad út ar mo mhuintir. adubairt-
sen nach gcualaid énréd do ghoil ná do ghaisced fer nEirenn ar
marthain nó ar mórchuimne ariam roime sin . ocus co ndíbeorad

27Ó /// Gilla.decair. [156, 157

sé sliocht nGaodail ghlais mhic Niuil mhic Fhéniusa farsaid as
Eirinn co deod ocus co deired in domain. is ann sin do thógaib
Fionn ocus rí na Sorcha pubail uaine ilchróthach ós comair
choblaig áirdríg Ghréc . is í in phuball irraibe Goll mac Mórna
ocus Oscar mac Oisín puball fa choimnesa dóib do shlógaib na
críche.

Do labaír áirdrí Ghréc in tráth sin || ocus is é ro ráid : cia do
ghébainn do dhígail maslaid ocus marbtha mo mhuintire ar Fionn
ocus ar ríg na Sorcha. do ghébair mise ar mac áirdríg Frangc.
ghluaisios roime ac tinól a thromteglaig ocus tuc agaid ar in
bpupaill irraibe Fionn ocus rí na Sorcha . ocus mar atchonnairc
Goll mac Mórna sin cirgios ina choinne ocus ina chomairchios.
crét sin do b'áil let do dénam a Ghuill ar Oscar. do b'áil liom
comrac in lae andiu do dénam ar son Fhinn ar Goll. ná dén ar
Oscar . óir is í do lám as mó do flonnad i gcathaib ocus i gcom-
lannaib ocus léic damsa comrac in lae aniu do dénam ar son
Fhinn. tuc Goll ced in chomraic d'Oscar ocus tuc Oscar ocus
mac áirdríg Franc agaid ar a chéiie- in tan sin mar dhá dhrecan
ar dhásacht . nó mar dhá ruadbuinne lasrach lethanmóire . nó
mar dhá thuinn robarta róghéire ac dul tar bennaib cairrce . ba hí
sin teist ocus tuarascbáil na déise deglaoch sin.

Do éirig Goll mac Mórna ar gcengal a chuirp ina chaithéided
ocus tuc ruathar léidmech lánchalma faobrach fuiltech foirniata
borb tréinbheoda coimnertmar nemheciach fá mhuintir ocus fá
mhóirtheglach mic ríg Franc nó co nderna duille siabartha
sechránach soghluaiste díob . gur fágbad cinn gan cholna ocus
cuirp gan anmanna ocus mná gan feraib ocus máithrecha gan
mhacaib do'n mhórruathar sin. ||

Is ann sin do dhlúthaig Oscar armghlonnach áthasach ar
díchennad ocus ar tabairt aididh ar mac ríg Franc . ocus arna
dhíchennad do fíllios ar Ghoil ocus chuidigios leis in méit nár
marb do mhuintir ocus do theglach mhic ríg Franc do marbad.
ocus c\o chroith cenn mic ríg Franc i bfiadnaise choblaig áirdríg
Ghréc . ocus do léicetar gáir coscair ocus commaoidte re Fionn
ocus rena mhuintir ocus gáir dubachais ocus domenman re
muintir coblaig áirdríg Ghréc.

Do labair rí Ghrécfá'n am sain ocus is é ro ráid : cia do géb-
ainn do dígail mo mhaslaid ocus maslaid mo mhuintire ar Fíonn
ocus ar ríg na Sorcha. do gébair mise arsa in macám mór mac

158,159] In Gilla decair. 271

ríg na hAfraice. gluaisios roime collíon a shlóig cus[in bpupaill
irraibe] rí na Sorcha. mar atchonncatar clann rig na hlnnia sain
do éirgetar ina choinne. crét do b'áil lib do dénam ar Fionn. do
b'áil linn comrac in laoi andiu do dénam ar do shonsa ar Fera-
dach fírchalma mac rig na hlnnia. ní dénfair ar Fionn óir ní
bfuiltí sel comraic ar mo thuarastal. luighim fóm armaib goile
ocus gaiscid nach biam ní bud fhaide ar do thuillem ná ar do
thuarastal muna dtugair ced comraic dúinn ar iatsan. is ann sin
do éirgetar na huaithneda coimchliste catha . ocus na honchoin
oirbertacha j| . ocus tucatar in gleo gáibthech gráinemail ocus in
úirlech aduathmar ainiarmartach ocus in torann trénmór dá
chéile . gur bhrisetai craoisecha crannremra cinnderga crófhair-
singa ocus gur scaoiled a gcathbairr chunna cherdamla re tuar-
gain ocus re tinnios na dtrénlaoch sain. imthúsa chloinne ríg na
hlnnia do díchennad in macám mór mac ríg na hAfraice leo i
bfiadnaise na sluag sin . ocus chraithios [Feradach] in cenn i
bfiadnaise chatha áirdríg Gréc. do léicetar gáir coscair ocus com-
maoidme re Fionn ocus rena mhuintir. ocus gáir dubachais ocus
domenman re muintir áirdríg Gréc.

Do 'abair áirdrí Grec in uair sin ocus is é ro ráid : cia do
gébainn do dígail maslaid mo mhuintire ar Fionn ocus ar ríg na
Sorcha. do gébair míse ar mac áirdríg Gréc féin . óir dobérad
cúig fir déc liom do chomrac risna cúig feraib déc atáit ac Fionn
ocus dobérad féin cenn Finn chugat ocus dobéraid cach fer dom
mhuintir cenn fir dá mhuintir leis.

Do bí ingen óc aontuma ac ríg Gréc .i. Taise thaoibghel a
hainm . ocus amail téit in mhuir ós na srothaib ocus in tSinann
ós na haibnib oeus iolar ós in énlaith is amlaid dó chuaid ar
dheilb ar áilne ocus ar fhaicsin tar mnáib na cruinne . ocus tuc
grád écmaise d'Fionn || ar méit a theiste ocus a thuarascbála ar
fedh in domain. ocus iarrus mar athcuingid ar in ríg í féin do
léicen d'féchain in chomraic sin do bi itir Fhionn o£us a derb-
bráthair. tuc in rí in ced sin di ocus ruc a cumal coimdechta léi.

Is ann sin tuc mac áirdríg Ghréc agaid ar in bpupaili irraibe
Fionn ocus rí na Sorcha. aithgnim so ar Fionn : comrac énfir do
b'áil le mac airdrig Grec d'faghbáil uaimse .i. é féin do chomrac
liomsa ocus fer dom muintir do chomrac leisin bfior dá mhuintir-
sen. is ann sin tuc Fionn ocus mac áirdríg Ghréc agaid ar a
chéile mar dá leoman lánchalma . nó mar dá nathair nime ar

272 In Gilla decair. [160, 161

naimdenus . nó mar dá ghríb ingnecha ina ngaisib casluatha nó
cor chrithnaig in talam tromfhódach fána gcosa ocus gur theil-
getar a gcuilg comdírecha á ndóidib ocus á nglacaib re deithnios
ocus le degbualad na déise deglaoch sin gur clos i naltaib ocus
i nimchianaib iat. is ann sin tuc Fionn béim toirtemail trénbu-
illech do mhac rfg Gréc gur dhiubraic a chenn dá cholainn ocus
dá chaolmuinél do'n bhéim sin. do léiced gáir coscair ocus
commaoidme le. Fionn ocus lena mhuintir . ocus gáir dubachais
ocus domenman le muintir choblaig áirdríg Gréc. is ann sin do |{
tócbad a lia ós a lecht ócus do scríbad a nanmanna i nogaim ós
cionn cach énfir díob . ocus cé mór in grád tuc Taise thaoibgc!
d'Fionn roime sin tuc a shecht noiret do ghrád do le linn a
derbbráthar do marbad . ocus chuirios techtairecht ós ísel dochum
Fínn dá furáil féin air ocus ba luthgáirech láinintinnech re Fionn
sin.

Elaigios Taise thaoibgel in oidche sin dochum Finn ocus
músclus in rí arna mhárach ocus atrubrad leis Taise thaoibgel
d'élódh dochum Finn. nír chaoin sé díth a mhuintire acht Taise
thaoibgel ocus adubairt gidbé dobéradh chuige ó Fionn i co
dtiubradh seoid ocus maoine do. do labair taóisech tegiaig do
mhuintir in ríg ocus is é adubairt : comaill damsa a ndubrais
ocus dá gcomallair dobérad in ingen chugat ó Fionn . óir atá
craob derscnaigte álainn agam ocus dá bfuighbinn slóig in
domain ar aonláthair do chuirflnn ina dtoirchim suain ocus
sírchodalta iat re foghar mo chraoibe do chrothad ós a gcomair,
gluaisios in taoisech teglaig ocus tuc agaíd ar in bpupaill irraibe
Fionn ocus rí na Sorcha . ocus chroithios in chraob ós a gcomair
ocus do chuir ina dtoirchim suain ocus sírchodalta iat ocus
ghoidios Taise taoibghel 'm oidche sin. ocus is é comairle dorig-
ned le ríg || Gréc ó rucad Taise taoibghel chuige arís gan ní bud
mó dá mhuintir do marbad le Fionn . ocus do chuaid roime co
críochaib na Gréice.

Chrithnaigios Fionn arna mhárach Taise thaoibgel d'élódh
ocus do bí co dubach domenmnach i ndiaid ingine in ríg. a
Fhinn ar rí na Sorcha ná bíodh dubachas ná domenma ort do
churnaid na hingine . óir rachadsa co dtiug sióig let co críochaib
na Gréice ocus dobéram ingen ríg Gréc linn ar ais nó ar éicin.
ocus adubairt in laoid : —

i62, 163] In Gilla dccair. 273

B uadach sin a mhic Chumaill . fuaras doilges ó'n debhaidí

ar mbreith buada do bidbad . ingnad do bheith it bethajd
S lóig na Gréice co dtuille . do bátar uile ar th'agaid í

acht triar ocus trí cetrair . nocha raib d'fedain agaib
L etsa is led becán buidne . a mhic Chumaill na mórslógí

duitse ba bec in pudar . rí na gcurad do chlaochlód
A onmac áirdríg in domain . do fuair aided ret armaib í

le do muintir as a aithle . do thuitset maithe in chablaig
[T aise taoibgel do breith uait . do'n áirdríg saidbir sluagach] í

fá'n gcás ná bí co dubach . biaid do thuras co buadach

A haithle na laoide sin do commóradh lá aonaig ocus árd-
oirechtais le Fionn ocus le ríg na Sorcha . ocus atchonncatar na
bratacha bláithbreca || breclíomtha ocus na meirgeda maothsróil
ocus na glaschloidhme comrigne catha re guailnib na gcurad
ocus na gcathmíled . doireda dlútha dianmóra do shlegaib séta
sithrigne ós a gcennaib . ocus Diarmait détsholais ó Duibne
dtosach na fedhna fírmóire sin. . aithgnios Fionn é ocus chuirios
Fergus flnnbheoil chuige dá fhiarfaigid de cia in elada sin . nó
cia in chuidechta irraibe . nó in bfuair scéla a mhuintire chuige.
adubairt seisen gurab é sin gruagach in ghaiscid . ocus gur
fhoillsig do tréna eladain draoidechta gurab é Abartách mac
Allchaid tuc na cúic fir déc sin ó Fhionn co tír tairrngire. is í
comairle dorigned le Fioftn 6 do ruc mac úi Dhuibne ar Gholl
ocus ar Oscar a gcur co críochaib na Gréice ar chenn ingine in
ríg ocus Fergus do chur do maoidem a néchta ocus a náthasa
leo . ocus é féin ocus in chuid eile dá mhuintir do dhul co tír
tairrngire ocus gidbé aca bud luaithe ann fuirech leísin gcuid
cile.

Is ann sin do desaiged long luchtmar lánáibsech d'Fionn ocus
dá mhuintir ocus ní haithrister scélaigecht orra nó co rabatar í dtír
tairrngire. ' ocus atchonncatar in taonach ocus in tárdoirechtas
irraibe Abartach || mac Allchaid . ocus chuirios Fionn techtairecht
chuige d'iarraid a mhuintire air nó cath do thabairt do. is é com-
airle dorigned le hAbartach aisioc a mhuintire do thabairt d'Fionn
ocus a bhreth féin do thabairtdo ina mhaslaocus ina mhóirsiubal.
ocus ruc Fionn abhaile dá longport féin ocus do bí in fhled as ferr
dá bfuair Fionn ariam acá degtabairt do ann . ocus fhanus Fionn i
dtír tairrngire nó co mbérfaitís Goll ocus Oscar air.

Do desaiged long luchtmar lánáibsech bhennchorr bhláth-
daingen do Gholl ocus d'Oscar . ocus tucatar cúl le tír ocus

T

274 1 }1 Gilla decair. [164, 165

agaid do mhuir ocus do chiumsaib na bóchna brecuaine is *do
bhennaib fergacha fiarghruamda fuairfhliucha na fairrge. ocus
do ghluaisetar rompa co láidir saothrach siubalghrod co rabatar
ac éistecht re faoidh na muc mara ocus na murduchan ocus re
piastaib ingantacha na haibéise gur ghabatar cuan ocus calad-
phort i gcríochaib na Gréice glanáilne. ocus do thairrngetar a
long i dtír i ninad nár fhét tonn a tuarcain ná a minroinn ná
carraic a combrised . ocus atchonncatar uatha cathair na haithne
isin nGréic. ocus ar ndul ar tír dóib fuaratar aodhaireda na
cúirte ocus cethra na críche. d'fiarfaigetar scéla do na haod-
airedaib cia hainm in chathair atchonncatar . nó cia || hí in chrí-
och ina raibe . nó cia ba chenn uirre. d'fiarfaigetar na haod-
airedha díobsan. in i nglenntaib diamra doeolais rucad iat in
uair nach raibh fios na cathrach sin ná a hainm aca . ocus adu-
bradar gurab í sin cathair na haithne isin nGréic . ocus nach
raibhe isin doman cathair ba lia lám láidir laoch ocus curad ocus
dronga dianmóra le goil ocus gaisced iná í. crét dogénam anois
ar Oscar re Goll. crét dogénmaois ar Goll acht dul isin gcath-
raig ocus Taise taoibgel do tabairt linn ar ais nó ar éicen. ní
dénfam ar Fergus finnbeoil : tabraidse fighe cethardualach ar bar
bfolt ocus innsid gurab' fileda faobracha focailcherta sib atá ar
siubal ar rígaib corónta certbrethacha na cnstaidechta. crét
dogénam ar Goll dá niarrthar elada orrainn. dogénadsa elada ar
bar son 'ar Fergus finnbeoil. dorignetar amlaid sin . ocus do
ghluaisetar rompa dochum in dúna ocus do bhuailetar béim
fleisce fri fárdorus na cathrach. ocus adubairt in dóirseoir nach
raibhe in rí sin mbaile . co ndechaid sé dochum seilge ocus nach
raibhe istig acht Taise taoibgel ocus a cumal coimdechta . ocus
nach dticfad aonduine || ina cionn nó co dticfad in rí abaile.

Táinic in rí ocus do commórad selg móráibsech leis . ba chenn-
derg coin ba láimderg laoich ocus ba chenntrom gillanrad
ocus gairbteglach in ríg i ndiaid na seilge tromtorrthaige sin.
bennaigit do'n ríg ocus fiarfaigios in rí scéla díob ocus ruc leis
istech co cathraig na haithne iat . ocus aithgnios Taise taoibgel
iat ocus nír labair riu. ocus in tráth táinic am codalta ocus suain
chuca iarrus Taise taoibgel in taos eladan anaithnid sin do léicen
léi féin dochum scélaigechta do dénam léi . ocus do chuatar i
néntseomra ocus do léicetar a naithgne dochum a chéile . ocus
fhiarfaigios Fergus di crét in tinnell i nélóchad sí dochum Finn

i66, 167] In Giíla decair. 275

arís. adubairt sisi co rachadh in rí dochum na seílge cétna arna
mhárach ocus co nélóchad féin le Goll ocus le hOscar d'innsaigid
na luinge ó a dtáncatar. do chuaid in rí dochum na seilge ocus
élaigios Taise thaoibgel le Goll ocus le hOscar co rabatar i dtír
tairrngire . ocus ótchonnairc Fionn in cúicer sin uada tuc bara-
mail aithgne dóib ocus adubairt gur b'inmain leis na daoine re
a saimeoladh iat .1. Goll ocus Oscar || . Fergus rlnnbeoil . Taise
taoibgel ocus a cumaf coimdechta.

In uair rucatar a mhuinter uile ar Fionn adubairt Abartach
mac Allchaid le Fionn a bhreth féin do bhreith ina mhasla ocus
ina móirshiubal. adubairt Fionn co léicfedh sé in tuarastal do
ghell sé d'Abartach ocus in bhreth i nagaid a chéile. ní fhuil
maith damsa ann sin ar Abartach ocus fer aithise ocus míla-
bartha na féinne mar atá Conán mac Mórna gan a bhreith féin
do tabairt do. renna nime i. gcoraigecht ormsa ar Conán nach
bud réid mise muna bfuigbed sin. ghellus Abartach sim do
Chonán . ocus is í breth ruc Conán ar Abartach na ceithre jnná
déc do b'ferr i dtír tairrngire do tabairt leis re cois a mhná féin.
ocus a bhen féin do chur i nerbali eich in ghilla dhccair mar do
bí Liagán luaimnech ó luachair dhegaid . ocus na ceitre mná déc
eile sin dá mhuntir [ac marcaigecht uirre] nó co mbiadh i niar-
thar chorca Dhuibne.

Ocus bíodh a f hios agat nach ór ná airget tuc Conán do bhreith
acht amail mar adubramar .i. na ceitre || mná déc do b'ferr i dtír
tairrngire do tabairt leis mar aon le mnaoi Abartaig . ocus ben
Abartaig do chur i nerball in eich mar do bí Liagán luaimnech.
ocus na ceitre mná déc eiie do chur ar marcaigecht mar do bí
seisen ocus in chuid eile dá mhuintir nó co mbeidís i gclochán
chinn chait i niarthar chorca Dhuibne.

Ag sin do mhuintir a Fhinn ar Abartach . féchus Fionn do
cach taob de ocus ní f haca sé Abartach shíos ná shuas. ocus ruc
Fionn Taise taoibgel leis co hAlmain lethanmóir Laigen ocus
dorigensat banais na déise sin.

Gurab í sin tóraigecht ocus echtra in ghilla dhecair ó thús co
deired.

. Finit .

T 2

276 Cetharnach úi DhomnailL [64,64*

[Echtra in chetharnaig chaoilriabaig nó chetharnaig úi
Dhomnaill do réir dhruinge~\

Lá dá raibh O Domnaill i mbél átha Senaig .i. Aodh dub mac
Aodha ruaid mic Néill ghairb mic Thoirdelbaig in fhíona ag
caithem fleide ocus fésta ocus maithe ocus móruaisle a thíre ocus
a thalman maraon ris . do fritheolad ocus do frestlad iat le nua
gacha bíd ocus le sen gacha dige ar chena. ocus in tráth fa subach
sáthach somhenmnach cách uile i gcoitchinne is ann do labair
gallóglách do mhuintir úi Dhomnaill ocus is edh ro ráid : dar
slán dé ar sé ní fuil as so go múr tige rfg Grég tech as ferr iná
in tech so . ná dís ar fhichit as binne iná in dís ar fichit atá
sin tech so . mar atá Conán maolruad O Raithbertaig . Diarmaid
O Giliagáin . Cormac O Ciaragáin . Tadhg O Crugadáin . ocus
muinter eile nach náirmither sonn.

Ar in gcomrád sin dóib atchonncadar chuca in cetharnach
caoilriabach ocus in tuisge ac plibarnaig ina bhrógaib . ocus
barr a dá cluas tréna shenfuan . ocus leth a chloidim nochtaithe
i dtaob shiar dá thóin . ocus trí gaethe boga bunloiscthe chuilinn
ina || dhesláim aige. go mbennaigid dia duit a úi Dhomnaill ar
sé. go mbennaigid dia duitse ar O Domnaill . cá thaob as a
dtángais a óglaoich anaithnid ar sé. i ndún monaidh i mbaile
ríg Alban do chodlas aréir ar in cetharnach : bím lá in Ile . lá i
gcionn tíre . lá i Manainn . lá i Rachlainn . ocus lá eile ar fionn-
charn na foraire i sliab Fuait . ocus is duine siofóidech suairc
siubail mé ocus agatsa atáim anois a úi Dhomnaill ar sé. goirter
chugam in dóirseoir ar O Domnaill. tánic in dóirseoir do láthair :
an tusa do léig in fer. so istech ar O Domnaill. ní mé ar in
dóirseoir ocus ní fhacas ariam roime so é. léig thort é a úi
Dhomnaill ar in cetharnach . óir ní usa linn techt istech iná dul
immach in tan as áil linn féin. suidh si'os ar O Domnaill. suid-
fed nó ní shuidfed ar in cetharnach . óir ní dhénaim ní ar bith
acht mar as áil liom féin. d'éist O Domnaill fris gan fregrad do
óir b'ingnad leis cá cinél duine bhiadh ann do thicfadh istech
isin dúnad gan' dóirseoir ná nech eile dá fhaicsin ag in dorus nó

65 ; 65*] Cethamach íá Dhomnaill. 277

go dtárla ar lár árais úi Dhomuaill . ocus do bhádar in lucht
eladan go gérshúilech ag féchain fair. ||

Seinn port ceoil dúinn a Chonáin mhaolruaid úi Raithbertaig
ar in cetharnach . do sheinn Conán maolruad port ceoil ar
chomairle in chetharnaig. seinn port dúinn a Dhiarmaid úi
Ghillagáin ar in cetharnach . sheinnios Diarmaid duan ocus
degcheol do. seinnidh ceol dúinn a Chormaic úi Chiaragáin orus
a Thaidg úi Chrugadáin ar in cetharnach . ocus do sheinnedar
na fir sin 1 fraischeol do'n chetharnach.

Acht chena do sheinnedar na saoithe sin uile cuir ocus puirt
sligtecha siublacha taigenta taitnemacha ocus cuislenna ceoil-
bhinne cruite . go gcuirfidís daoine ina gcodlad le fuaim in cheoil
shírbinn shíde do sheinnset. dar trí slánaib dé a úi Dhomnaill ar
in cetharnach ó do chualas tuairisc na muintire bhí re seinnim
gach uilc . mar bhí lucht eladan Bhelsibub Abiron ocus na prinn-
sada puiblidhe (sic) ag imirt na niarann ocus na nórd i bfíríochtar
ifrinn . ní chualas doicheol as mó iná do mhuintir ar sé.

Is ann sin do rug in cetharnach ar in gcláirsig ocus do sheinn
sé cuir ocus puirt shligtecha siublacha taigerta taitnemacha ocus
cuislenna ceoilbinne cruite . go || gcuirfide mná ré nidnaib . ocus
fir ghonta . ocus laoich arna ledrad . ocus curada arna gcrécht-
nugad . ocus aos galair ocus géresláinte in domain i dtoirchim
suain ocus sírchodalta le foghar in cheoil fírbhinn síde do sheinn
sé in tan sin. dar slán dé ar O Domnail ó do chualas tuairisc na
muintire bhíos re seinnim ceoil síde isna cnocaib ocus isin talam
fúinn shíos . mar bhí Fergus fionn mac Forgaide . ocus Sennach
O Doirge . ocus Suanach mac Senaig . ocus scológ chille cuilinn.
ocus bacach beinne Boirche . ós iat do chuired daoine chum
codalta ocus daoine chum gola ocus drong eile chum gáire . ní
chualas ceol bud bhinne iná do cheol óir is duine róbhinn tu ar
O Domnaill. bím lá binn is lá serb ar in cetharnach. éirig suas

1 Eg. 164, f. 148:— do shinneadair na saoithe móra sin cuir agus puirt agus
adhbhann ciuil agus silteacha seanma agus cuislionna ted bhinne tiaghur dar
mo bhriathair air an cearnach ó do chual- fn. tuairasgabhail bheilsibub agus
abírón agus shatain dhamhloid agus sop seit agus athuinne agus prions-
dubha dorcha puiblidhe dubhneallaibh íochtair ifrinn ní chuala féin ceol ba
mhesa no sibhse sinn féin raod dhuinn air 6 domhnaill do dhéan no ní dhéan
air an cearnach oir ní dhenad acht mur as áil liom fn. leg. : — ...
adbanna ciuil ocus slighte siltecha senma ocus cuislenna teidbinne taidhiuire
. . . agus prionnsada duba dorcha pobai! duibnélaig . . .

278 Cetharnach úi Dhomnaill. [60: eeb

a chetharnaig ar in fer fritheolta ocus suid i gcumaid ocus i
gcuimhrinn úi Dhomnaill . óir atá sé ag tabairt cuire dhuit ní
rachad ar in cetharnach . óir ní bhiad acht mar chrochaire
ghránda dhénfadh ealada do dhaoinib maithe. ar in adbar sin
ní rachad tairis so suas acht cuindís a maith chugam anuas más
mian leo. ocus ann sin do chuiredar inar ocus atán ocus léine
riabach ocus matal || leisin bfer fritheolta dochum in chetharnaig.
sin culaid do chuir O Domnaill chugat ar sé. ní háil liom í ar in
cetharnach . óir ní beidh aonní ie maoidem ag in duine maith
orm go bráth.

Is ann sin do chuiredar fiche marcach arna gcengal i narm
ocus i néided ar gach leith do'n dorus immuig . ocus ós a chionn
sin fiche gallóglách ar gach taob de dá choimét istig ócus immuig
im dhóirsib in dúin . óir do brethnaigedar nár ba dhuine saogalta
é. créd do áil lib riu sút ar in cétharnach. dob áil linn tusa do
choimét ar O Domnaill. dar tri slána dé ar in cetharnach cé
maith sibse is bar gcoimét ní hagaib do chaithfed mo phróinn
amárach. a dhé cá heile ar O Domnailí. i gcnoc Aine ar in
cetharnach : dá mhíle dég ó Luimnech amach áit i bfuil Seaan
mac an iarla i nDesmumain. dar slán dé ar gallóglách díob dá
bfagainn thu ac cur aonchuir díot go maidin dogénfainn mell
comchruinn ar lár le cúl tuaige díot.

Is ann sin tug in cetharnach lám fó'n gcláirsig ocus do sheinn
cuir ocus puirt ocus cuislenna ciuil go gcuirfide fir ghonta . ocus
mná ré nidnaib . ocus aos othair ocus géresláinte in domain ina
gcodlad le fogar in cheoil chaoinbinn fsíde do sheinn sé. cá
bfuiltí || a ghallóglácha ar in cetharnach : so chugaib immach mé
ocus dénaidh gérchoimét nó biad ar siubal uaib. mar do chuala
in chétghallóglách na briathra sin ro éirig ina shesam ocus do
thóg a thuag ocus do bhuail in fer fa nesa do gur thresgair go
lár é. ótchonnairc cách imroll urchair in fhir do thógbadar uile
a dtuaga go fíochmar fírnimnech i nagaid in chetharnaig le
béimennaib bríogmara ar amus a chinn . gidedh is ar fer aca
féin do tharla gach buille díob sin, is amlaid do chuir in ceth-
arnach na gallógláig ag gabáil do chúlaib tuag ar a chéile idir
mharcach ocus ghallóglách co rabadar uile ina gcosair chró.
táinic in cetharnach gan fuiliugad gan foirdergad fair d'innsaigid
in dóirseora ocus adubairt fris fiche bó ocus cethrama d'ferann
tsaor d'faghbáil ó O Dhomnaill do chionn a mhuintire d'aithbeo-

67; 67*] Cetharnach úi DhomnailL 279

ugad : ocus cuimil in luibsi ar sé do charbaid uachtaraig gach
fir díob ocus éireochaid slán arís. dorigne in dóirseoir amail
thegasg in cetharnach do . ocus fuair in fiche bó ocus in cheth-
rama ferainn ó O nDomn.iill ar son a mhuintire d'aithbeougad.

Tárla Seaan mac in iarla .i. iarla Desmuman in tráth sin i
naonach ocus i nárdoirechtus ar faitche a dhúna ocus a dheg-
baile || féin. féchain dá dtug tairis atchonnairc sé in cetharnach
caoilriabach chuige ocus leth a chloidim nochtaithe i dtaob
shiar de . ocus a shenbróga lán d'uisge ag fedalaig uime . ocus
barr a dá cluas tréna shenfuan . ocus bonnsach bogloiscthe ina
láim aige. go mbennaigid dia duit ar in cetharnach. go mben-
naigid dia duitse ar Seaan mac in iarla . cánas a dtángais a
óglaoich ar sé. i dtig úi Dhomnaill i mbél átha senaig do chod-
las aréir ar in cetharnach . i ndún monaid i mbaile ríg Alban do
chodlas in oidche roime sin . ocus ann so agat anocht a mhic in
iarla ár sé. cá hainm atá ort ar mac in iarla. Dubhartán O
Dubhartáin m'ainm is mo shloinned ar in cetharnach. cá slige
ar ghabais chugainn a Dhubartáin ar Seaan. d'es ruaid mhic.
Modhairn frisa ráidter Sligech ocus go céis caomálainn Corainn.
ó'n gCorann go coirrshliab na seghsa ocus go máig luirg in
Dagda . ocus do leth taoib Chruachna maige hAoi . ocus do
mhaig mhucraime . do chríochaib ua gConaill ghabra ocus go
soiche thusa anois a Sheaain mhic in iarla ar sé. tugad Dubartán
istech ocus d'ól deoch ocus ro niamghlan || a chosa . ocus do bí
ina chodlad go tráth éirge do'n ghréin arna mhárach.

Táinic Seaan mac in iarla ar cuairt chuige fó'n am sin . ocus
do labair sé leis go mín muinterda ocus issedh adubairt : dar
liom is fada do chodlad . ocus ní hingnad duit é óir do b'fada do
shiubal andé . acht do chualas go rabais tréigthech ar lebraib
ocus ar chláirsig ocus bud maith liom do chloisdin ar maidin ar
Seaan. atáimse róthréigthech isna heladnaib sin go deimin ar in
cetharnach. tugad lebar chuige ocus nír léig aonfhocal . tugad
cláirsech dá innsaigid ocus nír sheinn aonphort. is cosmail go
ndechaid do cheol is do léigenn uait ar Seaan mac in iarla . ocus
ar in adbar sin dorignes rann duit 1 : —

1 ms. :— -dubhartán ó dubhartáin . nach leighenn aon lebhar ar dia is mór
an clú . nach bfuil maith ina mhebair Eg. 164, f 151 b: — a dia is mór an
chliu . nach leighionn le lebhair dubhartán ó dubhartán . sgan aonfhocal do
mheabhair Eg. /66, f 10 : — duartán ó duartán . ní leighenn sé lebhar a
dhiadh is mór a chloigenn . is gan aon fhocall age do mheabhair

sSo Cetharnach úi DhomnailL [68; 68 £

U ch a dhia is mór in clú . nach léighenn líne lebair f
Dubartán O Dubartáin . 's gan aonfhocal do mhebair

Mar do chuala Dubartán é féin dá cháined ocus dá imdergad
dorug sé ar shenlebar shenchais Sheaain mic in iarla ocus do léig
sé síos go stuama stuidértha blasta binnbriathrach é. dorug ar
in gcláirsig iarum ocus do sheinn sé fraischeol caoinbhinn cuis-
lennach co gcuirfedh aos galair ocus géresláinte in domain
dochum |f suain ocus sírchodalta re fogar in chaoincheoil téit-
bhinn tsíde do sheinn sé, is fírbhinn in fer eladan tu a Dhub-
artáin ar Seaan mac in iarla. bím lá binn is lá serb ar Dubartán.

D'éis medóin lae d'éirig Seaan mac in iarla immach ar chnoc
Aine ocus Dubartán maraon ris . an rabais ar in gcnoc so riam
roime so a Dhubartáin ar Seaan. do bhádasar Dubartán maraon
re duine maith ar a ndechaid clú selga ocus fiadaig ocus fian-
choscair inallód . mar do bí Fionn mac Cumaill 1 mic Thrénmóir
mic Bhaoiscne mic Fhiacha saidbir mic Bric mic Dhairne duinn
mic Dhegaid. do bádar na móirféinneda ann .i. Oisín mac Finn
ocus Raigne mac Finn . ocus Oscar mac Oisín . ocus Glúndubh
ocus in Dubchosach beinne gulbain . ocus in Dubthuath . ocus
Art mac Mórna . ocus Goll . ocus Conán . ocus Beith barrghlas
mac Mórna maille ris. do suided in tselg fá'n gcnoc so ocus do
cuiredh míl muige re mullaigib . ocus sinnaig ar sechrán . ocus
bruic a broclasaib . ocus eoin ar eitiollaig . ocus laoig arna lua-
ghail linn. ocus do ghabamar ag éistecht re mongáir na míled
ocus re sníom na slabrad . ocus re gothaib na ngadar . ocus re
grésacht na ngillanrad . co ndechaid fiad ballach 2 báinderg ann
so siar reomainn ocus do bí ilar datha ann. do || léig Fionn a
iallchoin dá innsaigid .i. Bran ceoilbhinn in chú ghel ocus in

1 Eg. fój,f.fj2: — Fionn mac Cumaill mic Trénmhóir úi Bhaoiscne mic
Fiacha saidbir mic Bric mic Daire duinn mic Deghaid . do bhí mac Finn
ann .i. Oisín mac Finn ocus Cairell a mhac agus Roighne roisclethan mac
Fhinn agus Diarmaid ó Duibhne agus Oscar mac Oisín Garadh glúndubh
Dubhchosach agus Dubhach Art mór Goll Conan agus Beithi barrgheal mac
Mórna fairis ann

2 Ibid. : — do cuiredh fiadh ballach báinderg siar ann so romhainn ocus do
bhí iolradh gacha datha innte . do léig Fionn mac Cumaill iallchoin do bhí
aigi léithe .i. sithlear in chú ghel ocus in chú chruadlethan ocus mac an
truim ocus léim tar luachair ocus do chuadar na coin ann ag dul tar in
maoilinn sin siar . fhéchus Seaan mac in iarla do'n taobh shiar de [ocus] síos
ná suas soir ná siar budh dhes'ná budh thuaid ní fhacaid sé in cethernach
ocus ní fios do cáit i ndechaid uadh d'árdaibh in domhain

69] Cetharnach úi DhomnailL 281

chú chrón Enán . ocus mac in truim ar léimnech luath tar
[sliab] luachra siar. 1 fhéchus Seaan mac in iarla thairis ó thaob
dhes co tuaidh ocus ni fheca sé in cetharnach . ocus nír bfis do
cá háird do áirdib in domain ar ghab sé uaidh.

Tárla fá'n am sin duine maith do laignechaib .i. Mac Eochaid
ollam re dán ocus a chos briste le ré ocht sechtmained dég ag
siled a choda smera ocus fola co féig fírfuiltech . nár bféidir táth
ná leiges d'fagbáil di ocus dá fer dég do laignib ocus do tháith-
legaib do b'ferr i laignechaib aige ar fed na ré sin. atchonnairc
Mac Eochaid in tóglach caoilriabach dá innsaigid ocus fuan-
bratán uime ocus lebar ina láim ocus dórdán abráin dá ghabáil
aige. go mbennaigid dia duit a Mhic Eochaíd ar in cetharnach.
go mbennaigid dia duitse ar Mac Eochaid . cá háit as a dtángais
a óglaoich ar sé. i dtig Sheaain mic iarla Desmuman do chodlas
aréir ar sé . i dtig úi Dhomnaill i mbél átha senaig do chodlas in
oidche roime sin. i nOilech na ríg do rugad mé. bím lá in Ile . lá
i gcionn tíre . lá i Manann . lá i Rachlainn || ocus lá eile arfionn-
charn na foraire i sliab Fuait . óir is duine siublach suarach saob-
nósach mé. cá helada duit ar Mac Eochaid. adbar legha mé ar
in cetharnach. cá hainm atá ort ar Mac Eochaid. Cathal O Céin
m'ainm is mo shloinned . ocus. dá léigfeása in doichell ocus in
ghorta ocus in droichbés atá innat díot do leigesfainn do chos
atá sin innam gan amrus ar Mac Eochaid nó go nibim trí deocha
ocus is cuma liom crét dogní cách ó shoin immach. an léigflr
in doichell is in ghorta diot ar' mo chomairle ar Cathal O Céin.
léigfed chena ar Mac Eochaidh. tug Cathal O Céin luib íce im-
mach is do chuimil do chois Mhic Eochaid f : éirig suas a Mhic
Eochaid go bfaicem an bfuil ruith agat. d'éirig Mac Eochaid
ina shesam ocus tug sginned immach fá imell in mhachaire ocus
cách ina dhiaid le huathbás . gur fhágaib sé in dá liaig dég do
thorad a retha.

Dorignes do leiges a Mhic Eochaid ar in cetharnach . ocus
má gnl tu doicheli ná gortad as so suas ticfad chugat ocus brisfed
in chos sin do leigised liom . ocus ní hé sin amáin acht in chos

1 Eg. 166] f. 10 b\ — tar sliabh luachra siar agus dar liom ar se do chloinim
anois caismirt na bhfer thionnall agus fead ghair na bhfear fiadhach luightha
na laochradh agus maoidhebhna bhfear oglaech ar na morchonaibh agus dar
liom do chim an fiagh ag gabhaill an niar agus an fhiann inna dheigh agus
an conhart ar mirre agus ar dasacht inna dhiadh féachas s. mac an iarla

282 Cetharnach úi DhomnailL [69/'; 70

eile . ocus ní leigisfid lega na bfiann tu as sin suas. ní dhén»ar
Mac Eochaid . ocus atá ingen álainn agamsa ocus dobérfad
duitse í ocus trí cét bó is trí cét capall || is trí cét caora is trí cét
muc léithe . ocus biad féin am chliamain mhaith agat. maith sin
ar Cathal O Céin : má atá sí glan nó má atá sí gránda beidh sí
agam.

Do chuir mac Eochaid fled mhór dá hollmugad is dá comm-
órad do Chathal O Chéin . ocus in tan fa hollam in fhled is ba
hinchsithme in chuirm thógbus Cathal O Céin air is nír luaithe
míol mongruad lá márta iná Cathal ag dul tar maoilinn in chnuic
bí ar agaid in bhaile. táinic in fer fritheolta chum Mic Eochaid
ocus issé adubairt : in liaig út bí agat ó hUlltaib dá ngoirter
Cathal O Céin . ní luaithe in míol mongruad dá ngoirter in gerr-
fhiad iná eisen ag dul tar maoilinn in chnuic út thall . is ann sin
dorigne Mac Eochaid in rann mar lenus: 1 —

I n liaig a hUlltaib inmain . mar is inmain Ulltaig féiní
mac in athar ó'n áird tuaid . ní mairg fuair Cathal O Céin

Ghluaisios Cathal O Céin ocus ní derna fos ná frithairisem nó
go raib i Sligech. ocus is í sin tráth ocus uair fá a raibe O Con-
chobair ag dul do dígail chléibín na caillige connachtaige forsin
gcaillig muimnig . ocus ar mbeith do ag imthecht atchonnairc ||
in cetharnach caoilriabach chuige. go mbennaigid dia duit a
úi Choncobair ar in cetharnach. go mbennaigid dia duitse ar O
Conchobair . ocus cá háit arrabais anois ar sé. do bíos aréir i
lagan Laigen i dtig Mhic Eochaid . ocus do bíos in oidche roime
sin dá míle déc ó Luimnech i gchoc Aine i dtig Sheaain mhic
iarla Desmuman . do bíos in oidche roime sin i dtig úi Dhom-
naill i mbéi átha senaig . ocus i ndún monaid i mbaile ríg Alban
in oidche roime sin. i nOilech na ríg do rugad mé. bím lá in Ile
ocus lá i gcionn tíre . lá i Manann ocus lá i Rachlainn ocus lá
eile ar fionncharn na foraire i sliab Fuait . óir is duine suarach
siublach saobnósach mé. cá hainm atá ort ar O Conchobair.
Gilla dé.as ainm damsa ar sé . créd ghluaisios sib as bhaile ar

ms. liaigh ó hulltaibh inmhain . mar is inmhain olltaig féin a mhic an
athar ó'n áird shoir . ní mairg fuair cathal ó céin Eg. 164,/. 11 b: liagh ó
olltaib inmhain . liagh mar as inmhain olltaigh féin mac an athar ó'n áird
tuaid mo mhairg do fuair cathal ó céin Eg. /66,/. 133 b: liaigh a hulltaib
inmbain . liaigh mar is inmhain ulltaig féin mac an athara ó'n áird tuaid . ní
mairg a fuair cathal ó céin

70 b ; 71] Cetharnach úi DhomnailL 283

Gilla dé. dochum catha i nagaid na muimnech do thiagaim ar
O Conchobaír, dá bfoisteochad sib mise do rachainn lib ar Gilla
dé. dar mo bhréithir ar cetharnach do mhuintir úi Chonchobair
ní hé amáin nach bfoisteochamaois thu acht ní ghébmaois cenn-
ach ná cumha is do leithéid do beith linn. ní libse do rachainn
ar Gilla dé acht le hO Conchobair . ocus do bféidir || nach misde
d'O Chonchobair mise beith leis. crét as cennach duit a Ghilla dé
ar O Conchobair. ní iarraim acht gan lethchuma do dénam orm
ar sé in fedh bím friut. doghébair sin ar O Conchobair.

Do ghluaisetar rompa tar Sinainn siar ocus fir Chonnacht uile
i naonréim go dtugadar sgeimell trí lá i ndiaid a chéile i mesg
muimnech agá slad ocus ag breith leo gach ní ba hinaistir . ocus
ag cruinnechad a mbó is a gcapall is a dtréd co haoninad. fua-
radar trí ba breca ocus tarb maol na caillige muimnige ocus tug O
Conchobair iat sin do'n chaillig chonnachtaig i nd/gail a cléibín.
nír bfada dóib ag timáin na creiche co bfacadar gasrad dá
cúiged Muman ac tóráigecht i ndiaid a dtána. is ann sin táinic
irv Gilla dé do láthair úi Chonchobair ocus tuc a rogha do in
chrech do thimáin nó in tóir do chosg. adubairt O Conchobair
gur b'ferr leis in tóir do chosg. fillios in Gilla dé ar in tóir ocus
boga ocus ceithre saigde fichet leis . ocus nír iéig aonurchar nár
thuit naoi naonbair do mhuimnechaib leis innus nár fhan aon-
duine fó fhad ghona urchair shaigde do . ocus dá || ndechadaois
fir Chonnacht uile i dtimchioll aonfhichet bó díob ní bbérfadaois
fad urchair shaigde leo iat.

Ann sin do chuir O Conchobair iarraid ar Ghilla dé ocus adub-
airt fris in chrech do thimáin. fhregrus in Gilla dé sin coihobann
is do chuaid i dtimchioll na creiche mar luas áinle . corro thinóil
ocus cor thimáin iat uile do dhruim degretha co mbátar i bfad as
amarc fer Muman. mar atchonncatar na muimnig in Gilla dé ac
tabairt a chúii dóib do deifrigetar i ndiaid fher gConnacht co
mbátar agá marbad gan choigiit . innus gurab éigen do'n Ghilla
dé filled ar in tóir arís.

Mar sin do ina rith itir in tóir ocus in chreich nó co ráncatar
tar Sinainn aniar . ocus ó shoin co Sligech ocus co dúnad úi
Chonchobair. téid O Conchobair istech roim chách . tugad deoch
ina láim ocus nír chuimnig ar in ngilla dé nó gur ibh í. tic in
gilla dé do láthair úi Chonchobair ocus adubairt co raibe ac
gabáil a cheda aige . ocus nír maith le hO Conchobair sin ocus

284 Cetharnach úi Dhomnuill. [71*; ya

adubairt co dtiobrad a bhreith féin do ar son in lethóil dá nderna
sé fair im in dig sin. adubairt in gilla dé nach ngébadh sin uada
ocus nach bfuireochad || ní bud sia . ocus adubairt co nderna
rann im in adbar sin 1 : —

L ethchuma ar Ghilla dé . ní cuibe do'n té dognf í

issedh innsimse do'n fhlaith . ní maith in breth ruc in rí

N í mise nach ndechaid leo . ar cenn na mbó co tráig Lfí
in té do choiscfedh in tóir . ní breth chóir a bheith cen nf

D á mbiainnse is Murchad mac Briain . ac gabáil giall bó is crechí
tobach císa in domain móir . ní thiubrainn do acht a leth

Féchain dá dtuc O Conchobar tairis nír bfios do cá háird do
áirdib in domain ar ghab in gilla dé uada.

Tárla fá'n am sin Tadg O Cellaig i naonach lánoirechtais a
dúin ocus a degbaile féin. atchonnairc in cetharnach caoilriab-
ach dá innsaigid ocus leth a chloidim nocht do'n taob shiar de
ocus barr a dá cluas tréna shenfuan ocus senbróga lán d'uisge ac
fedalaig uime. go mbennaigid dia díb ar in cetharnach . do
frecradh é mar in gcétna. cá háit irrabais anois ar Tadg O
Cellaig. i dtig úi Choncobair shligig do chodlas aréir ar in
cetharnach . ocus i dtig Mhic Eochaid i lagan Laigen in oidche
roime sin . ocus i dtig Sheaain mhic in iarla in oidche roime sin.
i dtig úi Dhomnaill i mbél átha Senaig roime sin ocus i mbaile
ríg Alban roime sin. || i nOilech na ríg do rugad mé. bím lá in
Ile is lá i gcionn tíre . lá i Manann ocus lá i Rachlainn . ocus lá
ar fionncharn na foraire i sliab Fuait . ocus is duine siublach
suarach seafóidech mé. crét as elada duit ar Tadg O Cellaig.
clesaide maith mé ar in cetharnach . ocus dá dtucthása cúig
marga dam dogénainn cles duit. . dobérsa ar Tadg. chuirios in

1 ms. : — Leathchuma ar ghiolla dé . ní cuibhe don té do ni innsighimse don
fhlaith . nach maith an bhreith do rug an righ Misi neoch a ndeachaidh le.
ar chionn a bho go tráigh lí an té do choisgfedh an tóir . nír bhreith chóir a
bheith gan digh Dá mbiainnse is muirech mac briain . ag gabháil giall bó is
crech ag tobhach cíosa an domhain móir . ní thiubruinn do acht a leth Eg.
164,/. I5Y b: — Leatjichuma ar ghiila dé . neamhchumaoin don té do ní innis
uaim don fhlaith . ní maith in bhreith do thug an rígh Ní mise nach ndech-
aid leo . ar ceann na mó go trágh lí gidh bé do choisgfedh an tóir . ní breith
chóir bheith gan ní Dá mbeinnsi ts murchadh mac briain . gabháil giall sa
dénamh creach aig tógbháil chísa an domhain mhóir . ní tiubhrainn se dho
acht a leith Eg. i66,f. 12 b: — Ní misie nach decha leo . andhiagh na mbhó
go tráiligh ge bé do choiscéach an tóir . nir bhreach cóir do bheith gan aon
ní Dá mbeinnse mar cháich . agus mhic briain agabhail giall agus dennadh
créach ag tógbhaill cíosa an doumhuin mór ní thuabharing do acht a leath

72 <5; 73] Cetharnach úi DhomnailL 285

cctharnach trí simne ar a bhois ocus adubairt co gcuirfedh in
tsimin medóin as le séideoig ocus co bfúicfedh in dá shimin
foirimellacha ann. déntar sin let ar O Cellaig. chuirios in ceth-
arnach barr a dhá meor ar in dá shimin do b'foide ó a chéile
díob ocus do shéid in tsimin medóin dá bhois. ag sút cles agat
a Thaidg úi Chellaig ar in cetharnach. dar mo chubais nf holc in
cles ar O Cellaig. nár raib maith ó dhia ac fer a dhénta arsa
cetharnach do mhuintir úi Chellaig . ocus dá dtucthása leth na
gcúig marg út damsa dogénainn in cles út. dén in cles út sin nós
chétna ar in cetharnach caoilriabach ocus dobérad leith na gcúig
marg út duit. do chuir in tóglách trí simne ar lár a dhernann
ocus do chuir barr a dhá meor ar in dá shimin leithimellacha
ocus tuc séided do'n tsimin láir co ndechaid barr a dha || meor
tré chlár a dhernann-immach ar chúl a láime. ob ob a dhuine ar
an clesaide caoilriabach : is mistuama in cles sin dorignis ocus
ní mar sin dorignes féin . acht chena ó chaillis in tairget dogénsa
do leiges. chuimlios in clesaide luib íce do'n láim corbo slán i
gcétóir í.

A Thaidg úi Chellaig ar in clcsaide dá dtucthá cúig marga
eile dam dogénainn cles eile duit. cia in cles sain ar Tadhg.
do bhogfainn mo letchluas ar mo letchionn ocus do bhiadh in
letchluas eile ina comnaide ar in clesaide. dén sin dúinn ar O
Cellaig. chuirios in clesaide a lám suas is do ruc ar a letchluais
ocus do bhog ar a lethcionn í. dar go deimin is maith in cles ar
Tadhg O Cellaig. nár raib maith agatsa ar cetharnach úi Chell-
aig . ocus munab é in donas orm dogénainn féin in cles út.
ó sháraig in cles eile thu arsa in cetharnach caoilriabach dén
in cles út anois. do chuir in tóclách a lám suas ocus -do bhog a
chluais ar a lethcionn co dtáinic in chluas ó'n letchionn leis. is
míthapaid in cetharnach so agat a Thaidg ar in clesaide . dóig ní
rnar.sút dognímse in cles . acht chena dogénad a leiges ocus dá
dtucthá cúig marga eiledham dogénainn cles eile duit. |j dobérad
ar Tadhg.

Tuc in clesaide ceirtle sída immach as a mhála chlesaidechta
ocus tuc urchar ináirde de co ndechaid i nél in aieoir . ocus tuc
gerrfiad immach as in mála chétna ocus d'imthig in gerrfiad ina
rith suas ar in tsnáithe . ocus tuc cú bhec ocus do léig i ndiaid in
gerr/iaid í ocus do bí sí ac tafann co binn ar a lorg . tuc gilla bec
immach as in mála chétna ocus adubairt leis dul suas ar in

286 Cetharnach úi Dhotnnaill. [73 b

tsnáithe indiaid na con ócus in gerrfiaid . tuc óigben álainn inn-
ellta immach as mhála eile do bhí aige ocus adubairt léithe in
giila ocus in chú do lenmain 1 ocus in gerrfiad do chaomnad gan
maslad ó'n gcoin. do rith in óigben ina dhiaid co luath ocus do
b'aoibinn le Tadg O Chellaig beith ac amarc ina ndiaid ocus ac
éistecht re sestán na selga co ndechatar suas sin nél as aithne co
léir.

Do bátar sel fata ina dtost iar sin co ndubairt in clesaide : is
ecal lim ar sé co bfuil drochchor gá dhénam ann sút tuas . ocus má
atá nf rachaid cen dígail. crét sin ar Tadg O Cellaig. atá ar in
clesaide co mbiadh in chú ac ithe in gerrfiaid ocus in gilla ac dul
chum na mná. bud dual sin féin ar Tadg. tairrngios in tsnáithe
iarsin ocus || fuair in gilla itir dá chois na mná ocus in chú ac
creim chnám in gerrfiaid. línus ferg mór in clesaide cor tharraing
a chloidem ocus tuc buille ina mhuinél do'n .ghilla cor theilg a
chenn dá cholainn. adubairt Tadg O Cellaig nár maith leis
gním chom míchubaisech sin cá dhénam ina fhiadnaise féin. má
ghoillenn sé ortsa mar sin ar in clesaide is furus iimsa a lesugud
is do ruc ar in gcenn ocus tuc urchar de ar in gcolainn ocus
d'éirig in gilla ina shesam ocus do leith a dhroma do bí a agaid.
do b'ferr do beith gan anam iná beo mar sin ar Tadg O Cell-
aig. arna chlos sin do'n chlesaide do ruc ar in ngilla ocus d'imp-
aig in eenn ar in gcaoi chóir air ocus d'fág 2 slán é mar do bí
roime . ocus dorigne in rann : —

1 Eg. 164,/. 139 b:— adubairt léi an giolla agus an chú ocus an gearrfhiadh
do lenmhain . dorine an bhen sin ocus bhí tamall eile mar sin ocus adubhairt
go raibhe egla air go raibhe a ghiolla páirteach rena mhnaoi agus go raibhe
an chú ag ithe an ghearrfhiadha . tairrngios an tsnáithe leis anuas

2 ms. : — dobheir begán dobheir mórán . dobheir na fithche marg dobheir beo
fer gan anmain . mian gach righ ar talmhain tadhg Eg. ibid\ — d'fágslán é mar
do bhí roime . acht a úi chellaigh ar an clesaidhe d'fág mo ghiolla mo bhen féin
torrach agus is é toirrcheas atá aice mac agus tabhairse luach oileamhna an
mhic sin uait . béra ar tadhg . tug tadhg cúig mairg do'n toirrchios do bhí a
mbroinn mhná an chleasaidhe . a thaidhg úi cheallaigh ar an cleasaidhe sín
beann do bhruit go náirmhed féin mo chuid airgid . do shín ocus d'áirimh
an cleasaidhe a cuid airgid agus fuair sé fichid mairg aige .i. cúig mairg le
gach cleas agus cúig mairg do'n toirrchios sin do bhí a mbroinn a mhná . a
thaidhg úi cheallaigh ar an cleasaidhe rinne mé rann duit . dar mo bhréithir
maith é ar tadhg . dobeir beagán dobeir mórán dobeir fós na fiche mairg
dobeir ní d'fear gan anmain . mian gach righ ar talmain tadhg Eg. 166,
f. 14: — do bheir morann do beir begann do bheir fós an fhithcid mharg^do
bheir uaim dfer gan anim lé mian mo croidhe ar talmhuin thaidhg

74; 74^] Cetharnach úi DhomnailL 287

D obeir begán dobeir mórán . is dobeir in flchid marg '

dobeir beo fer gan anmain . mian gach ríg ar talmain Tadg

FécHafn dá dtuc Tadg O Cellaig dá leth taoib nír b'fios do
cá háird do áirdib in domain do gab in clesaide.

Fled do commórad i dtig n'g Laigen fó'n am sain ocus ||
atchonncatar in cetharnach caoilriabach chuca ocus in tuisge ac
fedalaig ina senbrógaib ocus barr a chloidim nochtaithe do'n
taob tiar de. co mbennaigid dia díb ar in cetharnach. co mbenn-
aigid dia duitse ar rí Laigen ocus cánas a dtáncais chucainn arsa
in rí. ó thig Taidg úi Cheilaig tháncas anois . i dtig úi Chonchob-
air i Sligech in oidche roime sin. in Oilech na ríg do rucad mé.
bím lá in lie is lá i cionn tíre . lá i Manann lá i Rachlainn is lá
eile ar fionncharn na foraire i sliab Fuait . duine siublach suar-
ach siofóidech mé ar in cetharna^ch. cá hainm atá ort ar rí
Laigen. gilla decair as ainm dam ar sé.

Do bátar sé fir déc re seinm tét i dtig rig Laigen in tráth sain.
dobeirim mo briathar ar in gilla decair ó chualas féin torann na
nórd i níochtar ifrinn ní chuala comolcas bar ceoil ar sé. a
chladaire smertha arsa in fer fá harrachta do'n aos tét is olc as
fiu thusa sin do rád linn. co deimin adeirim letsa ar in gilla
decair cé doilig dul tarsna cúig feraib déc sin eile ie docheol is
tusa féin bheir barr seirbe orra uile. do thóg in fer tét a chloi-
dem is do bhuail 1 in || gilla decair i mullach a bathaise ocus dar
leis féin dorigne dá Jeith certa dá chionn . ocus is amlaid tarla do
ionad ar bhain in buille dhe féin ina chenn co nderna dá leith
de . ocus in méit do roiched do'n aos tét chuice do bhuailed gach
aon díob lán a láime fair ocus ar cach aon díob féin do bí in
buille fá deoid.

Is ann sin d'fógair rí Laigen de chuid dá derbchomdaltadaib
féin in drochduine sin do breith leo ocus a chrochad. do rucadar
air ocus do chrochadar é dar leo féin . ocus ar filled dóib do láthair
in ríg fuaratar in gilla decair rompa istig. nach tu d'fágbamar
crochta sin chroich ar siat. féch sin ar in cetharnach . d'féchatar
sin ocus fríth in derbchomdalta fa hannsa le r/g Laigen crpchta

1 Eg. 166,/. 14 b : — agus dar leis f- gur bhuail an giolladh decarach a mullach
amhathais ocus do shíol go ndearna 2h leith 2h chenn as amhl- do bhí'as ar
f- do bhual se an ii bhuille agus do reinn se 2h leith 2h cheann f- leg. : —
agus dar leis féin gur bhuail an giolla decair i mullach a bhathaise agus do
shaoil go ndearna dhá leith dhá chenn [acht] is amhlaidh do bhí is air féin do
bhuail sé an dá bhuille agus dorigne se dhá leith dhá cheanii féin

a88 Cetharnach úi Dhomnaill, [75

i náit in ghilla decair. dorignedh in cles sin fó trí leisin ngilla
decair cor crochad triur do derbchomdaltadaib in ríg Ína áitsen
ocus cor marbad urmór a aosa eladan.

D'fan in cetharnach i tig ríg Laigen can buidechas co tráth
éirge gréine arna márach. do chuaid do láthair in ríg ar maidin
ocus adubairt : a rí Laigen ar sé do chuires cuid dot mhuintir
chum báis aréir ocus fúicfed slán agat féin arís iat. || is maith
liom sin ar in rí. d'fácaib in gilla decair muintir in ríg slán ocus
ruc ar chláirsig ocus do sheinn cuir ocus puirt shiublacha binne
sídhe co gcuirfedh aos galair ocus géresláinte in domain i dtoirr-
chim suain ocus sírchodalta re fuaim in cheoil fhírbinn shiabartha
do sheinn sé in tan sain. amharc dá dtuc in rí tairis ar a lucht
chiuil féin nír bfios do cá ndechaid in gilla decair uaidh. ocus ní
comnaide ná fosad dorigne corráinic co [cill] scíre 1 co tig Sheaain

1 ms. : — go sgíre go tigh cheasam ui dornáin Eg. ió^f.ióib'. — ocus d'im-
thig féin roime go ráinig cill sgire go tigh sheaain úi dhomnalláin ocus tugadh
meadar bainne reamhair ocus mias d'ubhla fiadhaine chuige ocus chaith a
lórdhaothin díobh ocus ghluaisios as a bfiadhnaisi ocus ní fios cáit a ndech-
aid uatha ó shoin alé . conadh é sin sgéal in cheatharnaig chaoilriabhaig .i.
ceatharnach úi domhnaill conuige sin Eg. i66,f. 13 : — do thearrngn sé luibh
do bhí age amach as a mhála cleasiacht agus do choimmill sé an luibh do
charrabad uachtarach .gca. fer dhíobh agus déruigadh slainn mar do bhídar
riomhe sin riomh . agus do ghluais uatha amach as a mhbfennuise agus ní
dharnna stád na caomhní no go ndecha go teach cheann í dhornainn ocus
tugabh meadair bhainne ramhair 5ge agus miadhs dubhadhla fiainn agus dith"
a leor dhaoichuint feinn díobh agus do ghlúis 6 amach as a mhbfiannuisa gan
chead gan cheluirra dhoibh agus do ghluias se riomhe na dhia deannaraith
ar ghléis nar bhfes flf cá hard dardaibh in domhuinn mhóir do ghaibh se
uatha acht immacht gan tuarraighe ag sin dhíobhse cuard slanmhnainn mc
lir do thuatha áé dd á sé do bhí ar siubhaill mar súid an nfher chleasiachta
agus a nfer aillaoidh deoirrachta is draoidhchta ar gc uile dhuinne no go dár
fá dhearrh gur uimme sé uainn gan aguinn acht a thuaraiscg mar uimme gach
draoidhtheoir ocus aillaoidóir dá raibh an ríomh agus mar sin an nfiainn
agus gc draim dá dáinig ó hoinn agus dá dtuicfa go bráich agus sinni leo na
nia ar na sgiobha le próinnsias ó mullune ó shráid an dreatheid an fidhthui
lá donn mhaoi dheannach á nóibhar 1740 leg. : — do tharraing sé luib do bí
aige amach as a mhála clesaigechta ocus do chuimil sé an Iuib do charbad
uachtarach gacha fir díob ocus d'éirghedh slán mar do bíodar roime sin
riam . ní derna stad ná comnaide nó go ndechaid go tech Sheaain í Dhomn-
alláin agus tugad medair bainne remair chuige agus mias d'abla fiadaine agus
d'ith a leordaoithin féin díob agus do ghluais sé amach as a bfiadnaise gan
ched gan chéilebrad dóib . agus do ghluais sé roime ina diaid i dtennaruith ar
ghlés nár bh'fes dóib cá háird d'áirdib in domain móir do ghaib sé uatha
acht a imthecht gan tuairisg . ag sin díbse cuaird Mhanannáin mhic Lir do
thuathaib dé danann ós é do bíodh ar siubal mar súd ina fher chlesaigechta

7*1 Bodach in chóta lachtna. 289

úí Dhomnalláin . ocus tucatar medar bainne rem.air ocus mias
do ablaib fiadaine chuice ocus do chaith a leordóithin díob. ocus
do ghluais as abfiadnaise can fios dóib cá háird ar ghab sé
uatha . ocus ní chuala a bhec do scélaib in chetharnaig chaoil-
riabaig ó shoin a leith.

. Finit .

Ag so turus Caoil an iarainn meic ríg na Tesáille go

hEirinn agus chom míf/wrtúnach is d'éirig

a shiubal leis.

Lá aonaig ocus árdoirechtais do commóradh le Fionn mac
Cumaill mhic Airt mic Thrénmóir úi Bhaoiscne le secht gcath-
aib na féinne ocus le secht gcathaib na gnáithfcinne ac beinn
Edair mhic Edgaoithe. súil dá dtugadar tar muir ocus tar
mórfhairrge co bfacadar in long luchtmar lánáidbsech fána láin-
réim seoil sin bfairrge anoir co láindírech dá nionnsaigid . innell
cogaid ocus cointinne uirre. ocus nír chian dóib in tan atchonn-
arcadar in taonóglách mór mfleta merchalma ac éirghe d'urlann-
aib a shleg ocus do chrannaib a chraoisech nó gur ghab leithed a
dhá bonn do'n tráig ghelghainmide. lúirech líomtha lánmhaísech
air . éidedh daingen dobhriste uime . sciath donnálainn ós áird a
ghualann . ciogad cruaidiarainn fána chenn . cloidem claislethan
cuilgdhírech ar a thaob chlí . a dhá shleig chrainnremra chróna
ghéra ina dhá dhorn . brat scíamach scáirléide fána ghuailnib
ocus delg óir loiscthe ina lethanbrollach.

Táinic i láthair Fhinn ocus na féinne ar in innell ocus ar in
órdugad sin . ocus do labair Fionn ocus is edh adubairt : cia thu
a ghaiscedaig d'folaib uaisle nó anuaisle in domain . nó cia háird
do na ceithre hárdaib inar ghabais chucainn. Caol an íarainn as-

agus ina fher eladhadóirechta agus draoidechta ar gach uile dhuine nó go
dtárla fá deired gur imthig sé uainn gan againn acht a thuairisg mar imthig
gach draoidedóir agus gach eladadóir dá raibh ann riam agus mar sin don
fhéinn agus gach drem dá dtáinig 6 shoin agus dá dtiocfaid go bráth agu.s
sinne leo ina diaid. arna sgríobad le Próinsias O Maoildúin ó shráid an
droichid an fichmedh lá do mhí dhéidcnaig an fhogmair 1740.

U

290 Bodach in chóta lachtna. [8

ainm damsa . mac ríg na Tesáille . ocus in mhéit do shiublas
do'n chruinne ó d'fágbas mo thír féin conice so nír fhágbas
ionnta innse ná oilén gan chur fá áirdchíos mo chloidim ocus
fám láim féin . ocus is é as mian liom áirdchíos ocus cennas na
hEirenn do breith Hom do'ri dulsa. ní chualamar ariam laoch
ocus ní fhacamar gaiscedach nach bfuightide fer dá chlaochlód
in Eirinn ar Conán. ní fuil acht glór óinmide ocus amadáin acam
ad ghlórsa a Chonáin ar Caol . óir dá raibe a bfuair bás le secht
mbliadnaib do na fiannaib i gcionn a mairenn díob dobérainnse
braon báis ocus begshaogail orra uile i naonló amáin. acht chena
dogénad ní as réide iná sin lib . má gheibtidh iomorro in bar
mesc aonlaoch amáin bérus barr ormsa do rith ná do chomrac ná
do chorraigecht ní dhénad ní as mó buaidertha ná trioblóide do
chur oraibse ná ar nech eije acht filledh tar m'ais dom chrích féin
arís. maisedh m gilia turuis atá againne ar Fionn . mar atá
Caoilte mac Rónáin . ní fuil sé sin mbaile in tan so ocus dá
mbiadh do chaithfed sé rith letsa. ocus más duine thu a ghais-
cedaig ar sé fhanfus i bfarrad na féinne nó dogénus caradrad
ocus comall leo co dtéighedsa ar chenn Chaoilte co Temair na ríg
muna bfaghbad ann sin é dogébad go derbtha i gcéis Chorainn
na bfiann é. déntar amlaid ar Caol.

Is ann sin do ghluais Fionn sin mbelach ocus ni cian do
chuaid in tan tarla ar choill aimréid dorcha ocus bóthar fírdomh-
ain méise ag gabáil tré chertlár na mórchoilie sin. ní cian do
chuaid innte in tan tecmaic ar in ndúil diablaíde droichdeílbe
ocus in narrachtach éigciailach ocus in nadfathach jj crethuide
cnáimremar ocus cóta fada lachtna co colpa a dhá cos síos air,
ba shamalta re crann seoil luinge lánmóire gach cos faoi ag
iomchur chuirp aimriagalta in fhir móir . ocus ba shamaita re
taob báid bronnfhairsing gach bróg do'n dá bhróig do bí fá
chrúba crotacha caimingnecha in fathaig . ocus leithed méise
pétair d'íochtar dhóibe buide ar in gcóta lachtna do bí ar in bfer
mór . ocus gach coiscéim dá siubiad do bhuailedh in tiochtar
dóibe buide sin colpada a dhá cos innus go mbainedh fuaim asta
dochloisfide láinmhíle ferainn uada . ocus gach uafr dá dtógbadh
a chos do scárdadh lán bairille do'n ghrellaig suas fána mhásaib
ocus fána chorp cretbuide air. do ghab Fionn ag féchain ar in
bfer mór ar fedh tamaill fhada óir ní fhacaid a shamailsen riam
roime . ocus do bí ac siubal roime sin tslíge nó gur labair in fer

8] Bodach in chóta lachina. 291

is co ndubairt : crét é ín raon siubail ná scchráin so do bain duit
a Fhinn mic Chumaill ar sé at aonar ocus at aonracht gan duine
d'fiannaíb Eirenn at fochair. atá ar Fionn do mhéit mo bhuaid-
ertha ocus mo thrioblóide nach bfuíl faill acam ar sin d'innsin
duit . ocus dá mbiadh gan rnaith acam ann. muna ninnsi dam é
ar in fer mór beir fána dholaid ocus fána dhígbáil co bráth.
maisedh ar Fionn más éicen dam sin d'innsin duit bíodh a fhios
acat gurab é Caol an iarainn mac ríg na Tesáille tháinic istech
co beinn Edair mic Edgaoithe sin medón lae indiu ac gabáil
áirdchíosa is áirdchennais Eirenn acht muna bfagbadh aonlaoch
amáin bérus buaid air do rith do chomrac nó do chorraigecht
cad as mian daoib do dhénam ar in fer mór . óir is aichnid
damsa go maith é ocus ní fuii énní dá ndubairt in laoch sin nach
dtic leis a choimiíonad . ocus dogénad ár bfer ocus bferóclách do
thabairt ar in bféinn go huilide. is mian liom ar Fionn dol ar
chenn Chaoilte co Temair na rfg . ocus muna bfagbad ann sin é
dogébad go derbhta i gcéis Chorainn na bfiann é innus co
mbenfadh gell retha do'n laoch út maisedh ar in fer mór is
duine gan rígacht tu más éXaoilte mac Rónáin do chrann bag-
air. ní fhedarsa t.ra cad dogénad ar Fionn. atá a fhios sain
agamsa ar in fer mór : dá nglacfá liomsa dar mo mhionna do
bhainfinn gell retha do'n laoch út mesaimse ar Fionn co bfuil
do dhíchell le dénam acat do chóta is do bhróga móra d'iomchur
aoinleithmíle amáin d'ferann sin ló ocus gan dul i ngell retha
risin laoch út. dar go deimin muna mbainedsa dhe é ní bainfidh
fer d'feraib Eirenn ar in fer mór. déntar amlaid ar Fionn . acht
crét as ainm duit bodach in chóta lachtna as ainm dam ar sé.

Ann sin fillios Fionn ocus bodach in chóta lachtna tar a nais
ocus ní haithrister a naister ná a nimthecht nó co ráncatar co
beinn Edair mic Edgaoithe.

Is ann sin do' chruinnigedar fianna Eirenn uile i dtimchioll in
fhir móir uair ní fhacatar a shamail riam roime. táinic Caol in
iara : nn do láthair ocus d'fiarfaig an tuc Fionn leis in fer do
rithíedh ris féin . ocus adubairt Fionn co dtuc ocus do thesbáin
do é. ar bfaicsin in bhodaig do Chaol adubairt nach rithfedh
r:na leithéid do bhodach smertha choidche. arna chloistin sin
do'n bhodach dorigne glámrad garb gáire ocus adubairt : ís
mellta ataoi dom thaobsa a ghaiscedaig ar sé . ocus tabair dam
fios na scríbe rithfios tu ocus muna rithedsa sin riotsa ocus

U 2

292 Bodafii in chóta tachtna. \%b

tuilled más é do thoil é is letsa breith || irí ghill. ní'háil dam ní
bud lugha iná trí fichid míle do scríb retha do beith reomam ar
Caol. is maith mar tharla ar in fer móf* : trí fichid míle go cinnte
ó beinn Edair mic Edgaoithe co sliab luachra na Muman . ocus
muna rithedsa sin riotsa ocus tuilled más é do thoil é is letsa
breith in ghill. déntar amlaid ar Caol. maisedh ar bodach in
chóta lachtna ís é ní as cóir dúinn do dhénam gluasacht siar co
sliab luachra na Muman ocus comnaide na hoidche inocht do
dhénam ann innus co mbiam réid do chum ár naistir ocus ár
nimthechta ar a márach.

Is ann sin do ghluais in dias deglaoch sin . mar atá Caol an
iarainn mac ríg na Tesáille ocus bodach in chóta lachtna . ocus
ní haithrister a nimthús co ráncatar sliab luachra na Muman ac
dul faoi do'n ghréin. is ann sin do labair ín bodach ocus is é
adubairt : a Chaoil in iarainn ar sé is cóir dúinn árus toige nó
botháin do dhénam bhias ós ár gcionn inocht. dar go derbta ní
rachad do dhénam toige ar shliab luachra na Muman mar ghell
ar chomnaide aonoidche is gan súil agam re techt tar m'ais lem
ló arís. déntar amlaid ar in bodach . acht má thic liomsa árus
toige nó boithe do dhénam is fada uada immach bhias cach aon
nach dtiubradh a chongnam dochum a dhénta.

Is ann sin do ghluais in bodach fá'n gcoill aimréid dorcha ba
choimnesa do . ocus ní stad ná mórchomnaide dorigne nó gur
shnaidm sé ceithre cúpla fiched do móradhmad ocus co dtuc leis
iat fóna ndíol taobán gcoille ocus d'úrluachair in tsiéibe do'n
ualach sin . pcus gur chuir tech fada fairsing ina shesam fó
dhíon ocus fó thégar. ina diaid sin do chuir mórthorc móradbal
móirtheined d'úrach ocus do chnonach na coille ar úrlár in lóistín
sin ocus do labair in dara huair le Caol : más duine thu thiocfus
liomsa d'fiadach ar bith fó na coilltib so. ní fios damsa é ar
Caol . ocus dá mb'cdh ní led leithéidse do rachainn d'emhnad.

Is ann sin do ghluais in bodach fó'n choill aimréid dorcha ba
choinmesa do . ocus ní cian do chuaid innte in tan do mhúscail
sé scaoth muc bfiadhain . ocus do ghab i naghaid na scaoithe
ocus in torc ba threise atchonnairc sé do scar risin scaoith ocus
do len i réim gacha conaire ocus gacfca diamrach é gur sháraig
le tréine retha ocus saothair é. do thrascair co lár ocus co lánta-
lam é . do chóirig co glan degthapaid é . ocus do chuir i gcionn
na teinedh lánmóire sin dá róstadh é ocus glés iompóidh ar na

9] Bodach in chóta lachtna. 293

beraib sin uathaib féin. is ann sin do ghluais in bodach ocus ní
stad ná mórchomnaide dorigne co fcoigh mbarúin innse úi Chuinn
do bí dcich mílc fichet ó shliab luachra . ocus tuc leis dá bairille
ft'ona dá méis petair ocus arraibe d'arán ollmaighte sin tech.
bórd ocus cathaoir . ocus tuc leis do'n ualach sin iat corráinic co
sliab luachra na Muman tar a ais . ocus do fuair a chuid fqola
rósta roime. do chuir leth an tuirc leth an aráin ocus hairille
fíona i noirchill na rhaitne . ocus do chuir lcth aile ar bórd faoi
féin. do suid síos co sadhail sochma . d'uaid a leordóithin bídh
ocus d'ól bairille fiona ina chorp síos ina dhiaid. do chroith lán-
bhrat luachra ar úrlár in lóistín sin . ocus do bí ina thoirrchim
shuain ocus shírchodalta nó gur éirig grian lántsoillsech arna
márach ocus co dtáinic chuige Caol an iarainn do bí in oidche
sin ar taob in tsléibe gan biad gan dig ocus gur mhúscail as a
chodlad é . ocus adubairt : éirig a bhodaig ar sé is mithig dúinn
dol dochum ár naistir ocus ár nimthechta || festa. Is ann sin do
múscail in bodach ocus do chuimil bos dá shúilib ocus adubairt :
atá uair dom chodlad gan dénam agam go fóill . acht ós deifir
atá ortsa dobeirim mo thoil duit beith ac imthecht ocus biadsa
ad dhiaid gan amrus.

Is ann sin do ghluais Caol roimc sin tslige ocus ní raibc-gan
móiregla air fó'n nemshuim atchonnairc ac in- mbodach acá
dénam de. acht in tan do chodail in bodach a leordóithin d'éirig
ina shuide . d'ionnail a agaid ocus a láma . do chuir biad ar bórd
faoi . do suid 'síos go sadhail sochma ocus d'uaid leth in tuirc
leth in aráin ocus d'ól bairille fíona ina chorp síos ina dhiaid.

Is ann sin d eirig in bodach ocus do chuir cnáma na muice co
bailcch i mbcinn a chóta lachtna . do ghluais roime mar luas
áinle nó ferbóige nó mar ghal ghaoithe ruaide mhárta ac gabáil
fó mhaoilinn chnuic nó chairrge cennghairbe nó co ruc Caol in
iarainn istech. ocus do theilg cnáma na muice tarrsna sin tslige
roime ocus adubairt : a Chaoil in iarainn ar sé féch in bfuigthcá
creinnt'ar bith ar na cnámaib sin . óir is derb co bfuilir lán d'ocrus
ar mbcith ar sléib luachra na Muman aréir ad throscad. do
chrochad dogébthá a bhodaig ar Caol sul rachainnse ag iarraid
bhíd ar na cnámaib do bís ac crcinnt led chraoisfhiaclaib. maiscd
ar in bodach ní mór duit cor siubail do chur ort bhus ferr iná
chuiris co fóill.

Is ann sin do ghluais Ín bodach ina réim siubail amail do

294 Bodach in chóta lachtna* [gb

rachadh i bfírgheilt ghlinne nó co ndechaid deich raíle fiched dá
shlige do'n scríb sin. is ann sin do ghab in bodach ac ithe smér
do na driseogaíb do bí ar dá thaob in bhelaig nó in bhóthair co
dtáinic chuige ann sin Caol in iarainn co ndubairt : a bhodaig ar
sé atáit trí míle fichet as so siar in áit i bfaca beinn dod chóta
lachtna casta fó bhrágaid tuim ocus benn aile fá bhrágaid tuim
deich míie uadh sin siar. in iat benna mo chótasa ar in bodach
ac féchain síos air féin. is iad co deimin ar Caol. maisedh ar in
bodach is é as cóir duitse do dhénam fuirech ann so ac ithe smér
co bfilledsa ocus benna mo chóta do thabairt liom. is derb nach
ndénfad ar Caoi. déntar amlaid ar in bodach.

Is ann sin do ghluais Caol roime ocus rlllios in bodach co
bfuair benna a chóta mar adubairt Caol . do suid ocus do tharr-
aing immach a shnáthaid is a shnáithe gur fhuaig ina náit féin
iat arís . is ann sin fiílios in boq|ach tar a ais. nf fada do chuaid
Caol in tan ruc air ocus adubairt leis : a Chaoil ar sé is cóir duit
cor siubaii do chur ort bhus ferr iná mar do chuiris fós más mian
let áirdchíos na hEírerm do breith let mar adubrais chena . óir ní
biadsa ac fiiledh tar m'ais festa.

Is ann sin do ghluais in bodach mar Iuas áinle nó ferbóige nó
mar ghal ghaoithe ruaide mhárta ac gabáii (o mhaoilinn chnuic
no chairrge cennghairbe amail is go rachad i bfírgheilt' ghlinne.
corop é sin tréinréim ruathaír shiubail do bí fá'n mbodach co
ndechaid fó mhaoilinn chnuic do *bí fó chúig miie do bheinn
Edair mic Edgaoithe. is ann sin do chrom an bodach ac ithe
smér do na driseogaib co nderna sac sughlíonta de féin. cid tra
acht chuirios an bodach a chóta lachtna de . ocus do tharraing
immach a shnáthaid ocus d'fuaig a chóta co nderna mála fada
fairsing fírdhomain de. líonus in bodach a chóta co bél do na
sméraib ocus do chuimil a ián díob dá chroicionn co raibe chom
dub re gual gobann. do thógaib in bodach in tuaíach smér sin ar
a ghualainn ocus do ghluais roime co talcanta || traigésga ac
innsaigid bheinne Edair.

Is amlaid do bí Fionn ocus in fhiann co coitchenn lán do
mhóiregla gurab é Caol in iarainn do bí i dtosach , óír do chuir-
etar uile a muinigin i mbodach in chóta lachtna is gan fhios ar
bith aca cia ar bh e. do bí techtaire áirithe ag Fionn immuich ar
mullach na tulcha d'féchain cia aca do'n lucht retha do bí i dtús.
ar bfaicsín in bhodaig do do chuaíd istech ocus d'innis Fionn co

9*] Bodach in chóta lachtna. 295

raibe Caol ac techt i mbél in róid ocus in bodach marb ar a
ghualainn. culaidh airm ocus éididh ar Fionn do'n té dobérus
chucainn scéla as ferr iná súd. do chuaid in dara techtaire im-
mach ocus d'aithin gurab é in bodach do bí ann. do chruinn-
igetar fianna Eirenn uile co ró luthgáirech i dtimchioll in bhodaig
ocus d'fiarfaigetar scéla de. atáit scéla maithe acam dúib ár sé.
acht atá do mhéit m'ocrais nach bfédaim a gcraobscaoiled nó go
nithed mo dhóithin mine loiscréin ocus sméra le chéile . tucas
féin [na sméra liom ocus tabraidse] mo dhóithin mine loiscréin
dam. is ann sin do scarad brat mór ar in mbeinn fá'n mbodach
ocus carn mine loiscréin ina chertlár . ocus do dhoirt in bodach a
tsac smér ar fud na mine ocus do chrom ac ithe fó thenn.

Ní cian dóib in tan atchonnarcatar Caol i mbél in róid ocus a
lám i ndornchur a chloidim ocus* a dhá shúii ar derglasad ina
chenn ocus é réid le dul fá'n bféinn dá gcoscairt ocus dá
gcnáimgherrad. ar bfaicsin Chaoil ar an órdugad sin do'n bho-
dach thócbus lán a chráige do'n mhin ocus do na sméraib ocus
thucus urchur nertmar ar Chaol díob gur chuir a chenn fedh
maith ferainn óna chorp. rithios in bodach mar a raib in cenn
ocus tucus in dara urchur de d'innsaigid na colna gur dhaingnig
é chom daingen is do bí riam . acht is amlaid do bí a agaid ar-a
dhruim ocus a chúl ar a bhrollach. do rith tn bodach mar a raib
Caol ocus do bhuail compar a chléib ocus a chuirp go hathlam
sin talam ocus do chengail co cruaid docrach doscaoilte é ocus
adubairt : a Chaoil ar sé nár dhrochbaramlach duit a rádh co
mbiadh áirdchíos ocus áirdchennas na hEirenn let do'n dul so.
acht ní biaidh lena rádh refiannaib Eirenn co dtiubradaois braon
mbáis nó mbegshaogail d'aonlaoch amáin is gan nech aige acht é
féin dá chosaint . ocus más duine thu bhérfus grian ocus ésca i
dtacaidecht le cíos na Tesáille gacha bliadna red ló do chur fó
dhéin Fhinn ocus fhiatín Eirenn biaid t'anam let ar in dóig i
bfuilir anois. tuc Caol grian ocus ésca i dtacaidecht rissin do
choimlíonad gacha bliadna rena ló. ann sin beirios in bodach ar
barr láime ar Chaol ocus treoraigios dochum a luinge é ocus
chuirios ina shuide innte é. ina dhiaid sin bhuailios in bodach
preb i ndeired na luinge ocus chuirios secht léige ar fairrge
immach do'n phreib sin í.

Ag sin mar d'éirig a thurus le Caol in iarainn mac ríg na
Tesáille . a léigen a bhaile ar ghlés ó.inmide ocus amadáin ocus

2g6 Leighes coise Chéin. [147: 1

gan áo nert aige buille áo bhualad i gcath ná i gcruadchomrac
rena ló arís. fillios in bodach tar a ais mar a raibh Fionn ocus
fianna Eirenn ocus d'innis dóib gurab é síogaidhe rátha Chruachan
'tháinic dá bfuascailt as in ngéibionn irrabatar. is ann sin dorigne
Fionn fleid ocus fésta lae ocus bliadna do'n tsíogaide.

Gurab é sin echtra Chaoil in iarainn mic ríg na Tesáille ocus
bhodaig in chóta lachtna conice sin.

. Finit .

[Leighes coise Chéin mheic Mhaeilmuaid mheic
Bhriain síosana~\

Laithe naen do chuadar máir Bhriain bhoraime mhic Cheinn-
éidid do thógbáil a chíosa ocus a chánachais in Iarmumain
ocus rángadar co tegh ( Chrónagáin choireille ocus ní roibe
O Crónagáin féin san bhaile . ocus óglách do Chian mac Maeil-
muaid O Crónagáin.

Ocus d'fiarfaig ben í Chrónagáin cé hiad féin. máir r/g Eircnn
ar siad. cé as rí ar Eirinn ar ben í Chrónagáin. Brian mac
Ceinnéidid ar iadsan . ocus ac tógbáil chíosa ocus chánachais
atámaidne. nocha tucamarne cíos do dhuine riam ocus ní thiub-
ram dosan. ocus do imthigedar na máir co cenn corad mar a
roibe Brian ocus maithe dháil gCais . ocus do bí fled mór ag
Brian agá tabairt d'feraib Eirenn ocus do innsedar na máir an
esonóir tuc ben f Chrónagáin choireille dóib. oCus do fhedarsa
mar dogéntar sin ar Brian : rachad'sa sul sgáilfid fir Eirenn uaim
do dhígailt m'esonóra ar O Chrónagáin. is oirchis sin ar maithe
dháil gCais uile . ocus do ghluaisedar rompa co coireill í Chrón-
agáin ocus do loiscedar in triucha cét fa choimnesa do . ocus ní
roibe O Crónagáin san bhaile.

Ocus dá éisc sin do len ben í Chrónagáin iad ocus fuair sí
Brian ocus maithe dál gCais ar deired na crech . ocus do bendaig
dóib ocus do fregair Brian í . ocus adubairt sí : a Bhriain is
écóir dogní tu na crecha so orainn óir ní tucamar cíos do dhuine
riam . óir an tigerna atá orainn nir bhoin sé cíos dinn riam. cé
hé sin ar Brian. Cian mac Maeilmuaid ocus óglách duitse é.

147:2] Leighes coise Chéin. 297

masadh ar isi tabair achuinge dam féin a Bhriain. dobér ar
Brian. masad ar isi tabair mo choin beca ocus mo cháirig dam.
dár mo chubais is achuinge mhná maithe sin ar Briain ocus
doghébairsi sin . ocus éirig a C4iéin mhic Mathgamna ocus fasdó
cach ní ar a mbérarr do na crechaib ocus tabair o!i siud iad
d'febus a huirchill . ocus ticedh O Crónagáin am degaidse co
cenn corad ocus dogéba sé a chrecha uile nó a néraic.
• Ocus ina || diaid sin táinic O Crónagáin ocus do desaig é do
dhul i ndiaid Bhriain dá fer dég ocus édach odhar can ucadh
umpu uile . ocus do ghluaisedar rompa co sliab na luachra. ocus
dochonnaic O Crónagáin cú chuige ocus a leth gel ocus a leth
eile uaine . ocus do ghab í ocus do chuir slabrad i cédóir uirre.
ocus do chuaid co cenn corad ocus ro fer Brian fáil.te ris O Crón-
agáin ocus do shir O Crónagáin achuinge ar Brian. dogébthar
sin ar Bria.n . ocus do éirig O Crónacáin : masad ar O Crónagáin
tabair an tseisrech ngadar mbec tuc rí Frai gc duit damsa. dogé-
bair ar Brian. ocus do éirig O Crónagáin co moch arna máirech'
ocus ag imtecht do tarla Murchad mac Briain do ocus adubairt
ris can imtecht nó co fagadh sé a chrecha . ocus adubaírt
O Crcnagáin gur ferr leis a fuair iná maithes Eirenn uile.

Ocus do ghluais roime co sliab luachra . ocus do gluais in
gadar míol muige ocus do iig O Crónacáin in cú do'n mhíol ocus
do len in cú in míol . ocus do suidh O Crónagáin féin ocus
adubradar a muinnter co nimtheochdais féin ocus nach anfadais
ris. ocus is gairid do bí O Crónagáin ann an tan atchonnaic in
míol chuige ocus in gadar ocus in cú ris . ocus ba ghairid idir in
choin ocus in ghadar ocus ín míol. ocus do luid in míol i nucht
í Chrónagáin ocus adubairt : comairce so a í Chrónagáin . ocus
dorigned macám maisech mná do'n mhíol. dogébthar sin ar
O Crónacáin . ocus adubairt in macám co tiubrad in achuinge ba
[inaith] lcis O Crónagáin do : ocus tarr lium féin anocht ar in
ingen. ocus do chuaid i sídbrug álainn ocus do bí lánamain
aesda astoig ar a cenn . ocus do chaithedar biad ocus deoch
ocus do cóirged imdaid ocus airdlebaid d'O Chrónagáin . ocus
adubairt risin macám dul roime san lebaid ocus gurob í sin in
achuinge do iarrfadh sé uile uirri. ocus adubairt sisi gér lesg
léi co coimélladh sí sin . ócus adubairt in lánamain aesda gur
fada leo féin sin ocus nach fedadar nach ag Brian do bí in
éirge sin.

298 Leighes coise Chéin. [147^ : 1, 2

Ocus dá éise sin do éirig O Crónagáin ocus in macám mná
arna máirech ocus do gluaisedar rompa co coireill í Chrónagáin.
ocus ag dul do'n baile dóib tarrla óclách dóib ocus d'innis
d'O Chrónagáin co tesda a bhen. ocus dá éise sin l| dochonnaic
O Crónacáin hallada ocus tige móra ina baile ocus do b'ingnad leis
sin. ocus do bí in ben sin aige co cenn trí mbliadan . ocus do bí
O Crónagáin ag techt ar a agaid arís innus co roibe sé marc-
shluag mór pcus dáine imda. ocus adubairt nach roibe locht air
acht énlocht . ocus do iarfaig a ben de cad é in ténlocht. adubairt
seisen can fleid do tabairt do ríg Eirenn . ocus adubairt sisi nach
ráinic a íes ocus co cualaid Brian a áirerh ocus a bladh . ocus adu-
bairt seisen nach gébadh can a tabairt do. ocus do ullmaig fied
do Brian , ocus do chuaid féin co cenn corad ocus tuc Brian lcis
ocus maithe fer nEirenn co coireill . ocus do bátar co cenn trí lá
san bhaile ar cháin fresdail ocus fritheoilte. ocus tuc Brian ocus
Murchad mac Brian grádh a nanrna di .i. do mnái í Chrónagáin.
ocus do bo bec sin ag féchain in gráda tuc Cian macMaeiímuaid
di. ocus do éirig Brian i cionn in ceithre lá d'imtecht. ocus
adubairt O Crónagáin gur b'olc leis Brian d'imtecht an oidche
sin . ocus adubairt a ben nár misde imtecht do ligen dóib ocus
nach fuighidís i nEirinn fled bhud fherr iná fled trí lá co noidche.
ocus adubairt O Crónacáin nach léigfed sé uadh Brian an lá sin
ocus anaid isin bhaile in oidche sin . ocus adubairt Cian co nding-
nadh féin frithólam in oidche sin. ocus do suidh O Crónagáin
ocus do bí Cian ocus ben í Chrónagáin ocus adubairt Cian re
mnái i Chrónagáin co tuc sé grád rómór di ocus gur b'áil leis
beith aice . ocus adubairt sisi nach biadh sé aici co bráth. ocus
do éirig Cian ocus do leg í . ocus do éigh sisi ocus dorigned láir
mór groidhe di. ocus do léig sí chum in doruis í . ocus ruc Cian
ar chois deirid uirri . ocus do thóg sisi in cos eile ocus do bhuail
sí Cian ar a chois ocus do bris in cos ocus d'imthig féin roimpi.

Ocus d'éirgedar na sluaig arna máírech dá tigib ocus d'imthig
Cian co hinnis Céin . Ocus do bí sé bliadain i nothras a choise nár
fédadar legha a snadhmad ná énraed dá nimh do buain aiste.
ocus an lá i cionn biiadna'ar ndul do muinntir Chéin chum
aifrinn táinic macám istech ocus do suidh i farrad fhéin . ocus
d'fiafraig Cian de cá roibe sé ag aifrionn. do bhádasá i cathair
Rémais na ríg san Fraingc ar* sé. mór an tingnad adeiri ar
Cian. dochonna'c || ingnadh ba mó inásé ar in macám. cad é

148:1] Leighes coise Chéin. 299

féin ar Ctan. mac derbrátbar duitse mé féin a Chéin . ocus do bí
lennán síde agum i cnoc grafann ocus tucassa grádh d'ingin ríg
na Déise tar a cenn , ocus do chuir sisi fó ghesaib mise muna
fágainn Eire ocus an tan do ghrádóchainn na dáine gurab ann
sin do fúicfinn iat . ocus do chuadassa san Fraingc ocus do
ghrádaigedar a maithe uile mé. ocus ar ghrád t'einig a macáim
cala an tingnad adubrais co trásda. inneosadsa duit sin ar in
macám : do chuadassa co tegh ríg na Dreolainne ocus do bí
ingen álainn aentama ag ríg na Dreolainne. ocus tánacsa san
Fraingc arís ocus do bí rí Frangc can mnái aige ocus d'fiarfaig
díomsa an roibe brath mná agum do ríg Frangc. ocus adubartsa
co roibe ingen rí'g na Dreollainne i naentama ofcus gur maith in
ben do í . ocus nár fhogain dosan a hiarraid nó co ndernadh
crecha ocus airce ar dtús. ocus do ghluaisios rí Frangc co ráinic
an Dreollainne . ocus do loisc in crích i cédóir. ocus do chuad-
assa co dúnad ríg na Dreollainne ocus d'narfaig rí na Dreollainne
díomsa : cuich iad.na mórsluaig so . ocus adubart gurob é rí Frangc
'ag techt d'iarraid a ingine sin. dobérainnse m'ingen do ocus gan
é féin dá hiarraid. ocus do innisessa in fregra sin do ríg Frangc
ocus adubart ris can seoid ná rnáine do gabáil ó ríg na Dreoll-
ainne acht na ceithre mogba fiched do bí aige ocus na ceithre
ridireda fiched bhí'os agá choiméd-. ocus fuair sé sin. ocus tuc rí
Frangc in ben ieís ocus na moga ocus na ridireda san Fraingc.
ocus dá éise sin do chuadassa amach ar faitche an dúnaid ocus
dochonnac chugum dá manach dég ocus nái moga . ocus tuag
sháirse ag cach mogh díob ocus ultán i nucht an manaig mhóir.
ocus adubairt an manach mór do bí ann : maith an tinadh do
dhénum mainisdrech . ocus do fosgail a ucht ocus do chuir
mesóga ann sin ocus tángadar ina ndarachaib móra . ocus dorig-
nedar na sáir clára díob i cédóir. ocus dorignedar na manaig ael
ocus dorignedar mainisdir mór ocus do bádar ag dénum a tráth.
ocus do chuadassa farrú ocus do benadar cluic ocus adubradar
riumsa || dul ar chenn r/g Frangc do chuadas ocus tucas ríg
Frangc lium ocus a ben ocus táncamar san mainisdir . ocus táinic
an manach mór inár coinne ocus do shlécht do ríg Frangc ocus
dá mnái . ocus do fiarfaig do ríg Frangc anar misde leis in main-
ísdir do dénum. ocus adubairt rí Frangc gur maith leis a dénum
ocus co tiubradh congnam di . ocus is é congnam tuc di triucha
céd ocus tuc a ben triucha céd eile. masad ar in manach mór

300 Leighes coise Chéin. [14$ : 2

bise farumsa anocht ar bhanais mo mainisdrech . ocus táinic r\
Frangc ocus maithe na Fraingce chucu ocus do fresdlad ocus do
frithólad iad co» maith . ocus do cuired ríg Frangc ocus a ben
ocus iarla na comairle ocus a mná (sic) i naentseomra . ocus do
b'inmain leo sin a mná. ag éirge do'n ríg ní fuair a ben farais
ocus d'fiarfaig d'iarla na comairle an roibe a ben farais ocus
adubairt iarla na comairle nach roibe a ben farais . ocus is é
inadh arrabadar ann sin ina seomradaib féin. ocus tángamarne
a ndúnad ríg'Frangc d'iarraid na> mainisdrech ocus ní fuaramar.*
ocus an tinadh arroibe sí ní fuaramar crann ná clár ná cloch
ann acht faitche coimréid ocus rucad a mná uathasan. ocus
a Chéin mic Maeilmuaid ar macám in fhagháin is mó d'ing-
nad sin iná mo beith féin ag aifrionn i farrad ríg Frangc ó chia-
naib i cathair Rémais na ríg ocus mo beith ann so anois. is céd
mó arsa Cian. masad ar macám in fagháin is do do leighius
tánacsa . ocus do chuir in macám urbruith síos.

Ar [ghrád] t'einig ar Cian cinnus do chuadar na mná sin.
inneosad duit ar macám in fhagáin : do lenassa ben rig Frangc
ocus tesda in tiarrla do chumaid a mná. ocus ránacsa san Gréic
ocus tarla duine dam ocus do bhás ag fiarfaigid sccl de . ocus
adubairtsen co facaid i cionn bliadna roime sin cethrar ar fichid
do manchaib ocus eich fútha . ocus nach fidir cár ghabadar ó
shoin anuas. ocus do bádassa bliadain ac siubal . ocus i cionn
bliadna tarrla dúnad dam ocus do bádassa ag fiarfaigid a scél.
ocus adubradarsan || co facadar ceíthre bráthair fiched ar echaib
i cionn bliadna roime sin. ocus do ghluais mise ocus do bád-
assa bliadain ar fud Gréige . ocus i cionn bliadna tarrla dúnad
rígda romór dam ocus adubradar rium co facadar ceithre fichid
do macámaib óga ocus dias ban acu. ocus d'innsedar dam gurab
é mac ríg na Sorcha do bí ann. ocus dar do láimse féin a Chéin
nír anassa co ránac dúnad ríg na Sorcha . ocus do chuadassa san
ghrianán arrabadar na mná. ocus táinic mac ríg na Sorcha san
ghrianán ocus ro fer fáilte riumsa . ocus do shir mise ben ríg
Frangc ocus ben iarla na comairle . ocus adubairtsen co fuighinn
ocus nár chiontaig fer ria ó shoin. ocus adubairt gurab é adbar
fá ruc leis iad róméd in ghráda do bi' agá feraib féin dóib. ocus
do shiressa iodhlacad air . ocus do chuir seisen a derbráthair
féin liumsa .i. fer an bruit lachtna .i. an lám as ferr do bí san
doman ina égmais féin. ocus do ghluaiscssa féin le fer an bruit

r48^:ij Leighes coise Chéin. 301

lachtna ocus na mná . ocus ruc oidche orainn i cédóir ocus adu-
bartsa co rachainn i fanad mhná an iarla . ocus adubairt fer an
bruit lachtna dá ndechainn gp rachadh féin i farrad mná ríg
Frangc. ocus an uair dochualassa sin ní dechasa i farrad mná an
iarla.

Ocus rángamar ama márach co dúnad an impir almánaig (sic).
ocus do bí ingen ag an impir ocus ní roibe san doman ben do
b'annsa liumsa inásí ocus fós do bí sisi damsa mar sin. ocus do
éirgemar arna máirech ocus do ghluaisemar ó'n bhaile . ocus
adubairt fer an bruit lachtna gur fág sé dermad san bhaile . ocus
d'inntódh, do'n bhaile ocus tuc leis ingen in impir dá nainndeoin
ocus do marb mórán do na halmáinechaib ocus ruc orainn i
cétóir. ocus rángamar san Fraingc an oidche sin . ocus do chuad-
assa i farrad mná an iarla ocus do chuaid fer an bruit lachtna i
farrad ingene in impir . ocus dar do láimse féin a Chéin do b'olc
liumsa sin. ocus do chuadassa i farrad mhná an iarla (szc) ocus
adubairt fer an bruit lachtna gur ionnlaic sé sinn san Fraingc
ocus co nimtheochad sé féin ocus co mbéradh a bhen ]j leis. ocus
do chomraicemar ocus do benassa a chenn deisen . ocus tucassa
a bhen féin do ríg Frangc ocus d'ionnlaices ben an iarla dá tig.
ocus d'imthigessa ocus rucassa ingen an impir lium co hoilénaib
ríg innse Orc . ocus do bádassa trí bliadna ann ocus ruc sí triur
mac dam risin ré sín . ocus rucadar triur iarladh lochlannach leo
iad dá noilemain.

Ocus doclos fae sin macám an bruit lachtna do \huitim liumsa
ocus tángadar sluaig mic ríg na Sorcha dom iarraidse san
Fraingc. ocus do loiscedar crípcha na Fraingce ocus dorignedar
airgthe ocus crecha ocus do marbadar ríg Frangc ó nach fuara-
dar mise ann, ocus tángadar trí mic iaria na comairle san oilén
arrabassa dom iarraidse rcm marbad trít mar dorignessa mic rena
máthair . ocus dar do láimse féin a Chéin do marbassa ina triur
iad ocus a sluag fós. ocus d'éirges arna máirech ocus do b'áil
lium imthecht ocus an toilén d'fágbáil . ocus tarrla coblach mór
dam ar chuan an oiléin . ocus dochonnac curach chugum ocus
macám mór míleta as am'ach ocus glún dub aige. ocus táinic mar
a rabassa ocus mo ben . ocus tuc aithne ar ingen an 'irnpir ocus
tuc póc di ocus d'fiarfaig dímsa cad é a gael dam . ocus adubartsa
gurab í mo bhen í. ocus adubairt macám an ghlúin duib nár b'i'.
óir ís é macám as áille dochonnac riam é acht glún dub do beith

302 Leighes coise Chéin. \n%bM

aige. ocus do chomraicessa ocus macám an ghlúin duib fá cenn
sin .i. fó chenn na mná . ocus ar mbrised ár narm dúinn tucamar
cuir diana trice tinnesnacha dá chéile . ocus is deimin gur chen-
gail macám an ghlúin duib mise ocus ruc mo bhen uaim . ocus
do bádassa bliadain san oilén sin cengailte . ocus tángadar triur
iarlad lochlannach noch ruc mo thriur mac leo uaim dá noilemain
chugum ocus is iad sin do sgáil díomsa. ocus do fágassa an toilén
ocus do bádassa ag siubal tí're ocus mé ar merugud re bliadain
innti . ocus is é inadh a roibe mé i cionn na bliadna an tinadh ar
fágas mo long. ocus do || chuadassa innti ocus tarrla i noilén mé
ocus ní roibe do dháinib san oilén acht aen ingen álainn aentama.
ocus do bádassa bliadain ann ocus ruc in ingen mac dam i cionn
na bliadna ocus do fágas í ainnséin. ocus is fada do bádas ag
siubal ocus tarrla i ndeired lái mé indúnad rígda rómór . ocus
do ligessa mo shleg ar lár ocus is é inadh a tarrla am throig féin
ocus do chuaid tríthe go lár . ocus do bhádassa bíiadain i nothrus
mo choise san dúnad sin . ocus tucad [lega] ocus íisiceda dom
leigius ocus fa móide mo nimh a nderrnadar dam. ocus i cionn
na bliadna táinic macám ingine chugum ocus tuc ultán losrad léi
ocus do chuir ceirín re mo chois de ocus do bádassa slán dá éise.
ocus dúnad ríg Orc an dúnad sin ocus ingen do n'g innse hOrc
issi . ocus a Chéin is í sin in cein'n tucassa féin chugudsa. ocus
do cuired umchois Céin í ocus do bí slán. ocusdogén féin anois
imtecht ar macám in fagáin. ar ghrád t'einig ná déna fós ocus
innis tuilled dot ímthechtaib dam . ocus ní tiucfaid lucht an
aifrinn fós chugainn.

Inneosad fós ar macám an fagáin : do ghluais mise lá ocus
r£nac í críochaib Lochlann . ocus tarrla triur macám donn deg-
dhénmusach dam ocus stéda mera fútha . ocus do fíarfaigedar
díomsa cé mé féin. ocus adubartsa gurab mé féin macám an
fagáin . ocus adubradar na macáim gur mic darrtsa iad féin óir
do b'iad sin an triur mac ruc ingen an impir dam . ocus tángadar
ina triur liumsa d'iarraid macáim an ghlúin duib. ocus adubartsa
riusan cuid do'n doman do gabáil . ocus do gabarnar inadh coinne
re chéile i noirther an domain ocus gébé againn chum a teigé-
madh macám an ghlúna dhuib a mharbad do dénum.

Ocus do ghluaises romam trít an Gréig ocus do chríochaib na
Sorcha. ocus do bádassa ac dul sech dúnad ríg na Sorcha ocus
tarrla óclách dam . ocus adubartsa ris a ráda re mac ríg na Sorcha

i49 : i, 2] Leighes coise Chéin. 303

nach rabas fiéin am manach nam ocus nár dhelbas mainistir
bréige trí egla duine || riarn. ocus nír innis in tóglách sin an
oidche sin ocus d'innis arna máirech. ocus d'aithin mac ríg na
Sorcha gurab mise adubairt sin . ocus do chuir sé nái moga dom
iarraidse fó'n doman.

Ocus do ghluaises ocus do bádassa ar merugud ocus tarrla
macám dam ocus sdéd mer fae . ocus adubairt rium guf mór an
merugud ar a rabassa . ocus adubairt co mbéradh féin eolus dam.
ocus do ghab mo lám ina láim ocus do bádassa aige in lá sin
agum tarraing i ndegaid a eich . ocus do chuir i ndúnad mé ocus
do bádassa bliadain ann ó'n calann co chéile nár fédas a fhácbáil.
ócus ní roibe énduine san dúnad sin acht méfiéin am aenar . ocus
do b'imda biad ocus deoch san dúnad sin. ocus i cionn na bliadna
táinic in macám chugum ocus ruc leis mé coruige an tinadh a
fuair sé mé roime . ocus adubairt rium nach bérad sé d'eolus dam
acht sin ocus do fág mé. ocus do ghiuais mise romam a Chéin
co dubach dobrónach dérach . ocus dochonnac romum san slige
ccthrar ridired ar echaib ocus ultaig óir acu . ocus do fíarfaiges
cé hiat féin ocus adubradar gurab iad íéin máir macáim an ghlúna
duib. ocus dar do láimse féin a Chéín do marbas in cethrar sin.
ocus do ghluaises romum ocus tarrla abann mór orumt>cus aith-
ech mór ag an abainn . ocus do leigessa d'innsaigid na mara mé.
ocus adubairt an taíthech dá ngabthái sligthe in betha romum
mar do gabad an tsiige sin nach mór do shligtib in betha óogé-
bainn co bráth. ocus adubartsa rissen in tslige d'fágbáil ocus
adubairt in taithech nach fágfadh. ocus do chomraicessa ocus in
taithech ocus do thuit in taithech liumsa . ocus do bádassa blia-
dain re hagaid na gabla mara sin. ocus i cionn na bliadna sin
rángas táirsi ar éigen ocus is bec nár marb sí mé.

Ocus do ghiuaises romum ocus dochonnac dúnad ocus degárus
mór uaim . ocus tucas aithne gurab é dúnad an macáim ghlúna
duib é. ocus || dorignessa fianboth ar faítche an dúnaid. ocus
dochonncadaf maitheocus móruaislc an bhaiie mé . ocus docuired
Iaech láidir láncalma chugum d'fiarfaigid scél díom. ocus dar do
láimse féin a Chéin do tuit an laech sin liumsa . ocus dar do
láimse fós a Chéin do thuitedar trí cét laech díob liumsa sul
táinic tráth nóna. ocus ina degaid sin dochonnac macám óg éidigte
chugum ocus écosc filed air ocus errad filed uime . ocus d'fiarfaig
díomsa cár b'ainm rné ocus adubartsa gurab mé íéin macám an

304 Leighes coise Chéin. [149*: 1

fagáin . ocus adubairtsen gur mac damsa é fcin ocus do b'ingnad
liumsa sin. ocus d'fiarfaig mise cá roibe an dias mac eile . ocus
adubairt seisen co fuaradar bás ocus nach ac cathugud ná ac
comrac fuaradar an bás sin . ocus d'innis nár adhlaic iad. ocus
d'innis sé dam co.roibe sé féin ar tuarastal ac macám an ghlúna
duib. ocus do fiarfaigessa de an facaid sé a máthair .i. ingen an
impir . ocus adubairtsen co facaid ocus nach tug aithne air . ocus
do fiarfaiges anar imthig comrac nó cathugud air féin i farrad
macáim an ghlúna duib ocus adubairtsen gur imthig. ocus adu-
bairt gur marb sé derbráthair do macám an ghlúna duib ar muir
an scáil : ocus is do ched macáim an ghlúna duib do marbas é.
ocus d'innis dam mar do gab sé tigernas ar ghruagach an ghlenna.
ocus dar do láimse a Chéin adubartsa rissen dul istech ocus a
innsin d'ingin an impir gur mé féin do bí ann. ocus d'innis gurab
é féin an tres mac do ruc sí do macám an fagáin ocus co roibe sé
féin ar in faitche . ocus do gab fúthgáir mór ingen an impir trít
sin ocus do chuir sí próinn céd do biad ocus do digchugum . ocus
do bádassa féin ocus mo mac i farrad a chéile an oidche sin. ocus
do éirgemar co moch arna máirech ocus adubartsa rissen dul san
dúnad ocus a innsin do macám an ghlúna duib gurab mé féin do
bí ann ocus a innsin gur mac dam é féin. ocus d'innis an macám
sin. ocus dar do láimse féin a Chéin do bádassa féin ocus mo
mac re bliadain ann sin . ocus do marbmáis dias gach laei ocus
do marbmáis cethrar laeithe eile do shluagaib na Gaethlaige.
ocus i cionn na bliadna dochonncamar chugainn dias macám
ocus do innsedar scéla dúinn || ocus do fiarfaigedar scéla dinn.
ocus d'innisessa dóib gur mé íéin macám an fagáin ocus gur mac
dam do bí am fochair. masad ar iadsan is dias mac duit sinne.
ocus d'fiarfaigessa díob cinnus fuaradar bás. ní edamar ar iadsan
cinnus fuaramarbás ná cinnus fuaramar betha fós . acht do haith-
beoaiged.sinn. ocus d'innis mise moghnímrad féin ocus gnímrad
in macáim . ocus adubradarsan co coiscfidís feidm catha dinn re
bliadain eile . ocus dorignedar sin. ocus i cionn an dara bliadain
do bámar ár cethrar co hanfann ocus dochonncamar sluaig imda
ac techt i tír san cuan .'ocus issedh do bí ann sin .i. nái moga
noch do chuir mac ríg na Sorcha dom iarraidse. ocus dochonn-
camar do'n leith ele dinn macám as fcrr cruth ocus delb ocus
innell dá facamar riam conuige in lá sin . ocus táinic mar a raba-
mairne ocus d'fiarfaig cé sinn féin . ocus d'innis mise gurab mc

H9*: 2] LeigJies coise Chéin. 305

féin macám an fagáin ocus gur triur mac dam do bí farum . ocus
adubairt seisen gur mac damsa é féin . ocus adubairt mise má
b'edh co naitheonainn féin ar na comarthaib noch dobérad seiscn
dam. ocus is deimin ar in macám gurab mac duitse ocus d'ingin
ríg innse Orc fós mé . ocus is é m'ainm fós macám in uaignesa.
ocus ó'n oilén a rugad mé ainmnigter mé .i. oilén in uaignesa as
ainm dó . ocus is mór do siubal dorónas fós got iarraidse. ocus
lá dá rabas ag siubal i críochaib na Sorcha ocus do bádassa ag
dul re taeb dúnaid ríg na Sorcha ocus d'fiarfaigedar cé mé ocus
d'innisessa gurab mé macám an uaignesa . ocus fós d'innisessa
gur mac do macám in fagáin mé ■.■ ocus táinic mac ríg na Sorcha
amach ocus do chomraic riumsa ocus do tuit sé liumsa.

Oeus dá éis sin a Chéin d'innis mise mo ghnímrad féin ocus
gnímrad na macám risin dá bliadain . ocus adubairt macám in
uaignesa co coiscfedh sé féin comrac bliadna dinne. ocus d'inn-
saig sé na sluaig ocus do marb sé na nái moga . ocus do bí sé re
bliadain ac cathugud ocus ac si'rmarbad na sluag . ocus dar do
láimse féin a Chéin do tuitedar leis uile fó deired . ocus dar do
láimse fós a Chéin do chomraic macám in uaignesa ocus macám
an ghlúna duib re chéle ocus ní dernad riam aenchomrac ba ferr
iná sin . ocus do tuit macám an ghlúna duib le macám an uaig-
nesa. || ocus dar do láimse a Chéin do lingemarne fae in dúnad
dá éise sin ocus tucamarne ingen an impir linn ocus is í sin ben
atá agum ó shoin aleith. ocus dogénsa imtecht fesda a Chéin.
ocus atáid na mic sin co himresnach ac cennairc re chéile d'éis
an domain do gabáil dóib . óir ní háil leo tigernas do macám in
uaignesa ar son febais a máthar féin ocus ar son gurab sine iad
féin . ocus gidhed is ferr gaisged macáim in uaignesa ocus is cróda
é iná na macáim sin eile . ocus imtheochadsa anois a Chéin do
réidiugud aturru . ocus gurab soraid duitse ocus dar liumsa is maith
atá do chos anois . uair is do do leigius tánacsa.

Ocus ac sin leiges choise Chéin conuige sin etreliqua . ocus m£
féin mac . ccc .

. Finit .

306 Bruiden chéise Chorainn. [75*; 76

[Bruidhen chéise in Chorainn mar leanus']

Selg fiadach ocus fianchoscairt do commórad le Fionn mac
Cumaill mic Airt mic Thrénmóir úi Bhaeiscne le fiannaib glan-
áilne gaedhal fó chríochaib caemáilne in Chorainn . ocus fá
thuathaib lánmhaisecha Luighne . ocus fó chríochaib Bréifne.
ocus fó ghlenntaib daingne doeolais Dalláin . ocus fó chríochaib
cnuastorthacha Chairbre . ocus fó choilltib comdhaingne Chon-
chobair . ocus fó magaib réide rófhairsinge Chonaille.

Is ann sin do suidh Fionn mac Cumaill ina dhuma shelga i
mullach chéise áirde in Chorainn . ocus níor fhan i bfochair
Fhinn in tan sin achta dhá choin .i. Bran ocus Sceolaing ocus
Conán mael mac Mórna. ocus ba binn le Fionn in sel sin beith
ac feithem is ac éistecht gotha na ngadhar ocus glaedh nglan
ngrennmar na ngasradh . luadhaile na laechradh lánlúthmar
ocus tormáin na dtréinfher ocus fedgaire na féinne fá fhoraoisib
fiadha fásaig na críche . gur ba chlos do na cóigcríochaib ba
choimnesa dóib na gártha selga do l.éicetar. innus gur cuired ||
fiada as fhásaigib . ocus míolta ar mullaigib . ocus sionnaig ar
sechrán . ocus bruic as bhroclasaib . ocus éin ar eitiollaig . ocus
do léicedh gach cú fhergach fhírneimnech dá héill fá'n tulaig
fá'n am sin.

Cid tra acht is é triath do bí ar chéis in Chorainn in tan sin .i.
Conarán mac Imideil taeisech do thuaith dé danann . ocus mar
do chualaid sestán sechránach ar na conaib adubairt rena thrí
ingenaib gránda [ís iat] lán do dhraeidecht dul do dhígail in
fhiadaig ar Fhionn in rígfhéinnid. do chuatar na hingena co
dorus na huama do bí ar in tulaig ocus do shuidetar i bfbchair a
chéile . ocus do chuiretar trí hiarnadha geinntlide gesrógacha ar
trí cuaillib fiarchama chuillinn ocus do bádar acá dtochardad
ar tuathal i ndorus na huamha. ní cian dóib amlaid sin in tan
táinic Fionn ocus Conán ar ur na huama co bfacatar na trí caill-
echa róghránda ina suide ac in obair sin i ndorus na huama. a
dtrí fuilt fhíorgarba forscaeilte forru . a sé súile siltecha caeir-
dherga leo . a dtrí beoil duba drochchuma . ocus fiacla fírghéra

76 b\ 77; 77*] Bruiden chéise Chorainn. 307

fírneimnecha fóchama i gcarbaid gach drochmná díob . ocus a
dtrí muinéil chnámaltacha ac congbáil a gcenn ar na laech-
chaillechaib sin || . a sé láma lánfhada leo . ocus ba shamail re had-
airc buinremair barrchaeil buabail cach ionga fhíorgránda fher-
chonta bhí ar cach mér díob . ocus sé cosa fóchama foltchlúm-
acha caeilméracha fútha . ocus trí coigéla cruaidghéra ina lámaib
leo.

Do chuaid Fionn ocus Conán triasna hiarnada d'féchain na
gcaillech . ocus táinic crith in bhá"Ís forru cor chaillset a nert i
gcétóir ocus cor cenglad co daingen doscaeilte iat leisna caillc-
chaib calma sin. táinic dias eile do'n fhéinn ocus clann Nemh-
nainn maraen riu . ocus tiagait triasna hiarnada mar a raibe
Fionn ocus Conán ocus do chaillset a mbríg ocu.i do cenglad i
.gcuibrech chruaid leisna caillechaib cétna iat. ocus d'iomchratar
na curada leo isin uamaidh istech as a aithle.

' Nír chian dóib in tan sin co dtáinic Oscar ocus mac Lugach
do láthair ocus maithe ocus móruaisle chlann mBaeiscne leo.
táncatar clanna Mórnafós do láthair . ocus ar bfaicsin na niarnad
nír fhan nert mná seolta i naen díob. táncatar clanna Chorcráin
do láthair . ocus ótchonncatar na hiarnada do chuaid a ngoil ocus
a ngaisced ar gcúl mar in || gcétna. acht chena do cenglad clanna
Smóil ocus in fhiann uile itir ísel is uasal . co rucatar na caillecha
leo iat ina gcimedaib crepailte cruadchuibrighte i bpollaib duib-
dhiamra ocus i ndroibhelaib dorcha doeolais.

Cid tra acht do b'iomda glám chon i ndorus na huama ac
iarraid a dtriath is a dtigernad tar éis a nimthechtaocusa naistir.
ocus do b'imda fiadh créchtach cnáimgerrtha ocus muc allta
arna 'mbuanmharbad . ocus bruic beoraebtha ocus míolta mon-
gruada muige arna móirbhreogad ar thaeb na tulcha ar gcengal
na druinge do bí acá niomchar conice sin.

Is ann sin táncatar na mná móra míleta merchalma sin do-
chum na háite irrabatar in fhiann cengailte ocus trí cloidhme
cruada claislethna ina lámaib leo. ocus d'féchatar uatha ar cach
taeb d'fios a bfaicfidís aenfer ná taistelach slige d'fiannaib Eirenn
co dtiubrataejs bás ocus buanoidhed dóib . ocus ó nach bfuaratar
sin do b'áil leo dul istech sin mbruidin do choscairt ocus do
chnáimgherrad na féinne can choigilL

Nír chian dóib amlaid sin co bfacatar in taenóclaech mór
míleta merchalma déitghel || degcherdach chucu . ocus do b'é sin

x 2

308 Bruidcu chéise Chorainn. [7$; 78 b

in leoman lúthmar láinfergach ocus in confadh catha ocus in
lóchrann loinnerdha lá na híorghaile .i. Goll móirmhenmnach
mac Mórna mic Chormaic mic Maghtain mic Gharaid ghlúnduib
mic Aeda dhuaríaig míc Aeda chinn chlaire mic Chonaill mic
Shaidbe (sic) mic Cheit mic Mágach mic Chairbre ríg Chonnacht-
ocus arna fhaicsin do na trí mnáib duba duaibsecha droichdel-
bacha sin táncatar co prap ina choinne ocus do fheratar gleo
gáibthech gér gráinemail re aroile. cid tra acht do fergadh in
curad co fíoradbal ocus do gab do builledaib buanbásacha ocus
do béimennaib borba for na fiadmhnáib fíochmara fíorghránda
sin . gur thógaib a chloidem claislethan cuilgdhírech ocus dobeir
béim bithnertmar do na harrachtaib bhí ar a agaid .i. Caemóg
chru'adchomlannach ocus Cuillenn chennruad . co nderna sé
oirdnecha certchomtroma commóra díob do'n aeinbhéim sin.
ocus ba hé sin in tres bhuille as mó tucad in Eirinn ariam .i.
buille tuc Fergus mac Rosa [ruaid] i gcath mórthána bó Cuail-
gne inar gherr sé na teora maela Mide d'aeinbéim . ocus buille
Chonaill || chernaig do Chet mac Mágach . ocus in buille so
Ghuill mic Mhórna d'ar marb sé Caemóg ocus Cuillenn cenn-
ruad dá ingin Chonaráin mic Imideil.

Is ann sin diad sinnser chloinne Chonaráin a lám i dtimchioll
Ghuill do leith a dhroma .i. Iaran ní Chonaráin an fedh do bí sé
ac díchennad na déise eile. iompaigios Goll fria dá haimdheoin
ocus iadus a dhá láim lebhra lánfhada ina timchiollsa . co dtuc-
atar coraigecht cróda glacláidir boirbnertmar dá chéile re hedh
na huaire sin . co dtuc Goll aenchor curata calma do'n chaillig
cor thrascair co lár ocus co lántalam í. ocus chenglus co daingen
doscaeilte do iallach scéithe í . ocus nochtus a chloidem iarum do
choscairt ocus do chnáimgherrad na caillige co ndubairt sí : a
laeich nár leonad ocus a thréinfir nár thim ariam i gcath.ná i
gcomlann cuirim mo chorp ocus m'anam ar chomairce do ghoile
ocus do ghaiscid . ocus bud ferr Fionn ocus in fhiann duit ar in
chaillech co himlán gan fuiliugad gan foirdhergad ar aennech
díob . ocus luigim fá na déib dá nadhraim co gcoimlíonfad duit
anabraim.

Is ann sin scaeiiios in rígmhílid do'n chaillig ocus téit rompu
as a aithle cusin gcnoc irrabatar || in fiann cengailte cruadchuib-
rigte ocus Fionn maraen riu . co ndubairt Goll : scaeiiter d'Fer-
gus fhinnbeoil ocus do acs eladan na féinne ar dtús . ocus

79] Bruiden chéise Chorainn. 309

scaeilter d'Fionn ocus d'Oisín ocus do naei macaib fichet Mórna
ocus do'n fhéinn co coitchenn ó shoin immach. do scaeil in
chaillech díob amlaid sin . d'éirgetar in fhiann co hobann imm-
ach as in uaim iar sin ocus do shuidetar re taeb na tulcha. do
fhéch Fergus finnbheoil file na bfiann ar Gholl ocus do gab dá
admolad fó'n ngnjom dorigne.

Nír chian dóib mar sin co bfacatar chucu in dúil duaibsech
doidelbach ocus in tarrachtach éigciallaide .i. senchaillech chnap-
ach chuislennchruaid rengach ocus co nanfadh mionabhall n5
móráirne ar cach ruibe do na mailghib garba glaisliatha do bí
uirri . súile siltecha ar lasad ina cenn . srón mór ghorm ghlais-
lethan ós ur a sreingbheoil duib duaibsig dhroichdelbaig . ocus
gairbegar gránda d'fiaclaib coganta ina craeisbhél. láma caela
cruadchuislennacha ocus iongain fada ferchonta fírneimnecha
fuirre . éidedh daingen doibhriste uimpi . cloidem claislethan
coilgdírech rena sliasait . ocus sciath mór míleta ós áird a
droma. ||

Táinic sí i bfiadnaise Fhinn fó'n gcuma sin ocus do chuir fó
ghesaib é fána sáith do chomrac aeinfir do thabairt di. adubairt
Fionn re hOisín : éirig a mic ar sé ocus cosc dúinn in tarracht
caillige úd . ní fétaim ar Oisín tar éis a bfuaras d'olc ocus do
maslugad ó na caillechaib chena . ocus is í so Iarnan ní Chonar-
áin ac tiacht do díógail a sethrach. ocus is amlaid do diult Ois/n
ocus Oscar . ocus Conán . ocus mac Lugach . ocus Diarmait ó
Duibne . ocus Caeilte mac Rónáin . ocus Cairell . ocus maithe na
féinne [olchena] comrac na caillige do dénum . Co ndubairt
Fionn co rachadh féin do chomrac ria. is ann sin adubairt Goll
mac Morna : a Fhinn ar sé ní cubaid duit comrac caillige . ocus
rachadsa do chomrac ria óir is ann derbtar in cara in uair as
mó in téicen.

Is ann sin d'éirig Goll co grodúrlam i gcomdáil na caillige.
ocus dorigne comrac mer menmnach míleta mórdálach ocus gleo
díscir dásachtach can fios time ná tláis ac cechtar díob ar a
chéile. cid tra acht chuirios Goll a lám i gcuibrech a scéithe ocus
tuc a cholg neimnech immach . co dtuc rot nurchair di gan
chaime gan chlaenad gur chuir tré [chobrad a] scéithe || ocus
tré chroide na caillige do'n taeb thall é. is amlaid torchair an
chaillech ar in láthair sin.

Do chuaid Goll iar sin co céis in Chorainn iar marbad thrír

3io

Cath Mhucrama. [288 a

ingen gConaráin mic Imideil . ocus dorigne doighir doinnderg
lasrach do'n bhruidin ocus tuc na huile mhaithesa fuair innti
d'fiannaib Eirenn. tuc Fionn iar sin a ingen féin do Gholl .i.
Caem chneisghel . ocus is í ruc in mac oirderc do .1. Fed mac
Guill mic Mórna . ocus do marbad leisin bféinn é i gcionn a
shecht mbliadan ndéc ar in ráith chétna.

Conid í sin bruiden chéise Chorainn [conice sin].

. Finit .

\Fotha chatha mhucrama ocus fochonn oidheda Lugaid
meic chon in so]

Ailill ólom mac moga Nuadat do shíol Eibir meic Míled
espáin. rí Muman didiu in tAilill. Sadb ingen Chuinn chét-
chathaig leis. trí meic di Eogan mac Aililla ocus Cian mac
Aililla ocus Cormac mac Aililla . diatát Eoganacht ocus Cianacht
ocus dáil Cais. dalta dana do Ailill ocus Saidb Lugaid mac con
do chorco lóigde . for oenghlún ocus oenchích ro alta ocus Eogan
mac Aililla.

Luid Ailill iarum aidchi samna do recare a ech i nAine
chliach . dérgaither dó istiolaig . ro lomad in tiolach innaidchi
sin ocus ní fes cia roslom. fecht fó dí dó fó'n innas sin . ba
ingnad leisseom. fóidis techta uad co Ferches mac Commáin
éices ro bái immairg Laigen . fáith side ocus féinnid. dolluid side
dia acallaim. tiagait a ndís aidchi samna issin tiolaig . anaid
Ailill istiolaig . bái Ferches frie anechtair. dofuit didiu cotlud for
Ailill oc coistecht fri fogeilt na cethra. dollotar as in tsíd ocus
Eogabal mac Durgabail rí in tsída ina ndiaid . ocus Aine ingcn
Eogabail ocus timpán creda ina láim ocá sheinm dó ar a bélaib.
atraig dó in Ferches co tabairt buille dó . ro roith Eogabal reime
issa síd. atnuarat Ferches di gái mór corroemid a druim trít in
tan donnanic co AililL condránic side frisinningin. eiret ro búi
issuidiu ro den in ben a ó co ná farcaib feoil ná crocann fair ocus
co ná ro assair fair riam ó'nduair sin . conid Ailill ólom a ainm ó
shoin. olc ro bábair frim ar indAine : mo shárugud ocus marbad
m'athar . notsháraigiubsa ind .i. noconfáicébsa athgabáil lat in

288./?] Cath t Mh ucrama . 311

tan immoscéram. ainm na ingine sin fil for in tiotaig .i. Aine
chliach. bruig ríg didiu domsod indAililla i comfocus do'n Máig
.i. uisce mór . is de asbert in file: —

U isce Máige céin bad sruth . bad lustai || cen fursunduth í
fo bíth dothaet sech thoeb lis . Aedáin meic Melláin éicis

Luíd dna fecht aile Eogan mac Aililla ocus Lugaid mac con
.1. a chomalta co hArt mac Cuinn dia mbái for cuairt Chonnacht
do thabairt ech ocus srian uad .i. bráthair máthar do Eogan. oc
techt dóib sech ammag co cualatar in ceol issin dus ibair ro búi
óssindes. berait leo co hAilill aridisi .i. in fer thucsat assin dus
ár bátar oc imresain imme corrucad aib breith dóib. fer bec . trí
thét ina thimpán. cia t'ainm. Fer fí mac Eogabail. cid dobrintái
or Ailill. atám oc imresain im in fersa. cinnas fir so. timpánach
maith. seinnter dún a cheol or Ailill. dogéntar or sé. ro sheph-
ainn dóib dna goltraige conadcorastar i ngol ocus i cói ocus
derchóiniud . ro ges dó anad de. ro sheinn dna gentraige conad-
corastar i ngen ngáire acht naptar ecnai a scaim. ro sephainn
dóib dna suantraige condacorastar f suan ó'n tráth co araile.
atrullaiseom iarsuidiu allelh dia tudchaid ocus forácaib droich-
imdel eturru ár ba sirsan leis.

Atragat iarsuidiu : beir breith dún a Ailill. bec torbai or
Ailill : cid atrubartbair in tan fríth in fer. atrubartsa or Lugaid :
lem a cheol. atrubartsa ar Eogan : is lem in ceolaid. is fíor or
Ailill : la Eogan in fer. is droichbreth or Lugaid. fíor dam or
Ailill. ní fíor or Lugaid : ní gnáth fíor fort beolu. ní tú as cóir dia
chairiugud or Eogan : aithech samlut. bad aithech samlumsa or
Lugaid loimérus a cenn sin díotsa ocus sailtérus fort lecain.
cinnas dogéntasu or Eogari. irrói chatha or Lugaid : allaasa i
ciunn mfs dotéis co comairsem i ciunn abrat. ba fíor són imorro.
coindrecat dia mís cách cona shochraite co mbátar na dá idna
aigid i naigid.

Luid dna la mac con isin cath a aite .i. Lugaid lágamacmoga
Nuadat. is and luid mac con imacallaim fria drúith. Dodera a
ainmside . do dairinib dó in tainriuth . comchosmail crotha ocus
delba in drúth fri mac con. maith or Lugaid : fóicéraid Eogan
comrac déise formsa innosa ocus donscéra a bruth mac indríg
ocus a adbar ocus ua araile. nímataet fort beolu ar in drúth : at
lomthrú. regatsa ar a chenn ar in drúth ocus do mionnsa for mo
chiunn ocus t'eirred imum conerbara cách is tusu dothaet and.

312 Cath Mhucrama. [2890

má beith nf iarum toitim damsa notbeirsiu as fó chétóir . ár
atbéra cách is tusu dofaeth and ocus mebaic ín cath iarsuidiu.
biaid imorro Eogan oc do chuingidsiu sechnón in chatha . dia
naicéra iarum do cholpthasu notgignether ón. || dogníther ón.
marbthair in drúth. ro fitir imorro Eogan nár bu é Lugaid ro
marb. fecaíd for a íarmoracht iar sain. ro mebaid in cath or
cách : dorochair Lugaid. ba fíor són . máidid for Lugaid. at-
chondairc didiu Eogan dá cholptha Lugaid trésin sluag amail
snechta noenaidche ar thaitnemchi a dá cholptha . ro raith Eogan
ina diaid co tarlaic irchor fair conidnécmaing ina ghairr . is de
atá brén gairr forndortai. in ránic in terchor ol sé. máidid iar
sain . is de ro chet : —

C ath chínn ebrat ro mebaíd . for mac con chétaib acan í
ciunn secht mbiiadan ní duibel . do fich mucrama matan

amail ba fíor són.

Ní ro fhét Lugaid beith ín Erinn iar sain la Eogan . co ndech-
aid reime in Albain for teiched ocus noconfes cairet ro chuaid.
ro chuaid Lugaid lága (.i. láigirle mór no bíod ina láim) la mac
con . trí nónbair dóib nammá. issed didiu do chuatar corríg
n Alban . dosrionchoisc iarum Lugaid co mór a muintir ar ná bad
baeglach no beitís .i. ar ná tuctha aichne forru . ar dáig ná ro
marbtáis la ríg nAlban ar ríg nEirenn .i. Art mac Cuinn. ocus
asbert mac con fria muintir ar a ndernad cách díob riar araile
amail bad rí cach fer díob dialailiu . ocus dna conná abrad nech
a ainm féin frissium. fáilid friu imorro rí AÍban. nocondernsat a
slonnud ocus noconfes can dóib acht a mbeith do ghaedelaib.
muc ocus ag cach nóna dóib i tech fó leith co cenn mbliadna. ba
hingnad iarum lasin ríg febas a ndelba ocus a nairechas ocus a
nengnama etir brisiud catha ocus imairec ocus chomlainn . ocus
buaid noenaig ocus chluiche ocus chéite . ocus imbert brandub
ocus buanbaig ocus fidchille . ocus nadraibe taeisech forsu in
tsainriuth.

Laa and didiu búi Lugaid oc imbert fidchille frisin ríg cona-
catar fer écosca ingnaid chucu istech. can do'n fhiur ucut ar in
rí. de ghaedelaib ol sé. cia dán airbere ar in rí. éicse ol sé.
scéla fer nEirenn lat ar in rí : in maith flaith Airt meic Cuinn.
is maith ol sé : ní thánic in Eirinn riam flaith samlaid. cia as rí
Muman ar in rí. Eogan mac Ailillaol sé . ár is senóir a athair.
ocus Lugaid mac con ar in rí. niconfessa a imthechta iarna inn-

289 0] Cath Mhucrama. 313

arbud do Eogan mac Aililla. mór liach ón ar in rí : mairg Eire
ar a testá . ocus ceinél Lugaid ar in rí cinnas atá. nísfil ammaith
ol sé : acht i ndaeire ocus i ndochraite ocus i cumalach't do Eogan.
amail ro chuala Lugaid ón bátar fir óir ocus argait ina láim.
dobert a mér for dís fá thriar dfob condaforlaig in tairinech búi
ar a bélaib. donéca in rí . ell chondalba dotic ale or in rí : is lói
atchuas a scél. luid Lugaid immach lasodain. maith a ócu ar in
rí : is é Lugaid téite immach . atchiusa || issindábairt doringne.
comgairther fer aile dó arna bárach ocus adfiadar a scél cétna dó
is í indábairt chétna dogénai side. is fíor ar in rí : issé Lugaid in
so ocus is ar rn'ómunsa nachasloinnet. doberthar tra múin impu
co fesamar . berar muc ocus ag for a cois dóib ocus apar friu
ammuinter féin dá nirgnum dóib. foscichret i crannchor iarum.
fáicébthair Lugaid fris anechtair . forcomoso frisin ferthaigis.
do chuaidseom imorro i crannchor indurgnama. maith or in rí
frisín ferthaigis : íionnta cia as tóisech fodla ocus arandéntar
bélaib. ní búi ann ón acht in rechtaire a oenur. fíor or in rí :
marbaid dam dreim de lochdaib. dobeir imorro luch for cuib-
renn cech fhir díob issí derg cona fionn ocus doberar ar a
mbélaib . ocus atrubrad friu co mairbfitís mani éstáis na lochtha.
imma dóib . ro bántá co mór iar sain . noco tucad chucu riam
ainceis bud doilgiu leo. cinnas atát or in rí.- atát ina mbruc ocus
ammiasa ina fiadnaisi. is broc Muman dar miasa ón ar in rí : apar
friu mairbfiter mani éssait. nip sen ó a timarnad or Lugaid la
tabairt na lochad inna beolu . in rí ocá deiscin. dosmberat na fir
uile lasodain . búi fer dobrónach díob no scéad la tabairt erbaill
nallochad dia bélaib. colg dart bráigit or Lugaid : issithe lochad
co allos. sluicid iarum erball nallochad. dogniat ní airiut or in
rí ó'n. dorus. dognímse errosom dna or Lugaid. in tusu in
Lugaid or in rí. . issed mo ainm or Lugaid. fochen duit ám or in
rí : cid dia rotdichlis fhormsa. ar th'ómun ar Lugaid. do dígél-
ainnse th'osnaidsiu cosindiu dianotfesainn. domairsedsa cobair
cid indiu or Lugaid. rotbia imorro cobair or in rí : rí Alban
atomchomnaicse . ingen ríg Bretan mo máthair . ingen ríg Saxan
m'o ben . nosbérsa lat uile frí dígail th'osnaide. am buidech de or
Lugaid. dosnuc didiu in toenfher for oensluagud uile in muin-
tirse. an ro bái iarum di longaib ocus libarnaib ocus bárcaib i
nairiur Saxan ocus Bretan tarchomlátha co mbátar i purt ríg i

314 Cath Mhiicrama* [290«

nAlba ocus todlach mór di churachaib leo. asberatsom ba hoen-
droichet bái etir Eirinn ocus Albain di churchaib.

Dolluid Lugaid didiu cossindarba ocus cossin tromsluag mór
sain do dígail a ainchrid! for firu Eirenn. nfr bo ghor in mac
dosnuc. ro indretar diu in "Eirinn co ro giallsat sochaide mór
díob dó . ocus nístarraid debaid corráncatar || mag mucríma i
crích óc mbethrae fri Aidne atuaid . ó áth chliath dna sathuaid.

Mag mucríma didiu .i. muca geintlechta do dechatar a huaim
Chruachna. dorus ifrlrn na hEirenn sin. is eisti dna tánic in
teillén tréchenn ro fhásaig Eirinn . conid ro marb Amairgene
athair Conaill cernaig ar ghalaib oenfhir ar bélaib Ulad uili. is
eisti dnu do dechatar indénlaith chruan co ro chríonsat in Eirinn
nach ní taidlitís a nanála condaromarbsat Ulaid dna as táiblib.
is eisti iarum do dechatar na mucasa nach ní immathéigtís co
cenn secht mbliadan ní ásad arbar ná fér ná duille trít . baile
irrímtís ní antáis ann acht no théigtís i tuaith aile dia nirmastá
arrím. ní rímtís fó chomlíon.i. atát a trí ann ar in fer . is mó a
secht ar araile . atát a nói ann ol araile . oenmuc déc . trí muca
déc . attróithe arrím fó'ndinnas sain. forfhéimditfs dna a nguin.
ár dia ndiubairgtís ní arthraigtís. fecht ann didiu luid Medb
Chruachan ocus Ailill dia rím .i. immaig mucríma. ro rímthea
leo iarum . ro búi Medb ina carptrt. . ro leblaing muc díob tarsin
carpat. is imarcraid in muc sain a Medb or cách. ní bud hí seo
ol Medb la gabáil a colptha na muice . c-orroemid a croicenn
for a hétan condafargaib dna in crocann ina láim cossin cholpdu
ocus noconfes cia deochatar ó'nduair sin. is de sin atá mag
mucríma.

Rolléiced tra do mac con indred na hEirenn corránic mag
mucríma i nairthiur Chonnacht. is mithich ol Art mac Cuinn
debaid do na feraib. mithig imorro ar Eogan mac Aililla. luid
dna Eogan allá ria sin co Díl mac ú Chreca di Osairgib ro búi i
ndruim Díl . drúi side is é dall. táir liomsa or Eogan do shinn-
ath na fer ocus dia ndíchetal. maith or sé : regasa lat. abaid a
athair ol a ingen. ben oentama ón .i. Moncha ingen Díl. a ingen
ba hara dó. amail ro siachtadar mag cliach jatgeoin imorro in
drúi for labrad Eogain ropad trú. maith a Eogain ar in drúi : in
fácbaisiu iartaige. ní mór itir ar Eogan. maith ám a ingen ar
Díl : fói la Eogan dús in biad ríge Muman uaimse co bráth.

29o/3] Cath Mhucrama. 315

dérgaiter do'n lánamain. maith a ngein concoimpred ann .i.
Fiacha muillethan mac Eogain.

Lesainm dna dósom fiacha .i. fer dá liach .i. alládorónad marb-
thair a athair arna bárach . allá rucad marb a máthair aliá sin.
liach dna cechtarnái díob sin conid de sin ráiter fer dá liach.
Fiacha muillethan dna ís de ro ainmniged .i. |) rosgabsat idain
Moncha ingen Díl oc áth nemthenn for Siuir. olc ná bad matain
imbárach notassáitither ar a athair . dia mbad ann ar in drúi
forb'iad Eirinn a ngein co bráth. fíor ám or sí : acht mani thí
triam thaebu ní tharga nach conair aile. téit uaidib issin nuisce.
cloch fil immedón indátha dosléice impe. cotomgaib or sí. búi
issin tuinide sin co tráth teirt arna bárach. is mithig tra ol a
hathair. do scuiredar tar a cenn . atbailet a beoil. ro lethai
didiu cenn inna nóiden forsin chloich conid de ro bói Fiacha
muillethain fair . athair Eoganachta uile.

Luid tra Art mac Cuinn dar Sinainn siar co mórshluagaib fer
nEirenn imme . dogenai Olc acha .i. goba di Chonnachtaib a
oeigedacht innaidchi riasin chath. bátar é dna a imráitiside :
is trom in dámsa donuc mac con cucaib . bad amnas dombúirfet
cucaib in damradsa Bretan ocus Alban . ní ftí ammenmain for
teiched ár is fota a teiched co sléibe Elpa araill díob. is olc dna
a fhola indfir lastiagar issin cath . dligid Lugaid fiachu de di'n
chursa. cia mét di chlaind forácbaisiu a Airt ol sé. oenmac ar
Art. róbec ám or sé : íói la m'inginse (.i. Achtan a hainm) in-
nocht a Airt . atá i tairngire damsa ordan mór do gheinemain
uaimse. ba fíor són . ba mór a nordan .i. Cormac rnac Airt meic
Chuinn. fóid lé innaidchi sin . is ann ro coimpred Cormac. asbert
fria nobérad mac ocus ropad rí Eirenn 'm mac sin. is ann atchuaid
di cach folach forfholaig dá tharmnugud do'n mac sin. ocus
asbert nó mairbfide arna bárach . ocus céilebraid di ocus asbert
fria arambérad a mac dá altrom co a charaitseom de Chonnacht-
aib . ocus luid dochum in chatha arna bárach.

Batar erlama imorro la Lugaid a chomairli .i. do chuaid leth a
fianlaig uad i talmain .i. dogníthe derc do'n chétfóit ocus cliatha
tairsiu . no briste in gae ar bulg ocus a rinn trésin cléith. áit ón
irraibe úire fer nEirenn. coimrigthe dna cos in ghaeidil di chois
indalbanaig ar ná digsitís na gaeidil for teiched . ocus dá bretnach
im ghaedel. ro suidigthe tra na dá indna do chechtar na dá leithe.
na ríg dna ro bátar i nairenuch in chatha .i. Lugaid mac con ocus

3i6 Cath Mhucrania. [291«

Lugaid lága ocus Béinne brit i nairenuch in dala indna . Art mac
Cuinn ocus Eogan mac Aililla ocus Corbchacht mac Aililla i
nairenuch in chatha aile. forruacart imorro Lugaid comrac déise
for Eogan. asbert Eogan nadragad ina aigid do'n chur sain ár
batar olca a fholaid fris. asbert dna Lugaid ná bad drúth dar a
chenn di'n chur sain cia dofóitsed . ár rop fherr leis coin fer
nEirenn d'á ithi oldás buith fria thír anechtair ní bad shire. ||

Ba dub imorro in taer uasaibseom colléic do na demnaib oc
irnaide na nanman truag dia tarrung dochum iffirn. acht dá
aingel amáin ní bátar ann . ós chiunn Airt imorro no bítísside
cach leth imatéiged issin tsluag fó bith fír naicnid na fíorflatha.

Is ann tra forfópart cechtar na dá ergal dochum araile. amnas
imorro in gres rollásat for cechtar na dá leithe . amainsi na taidb-
sin ro bátar ann .i. finn-nél na cailce ocus indaeil dochum inna nél
asnaib sciathaib ocus asnaib bocóitib ocá nesorgain de fhaebraib
na claideb ocus de imfhaebraib na ngae ocus na saiget iarna ndeg-
ursclugud do na curadaib . ocus béimnech ocus brioscbruar na
mbocóiti iarna truastad de na colgaib ocus di na buirnib . in
tairbrech di na diubairgthib na narm . in toescach ocus in tions-
aitin na fola ocus na cró a ballaib na néclann ocus tré thoebu na
míled. ís amlaid imorro ro bátar na dá Lugaid sechnón in
chatha amail bíte mathgamna etir banbraid ac fápo cach fhir ar
nuair uaidib . cathbarr cíorach má chenn cechtarnái ocus lúirech
íairn imbe ocus claideb mór ina láim. immusrubartatar forsna
sluagaib co ro thrascratar ilchéta díob. fó'n cosmailius cétna ro
bói Eogan mac Aililla ocus Corbchacht' mac Aililla as indleith
aile. bá tnúthach ocus ba hinfhir in comracsa condráncatar fir
Eirenn ocus Alban .i. is bec nach saltrad cach fer for cosaib a
chéile ocondimthuargain. in tan tra ro bátar ciunn ar chiunn no
gonta in fer as in talmain dia díb culadaib condacuired dar cenn.
atosrerachtatar dóib as in talmain fir Alban co ro iadsat impu.
máidid iarum for Art mac Cuinn co feraib Eirenn co ro laad a
nár. sades ro memaid in maidm do áth chliath i crích óc mbethra.
atá a notharlaige frisinnáth atuaid .i. secht meic Aililla óluim.
atá dna turloch Airt airm i tall Lugaid iága mac moga Nuadat a
chenn de forsin chloich fil i turloch .i. in tan rombúi Béinne brit
oc béim a chinn de Eogan mac Aililla donarraid Lugaid lága. is
ann asbert ár rangab ell chondailbe : ó a díb nguaillib suas ataco-
maing Béinne .i. íselbéim benus Béinne . ardbéim benus Béinne.

291/3] Cath Mhucrama. 317

dothaet mo recht as a riocht béimenn benus Béinne brit. dobert
béím lasodain do Béinne dar a muinél co mbúi a chenn for
bruinni Eogain. donairthe mac con oca sain . olc indimbeirt
sochraiti sin a Lugaid ar sé. cuma duit or Lugaid : dobérsa
cenn ríg Eirenn duit || innosa tar a éissi. luid i naigid in madma
sathuaid arridisi co comairnic fri Art conid ro marb ocus déc-
maing a chenn de . is de atá turloch Airt i crích óc mbethra.

Gabais Lugaid mac con iarsain ríge nEirenn ar éicin co mbúi
i Temraig secht mbliadna lána . ocus gabais Chormac mac Airt
ina ucht i naltrom.

Beo imorro Ailill ólom beus ocus ba hé a annacul : —
I t crína indiu mo chrúi . nisfeithet meic ná húi '
is é mo thimna cen on . atbiur i ngra do mac con

Ba hé a annacol meic con i ndéid a drúith: — -

N í éla gáire . 6 luid Dadera

fó bíthin it máigine . dar éis drutháin Dáirine

Ba hé a hannacol Saidbe ingine Chuinn chétchathaig : —

M airg damsa de mairg do chliu . dia fríth fer fíth ina euí
is de docer Art mac Cuinn . ocus seeht meic mo Uluim

M airg damsa de mairg do chliu . dia fríth fer fíth ina euí
foder écomlann do Art . ocer lige do Chorbchacht

Fecht and didiu dofeotar caercha glaisin na rígna indí Lugaid.
táncas irréir meic con. atbeirim or mac con na cáirig ind. ro
bói Cormac ina mac bec for dérgud ina fharrad . acc adaeteac or
sé : bad córu lomrad na cáirech illomrad na glaisne . ár ásfaid in
glaisen . ásfaid indolann forsnaib cáirib. is í indfhírbreth ón or
cách : is é dna mac na fíorfiatha rodfuc. lais sin focheird leth in
taige fó'n aill .i. in leth irrucad in gúbreth . méraid co bráth fó'n
innas sain .i. in chloenfherta Temrach . is do sin ro cet* —
R o huc Lugaid laechda eo . gubreth i ceo cruth atchiu í
maraid dó ó shein co bráth . cloen indráth di'ndleith adiu

Bliadain do iar sain irrígu i Temraig ocus ní thánic fér tria
thalmain ná duille tré fhidbaid ná gráinne i narbur. rondlomsat
didiu fir Eirenn as a rígu ár ropo anflaith. luid siar iarum co
mórimirge dia thír. ní dechaid imorro Lugaid lága leis : áit or
sé i tuithchedsa frim bráthair fót bíthinsiu ocus i ndernas fingal
noco riocub arithisi . dombér i ndíol db mac indríg ro marbas.
co bo thrí didiu nonaithned mac con do Chormac ocus tintád'
fris beus . céilebrais dó iarum. issed luid siar co Ailill . i . dia goirig-

3 - i$ Cath Mhucrama. [292«

ud . luid illes cucai . dobeir Sadb a dí láim má bráigit. ná éirg
a maccáin or sí : is olc in fer cosa téigi . ní dílgedach. fochen ón
or Ailill : tair chucum tra commaragba dún . co ndernair athair
díomsa ocus co ndernarsa mac díotsu || ár ná filet macu lium
dom ghaire. dobeir iarum lecain fri lecain dó . donarraill imorro
co fiacail fidba ro bói ina chiunn ina lecain. rotánic ale or sé ocus
docóinfe colléic. luid uad immach lasodain . is and immaránic
fri Saidb. fé ón or sí ocá déicisiu : —

I s é forgab dia tuit rí . ro géguin fíacail fidbúi ;
ro gab suainiud do delbad . bá diorsan in céilebrad

Ba fíor són.

Tar éisi didiu tánic Ferches mac Commáin co hAilill. fé a
Fheirchis or Ailill : i rrdiaid Lugaid duit . ré ciunn trí tráth ro
legai leithchenn Lugaid. luid Ferches ina diaid. ro siachtsom a
thír i suidiu . do rat a druim ri coirthi isin tsluag. conacatar ní
in Ferches. nachalléicid illé for Lugaid. sciathaigit indfhir
eturru.. dosléici chuice darsin sluag connecmaing ina étan co ro
recart in coirthe fris aniar corosecai cen anmain. luid Ferches
imorro résin sluag issinnes co tochrad casnaide a ghaei dóib
forsinnuisce . is de atá es Ferchis . is dosein atbeired Sadb ingen
Chuind: —

M airg damsa de mairg indiu . dia fríth fer fíth inna éu 5
issed nombéra do don . irchor Ferchis for mac con

Is and asbert Ailill: —

T rícha bliadan mad cose . opsa senóir dímellte í

condomdersaig as mo ches . erchqr meic Chommáin éices

Gabais Ailill iarsain ríge Muman secht mbliadna. cath maige
mucríma in sin i torchair Art mac Cuinn ocus secht meic Aililla
co nár fer nEirenn impu . dia nerbrad: —

M atan maige mucríma . ina dtoetsat ríg ile í

ba diorsan do Art mac Chuinn . isoin adbaill in slige

Asberat imorro araile ro bái Lugaid mac con. trícha bliadan
irrí^e nEirenn . unde dicitur: —

G abais mac con tír mBanba . cach leth co glasmuir ngléidenn f
trícha bliadan án nalann . ro bói irrígu Eirenn

. Finit .

i2i : i, 2] Cath Chrionna. 319

[Cath Chrionna in scél so síos mar /enus]

Bái rí amra for EÍrinn .i. [Cormac] ua Cuinn. búi rí for Ullt-
aib in [in]baid sin .i. Fergus duibdédfach]. bátar dá bhráthair la
Fergus .i. Fergus foiltlebar ocus Fergus teine fó Bregu. is ann
búi tech Cormaíc i Temraig in tan sin . ocus tech gach áirdn'g
in Eirinn ar daigin féise Temrach do dénom .i. caeicdiges ria
samfuin . ocus laithe na samna . ocus caeicdiges iarum. is aire
no thinóldais cacha samna ár is ann ba haipche mes ocus toirthe
dóib. is aire dogníthe féis Temraoh . uair in smacht dognítís fir
Eirenn ann ní lámtha techt tairis nó go comraictís i cionn bliadna
doridisi . ocus in tí no ticed thairis ba herfuacarthach • ó fheraib
Eirenn.

Do lotar diu Ulltaig do tomailt féise Témrach ocus mórtninól
leo . ocus fáidit techta rempa d'fios a tige féin ocus do décsain na
Temrach. is amlaid iarum fuaratar a tech gan tuigid gan técar
iarna scáiled ocus iarna chethrugad do chethraib ocus do chonaib
in rígbhaile. impóidit na techta ocus asbertadar nár bó inndola
isin tech . ocus asbertsat nach bái Cormac i Temraig acht uathad.
do lotar Ulaid iar sin in*c?enchomairle co fesdais cid dogcndais.
is í comairle dorónsat idna catha do dhénom dóib ocus dul ar
amus Chormaic . doberat iarum fesa co Cormac do thecht ar a
gcionn ocus idna catha etorra. ní búi imorro Cormac li'on catha
dóib . acht issed doróine a nimgabáil. ocus do luid siar a Temraig
ocus lotar a aes grada chuige . ocus aspert friu cia comairle dogén-
dais ocus cia hairm as a cuindigfedh sochraite. is ann aspert
Cesarnn file Cormaic: —

A Chormaic mina cara cathbuadach cuindig do'n M'umain mílid trén tolc
tigernai bérus uruath neccraite uait . ná caith comarbas daim do cid
soer mag ríge rois . ar nárab rath Cuinn comardad cin comarbus necht

Aspert Cormac iarum mad inann comairle dobéra Cairpre ocus

do rat Cesarnn is í dogén. is ann ispert Coirpre: —

C unla a mo chaemchormaic j| . . . d duit fri fecht echtra . . .
diamba crinna comh . . . tarngarar bud bert . . . im mo
bráthair ronascar . . . riar fine. ol as mac meic . . . aid
comarba . nír bo tláith innsaigti . nimbes ómnech étuailgnech . nír bo
dersaid derchaeintech . ní bebais liac dia tionnscra tochluchud co tuctha
lat in caithmílid do'n Mhumain

320 Cath Chrionna. \\2\b.\

Tadg éim mac Céin meic Aililla óluim is é dobeír cath Crinnai
ocus is do atá i tarrngaire a thabairt . ocus mac ingine Chuinn a
athair . ocus éirigsiu bu dhes co Tadg ocus tabair áó gach ní
cuindigfios fort ar thecht lat do thabairt in chatha.

Do dechaid iarum Cormac co tech Aililla óluim ocus ro fáilt-
niged co mór fris ann. is aire éimh do tuachtamar ar Cormac do
chuingid bar fáiltesea. fagébasa sin ol iatsom .i. ar Cormac cas
mac Oililla óluim ocus ar Fiacha muillethan mac Eogain ocus ar
Oilill féisin . uair isat sin roptar comorbai do Oilioll in tan sin
.i. Cormac ocus Fiacha muillethan .*ocus is etorra ro rann a
fherann . ár nír ba héidir leis bodéin a fhollamnacht .i. cach re
cáille do Cormac ocus in cáille eile d'o Fhiacha do'n ferunn ó'n
náth chliath co a chéile . ocus bái Tadg mac Céin i rígdamnacht
etorra.

Dorónsat comairle iarum etorra .i. Oilill ocus Cormac cas ocus
Fiacha muillethan ocus is ed ro chinnset .i. eolas do thabairt ria
Cormac co hairm i fuigbedh Lugaid lága do dhul lais bud thuaid
do thabairt in chatha. do lotar iar sin co hairm i mbái Lughaid
lága . ocus is ann búiside san Etharlaig conusuaradar ann gá
fhothracad ocus sé díairm. dogniat imorro trí timchuarta díob
ina thimchioll má cuairt . ocus tic Cormac cuige ocus nochtus a
chloidemuas a chionn ocus atbert fris >bás uasat a Lugaid. bás
uaim do chionn mo bháis ol Lugháid. do chenn díot a Lugaid
ar Cormac. cenn uaim tar cenn mo chinn ar Lugaid. ní ghébsa
ón ar Cormac minba cenn ríg i gcath. doberthar in ní sin ar
Lugaid. || ní ghébsa or Cormac mefnbud chenn Fergusa] duib-
dédaig ríg Ulad. [fogébasa sin ar Lugaid. tabair tjhoinech inn ar
Cormac. [dobeirim] ar sé. tócbaid Lugaid [a chenn] iar sin ocus
asbert : nírbud slá[n duit] t'inchoisc . comairle in tsenchoma[irlig
i]n sin . sech rop olc a thosach dún ocus bud olc a dheired.
iar. sin tra téit Cormac co Tadg ocus ro fher Tadg fáilte mhór
fris. conad ann sin asbert Cormac fria Tadg : a ua Shadba ingine
Chuinn chétchathaig tar do dingbáil dochraite dinn uair is duit
tairngertar a dingbáil dinn. ní ragsa éim ol Tadg do thabairt
chatha Chrinna . ár ní díom dlegar . ocus nocha nar m'ferunn
áitigter ann . ocus nocha né mo thellach trebtar. is ann asbert
Cormac : féch cia uainn diar bud tócha in rannsa Chuinn do
chosnam . is ua Saidbe ingine Chuinn tusa a Taidg . ocus dia ro
faghbainnse m'fherann dobertha duitse nanimthigfedh do charpat

1 2 n* : 2] Cath Ch rion na. 321

ó'n uair nó brisfithe in cath co hoidche ocus dot cheinél co bráth
ocus do thuarastal rá taeib . ocus ní fil againn acht ár gcáirdes
do slonnud friotsa co tarta foirnn in furtacht as uaisle dúinn .i.
Temair do chosnam. ní gébsa éim do láim in ni sin ocus ní ragh
do cath fria hUlltaib. is ann asbert Cormac : —
Slán Cuinn céilebrad (ocus araile).

Táinic Tadg iarum la Cormac ocus dorónad fiad mór fris
conattuil Tadg tromchodlad ocus contarfas brinnu ocus táirchetal
neith búi ar chionn do. ocus bái Cormac cin chodlad oc éistecht
fris . et dixit Tadg : —
M ár ngal már ngrís már ngaes . már nindtech nécomla'mn . doraecar

baes . mór faebar fultana ronar cailg . mór troch tall tromadbal doria-

dat mairg . mór colann coillfider . fuamnaigfiter sluaig . dia tibra tét-

béimenn . an claidem cruaid (ocus araile)

Iar cantain na láide sín do dhúiscestar Tadg ocus atbert || a
láim dar a agaid ocus aspert : is mithig dúinn ascnam do thabairt
tn chatha. is mithig éim ar Cormac . ocus ro chan in láid: —

. N a brinna ón na brinna . dogní Tadc ria cath Crinna í

beitit mair de fó fhaebraib . is fuil tar taebaib gilla
M airg d'Ultaib ón mairg d'Ultaib . tachar friomsa fó'n cuchtair

tucsam sochraiti srethghlain . a Mumain lethain luchtmair
N a curaid ón na curaid . tucas liom as in Mumain i

beitit mná de fó achán . ocus biaidh athár Ulaid
C uirp fhaena ón cuirp faena . beit i Crinna cin chaema

issed innocht atchuala . ocus bud ruada raena
C ath Chrinna ón cath Chrinna . cuirfios Tadg caoca ngillaí

do shlonn Cesarnn is Cairbre . ó'n bfior a nairde a brinna

Táncatar iar sin co Crinna ocus atbert Tadg fri Cormac : tair
slóig do chur in chatha uair nach tánacsa acht uathad bec óm
thír .i. caeca caithmiled ocus tríochat rig ocus Lugaid lága ocus mé
badéisin. ní thibérsa ámh sochraite lat do thabairt in chatha ar
Cormac . acht tabaírse dilse mo chríche ocus m ferainn féin damsa
ocus dobér féin an cath . nó tabaírse in cath an líon tánacais ocus
beir t'ferann amail dorarngaired duit co bráth. dorigne iarumTadg
cath dia mhuintir . ocus do rat a ghille uime fadéisin i tosach in
chatha . ocus do rat a óclaecha i medón an chatha . ocus do rat a
liatha fá deoid. uair as é bés ro búi in Eírinn co sin alléith i
tosach . ocus a nóclaecha i medón . ocus a ngille fá deoid . ocus is
aire dogníthe an ní sin oc feraib Eirenn co ro chaithed cách ní dia
saegul féin. is aire iarum do rat Tadg a ghille i tosach in chatha
ar nachasgabadh imccla oc faicsin na liath do letradh ina bfii.id-

y

322 Cath Chrionna. [122:1,2

naise. dogniat imorro Ulaid cath díob ann sin . ocus doberat a
liatha i tosach . ocus a nóclaecha i medón . ocus a ngille fá deoid.
dothoet iarum Cormac co Lugaid lága : a briathar ra cech flaith
ocus ra cech fírénach ar sé . cenn ríg i cath damsa uait i néraic
chinn mh'athar ro marbais i cath Mucraime . ocus curab é cenn
Fergusa duibdédaig rfg Ulad. || dobretha duitse sin ar Lugaid.

Is ann sin do choiméirgetar na catha d'innsaigid araile. fos-
cuirset Ulaid bedga baeise díob gur chrithnaig in talam fá
chosaib na curad . co ro máidesdar dá ngroigib allmarda éiciall-
aide for dreimne ocus dásacht le meirblide na renn faebrach
forderg forórda . ocus le béimnig na sciath cródhonn catha . ocus
le sesdán na sleg slinnghel sithremar . ocus le dronghaire na
lúirech trebar taitnemach. is ann sin ro thuitset léith Ulad ocus
gille Muman comthuitim.

Do riacht Lugaid iarum trésin cath co Fergus ocus ro imir a
barainn.for na slógaib nó go ráinic é . ocus ro ledradsom co mór
de séin ocus geibid chuige cenn Fergusa ocus nos benann de . ocus
do luid lasin cenn co hairm imbói Cormac ocus asbert fris : ac so
a Chormaic cenn n'g i cath amail ro gellas duit .i. cenn Fergusa
duibdédaig. bennacht do ghaile ocus do ghaiscid fort a Lugaid ar
Cormac : ní ferr lem cenn in ríg do thabairt dam inás cenn a dherb-
bráthar. in edh dorála ann ar Lugaid. is edh éicin ar Cormac.
doberat Ulaid ríge fó chétóir do Fhergus fhoiltlebar ocus doberat
cathbarr an ríg im a chenn ocus gairter gairm ríg de ac Ulltaib
ocus doberat cath for a seilb. maith tra a Lugaid ar Cormac : in
ní dorarngartaissiu damsa . cenn ríg i cath do rdchtain damsa uait.
is réil duit innosa nach é cenn in ríg . uair atchiam in ríg beos
ocus a chathbarr im a chenn. is menann diu or Lugaid : cuiridh
supa sesca am chréchtaib dús in caemhsainn ní do'n Fhergus út.
dotcet ara Cormaic chuige ocus dobert na supa ina chréchtaib
co núrlainn a ghái féisin . ocus rossoich fó'n sluag fó'n innus sin.
is ann sin dorála do Thadg ocus d'Fergus foiltlcbar comrac ocus
dia nóclaechaib. do luid Lugaid secha triasin cath do shaigid
Fhergusa ocus do bein a chinn de amail dorairngert || . ocus ro
chomtuitset na hócláich anair ocus aniar comtuitim ocus búi
Tadg beos ina shesam. do luid Fergus co hairm in ro marbad
a bráthair ocus luid Lugaid ina diaid . ocus do chomraic dóib
co tall Lugaid a chenn de forsan chloich chétna i tall a chenn
dia bráthair. ocus dofuit a chathbarr dia chionn forsin chloich

1 22 b : i ] Cath Ch rionna . 323

ocus dobreth Lugaid a chenn ocus a falaig leis co Cormac ocus
atbert fris : cenn ríg i cath duit a Chormaic. buaid th'einig
ocus th'anma duit a Lugaid ar Cormac : ní ferr linn cenn
in ríg inás in cenn do ratais dúinn. cid ón nat é cenn in ríg
é. nat é imorro ar Cormac. fíorsum ar Lugaid. fíor ón ar
Cormac. fég lat a gille innosa ar Lugaid cinnus coindrecait
na catha nó in fil Tadg ina shesam beos. atá imorro ol in
gilla. cid dogniat innosa ar sé. atáit ol in gilla na laeich liatha
aniar ic saigid ha ngilla sair. tabraid bioc supa am chréchtaib
co ro láar mo bhúrach mbáis for Ulltaib maille ra liathaib
Muman. ro gart gairm ríg la hUlltaib d'Fergus teine fó Breg-
aib ocus tucad cathbarr an ríg imbe . ocus lotar gilli Ulad
uime do thabairt in chatha. do lotar diu léith Mhuman im Tadg
ocus im Lugaid do'n leith eile do thabairt in chatha ocus ferthar
cath amhnas etorra. máidid for gillib Ulad ocus marbthar Fergus
teine fó Brega . ocus benaid Lugaid a chenn de forsin leic chétna
beos ocus dobreth lais co Cormac. is edh imorro aránaic Cormac
Deilenn drái do thabairt ina inadh ríg . ár rongeib óman ria
Lugaid. Ís edh imorro do ráid Deilenn nach rachadh nó go
tuctha saeire a cheineoil do . culaiti Brega. dobertar sin duit ar
Cormac. do luid diu Deilenn isin inad rígda ocus geibid cathbarr
in ríg ima chenn. dothoet imorrro Lugaid ocus cenn in Fergusa
déidenaig ina láim ar amus Chormaic . ocus do rat urchar ar amus
Chormaic do'n chionn co rusmarb Deilenn .i. i riocht Chormaic. ||
ocus sáiter a lia ann sin conad de atá duma Deílenn.

Dothoet iarum Cormac co Lugaid ocus atbert fris : ní maith
romba dam a Lugaid oc marbad mo dhruad. ní hé rob áil dam
do mharbad ar Lugaid acht tu féin. is ann asbert in file: —

F or an aenlic oc ráith chró . ortta na trí Fe^gusó f
coneibirt Cormac maile . nír cheiledar a laide

Co cuala Lugaid in gáir mór fris atuaid : cia gáir dochluinim
innosa a ghilla ar Lugaid. gáir fher Muman i ndiaid in madma
ar in gilla. in tan búi ann co cuala in tromgháir ina nagaid
anair. cia gáir so anair a ghilla or Lugaid. gáir Ulad oc inntúdh
i nagaid in chatha ar an gilla. is ann atbert Cormac: —

E irig a Lugaid nach lac . d'innsaigid Echach gunnat '

ocus adhail mar adraig . i cenn an máil a Mumain
E ochaid gunnat is gníom laeich . nocho monar macaeim maeith .'

is óman do Tadg romcar . in fer árd dá aithletrad

Y 2

324 Cath Ch rion na. \\2t-t •. 2

M airg cusambeir ruathar ríog . Eochaid gunnat as garb gníom í

ní roich cét i cenn catha . i nagaid in árdflatha
M ithig duit fóiridin Taidg . éirig a Lugaid lángairgí

gidat beoguin narbaidh nim . a meic Eoguin is éirig

Is fíor ar Lugaid : ís Eochaid gunnat do dechaid innosa isin
chath ocus ní fuil fer afrithólma mina rísarsachuige . ár ní hobair
gille óic amulchaig iarna chréchtnugad ocus iarna atchuma frithá-
lam in onchon sain . ocus in beg dom anmain fil indam is frissium
conméltar é ar Lugaid. adraig suas iar sín ocus téit co hairm i
rabatar cách ac cur in chatha ocus fechtair cath eturra . ocus ó
thairnic dóib a nairm uile do chaithem nocha dénadh in fer díob
acht inathar araile do tharraing cona láim . conad de atá áth an
inathair fri Crinna anair tuaid.

Máidid for Ulltaib iar sin . ocus atberat aineolaig Eochaid
gunnat do mharbad do Lugaid isin chath sin ocus ní fíor son.
ro bristea secht catha || isin ló sin for Ulltaib .1. cath Crinna.
cath rátha cró . cath aircetrois . cath conachaid . cath sithbiu.
cath átha an inathair . cath droma fuait.

Doberat iar sin Ultu rige do Eirnemach ocus doberat cath for
a sheilbh i sithbiu . ocus máidid forro ocus marbtar ann Erne-
mach. do lotar iar sin co haircetros ocus ferait cath ann . ocus
máidid forro iar marbad a rig ann. lotar as sin co conachad.
ocus mar in cétna co druim fuait . ocus nír lenad secha sin iat.

Dothoet Tadg iar sin co Cormac iar mbrised in chatha. an ní
do gellad damsa .i. a timchellfad mo charpat co haidche iar cur
in chatha a thabairt damsa. dobertar duitse in ní sin ar Cormac.
doberar carpat Cormaic ocus a ara .i. Maeldóit óp breith eolais
do in conair no ragadh . ocus asbert Cormac fria Maeldóit : a
ghilla ar sé in tan bias Tadg ina niul tucsa agaid in charpait sair.
cia lóg doberthar damsa aire sin ol in gilla. saeire do chlainne
ocus do cheineoil co bráth or Cormac ocus ná tuc Tailltiu ná
Temair do Thadg. dogéntar in ní sin ar an giila. dothoet Tadg
iar sin timchell a fherainn . ocus issedh dogníodh an gilla in tan
ba nél do Thadg agaíd na nech ocus in charpait d'impód sair
doridise. an tan imorro no dhúisced Tadg no impoidedh in gilla
star aigid na nech. do riachtsat co habainn Life fó'n innus sin
ocus ro b'fescar dóib : rhaith tra a ghilla ar Tadg : cia habann so.
Life éim or in gilla. in tucsam Themraig ocus TailUe linn a
ghiila or sé. ní thucsam or an gilla. in tucsam ccchtar díob or

i23:i,2] Cath Chrionna. 325

Tadg. ní tucsam ar an gilla. olc tra in ni sin or Tadg . ocus ní
ghéba greim duitse in ní ar a ndernais in aithrecadsa. benaid
Tad'g a chlaidem as a thruaill ocus dogní teora bloga do Mhael-
dóit isin inad sin . conid iat sin cnuic Máildóit oc abainn Life ó
sin allé.

'Luid Tadg iar sin co Temraig || do chuinchid a leigis co
Cormac. dogéntar imorro do leiges ar Cormac . ocus doberthar
lega chucat. doberar iarum lega co Tadg ocus co Lugaid lága
ocus doberar cechtar díob i tech fó leith . ocus gelltar luaigidecht
mór do na legaib ar neim ocus ar dhaela ocus ar cholg do thab-
airt ina créchtaib ocus ina náladaib dia mudhugad ocus dia
marbad. ocus is é fáth ar ro deiliged cechtar de i tech fó leith ar
dáig ná haictís na hécóire dobertha i taoib araile dítfb. ro bátar
imorro fó'n ninnus sin corbat dithre acht bec. berar iarum fios ó
Tadg bud des co síol nOililla óluim .i. co Cormac cas ocus co
Fiacha muillethan mac Eogain do thabairt legh dóib chuige dia
fhios in bud inleigis é. luid.Cormac co mbái oc agallaim Luig-
dech lága . uair forfhidir nach bad beo Lugaid. is ann asbert
Cormac : ar do ghail ocus ar do ghaisced a Lugaid ar sé uair
nach saeili do betha innosa abair frium citne abarta dorigne mo
athair .i. Art mac Cuinn ocá mharbad duitse ocus oc bein a chinn
de. fogébasa a fhios sin ar Lugaid : ro bebraig amail bhoc . ro
búirestar amail tarb . ro iachtastar amail mnái. ocus is aire do
ráid Lugaid sin óir ba dóig lais Cormac dia mharbad . ár ba ferr
lais bás d'fagbáil oldás beith mar do bói. táinic ferc ocus luinne
iar sin do Lugaid ocus ro líon at ocus inflsiu é ar in ní ro fiafraig
Cormac dé . ocus ro sceinnset a ghói cró as ann suide ocus inaraibe
do dhaelaib ocus do bhiasdaib ina mhedón co rabatar ar an
achad ina fhiadnaise triasin feirc táinic do. ocus rongab nertlic
ina láim dochum Cormaic co ro imgaib Cormac roime. ro diub-
raicsium rot nurchair do'n chloich co ndechaid comfhod || fir i
talmain . conid é fatha térnóidh Luigdech do'n chur sain. do
riachtsat iar sain na lega andes co Tadg dús in bad inleigis é. ba
héinirt ocus ba diachrach ro bás oicesium co cualadar na lega
tarsin tech imach in cnet búi ann. cnet galairso ar fer díob ocun
« ríg. cnet do rinn ol araile. cnet do míol beo ar an tres fer. ric a
les a leiges ol siat.

Tiagait iar sin na lega isin tech i mbúi Tadg ocus fásaigter in
tech impa. ní calma atátha? ann sin ol siat. ní calma éim or

3 26 Echtra mhac nEchach. [265«

Tadg. is menann diu ol in liaig ní bad fer do leith Chuinn bérus
do bhuaid acht mad meise. is ferr limsa ar Tadg mo buaid do
breith duitse iná do leith Cuinn. dotoetsat na lega iar sin co
Tadg ocus fásaigter in tech impa co ná búi ann acht Tadg ocus
na lega. ocus séitter builc gabann acu fó'n coltar cur bo derg.
ocus doberar fuasmhad de ar amus bronn Taidg co ro sceirt
úrmór a raibe ann do bhiastaib ocus dhaelaib ocus do gháib
cró ocus do cach ulc archena co rabatar ar lár i fiadnaise cháich.
doberar fó tn' an innus sin ar amus a bhronn co nár fhácaib cnet
ná galar ann . co mba slán iar sin. marbus Tadg tra na lega tuc
na biasta ina mhedón.

Dothoet Tadg iar sin bud des dia thig . ocus triallus Cormac
gan in ferann do thabairt do co ro thinnscain Tadg do thabairt
chatha do Chormac im a ferann. conid í comairle doróine Cor-
mac dilse a ferainn co bráth do thabairt do amail dorarngair.
ocus is amlaid bias co bráth.

. Finit .

Echtra mac Echach muigmedoin.

Baí ri amra airegda for Eirinn .i. Eochaid muigmedóin. bádar
cóig meic aige . Brian . Ailill . Fiachra . Fergus . Niall. Moing-
fionn ingen Fidhaig máthair Briain ocus Fiachrach ocus Fergusa
ocus Aililla. Cairenn chasdub ingen Saxaill bailb rí Saxan
máthair Néill. ba miscais laisin mrígain in tí Niall . ár dar a cenn
dorigne in rí ria Cairinn é. ba mór dono dochraite Chairinne oc
in n'gain . ocus ba hé méid na dochraiti corba héicin di uisce na
Temrach do tharraing do leith ocus cach cumal ar a riar ina
hagaid. ocus in tan ro bo torrach í for Niall ba héicen di sein uile
ar dáig co neipledh in lenab ina broinn.

Ráinic tra co ham túismeda di ocus ar a ái n/r scar di'n fognam.
ruc sí iar sin mac forsin faidche na Temrach ocus sí fó leith ina
dromlaig . ocus nír lám in mac do ghabáil chuici do lár acht ro
fácaib isin inad sin fó na hethaidib . ocus nfr lám nech d'feraib
Eirenn a breith leis ar uamain Moingfinni . ár ba mór a huaminsi
for cách. táinic Tórna éices iar sin ar lár na faidche ocus atchon-

26$ ri] Echtra mhac nEchach. 327

dairc ín náidin a aenur ocus na hethaideda ocá fhuabairt . ro gab
tra Tórna in mac ina ucht ocus ro faillsig do cach ní do biadh iar
sin . conebert : —

M ochen áigedán . bad é Niall noeigiallach . rusfit ria re tuir . mórfaidter
maige . sráinfiter geill . fírfiter catha . taebfota Temrach . dúnadach
femenmúigi . costadach maenmaigi . áirmítnech ármar . airsid Life.
giúinfionn Codail . secht mbliadna fichet . fallaninaigtech Eirenn.
ocus bad uada érnail co bráth . ár ba maith in tinnscetal ocus in forba
Forghal foltgharb . co nebailt i niarnóin dia satarnn uas muir icht iarna
geognad d'Eochaid mac Enna ceinnselaig

Ruc Tórna leis iar sin in mac ocus ronalt . ocus nf táinic
Tórna ná a dhalta co Temraig iar sin corbo inríge in mac. táinic
iar sin ocus Niall co Temraig . is ann tarla Cairenn dóib oc tab-
airt uisce do Temraig. asbert Niall fria iar sin : léic a aenur in
fognam ol sé. ní lámaim ol sisi frisin rígain. ní bia mo máthair
ol sé oc fognam ocus mé mo mac ríg Eirenn. do rad leis iar sin
í co Temraig ocus do chuir édach corcardu uimpi.

Ro gab ferg in rígan ocus ba holc léi sin. ba hé rádh fer
nEirenn ann sin bad é Niall bus rí taréis a athar . conid iarsin ro
ráid Moingfionn re hEochaid : beir breith itir do macaib ol sí
cia díob gébus t'forba. ní bér ol sé . acht béraid Sithchenn drái.
ro fáided iarsin co Sithchenn cosin ngabainn bái i Temraig . ocus
ba fáid amra side. ro loisc iar sin in gaba in cherdcha forro . do
riacht Niall immach ocus in inneoin cona ciop leis . Niali co
fortamlaidh ar in drái ocus bud inneoin fothamail é co bráth.
do riacht Brian ocus tuc na húird leis . Brian do bar cathráib ol
in drái. do riacht Fiachra derb corma ocus na builg lais . far
sciam ocus far ndán la Fiachra ol in drái. do riacht Ailill ocus in
comra a mbádar leis . Ailill da bar ndígail ol in drái. do rocht
Fergus ocus cual crfonaig lais ocus crann iubair innti . Fergus
críon ol in drái*. ba fíor ón . ár ní maith síol Fergusa cenmothá
aen .1. Cairech dergan cland Bairinn . conid de sin atá maide iub-
air i cuail críonaig. conid dia foirgell sin rochan in senchaid : —

C óig meic Echach Niall inneoin . ollBrian órd fri tuargain fíorí

Ailill comrar gái fri fine . Fiachra side Fergus críon
I s lá Fiachra ól corma . is lá hAilill gái bodba í

is lá Brian tocht isin chath . is lá Niall intinn arrad

Ro ba trom tra la Moingfinn an ní sin . connebairt fria mac-
aib : trodaidse ar sí bar cethrar mac co tí 'Niall da bar nedrain

•328 Echtra mhac nEchach. [265/3

ocus marbaid é. trodait iarum. ferr damsa a nedargain ol Niall.
nathó ol Tórna. ba sidaig meic Moingfinni . conid de sin atá in
senfocal.

Ro ráid diu Moingfionn ná biad ar in mbreith sin. ro fáidedh
co Sithchenn cétna iat d'iarraid arm . dollotar iarum cosin
ngobainn ocus doróine sé arma dóib . ocus in tarm as derscaigthe
bái díob do rad illáim Néill ocus ro thidnaic na hairm ar chena
do na macaíb-aile. éirgid festa do selgad ocus fromaid far narma
ar in goba.

Do chuatar iartain na meic ocus dorónsat selgad . dosrálatar
for merugud íar sain co fada iar niadad do gach leith umpu. ó
ro ansat do'n merugud ro fadaigset teinid dóib . ocus ro fuinset
ní do'n tseilg dóib ocus ro thomailset comdar dóithenaich. bátar
i tart mór ocus i níotaid iar sin de'ndfulacht . tiagar d'iarraid
uisce againn ar siad. rachadsa ar Fergus. do luid in gilla d'iarr-
aid uisce conustarla dochum topair . ocus faghbus sentuinne oc
coimét in topair. is amlaid bái in chaillech comba duibiter gual
cach nalt ocus cach naighe di ó mullach co talam . ba samalta re
herboll fiaideich in mong ghlas gháisechtach bái tria chleíth a cenn-
mullaich . conselgad glaisgég darach fo breith dia corrán glais-
fhiacla bái ina cionn co roiched a hó . súile duba dethaige léi.
srón cham chluasach . medón féithech brec bainnech ingalair léi.
ocus luirgne fiara fochama is iat adbronnach lethantsluaistech . is
í glúnmar glaisingnech. ba gráin tra tuarascbáil na caillige.
amlaid sin ol in gilía. is amlaid éicin ol sí. in ac coirrvét in
topair || atái ol in gilla. issed ol sí. in cedaigi damsa ní do'n uisce
dobreith lim ol sé. cedaigim ol sí acht conomthí aenphóc dom
Iecain duit. nathó ol seiseom. ní berar uisce uaim ol sisi. dob-
eirim mo briathar ol seisem conid taesca no eibélainn d'íotaid
iná dobérainn p(5c duit. do luid iarsin in gilla co hairm irrabadar
a bhráithre ocus ro ráid riu nach fuair uisce.

Do luid Oilill d'iarraid uisce . ocus do rála cosin topar cétna
ocus ro ob póc ar in caillig . ocus rosaicen uisce ocus ní ro ataim
in topar d'faghbáil.

Do luid Brian sinnser na mac iar sin d'iarraid uisce ocus do
rála forsin topar cétna . ocus ro ob póc forsin tsendtuinn ocus
rosaicen uisce.

Do luid Fiachra . ocus ro fuair in tobar ocus in caillech ocus
ro iarr uisce. dobér ol sí ocus tug póc dam do. dobeir inn póice

265/3] Echtra mhac nEchach. 329

uad di. inntadhall Temrach duitsiu ar sí. ba fíor ón . ro gab dias
dá shíolsom ríge nErenn .i. Dathí ocus Ailill molt ocus nír gab
nech do síol na mac eile .i. Brian . Ailill . Fergus. ro sái tra cen
uisce.

Do luid Niall d'iarraid uisce ocus do rála forsin topar cétna.
uisce damsa a ben ar sé. dobér ar sí ocus tuc póic dam. luigfed
la taeb póice do tabairt fria taeb. tairnidh uirri iar sin ocus dobeir
póc di. in tan imorro rosill fuirri iar sin ní raibe ar doman ingen
bud cháime toichim ná tuarascbáil inásf. ba samalta ria deiredh
snechta i claidib cach nalt ó chionn co bonn di . rigte remra
rígnaide léi . méra séta sithlebra . colpada d/rge datháille léi . dá
mhaelasa fhionndruine etir a troigtib míne maeithgela . ocus
lánbhrat lomarda lánchorcra uimpe . bretnais ghelairgid i tiom-
thach in bhruit . fiacla niamda niamanda léi . ocus rosc raegnaide
rómór . ocus bél partaingderg. is ilrechtach sin a bhen ar in mac.
fíor'ón ar sí. cia thusa or in mac. misi in flaithes or sí. agus
asbert in so: —

A rí Temra is mé in flaithes . adbér rit a mórmaíthes í

dot shíol go bráth uas gach claind . ís é in fáth fíor fá a nabraim
L et gart is céim garg fri gail . ní chaemsat fir t'fulachtain f

bat teinn treorach ma clí amach . bat cend cróda cómramaCh
B ud let Temair taidlech tenn . is forlámas fer nEirenn í

do chland ní scérthar fria rath . acht aendias do tsíol Fhiachrach
F ir Muman cid cróda i cath . scérthar friu flaithes Temrachí

ón mo ghuide brat cen bí . ní ghab díob Eire acht aenrí

Eirgid do saigid do bráithrech or sí festa ocus beir uisce Iat
ocUs chena bud iat ocus lat chlaind co bráth in ríge ocus in for-
lámas cenmothá dias do shíol Fiachrach .1. Dathí ocus Ailill molt.
ocus aenrig a Mumain ,i. Brian boroma. cen fresabra na ríga sin
uile. ocus amail adcondarcais missi co gránda conda aduathmar
ar tús ocus álainn fá deoid is amlaid sin in flaithes . uair ní
fogabar é cen chath ocus cen chongala . álainn maisech imorro rf
neiche io deoid. acht chena ná tabairse in tuisce dot bráithrib co
tucat aisceda duit .i. co tucat a sinnseracht duit ocus co ro togba
th'arm edh láime uas a narmaibseom. dogéntar amlaid ol in
gilla.

Céilebrais in gilla iar sin di ocus beirid uisce dá bráithrib.
ocus ní tarad dóib co tucsat do cach coma ro iarr forro amail ro
thecaisc in ingen é. fonaiscid forro iarum cen tiachtain fris féin
ná fria chloind co bráth.

330 Aided Crimthainn. [263/3

Lotar iar sin co Temraig. ro tógaibset iarum a narmu . ocus
ro tógaib Niall edh láime laeich uastu. deisetar ina suide ocus
Niall i medón etorro. ro fiarfaig in rí scéla díob iar sin. ro freg-
air Niall ocus fo innis a imtechta . ocus amail ro chuadar d'iarr-
aid uisce ocus amail ro ládar ar in topar ocus cosin mnái . ocus
amail ro thairrngirside dóib. cid fodera nach é in sinnser innisios
na scéla for Moingfionn .i. Brian. do radsam ár sinnseracht do
Niall ocus ár ríge in cétfhecht dar cenn uisce ar siat. do radsaid
do ghrés ar Sithchenn . ár bud leis ocus le a chloind chaidchi in
forlámas ocus ríge nEirenn ó'n uairse immach. b'a fíor ón dono.
ár nír gab nech eile ríge nEirenn ó Niall allé acht nech no ua
cos-in tolgbuillech Uisnig .i. Maelsechlainn mac Domnaill acht
mina gabad co fresabra . ár ro gab Fiachra a húib Néill in deis-
cirt nó in tuaiscirt .i. deichnebar Conaill ocus sé ríg dég Eogain
amail adfed: —

I s eol dam in líon ro ghab . Eirinn ó Niall na nárdghal í

ó flaith Laegaire mad chin . cusin tolgbuillech Uisnig
L aegaire is a mac ní chél . Diarmaid ocus Tuathal trén í

nónbar Aeda sláine sláin . 's mórsheiser cloindi Cholmáin
S e rígte dég Eogain aird . deichnebar Conaill cruadghairg í

do fhuair Niall fri soirthe seoin' . ríge choidche a cheineoil

. Finit .

Aided Crimjhainn meic Fidaig ocus trí mac Echach
muigmedóin ,i. Brian . Ailill . Fiachra.

Rí uasal airmítnech ro gab rige nErenn fecht naill .i. Eochaid
muigmedóin mac Muiredaig thírig. bái banchéile a dingbála
lais .i. Mongfionn ingen Fidaig. bertsaide ceithre meic d'Eochaid.
Brian ocus Fiachra . Ailill ocus Fergus a nanmanna. atchí a
máthair aislingthe dóib . ba hí in aislingte a ndul i ndelbaib ceitre
con .i. Brian i ndeilb leomain ocus Fiachra i riocht míolchon.
Ailill i ndeilb gadairocus Fergus i ndeilb madaid. no bídís iarum
oc imsrengail ocus oc coinghleic etorro. sráinis in míolchú for in
leoman cach re fecht i tosach . fortamlaid in leoman ann sein forsin
triur eile ocus adnaigit co deaith ocus co riarach cen chrithorcain
do. innisid Moingfionn do Sitchenn drái in fís. fíor ar in drái : bud

263(3] Aided Crimthainn. 331

leoman láimtenach lonnainscech Brian ocus a síol dia éis . ocus
bat irgal neime fergaib cáich . ocus batidura ag fulang imfoch-
aide cháich forro. bud cuaig ocus bud tairchill diu Fiachra dia
éis . consela for Brian . consela diu Brian fairseom . téid cirghala
ocus imsherga etorro ocus rannfaider in ríge cach re fecht itir a
clannaib . acht chena fortamlaid síol mBriain fá deired forclann-
aib na mac eile combo leo anaenur in tairechas. bud gadar taf-
ainn imorro Ailill oc iarraid ocus oc cosnam críoch macdata dia
bráitrib. Fergus imorro ní bái acht broc a síolsaide aithech.
ocus is bec cid dia festar a cheinél.

Marb Eochaid iardtain . bái diu imchosnam dermair im forba
Echach itir a cóic macaib .i. Niall ina aenur di'n dara Ieith ocus
ceithre meic Moingfinne do'rr leith eile. issedh tra ní arráinic
Moingfionn ó nach fuair chena in ríge dá mac .i. do Brian . ár ba
héside a lennán dia claind . a aslach for feraib Eirenn tria
impide ocus tria cherd ndráidechta . ár ba heolach side in cach
cerd ndráidechta ocus aimidechta . in ríge dia bráithrib fó bithin
co ro cuired sí Brian tar muir dia foglaim in mílte ocus comad
gaiscedach amra iardtain fri cosnum na ríge.

Luid iarum Brian dar muir . ocus ro foglaim suithe oc Senoll
mac Ongai i tuaisccert Alban corba treorach in gach cerd gaiscid
ocus engnama. iar forbad iarum a fogloma in tí Brian i cionn
secht mbliadan do dechaid anair iar sin. fer donn tailc tarbda co
sonairte ballraid . co nert nónbair . co comdheise engnama ó a
díb lámaib in tí Brian.

Bái Crimthann irríge nEirenn beos. ba saeth la Moingfinn
nach é Brian ba ríg. luid diu Crimthann for cuairt ríge in Albain.
ár is amlaid ro chinged rí Temrach for a cuairt ríge .i. i Temraig
i cóiced nGailian . ocus a sein for dá chóiced Muman . i cóiced
Olnécmacht i sennath . a sein i cóiced Ulad . in Albain a suidiu.
gabsad iarum meic Moingfinne foirnert ocus forlámas for forba
Crimthainn. [táinicsen] anair iarum iarna chloistin sin ocus ro
thinóil slóig ocus sochraiteda leis i Connachtaib do innarbad
mac a shethar as a rfge . cechaing iarum cor gab longport oc
Muaid oc Connachtaib. imorgenair comairle iarum la Moingfinn.
ocus is í comairle arriacht fled do thargad aici dia bráitrib i ninis
Dornnghlais for Muaid ua nAmalgaid . ocus a bráthair do ghairm
chuici ann amail bud do síth fria macaib . ocus neim do dháii
fair ann fó dáig na ríge do Bhrian.

352 Aicíecí Crimthairin, [264 a

Tic || diu Moingfionn iarum do thaig a bráthar . ocus doróine
síth ceilge etorro ocus a clainn ocus beirid léi a bráthair do
saigid na fleide. ó ro scaich iarum tesbénad na fleide dobert
Moingflonn copán neime illáim a bráthar. nocho nib ar Crim-
thann nó co nebasa ar tús. ibid Moingfionn dig ocus ibid Crim-
thann iarum. atbail iarum Moingfionn aidche samna do sonnrad.
conid sí aided Moingfinne bansídaide. conid de garar féii Moing-
finne frisin samain ocon daescarshluag . ár ba chumachtach side
ocus bantuathaid céin bái i colainn . conid de cuindgit mná ocus
daescarsluag itcheda aidche samna fuirri.

Tic Criínthann atuaid iartain do fascnam a chriche bhunaid
.i. fer Muman co ráinic sliab suide in ríg co nerbailt ann sin.
conid de sin garar fert Crimthainn. do chuaid Fidach a athair
ocus a máthair ocus a muime conice in baile i nerbailt Crimthann.
ocus feraid nemféile truag ann ocus atbatatar a triur isin maigin
sin . conid de ro chet in senchaid so: —

F ertán Crimthainn fcid diatá . sloinnid s.ruithe senchasá '

mac Fidaig do bí a rúine . i tilaig in phrímdúine
G abus Crimthann ríge réil . i focus i neitirchéin í

for iath mBanba co mbladaib . ro bo dhamna mórghalair

lc le Moingfinn co fáthaib . ríge do beith cá bráthairí
ferr léi ríge cach tíre . cá mac féin is áirdríge

L ennán Moingfinne dia cloinn . Brian mac Echach imáloinn í
is do ro b' áil di tria fell . ríghe nEirenn co coitchenn

D ogníther aici fledh mór . oc Moingfinn inna mórslógh í
co ro dáiled dig thonnaich . for mac fidaig fíorghlonnaich

1 s desen túg Moingfionn dig . illáim Crimthainn meic fidaigí
ní rosib Crimthann in lionn . nó co rosib in Moingfionn

I bis Moingfionn copán cóir . is ibis Crimthann na deoidí

cia rob [marb] in fer do'n lionn . is de sin ba marb Moingfionn
I ar sin tic Crimthann atuaid . tar crích Connacht claidebruaid í

rob é fod a cháirde ann . adbath i fertán Crimthann
A r sin tic máthair in ríg . iar toirse ocus iar nimsnímí

dogniat a hathaig ar sár . in chathairse man fertán
A r sin tic Fidach andes . in senóir oide ár néces í

ó do ró in carn ar chrád . ann is marb ocon bfertán
A cht cid carn Ferchair in dú . fil forsin charnsa itú •

mad dia féghta slechta naill . mó as ainm do fert Crimthainn
A r sin táinic buime in ríg . ocus nír lugu a hímsním í

is ní fil acht carnn namá . ó'n carn conice in fertán

Ní ro fogain tra ní do Moingfinn in celg sin dorad im a bráth-
air ocus bás do thoga di féin ar dáig comad é Brian bud rí ar a
héissi . ár is é Niall náigiallach ro gab rige nEirenn ar éis Crim-

264«] Aided Crimthainn. 333

thainn. acht chena is é Brian ba tuairgnid catha fria láimsiden ac
tócbáil ghiall ocus chánadh óo as cach tír.

Gabus Brian iarsin rige cúigid Chonnacht . gabus Fiachra diu
ó charn Feradaig co mag mucrama. bai imchosnam ocus tnúth
mór eitir Brian ocus Fiachra de sin co fás cocad etorro. doberar
cath damchluana etorro ocus máidid for Nathí ocus for a athair.
ocus éloid Nathí as ocus gabar Fiachra ann ocus ídnaicter co
Temraig illáim Néill a bráthar é. fasaid árdchocad mór deside
eitir Nathí ocus Bhrian an's . is ann bái a longport ac damchluain
i núib Briuin seola i nocus conmaicne cuile . Nathi co clannaib
Fiachra i nAidhne i nagaid Bhriain. doberar a dhrái co Brian .i.
Drithliu drái . ocus fiarfaigis de cinnus no biadh imscaradh a
cocaid ocus Nathí. asbert in drái comad é Nathí bud choscrach.
ocus co ngébadh ríge co sliab nEalpa. doberar a chlann co Brian
ocus bendachus iad . ocus asbert friu comad é Eichen a sinser bud
rí dóib dá éisseom. ceithre meic fichet ro bátar oc Brian . dia
nebairt in file: —

B rian mac Echach muigmedóin . is maith a chlann can chaiteí
cliar dhrechach nár dhuibdcróil . ceithre meic Fiachrach aice

D ái galach fial foirgiide . do chuaid a chlann i lithed í
ferr in taenmac oirdnide . ná na ccithre meic fichet

Bendachus diu in sósar co mór .i. Dái galach . ocus ro tharrn-
gair do comad uad in ríge. tic Nathí co nidnaib catha lais do
saigid Bhriain áit i mbái uathad ina longpurt ocus ferthar cuib-
leng angbaid etorro . ocus sráinter for Brian ann sin cath dam-
chluana ocus lentar Brian as in chath co tulchaib Domnaill. ocus
marbus Crimthann mac Enna cheinnselaich é . ocus marbus Enna
emalach mac Briain Crimthann fó chétóir. ocus adnaicther Brian
isin maigin sin. tic iarum Beaedh rois caim iar céin móir iartain
ocus beirid taise Briain co rós caim leis co ro adnocht iad i ros
cairh . conid de atá otharlige Briain andiu. marbtar diu Drithliu
drái for brú fionnlocha conid uad ainmnigter aenach nDrithliud.
conid díob sin ro chet in senchaid : —

G abus Brian ríge rebach . for leith Chuind chaem chomramach í
ba maith cadhus leithe Chuind . uair ná ro mair ua Oluim

I cionn chúic mbliadan mbuada . ro bris in cath damchluana '
ro mebaid for Nathí in cath . is ar Fiachra mac Echach

G abtar Fiachra isin tres . berar co Temraig soirdes 5
cur cinncd rí nEirenn de . a breith imon mbráthairse

334 Aidcd Crimthai?in. [264/3

I s de sin ro fás can brath . cocad j! Briain is clann Fiachrach í

is de ro slecht ro.chuala . for Brian degcath'damchluana
M aith in dias adrochair ann . in rí as rígdamna Eirenn í

do feill na fer imon nglenn . is de atá aenach nDrithlenn
B rian badna bertad agraid . mac Echach meic Muiredaigí

laech do Laignib ro chuala . rombí i cath damchluana
I s di'n sceol sin ferrde de . do chóid Fiachra co rígeí

's comad tuairgnid catha amáin . imon ríge do ghabáil

Léigid Niall náigiallach» im Fiachra a geimil ann sin ocus
dobeir ríge Connacht do . ocus is é ba tuairgnid catha fri láim
Néill iar sin oc tobach giall co Temraig. berar Fiachra ocus mac
Amalgaid meic Fiachrach féisin i ngiallnus illáim Néill . conid i
ngiallnus i Temraig as marb Fiachra mac Nathí . conid uad úi
Fhiachrach cúile fabair i Mide.

Lotar tra meic Echach .i. Fiachra ocus Ailill do thobach
chána ocus ghiall i Mumain co sluag ocus co sochraite dermair.
tiagait rompo co Caenrige ua Cairpre. tinóilit iarum fir Muman
ina nagaid im Eochaid mac Crimthainn móir meic Fidaig ocus im
Maige mescorach co nidnaib catha inagaid Fiachrac^. ba maith
ám in tí custáncas ann sin .i. Fiachra. ba laech ar ghaisced . ba
coichertaid catha ocus tíre ar gháis . ba rígda ar dheilb .i. laech
foltfionn lebar co mbenadh braine a dhá imdadh . conid de
dogarar Fiachra foltshnáithech de. doberait iarum fir Muman
cath do i Caenraige ocus gonuis Maide mescorach co hamnas
Fiachra isin chath. atchi iarum in cath for feraib Murnan ocus
for Ernadaib ann sin tria nert imbualta ocus láiter ár forro.
dobeir iarum Fiachra caecait giall amMumain leis ocus dobeir a
láncháin . ocus luid reime iartain do fascnam co Temraig.

In tan iarum do rocht forraig i núib meic Uais mide atbath
Fiachra dá ghuin ann sin. ro claided a lecht . ocus ro laiged a
fhert . ocus ro hadnad a chluiche caeintech . ocus ro scríbad a
ainm ogaim. ocus ro hadnaiced na géill tucad andes ocus siat
beoa im fhert Fiachrach comba hail for Mumain do ghrés ocus co
mbudh inchomrama forro. issed adberaid cach fer oca cá cur beo
i talmain : is for uch dogníther na fertasa ar cách. bud é a ainm
ar in drái : forrach . conid do foirghell na ngníomsa ro chan in
sedchaid: —

M aicne Echach ard a nglé . im Niall im chánaid carnéí
im Fergus frosaib rinne . im trí macaib Mongfinne

M aith for Fiachra feochair gal . dar bo mac Dathí talcharí
is Brian ar Banba brollach. ocus Ailill anghlonnach

264/3] Aided Crimthainn* 335

A ichre triri rotangal . mairbtis im chrích do Chrimthann f

gab a chrích in gcéin bái thair . for cuairt ardríg i nAlbain
A ilill is Brian breo dreman . is Fiachra fionn foiltlebari

rannsat Banba bailc tóla . trí cuibrenna commóra
D echaing cucu Crimthann cas . conuaill confíor conermas í

is cachtsais cach colaech lais . i ninis dualaig Dornghlais
D o luid máthair mac nEchach . in brig Moingfionn mórbrethach í

gaid cairdine co nglinne . do ríg daigrech Dairine
D obert ó brú na hinnse . dochum dige domillse í

do cher mac meic Daire de . do thonnaig truim treimside
M ár in gníom dogein tria gus . bráthair Daire tria diumusf

bad é ferta fáth co fí . cath cruaid curad Caenraigí
G ae do Fiachra fer togach . maidse Maide mescorach í

ba hé treise do ghell guin . do slóg droma Eogabuil
E o dega deirg . . . a dreich meic meic Muiredaig (tírig) f

nír bo thriamain cér bo thrú . tuc a Mumain máirghiallú
M eic na fer fichsatar cath . fri Fiachraidh frisin tirath í

fil cúic deich díob dái fri dái . im fert Fiachrach i forrái
C ethrar do síol Bhreogain bháin . ro líonsat Eirinn imláiní

Eiber is Lugaid nár iag . is Eiremón in tardmac

Táncatar fir Muman iartain aniar iar cloistin éga Fiachrach.
ocus gabtar Ailill la hEochaid mac Crimthainn meic Fidaig lá
ríg nEirenn. ba folaich lá firu Muman in ní sin uair badóig dóib
do tegmáil chucu mac na mná do marb a tigerna . ár rosaigedh
in fer sin a nenghresa fri cn'ocha echtranda . ocus ro innsaig giall
cáich . ocus do rat iathu Eirenn ocus Alban fó smachtflaithcs
Muman. dogníther guin galann ann sin d'Aiiill . conid amlaid
sin fuair bás. bái cocad mór etorro fri ré ciana iar sin cona fotha
do chosnum in ferainn forsatáit aniu sin . ocus conid iat sin fotha
chocaid Chonnacht ocus fer Muman iartain ocus cach imfhorráin
forgeinset etorro . conid de asbert in senchaid : —

T rí meic Echach na ngníom ngrinn . Fiachra is Brian is Ailill f
docher Fiachra iar ngleo i ngail . do ghuin Mhaige mhescoraig

c dúri Daire dabroc thall . ro geognad Brian na mbladbann í
fuair Ailill ní congair cain . dig tonnaich lá hairdEochaid

1 s iat sin aideda in trír . uallaich árdghasta im árdbríg !
gníom árd na comlonn tiar thair . nír forlonn ar in'triar sain

Lugaid mend mac Aengusa tírig meic Firchorp is é ro gab ar
éicin ferann Tuadmuman ar tús . ocus ts de sin ráidter gaiib-
fherann claidim Luigdech láimdeirg ár is iat dá ferann do
chosainset fir Muman ar éicin .i. ferann Osraige i néraic Edirsceoil
ro marbsat Laigin . ocus ferann Tuadmuman i néraic Chrim-
thainn mcic Fidaig. acht chená ní dlegait sin ar a dlistenus sin

336 In Bhruiden bheg. [99; 99 a

ár is do chúiced Chonnacht iar ndligiud roinne chóicid in ferainn
sin Tuadmuma . ár is ó Luimnech co Drobaeis é.

Conid aided Crimthainn meic Fidaig ocus Moingfinne ocus trí
mac Echdach muigmedóin . Fiachra . Brian . Ailill in sin.

. Finit .

Bruiden bheg na hAhnaine.

Fledh mhedarchaein mhóradbal do commórad le Fionn mac
Cumaill mic Thrénmóir úi Bhaeiscne in Almhain lethanmóir
Laigen . ocus in tan ba hollamh ionchaithme in fhled táncatar
maithe ocus móruaisle na féinne dá caithem. ocus is iat do
b'uaisle ocus do b'onóraige díob i nagaid Fhinn .1. Goll grenn-
mar gníméchtach mac Mórna . Oisín firghlic /írnimhnech'mac
Finn . Oscar anghlonnach mac Oisín . mac láimechtach Lugach.
Diarmait drechsolus ua Duibne ocus Caeilte mac Rónáin . ocus
clanna gusmara Duibdhíorma . ocus clanna Smóil . ocus aicme
Duib dá boirenn . ocus Goll gulban . in Corr cosluath ocus a
chlann .i. Conn . Donn . Aedh . ocus Anacán . Iobhar áirdéch-
tach mac Criomthainn chróda choscartaig ocus dias mhac do ríg
Laigen . ocus fa daltada d'Fionn iat araen . ocus Coirell coscar-
tach ua Conbroin. táncatar dochum na fleide dias mhac do ríg
Alban ocus dronga diandásachtacha || do macaib ríg ocus rouais-
ledh in domain maille friu.

Acht atá ni chena táncatar fianna Eirenn uile ann ocus do
shuid Fionn isin fhochla féinneda [ar lár] na bruidne . ocus do
suidh Goll grennmar mac Mórna isin fochla féinneda eile . ocus
maithe a muintire féin fó gach aen acu. ocus do suid gach aen
acu ó shoin amach do réir a nuaísle ocus a natharda ina ionad
chinnte comadhais féin amail fa ghnáth in cach áit ocus cach
aimsir roime sin dóib.

Is ann sin d'éirgetar fedhmanaig go fíoraichbéil re frestal ocus
re friothólam na bruidne . ocus do ghlacatar cuirn chlochbua-
dacha co nemannaib glanáilne gloine ocus co gcerdacht chruith-
niamda for cach escar loinnerda láinghrésach iánálainn díob . ocus
do dáilcd deocha garga gabáiltecba do lenntaib réide rómhilsedo

ioo; ioo/-] Bruiden na JiAlmaine. t>37

na deglaochaib sin. ocus d'éirig grenn ina ngiollanraid . mire
ocus mcnma ina míledaib . míne ocus macántas ina mnáib . fios
ocus fáistine ina bfiledaib.

Is ann sin ro éirig bollscaire co cert comathlam ocus do chroith
slabrad acarb iarnaide do chosc mogad ocus ladronn . ocus do
chroith slabrad sínte senaircit do chosc maithed ocus móruasal
na féinne ocus aeis dána ar chena . ocus d'éistetar cách co taei
tostadach. || ocus do éirig Fergus finnbeoil .i. file Finn ocus na
féinne ocus do gab duana ocus dréchta ocus degdhána a shen
ocus a shinser i bfiadnaise Fhinn míc Chumaill. ocus do dhíol
Fionn ocus Oisín . Oscar ocus mac Lugach . in file co fíoraichbéil
do uaisle cacha maeine ocus cacha maithesa. ocus do chuaid iar
sin i bfiadnaise Ghuill mic Mhórna . ocus adubairt bruidne ocus
toghla . tána ocus tochmarca a shen ocus a shinser do . innus
cor ba subach soimenmnach meic Mórna ó na heladnaib sin.

Is ann sin adubairt Goll : cá híonad i bfuil m'echlach féin ar
sé. atáim sunn a rígfhéinnid ar sí. ar thucais mo chi'os láime ó
Lochlannchaib chucum ar sé. tucas co derbta ar sí . ocus arna
rádh sin di ro éirig co prap príméscaid ocus do léic mar thort
mhuice móraichbéile nó mar eire laeich láidir mherchalma do ór
álainn aithlegtha ar lár na bruidne i bfiadnaise Ghuill . ocus do
scaeil m cumdach do bí ac imdíten 'm chiosa sin ocus do léic na
seoit saera somaisecha ar iár i bfiadnaise na bruidne sin. ocus do
díol Goll Fergus mar ba gnáth leis . ocus ní raibe file fiosachfoc-
ailghér . ná degfher duasmhór dána . ná cruitire ceoilbhinn || . ná
senchaide seolta snuadhfoclach . ná aenduine re heladain do
Eirennchaib ná d'Albanchaib dá raibe i mbruidin na hAlmaine
in oidche sin nach dtuc Goll comaein óir nó aircit nó iolmaeine
do cach aen díob.

Is ann sin do labair Fionn ocus adubairt : a Ghuill ar sé cá
fada atá in cíos út acutsa ar Lochlannchaib ocus mo chíos féin
orra . ocus co bfuil laec'h ac coimét mo chíosa is mo chána . mo
fiadaig ocus mo fhianchoscair innte. ocus is é in laech sin .i.
Ciarán mac Lathairne . ocus is curad cruadchomlannach in
tréinfher sin ocus atáit deich gcét laech lánchalma ar a theglach
féin.

Is ann sin do labair Goll le mac Cumaill . óir do thuic sé co
raib ferg ocus format ac Fionn fris , ocus adubairt : a Fhinn ar sé
is fada atá in cíos sin acumsa ar Lochlannchaib ó'n uair do chuir

Z

338 Bruiden na hAlmainc. [ioij ioi/>

th'athairse cocad ocus cuinnsclco orm . ocus do chuaid rí Eircnn
cona chóicedachaib im agaidse le Cumall ocus do b'éicen dam
Eire d'fácbáil dóib. ocus do ghluaises romam co Bretain . ocus
do gabad in chríoch sin liom ocus do marbas in ríg féin ocus do
chuires ár ar a mhuintir . ocus do chuir Cumall as sin mé. tiagaim
as sin co Fionnlochlanncha ocus do thuit rí fionnlochlainn liom
maille rena theglach . ocus || do chuir Cumall as sin mé. ocus
táncas as sin co hAlbain ocus do thuit rí Alban liom . ocus do
chuir Cumall as sin mé. táncas as sin co Saxain ocus do thuit rí
Saxan liom maille rena teglach . ocus do chuir Cumall as sin mé.
ocus táncas co cath Cnuca ocus do thuit t'athair liom ann . ocus
is í sin uair i fuarassa in cíos út ó Lochlannchaib ar Goll. ocus
tucas thusa féin liom ar ndul co dúnad ríg Lochlainn ocus do
chúic fir déc maracn riot . ocus ben ríg Lochlainn iar dtabairt
grádha duit ocus do bcith ar láim i gcarcair thalman ar fedh
bliadna . ocus lá cinnte acu dochum báis d'imirt ort féin ocus ar
do mhuintir. ocus dar do láimse a Fhinn dochuadassa co dúnad
ríg Lochlainn ocus do marbas in ríg féin .i. Eogan mór. ocus do
chuires ár a mhuintire ocus do bhenas a nór ocus a naircct
díob. ocus d'fácbas ríg ar Lochlannchaib .i. Tine tréinnertmar
mac Trioscaill ocus do naisces cíos dam féin ar Lochlannchaib.
ocus ac sút é ar Goll. ocus a Fhinn ar sé ní cíos láime atá acutsa
orra acht r/gféinnidccht ocus maerchoiméta atá acut innte . ocus
ní mhillfedsa sin iomat. ocus a Fhinn ar sé ná bíse ac tnúth
liomsa fá'n gcíos út . óir dá bfaghbainn ní bud mhó iná sin is
duitse ocus d'fcraib Eirenn dobérainn é.

Is ann sin do fregair Fionn co fergach |j fi'rniata ocus adubairt :
a Ghuill ar sé ro admais as in scél sin co dtáncais ó chathair na
Beirbe co Cnucha ocus cor marbais m'athairse ann sin . ocus is
dána duit sin dinsin damsa ar Fionn. dar do láimse ar Goll dá
dtucthása esonóir dam mar thuc t'athair is é in díol cétna dobér-
ainn ort mar thucas ar Chumall. a Ghuill ar Fionn do bud maith
m'acfainnse ar gan sin do léiccn let . óir cét féinned fíorchalma
atá ar mo theglach i nagaid cach acin d;í bfuil ar do thcglachsa.
mar sin do bí tathair ar Goll ocus do dhíoglassa m'csonóir fair.
ocus dogénainn mar in gcctna fortsa dá dtuilltcá uaim é.

Do labairCairell cneisghel ua Baciscne ocus adubairt : a Ghuili
ar sé is iomdaíer do choiscis i dteglach Fhinn mic Chumaill. áo
labair Conán mael mallachtach mac Morna ac rád : luigim fám

io2; to2/o Bruiden na hAlmaine.

339

armgaiscid ar sé nach raibe Goll ariam dá laghad muinter do
biadh aige nach mbiadh fer ocus cét ar a theglach ocus co
gcoiscfedh gach aen acu thusa. in díobsan tusa a Chonáin
chlaenchaintig chennluim ar Cairell. is díob a Chairill chiaraig
chréchtingnig chnesbhrogaig bhecnertaig ar Conán . ocus do
rachainn dá shuidem ortsa co raib in égcóir ac Fionn. ||

Is ann sin d'éirig- Cairell ocus do buail dorn dána dásachtach
ar Chonán. ocus ní hurramach do frccrad sin ac Conán . óir do
buail ín dara dorn ar Chairell i gcertlár a étain ocus a fhiacal.
acht atá ní chena tucatar sáidhtc seingmhera sárluatha firnim-
necha i gcorpaib ocus i gcnesaib a chéile . cor ba buanraebtha
bruinne ocus brollaige na ndeglaech sin ó'n móirghleo sin.

Is ann sin ro éirig dá mac Oscair mic Oisín .i. Echtach ocus
Iollann . ocus dorignctar léibenna dlútha doscaeilte dá sciathaib
ina dtimchioll ocus tucatar sáidte doimhne doleighis ar Chonán
isin chomlann. arna fhaicsin sin do dhá mac Ghuill mic Mórna
.i. Conán do bheith isin éicin sin . ro éirgetar ocus do ghoinset
clann Oscair isin íorghail.

Is ann sin do éirig in leoman láidir lánchalma ocus in drecan
dian dásachtach doedranda .i. Oscar anghlonnach mac Oisín.
ocus do chuir a chulaid álainn óir fána chaemchorp .i. scaball
cuanda cerdamail fána mhuinél . ocus a sciath mór mileta ar a
láim chlí . ocus a chloidem cruaid cuilgdi'rech isin láim aroile do
ocus do chuaid co rachtmar róaicentach d'furtacht a chloinne
ocus Chairill a bráthar. cidedh níor nocht a chloidem || . acht do
ghab dá órdúrladhaib .i. órd in cach láim do isin ghroidghleo
sin. adubairt Conán re hOscar : dobeirim a bhuide risna déib do
thecmáil i gcóir chomlainn friom a Oscair ar sé . óir snígfed
snáíthe do shaegail.

Is ann sin do chomraic Oscar ocus Conán re chéile . ocus do
b'é críoch a ndála gur claeidhed Conán ocus gur bhain Oscar
osnad égcomlainn as. d'féch Conán ar Art óc mac Mórna . ocus
d'éirig in mílid mórárrachtach Art óc ocus do goincdh Oscar
leis. níor fuilngedh sin le hOisín fíorláidir mac Finn ocus do
goined Art óc leis. ro éirig Garbfoltach mac Mórna ocus do
goined Oisín leis. ro éirig mac Lugach calma ocus do chuir a
chulaid catha ocus cruadchomraic uime ocus do goined Garb-
foltach lcis. ro éirig Garadh uchtlethan mac Mórna ocus do
goined mac Lugach leis.

z 2

340 Brniden na hAlmaine. [103; 1033

Is ann sin ro éirig Faelán mac Finn.cona thrí cét bráthar
maraen fris ocus do chuaid co láidir lánchalma isin chomrac
ocus do cuired meic Mórna dá náitib uile leis.

Is ann sin do éirig in leoman lánchalma . ocus in mílid
mórdhálach móirmenmnach . ocus in drecan dian c^ísachtach.
ocus in bheithir bharramail . ocus in barann buaintiodlaicech.
ocus in ursa íorghaile . ocus in colamhan cruadchomlannach
cocaid .i. Goll' grennmar || gníméchtach gruadchorcra glainmen-
mnach mac Mórna . ocus do ghab a chulaid catha ocus comlainn
uime .?. scaball sciamda scoithbregh im a mhuinél . ocus a chotún
caemchadásach ciumaisghel im a chaeimchneis . ocus a chloidem
rinnghér ródhaingen sobhuailte ina dhorn doinningnech . ocus a
sciath mór mileta bocóitech.ar a láim chlí. ocus do chuaid co
dána dásachtach dochoiscthe fó'n mbruidin . ocus níor fhác
tápar tromlasrach ná lóchrann loinnerda lántsólus isin mór-
bhruidin can múchad . ná bórd can blogha beca bélscaeilte do
dénam díob.

Is ann sin do ghoir Fionn a chaismirt catha .i. a scál coille co
congáirech . ocus adubairt re fiannaib Eirenn meic Mórna do
múchad ocus do marbad can choigilt.

Is ann sin dorignetar fianna Eirenn léibenna dlútha daingne
doscaeilte dá sciathaib ina dtimchioll . ocus do chuaid Fionn i
dtosach na dtréinfer sin ocus do ghabatar ac cnáimgherrad a
chéile can choigilt. is ann sin do ghab fiuchad feirge Goll . ocus
dorigne sciath daingen doibhriste de féin ar scáth a mhuintire.
is ann sin fá fíochmar na trénbuidne ocus na sárflatha . ocus fa
mer na mílid . ocus fa líonmar na laechrada . ocus fa chréchtach ||
na caithmílid ó'n gcath nertmar nemcharthannach nimnech tuc-
sat na fíoflaeich sin dá chéile. do b'iomda ann sin fuil ac siled
ina srothaib re slesaib na saerchlann . ocus cnedha doimne do-
leighis forsin ndruing díobhálaig doedranda sin. do b'olc in áit
do dhuine anbfann eslán . nó do mhnaoi mhíonla mhéirlebair.
nó do shenóir aesda chianarrsa beith i mbruidin bic na hAlmaine
in oidche.sin ac éistecht re hosnada óg ocus sen . ísel ocus uasal.
co hesbadach anbfann égcruaid dá núirled ocus dá nathchumad.
ocus do bátar ar in aiste sin ó thosach oidche co héirge gréine
arna márach can choigil dá chéile.

Is ann sin ro í'u'v^ in file fáthach focailghér ocus in degfer
duasmhór dána i. Fergus finnbhcoil . ocus aes eladna na féinne

io 4 ; io4*] Bruiden na hAlmaine. 341

maraen fris . ocus do ghabatar a nduana ocus a ndegdánta ocus
a ndréchta degmholta do na laechradaib sin dochum a gcoiscthe
ocus a gcennsaigthe.

Iar sin do scuiretar dá núirliugad ocus dá nathchumad re ceol
na bfiled . ocus do léicetar a narma re lár ocus ro thócbatar na
filid na harma ocus do ghabatar gréim rcidtig etorra. ocus adu-
bairt Fionn nach || ndénfadh síth re clannaib Mórna co bfuigbedh
breith ríg Eirenn . ocus Aillbhe ingine Chormaic mic Airt mic
Chuinn chétchathaig . ocus Chairbre lifechair .i. rígdamhna Eir-
enn . ocus breith Fithail ocus Flaithrí . ocus barr na breithe do
beith ac Fionntan mac Bóchna . ocus adubairt Goll co dtiubradh
sin do. ocus do chuiretar coraigecht na bfiled orra araen fó
anmain i mbun na síthe sin . ocus do dhaingnigetar lá áirithe .i.
caeicdigis ó'n ló sin ar faidche na Temrach.

Do féchad uiresbada na féinne in tan sin ocus is é do b'esbadh
do mhuintir Fhinn .i. aenchét dcc d'fcraib is do mhnáib. ocus do
b'iomda rígain rathmar róuasal . ocus ainder álainn ilchrothach.
ocus maigden mhíonla mhilisbriathrach . ocus laech lánchalma
léidmech ar dtuitim ann sin. ocus do b'iomda srón arna crécht-
nugad . ócus súil arna hathchumad . cluas arna ciorrbugad ocus
cos arna cnáimgherrad . ocus lám ar ledrad . ocus corp arna
ciorrbad . ocus taeb arna tollad ac in ndruing do bí beo do
mhuintir Fhinn mic Chumaill in tan sin.

Imthúsa Ghuill ocus a dhegmuinntíre .i. clanna Mórna níor ||
thestaig uatha acht aenfer déc d'feraib ocus caeca ban . ocus ní
hé marbad na mban dorigned acht éc dóib re huaman ocus re
hecla. ocus do cuired dá leighios gach aen do ba inlcighis .díob.
ocus dorigned ferta fiordhoimne fótfairsinge do'n méit do mar-
badh díob ar gach leith.

Iar sin do glanadh in móirthech sin na hAlmaine ocus do suid
cach aen acu do réir a uaisle ocus a atharda. ceithre lá déc dóib
ar in órdugad sin . ocus i gcionn na ré ocus na haimsire sin téidit
co Temair . ocus do suid Cormac ocus Cairbre . AiUbe ocus
Fithal . Flaithrí ocus Fionntan mac Bóchna i nionad bhreithem-
nais. ocus do chuaid Fionn i gcionn a scél d'innsin ar dtús . ocus
a dubairt Goll : a Fhinn ar sé ní duit dobérmaeis innsin na scél
do biadh etrainn . ófr dogéntása fninne do'n bhréic ocus bréc
do'n fhírinne im agaidse. ocus tabram araen innsin ár scél
d'Fergus . ocus luiged fóna dhcib fírinne do dhénam etrainn.

342 Tadhg mac Cétn. [105; 10$ h 117 * 1

Do aentaig Fionn sin ocus tuc Fergus daingniugad fó'n bfír-
inne do dénam . ocus ro innis gurab é Cairell do bhuail dorn ar
Chonán ó thús . ocus co dtáncatar dias mac Guill do chobair
Chonáin || ocus co dtáinic Oscar d'furtacht a mhuintire féin. ocus
lcissin gur éirgetar fianna Eirenn ocus clanna Mórna i nagaid a
chéile . ocus gur ghabatar ac cnáimgherrad a chéile can choigil ó
thús na hoidche co héirge gréine arna márach . ocus gurab iat
esbada muintire Finn mic Chumaill risin ré sin .i. aenchét déc
d'feraib ocus do mhnáib . ocus aenfer déc d'feraib is caeca ban
esbada cloinne Mórna . ocus fós co raibe in iomad esbadach díob
ó'n ruathar sin leith ar leith.

Is iongnad liom laghad díthe chioinne Mórna ar Cormac.
ocus in méit do bí ina nagaid. adubairt Fergus gurab é Goll do
chuaid ar scáth a scéithe ar a mhuintir féin . ocus is iat sin scéla
na bruidne sin a rí Eirenn ar Fergus. adubairt Flaithrí : einech-
lann do chlannaib Mórna ar sé ós orra do tosaiged in tadbar. ní
breith mhic ollaman sin ar Cormac . óir dieghaid cach óclaech
urraim dá thigerna. is fi'or sin isin mbánbhualad ar Flaithrí . ocus
ní hedh i ndortad na fola. adubairt Fithal : saermaid clanna
Mórna can einechlann do thabairt uatha ós orra do tosaiged in
tadbar . ocus fós saermaid Fionn ar méit a esbadh can einechlann
do thabairt uada. adubairt Fionntan mac Bóchna : || is breith
mic ollaman sin ar sé . ocus do mhol Cormac ocus Cairbre in
bhreith sín.

Iar sin do goiredh in fhiann do láthalr ocus ro hinnsedh in
bhreith dóib . ocus dorigned síth etorra amlaid sin. conadh í sin
bruiden bec na hAlmaine conice sin.

. Finit .

[Bchtra Thaidg mheic Chéin in so síos]

Fecht naen diam[búi Tadg] mac Céin meic Aililla óluim f[or
cuairt] rígdhamna i niarthar Mu[man] ocus a bhráithre bunaid
mar ae[n] ris .i. Airnelach ocus Eogan. trí chaegait laech bahed
allíon. is í sin uair ocus aimser tháinic Cathmann mac Tabairn
.i. r( tíre fíráille Freisen in fer sin . fcrann sein fhuil i comaír

U7 -2) Tadhg mac Céin. 343

Espáine sairdhes . táinic in Cathmann sin foirenn nói long lán-
mhór a tírib Freiseh for uiginnecht ocus for iarmoracht in mhara
co rabatar ic. taiscelad an tíre .i. iarthair Muman co fuaradar
baegal an tíre má Beire do bhunadus . co táncatar i tír in loinges
cur hairged ocus cur hinnrad an tír leo . ocus ní ro airigset lucht
na.críche iat no gur iadsat imá duineghabáil ocus imá bógabáil.
gur gabad muinnter Thaidg uile ann sin . ocus do chóid féin ar
éicin uathaib a los engnama ocus eisimil. do gabad ann tra Líban
ingen Chonchobair abratruaid ben Taidg meic Chéin . ocus a dhá
bráthair .i. Airnelach ocus Eogan . ocus rucait i nérnalaib braide
ocus gabála i lámaib ladrann ocus ar iocht allmarach no go rán-
catar Espáin ocus críocha Freisen. ocus adaidh Cathmann mhnái
Thaidg ar lebaid ocus ar láimdhérgad chuige féin . ocus adaidh
a dhá bráthair i ndaeire ocus i ndochraide .i. Eogan ag imChur
coitchenn tar cael uisce do bí isin tír . ocus Airnelach ac buain
chonnaid ocus ac dénam teined do'n tsluag . ocus ní tabartha acht
síol eorna ocus uisce criad círdhub dóib dá bfulang.

Imthúsa Taidg innister sunn bodesta. táinic dobrón ocus
domenma do i clnaid a bhráithrech ocus a mhná ocus a mhuinn-
"tire do bhreith d'allmarchaib uada. térnádar imorro cethracha
laech dia mhuintir gan oirrlech do na hallmarchaib . ocus ro
marbsat fer gacha íir ocus tucsat éinfher do na hallmarchaib leo
illáim . ocus do innis sein dóib scéla in tíre as a táncus chuca. is
í comairle ro chinn Tadg ann sin curach caem comnart chóic ses
fichefc do buanchórugad i ndechadh cethracha daimsheiche do
dhoinnlethar chruaid choirtigthe. ocus do órdaig iar sin gach ní
ba dior do trelmaib a curaig || [do sheolchrannaib reraaráir]de
rómhóra . ocus do luamhair[edib láineolacha . ocus do rámadaib]
lethanbasacha . ocus do shesaib so[dhaingne soshuidte arn]a
nionnsma ina ninadaib . [cor ba chomch]ubaid comdlúthta in
curach sin.

Ro thré[ntairrngetar ocus ro chuir]set iar sin in curach go
coimdíchra ar [muir . ar]aill do na hairsedaib i nartrach re frestal
na tonn tréntaidbsech tromuaine . ocus re héirge in mhara maigh-
rig mongruaid i móráirde . ocus re srothaib rogharba in rabarta.
ocus ro líonsat a curach do biadaib ocus do lóintib . giamad re
hed mbliadna do beidís for rnuir co raibe a bfulang ag na féinn-
edaib do dig ocus biad ocus bláithédach. ocus in tan ba herlam
na hóic atbert Tadg : a fhira ar sé tabraid bar curach ar muir

344 Tadhg mac Céin. [wjb-.i

ocus triallam iarmofacht ár muinntíre atát re. hathaid ínár néc-
mais . ocus atbert an láidh: —

C uirid bar curach amach . for in muir nárd nainhthenach í

for srothaib garba líth lem . for adba na bfionnfhaeilenn
R ecinaid a les triall air sin . tar in muir nuair nanaithnid'

fó dhiamair gach tíre de . for iarraid ár muinntire
T ar domgnas Neptuin anunn . go crích Freisen atfedhum f

ocus mó d'esbaid dar muir . seoch in espaid tréuillig
T ioncaid bar rámada rib . cuirid uaib bar nairm amlaid f

suidid for sesaib iar sin . ocus frestlaid gach nainbthin
D ogén luamairecht ládhaig . in churaig chaeim chomrámhaig f

d'fácbáil iatha Banba bil . a fhiana calma cuirid

Cuirit iar sin a curach caem coimretha immach forsin naibéis
nanbail nemfoirchennaig . ocus tar tuile na dilenn tréine trom-
aidble . co nach facatar tír ná talam rompa ná dá néis acht léib-
enn na haibéise aidble. ocus atchualadar impaib iar sin coicedal
na nén niomda nanaithnid . ocus tromthairm in trethain trénad-
bail . ocus na bradána taidlecha táirrghela ic léimnig i timchell
in churaig immá gcuairt . ocus na tarbróin remardhonna rómóra
ina ndegaidside co scoiltdís in raen rámda ruithenda ocá rólen-
main . ocus na bleidmhíola móra muiride ina ndegaid sein . cur
ba aenach do na hócaib || beith acá mídemain ocus acá m[óir-
dhécsain le hinganjtaige a ninnill ocus a nórdaigthe [ocus a
nécsamlachta . uair] nár gnáthaigset ilpiasda aidbl[e aigénta ná
mórárrachta] muiride d'faicsin co sin. bátar [amlaid oc iomram
fors]in muir fri ré fichet lá ocus fichet oidche . [ocus ann sin]
adchonncatar uathaib tír thaidbsenach taebálainn toghaide . ocus
imrit gach ndírech ina dochum nó go riachtadar í. ocus tiagait
uile i tír ocus tairrngid a curach ann . ocus fadóit breoithe . ocus
tecat a bfianlóinte chuca . ocus notasloinget na laeich go léitmech.
ocus dogniat dérgada dóib forsin feor nálainn nuainecda . ocus
adagat ina suanaib óthá sin co solustráth éirge arna mhárach.
ocus éirgios Tadg co moch arna mhárach ocus téit do thaisdíul
ocus do shúr in tíre . ocus do chur a chuarta dús in raibe áitreb
dhaeine ná ainmided sin innse. adracht Tadg iar sin ocus ro
ghab a eirred catha uime . ocus do éirgetar tríocha laech dá
mhuintir immaille fris fó a narmgaisced. ocus tiagat rempa ocus
sirit in toilén . ocus ní uaradar áitreb dáine idir ann acht mad
treoit caerach uile. ocus ba díaisnéise a méid . ár nibdar luga
ináit eich aidble ocus in toilén uile lán dá nolainn . ocus fuaradar

ii7* : 2] Tadhg mac Céin. 345

aentrét dírecra dermair do reithedaib aidble ann . ocus bái
aeinrcithe ann ro derrscaig díob uile. nái nadarca fair . ocus do
ratside turrac tairptech ar na tréínferaib . ocus impóit muinter
Taidg co fraechda fris ocus ferthar gleo etorra . ocus brisis an
reithe cúic sgéith dá sciathaib do'n scainnir sin. tairrngios Tadg
iarum in gái doimghabála diubraicthe ocus tuc urchar aghmar
do'n reithe co rosmarb , ocus eire in nónbair ar fhichit do bátar
is edh búi ann re. imchur. ocus tucsat leo cusin curach ocus
uriamaigid ocus inneonait co hathlam gur ba biad inchaithme do
na hócaib é. ocus tinólait mór do'n olainn ar a háille ocus ar a
hingantaige ocus ar a haidble ocus do chuirset isin churach. trí
hoidche do bátar isin oilén ocus molt gach noidche do dhíolad
na deigfir. ocus fuaratar cnáma dímóra dáine ann ocus ní fes
dóibsium cia bás ruc iat . in dáine ro ort . nó in támh || [nó tejidm
rostromdíthig . nó in iat na reitheda [ro]smarb.

Fácbait iar sin tn toilén sín ocus imrit rempa . ocus fogabat dá
oilén ingnathacha ín teolus do chuatar ocus loin imda ingantacha
inntib. araile díob i méit ilar nó chorr ocus siat corcra ocus cinn
uaine orthaib ocus uige gorma glanchorcra acu . ocus aduadar
dáine díobsom ní do na hugaib sin ocus do fhásad celtchair
clúim i cétóir tré gach aen no ithed . ocus in tan dognídís fothra-
cad uisce téiged díob i cétóir in clúm sin. ocus in tallmarach
bái acu is é tuc in teolus sin dóib . ár ro búiside for uidigecht in
mara fecht naiíl in chonair do chuatarsom.

Imrid rempa iar sin fria ré caeicdigis ar mís ocus ní fhuaradar
tír ná talam frisin ré sin . co nebert in talimarach : atám ar sé ar
merugad mhara . ocus rucad sinn i naicéin domain diginn na
haíbéíse aidble. adracht in ghaeth gharbglórach iar sin . ocus
táinic taírm mhór isin muir co raibe ina tulchaib tócbálacha ocus
ina sléibtib dímóra doimthechta. do gab egla mór muintir
Taldg meic Chéin re faghbáil na ndoinenn ocus na nderdan ,i. in
. ní nár ghnáthaigset d'fulang ná d'faghbáil conuice sin. adaidh
Tadhg iar sin ag grésacht ocus ag gríosad a mhuinntire ocus
asbert friu fritháilem na fairge cc feramail . ocus atbert: —

E irgid a óga Muman . a íarsma na nárdchurad í

cosnaid bar mbethaid uile . fái trethnaib in tromthuile

M araid re hathaid dá néis . dúib as oirches a faisnéis í
do gach aen bíos i ngábad . beodacht orro d'fuláram-

M einic térnus mór in mod . sóchaide dá mbí i ngábod >
ocus téit éc nech aile . ge biadh céd gá ingaire

346 Tadhg tnac Céin. [118:1

Ocus a fhira ar sé dénaid calma ocus cosnaid bar mbcthaid
fria tonnaib na haibéise allmarda atá oc éirge fri slesaib an
churaig cucaib. adracht Tadg a aenar forsin dara leith do'n
churach ocus a mhuinnter uile isin leith araiil ocus is é Tadg ba
fhortaile ar na féinnedaib . ocus ro shódad a aenar in curach
forsna nái feraib fichet . ocus do roiched uaid taescad ocus tirmu-
gud in churaig maille fris sin. táinic cóir na gaeithe do na
hócaib iar sin , ocus tócbat a seol ocus ba lughaide ro línta in
curach forra. ocus tic féth j| forsin fairge ocus do íslig in muir
. . ghor co mbói ina finntéicle álainn airl . . co raibe lon-
.ghaire na nén nilarda nanaifthnid] impaib do gach áird. ocus
dochiat uathaib iar sin samail tíre taebáille taitnemaige ocus
dogniat subáchas ocus somenma re faicsin an tíre . ocns ro
soichset in tír ocus fuaradar innber álainn uchtuainecda ann.
ocus grian glantobrach go taithnem aeinghel arcait . ocus bra-
dána baillbreca bitháille co ndathaib dígraise donnchorcra orra.
ocus caillte caema cennchorcra um srothaib taithnemacha in tíre
i táncatar. is álainn an tírse a óca ar Tadg . ocus mochen dámad
betha bhunaid beith ínnti . ocus atbert Tadg in láidh: —

A lainn in tír 1 tánac . mochen rí dámad delaí-

lim ní bud olc a hiarraid . a diamair is a feda
T ír coimtech mar thír nime . ro bud toirthech iarsuide ■

ní fhedar ór ní am aithned . in fil ann áitreb duine
D ámad dam ro bud duthaig . ní sheichénainn nach inbaid ■

ac dercad ar a hénaib . is ac fégain a fidraid
D o thréicfinn talam tairthech . idir míol ocus duine í

gidedh sin ro bud ch'ima . is beith sunna iarsuide
A m sanntach ar a.-sirthin ._in daigthír inamtáraill í

nocha nfaca a cnacsamla . is amra ocus is álainn

Is álainn ocus is toirthech an tírse i táncamar ar Tadg . ocus
tiagam i tír ar sé ocus tócbaid bar curach ocus tirmaigid é. tiag-
ait rompa ann sin fiche laech iáidir ocus fácbait fiche eile oc
coimét a curaig. ocus gér ba mór d'fuacht ocus d'ainmne ocus do
dhoininn ocus do dherdan fuaradar ní raibe saint bhíd ná theined
ar na trénferaib iar rochtain in tíre i táncatar . ár ba lór do bhiud
ocus do shásad dóib bolad craeb cumra corcarghlan na críche
sin. tecait rempa iar sin ar fut na coilie bu choimnesa dóib ocus
fuaradar aballghort co nablaib caema cennchorcra . ocus co
ndairghib duillecha datháille . ocus go collaib cnóbhuide crob-
aingecha. ingnad lem a fhira ar Tadg in ní dobeirim dom áidh.

uS:2; iiSA : 1] Tadhg mac Céin. 347

geimred againne inár tír féin innosa ocus samrad sunna || [is]in
tírse ar Tadhg. ba hanb[ail áibnes in bai]le irriachtadar . ocus
fácbait [é ocus fogab]at fionnchoill álainn iar [sin ocus b]a mór
febas a bolaid ocus a [boltanais ocus cae]ra corcra cruinne fuirre.
ba méidither [cenn fi]r gach caer díob. énlaith álainn édrocht oc
tomailt na gcaer fínemna. ocus ba hécsamail an énlaith búi ann
.i. eoin ghela co cennaib corcra ocus co nguilbnib órda. canait
ceol ocus airphéited oc tomailt na gcaer. ocus ba sirrechtach
sainemail in ceol sin . ár no choidéldáis aes othair ocus aes ath-
ghaeta fris . conid do sin ro chan Tadg an láidsi síos : —

B inn lem menmain mar mhidim . faeide in cheoilse dochluinim '•

ní sám scarad gé scaraim . acht anad mar a bfuilim
C óicedal ciuin én nidan . cáin in scél fris a scarubí

do'n cheol chanait gan phudar . lem do bud umal anud
N ocho dímiad mo ráithe . is is fírian in fríthe í

seol roscadach gach ráithe . in ceol sostadach síthe
R ígda in rian rathmar ráidim . in fhiann athlam is áibinní

suairc in ténlorg én álainn . ní scélborb amar scáilim
A bla cumra for conair . ocus a nabla foraib í

romgab foltnugad subach . fá boltnugad a mbolaid
N í gluais gaeth ar chrann duille . im a bharr maeth comailleí

imda ann mes for cranna . talla for cnes na caille
A cná cosbuide at rmtra . for na sostuide saeraí

atát na congaib cuana . ann for na collaib caema
G otha a hén mar atchluinim . as trén mothaigios m'ainimí

in drem dar linn dochluinim . lem as binn is as raibinn

Táncatar rompa iar sin co mag. mor mín scoithsemrach fó
drúcht mela . mag coimréid comárd esein gan ísel gan árd acht
trí cnuic áille airegda ann ocus trí dúin díthoglaide i nimel na
cnoc sin. tiagaitsium rompa ar fud in mhoige mhínálainn sin
co ráncatar in cnoc || ba choimnesa dóib . ocus fu[aratar in ingen]
coirpgel ann ba ferr de [mnáib in domain ocus : mochen do thecht]
rotfia do betha ocus do bith[fritháilem a Thaidg meic] Chéin or
sí. in cétna duitsi mad dlig[er uaim . ocus cissi do] chomainm a
bhen bhúilid binnbriathr[ach ar sé] . ingen Goithniad ben tSlánge
meic Dela meic Loith misi ar sí. is maith ana ráidi a rfgan ar
Tadg . ocus innis uait damsa gach gabáil ro gabastar Eirinn ocus
gach bérla do fhogain do gach gabáil ó ré Chesra co gabáil mac
Míled ar Eirinn. am«eolach dá innisi ar an ingen . ocus adu-
bratar an laid : —

I s maith ro ráidi a ben . a ingen Gothniad ghrinnghel í
foda d'aimseraib dar linn . ó do bhádais in Eirinn

34^ Tadhg niac Céin. [n8*:2

N ímaráidi in focal féig . a meic sochraid trebairtréin í

ní búi Eire uirre d'ainm . re linn Shláinge gá sírgairm
A m aineolach féin rá fes . a rígan chruthach gan ches í

gnáithbérla na ngabal ngrinn . cétna tharla for Eirinn
A bhra do Chesarr ghlain ghlé . gréc do Phartholón féiné í

gréc is laitin líth cO ngail . ac Neimed cona mhuinntir
G réc laitin bretnais co mblaid . ac feraib bolg co mborrfaid 5

ocus belgaid bérla binn . rosfognadh dóib mar deirim
G ermáin ac tuathaib dé dron . laitin gréc gaeidelg belgod '

cicluces ainm dénma amach . do bérla na fomarach
B érla íeibide co tenn . gaeidelg sciamda gá scríbenn í

at fine gaeidil co daith . duit a Thaidg curab trénmaith

Maith atá sin a ben ar Tadg : isat fisid fíreolach ocus innis
dúinn cia in dún rígda romór so tjiall ar imel oirrthorach in
árdchnuíc ocus in múr do rnarmair ghil uime. dún na rígraide sin
ar an ingen. cia rígrad sin ar Tadg. rígrad Eirenn ar an ingen : ó
Eiremón mac Míled go Conn cétchathach . is é Conn do chóid fá
dheired ann. cia ainm an .tírese ar Tadg. inis locha a sídaib so ar
sí . ocus dá rígatá fuirre .i. Ruadrach mac Buidb ocus Dergcroiche
mac Buidb. cia atá || [isin] dún mór medónach út co ndath óir fair.
ní misi dogéna a fhaisnéis ná a innisi duit ar sí . acht éirig cusin
cnoc medónach út ocus fogéba a fios ann. téit in ingen uathail \
iar sin co dún na marmaire gile. tecaitsium rompa .i. Tadg cona
muintir nó co ráncatar' in cnoc medónach . ocus fuaratar rígan
chaenchruthach ann ocus tlacht órda uimpi. marthain duit a
Thaidg ar sí. a chommáin sin uaim duit a ingen ar Tadg. cian
ó do bái i tarrngaire duit tuidecht in turus so a Thaidg ar sí.
cia do chomainm a ben ar Tadg. Cesair ingen Betha meic Naei
ráidter friomsa . ocus is mé céitben do riacht Eirinn ria ndílinn
ocus triar fer immaille friom .i. Bith ocus Fionntan ocus Ladra.
ocus ó tháncamar asin chrích nirchradaig nanshodhaig sin atárn-
aid i mbethaid shuthain isin tírse. isat ben fhesach fhíreolach
amlaid sin ar Tadg. am eolachsa ám ar Cesair ar gach ndruing
ocus ar gach ndíne ro ghab Eirinn cusandiu. cia ainm na hinn-
sise ar Tadg. fiarfaigid iar fios sin ar in ben. ní fhedar ar Tadg
in inann scéla latsa ocus lasin ingin ro agaillsem riam. is inann
ón ol sí : inis derglocha ainrn na hinnsise .i. loch derg atá innti
ocus inis ann ocus sonnach óir uile ina timchioll. inis Patmos a
hainm . ocus is innti atát na huile naeim ocus fíréin rosfogain do
dia. ocus ní facadar súile dáine riam iat , ár ní fétait ár ndercane
taidbred ná tadall forro ie ruithne na diadachta ocus leisin ima-

n9: i] Tadhg mac Céin. 349

calluim fil orro ó dhía ocus ó na ainglib . ocus do chan an ingen
an láid: —

I nis locha deirg co ndlús . lasna rígaib a himthús í

inis ináitreb dia dil . ní fétait dáine a deicsin
F írinne ro fogain dóib . ó do scarsat fri hécóirí

is imda fer saer iar sin . ocus naem san innse sin
R echt aicnid ra búi re hedh . oc in dreim atám tuiremh í

ó ré dílinne na dtrét . a bfírinne gá coimét
G ach rí chongbus in recht rán . doneoch chreitios Críost comJán í

bud chaern a taitnem maile . a naitreb sin innsese |J

Fionnam uait a ben ar Tadg cia fil isin d[ún] atchiam ocus
in múr álainn órda uimfe]. ni' annsa ar an ingen : gach rí ocus
gach oirrig ocus gach fer uasal óirdnide doneoch ocá raibe ard-
chomas Eirenn 6 ár naimsirne co haimsir mac Míled is iat atá
isin dún út . idir Pharrthalón . ocus Neimid . ocus feraib bolg.
ocus tuathaib dé danann. maith sin a ben ar Tadg : at fcsach
fíreolach. am eolachsa ám ar Cesair senchas in domain . ár is é
so cethramad parrthas in talman áo shunnrad .i, inis Daleb i
ndeiscert in talman . ocus inis Ercandra i tuaiscert in taiman .i.
do'n leith i tuaidh do'n oilén dub uiscide . ocus parrthas Adaim.
ocus in tailén atáithíse in cethramad tír i náitrebait síol Adaim
doneoch atá firénach díob. cia bíos isin dún oiregda atchiam
ocus in múr airgdi'de uime. ní hedh fil ann nach fetar ocus ní
aibér ffib ar an ingen . acht éirgid gusin cnoc nálairm út ocus
fogébthái a fhios ann. tiagait rempa co ráncatar in tres cnoc.
ocus fosad fíorálainn i muilach in chnuic ocus lánama mín mac-
aemda co nécusc nálainn nanaesda impaib ocus siat i fosmullach
in chnuic. pudralla caema co foirnéim óir forro . tlachta caema
cudrama do édach álainn uainecda impaib a ndís. ocus dar le
gach nech ba aenathaír ocus aenmáthair ó ar chinnset . ár ní
raibe écsamlacht écoisc ná inill etorro. slabrada dergóir imma
mbraigdib aníos ocus muinceda óir foraib anuas . is aiin adubairt
Tadg:—
C aem inad atá bar codhnach . caem dé 6 a ndáilsebair . cáin cruthach

bar caemghnúise . gignithir ó déib uaisle adartha . a degchlann tsaer

thaitnemach . na ndé cumachtach caem

Is ann ro«chansatsom : —
F ó Tadg . in tuir trén . fer co rath . scáilid cloth . brúigid cath . i cró
cruaid . curad cain . breisim búid . borb a brig . rathmar rian . rí co
rath . maith a chiall . mór a rath . détla in donn . garg a ghleo . trén
an triáth . ní fial fó

350 Tadhg mac Céin. 119 : 2; 119* : 1

B ennacht foraib ar Tadhg : "is maith bar caeincibcrta j| . . . . eis . is
rathmar bar ngnáis . . . aeis . is suairc bar sellad . . . nad.
is laithmech bar ndiiged . . . at saera bar sonarc . at [lebra bar
njdladfholt . ná am léicid gan a[m]arc. is beiríd mo bennacht

Cia do chomainm a chaeimrigan ar Tadg . ocus can do
cheinél. ní annsa ol sí : Ueniusa m'ainm . ocus ingen do
Adam mé . ár ceithri hingena atárn isna ceithrib tírib diamra
dráidechta do innis an ingen uachtarach duit .i. Ueniusa ocus
Letiusa ocus Aliusa ocus Eleusa ár nanmanna . cionta imarbais
ár máthar tucad orainn gan ár mbeith i naeininad . ocus is aire
tucad sinn isna sosaidib suarcasa ar ár nóige ocus ar ár nionn-
racus do choisecramar do dhia. cia in gilla óg iichrothachsa it
fharrad ar Tadg. slonnadh fadéisin duit ar an ingen . ár atá
innscne ocus urlabra aige. is amlaid búi in macaem ocus aball
caem cumra co ndath óir fair ina láim. ocus no chaithed tres de
ocus ní fa lugaide é gach a caithed. ocus ba hé sin biad no
imfhuilnged iat a ndís tré bithu . ocus ní théiged aes ná urchra
air ná orrosom iarna chaitium. fhregrus in macaem Tadhg con-
debairt : mac do Chunn chétchathach mise ar in macaem. in tu
Connla ar Tadg. is mé imorro ar in macaem . ocus in ingen
ilchrothach so tuc mé conice so. is cosmail ocus ís cubaid ar
Tadg. tucassa grád carthanach do ar an ingen . ocus tucas
chugam isin chríchsi é . ocus is é ár náibnes ár ndís beith oc
silled ocus oc sírdhécsain araile ocus ní dénmait col ná corbad
eile acht sin. is aebda ocus is ait sin ar Tadg . ocus cia fuil isin
dún álainn oiregda út atchiam ocus in múr airgdide imme. ní
fhuil én nduine ann ar an ingen. cid ón ar Tadg. i comair na
ríg bfírén ghébus Eirinn iar creidium atá in dún soin . ocus inne
choimédus é nó co tísadv-na flaithe fírénda sin inn ar an ingcn.
ocus a anam a Thaidg ar sí fogébasa inad urdalta ann. cinnus
ón ar Tadg. creit in coimde uilechumachtach ar sí ocus fogéba
in tech út co fuigell || mbrátha ocus flaith dé [ina diaid. admaim]
ocus adraim ocus ailim é [ar Tadg. tiag]am romainn anosá
ar i[n ingen co bfaicem sui]dechad na tegdaise úd. d[o ragainn]
dámad ched dúin[n] ar Tadg. is ced [ar in ingen. táin]ic Tadg
cona muintir roime iar sin ocus in lánama chédna immaille friu
do shaigid in dúin ina raibe in múr marmaire . ocus ní mór mad
do lúbad rinn an fheoir álainn uaine fó bonnaib míne maeithgela
na lánaman sin. tecait rompa isin sduaghdorus stiallarchobrach

H9* : 2] Tadhg mac Céin. 35 1

cona cennphartaib óír fhorioiscthe. tecait i sraith suaírc sreth-
naide arna coimecar do mharmair mhíngil is sí gorm glanchorcra
co rángadar in tech adbal oircgda i mbói in rígrad rathmar roál-
ainn. ba shuairc ocus ba sochartha in tech sin. úrlár álainn air-
gidide cona cetra doirrsib dígraise datháille do'n or fhorloiscthe.
lega cristail ocus carmogail arna necar ocus arna nórdugad isin
fraigid fhírálainn fionndruine comba comsolus iá ocus agaid ann
le taitnem na leg lógmár. gabus in ingen oc innisi suidigte ocus
tuarascbála in tige dóib ocus adubairt : atámaid airithc ann so i
comair gach ríg ocus gach cóicedaig ocus gach'cinedaig in iiirinn.
ocus do chan in láidh : —

E ire do ronnad i cóic . la cúic macaib ua tribhóit í
suidechad in tíre atái . fó'n ninnus sin ar aenchái
L aechrad Laigen línmar sluag . imon tuir óir ní dímbuan í

fá Fhionn ua mBáiscne mbladach . fá'n cur cróda comramach
F ir Muman is mór a mblad . ar in slios tall co trebarí

im Aengus im Chorc chuimnech . is im Lorc ua laechLuigdcch
L aechrad Chonnacht fá garg gail . fá Eochaid mac Muircdaigí

isin tulchain tréin trebair . gusin mairgreit méinemail
C etra meic dec Néill na clann . ar in slios tuaid ní cbélamí

ocus medón in toige . do'n dreim álainn foltbuide
A airrther d'Ulltaib emna . cusna cathaib coimferda ■

cróda in fairenn ar gach maig . fá Chairell mac Muiredaig
F ine Temrach sosad sluaig . idir in[d]es is ituaíd í j|
[biasj ar taeb in tige thail . saer in íine dá tabram
[A t] mór na slóig sin uile . nochar gein díob én ndttineí

lembud haithrech is fíor sin . beith tré thaithlech istig si'n
T usa ocus cách chinnfios uait . a Thaidg tháinic in tsaerchuairt í
beimítne féin sliocht amne . sm inadsa it fhiadnaise

Déchaid Tadg uad fiarlait in rígthige rómóir coníacaid dosab-
all díonmór fó bláth ocus ío thorad abaid. crét in aballsa thall
ar Tadg. is é torad na habla sin ar an ingen bus biad do'n tsluag
bias isin tig sco . ocus aball d'ablaib na habla sin tuc Connla
chucamsa . ocus do ráid in láid: —

A ball fíona for a lár . osasdar sluag Fódla féig f

is éided is sásad slán . násad nár nach tréiceb féin
R athmar in crann cumra caem . sásad clann a abla óir!

craeb dhatbglan rén cuibde cáil . renab dáig suirge gach slóig
D ecair dul uada co bráth . in crann buada co mbláth cacm f
nech dá nanann fóna bláth . ní benann rú co gnáth gaeth

Is ann sin adubairt an ingcn reTadg : dcneoirisem ocusanadh
ann so . ocus ní hacamsa atá críoch do bethad d'innisin duit
ocus fogcba nech innisfios duit ar sí. do scarsat in lánama sin

352 Tadhg mac Céin. [120 : 1 ; 1233 : 1

friu ann sin . ocus do bí do thaitnemaige in tige nach tucadar
duba ná dobrón dá náidh d'éis na lánaman sin dá fácbáil.

Nír chian dóib co facadar banntracht álainn ilchrothach dá
ninnsaigid ocus ingen mhaisech míndelbach etorra ba saeire ocus
ba sercaige do mnáib domain re a décsain. ocus ó do rócht co
láthair adubairt : mochen duit a Thaidg ol sí. a chommáin sin
uaim duit ar Tadg . ocus cia thusa a ingen ar sé. Clíodna cheinn-
fionn ingen Genainn meic Triuin do tuathaib dé Danann . lennán
Chiabáin chasmOngaig meic Echach airmdheirg. ocus atám re
hathaid sin innsese'. ocus is uaim shloinnter tonn Chlídna i crích-
aib Muman. ocus is é as biad ocus as betha dúinn torad na habla
atchonnacais ó chianaib. ba háibnes ocus ba hurgairdíugad le
Tadg ocus le a mhuintir beith oc éistecht re hurlabra na hingine.
is a haithle sin do ráid Tadg : is mithigh dúinn triall ocus
imthecht || d'iarraid ár muinntire. maith linne g[ach fosad] ocus
gach fuirech bias oraib againn ar an [ingen]. ocus rnar do bátar
ar na bríathraib sin confacad[ar] tri heoin áille tré shlios an tige
istech chuca .i. én goim co cenn corcra . ocus én corcra co cenn
uaine . ocus én brec condath óir for a chenn. ocus suidit forsin
abaill nálainn búi ina bfiadhnaise . ocus caithit aball gacha heoin
ocus canait ceol milis xnúisicda co coidéldáis othair fris. ragait
latsa na heoin út ar Clídna . ocus bérait eolus duit . ocus dogénat
ceol ocus airfíted dúib . ocus ní bia duba ná dobrón oraib ar
muir ná ar tir nó co róisdí Eirinn. ocus beir in copán álainn
uainecda so lat ar Clídna . ocus atáit buada imda air . uair gid
uisce dháilter inn bud fíon fó chédóir. cia bhaile i ndernad é ar
Tadg. ní annsa ar an ingen : bleidmíol do chuir in muir isin
purtsa i táncabairse . ocus ro coscrad againne é ocus fríth i medón
a chroide in cupán sin . ocus is é a aihm in biasdain. o'cus ná
scaradh do lámsa fris . ocus bíodh ina chomartha acut . in tan
élóbhus uait fogéba tu bás gar dá éise. ocus is ann fogeba bás
isin ghlinn fuil ar bhrú na Bóinne . ocus fásfaid in talam ann sin
ina chnuc adbul ocus is é ainm bias air croide eisse. ocus is ann
adhnaicfetsa do chorpsa iarnatghuin do oss allaid anfosaid artos-
aig . ocus notmuirbfit allmaraig iar sin ocus ticfa th'anam lemsa
conicce so || . ocus géba corp étrom áierda umat iar sin . ocus
beimít sunna co lá in mhesraigte. ocus beir in téidedsa umat ar
an ingen . ocus gid mór do chathaib ocus do chomlannaib chuir-
fios tu bud slán dot anmain gé créchtnaigter do chorp. ocus do

i^ib : 2; 124 : 1] Tadhg mac Céin. 353

ghabastar Tadg oc céilebrad do'n ningin ocus dorónsat in láid
etarra : —

M ithidh dún imthecht co humal . tar in linnmhuir lethain í

fácbam in crích corcra ctfbaid . tír re [a]ndocra dedail
B eith at ingnuis dam is docair . ar innmus ná ar echaibí

scarthain risin slóg saer suthain . nachar chlaen re clethaib
A Thaidg shaeir shubaig a Temraig . a fhir chubaid chornaigí

a fhlaith mhór co sostain sebraig . lér cosnad gach congail
I ré déidenach do bethad . gléideired do thachair í

ragat féin a chraeb sheng shuthain . ar do chenn dom chathraig
A chuiléin ghaiscid nach gléghann . ro thaisdil tír tséimseng í

a fhir delbda as lánmhaith luadaill . uait beidh delbna Eirenn
G einfidit uait in drong díona . in slóg lonn bud laemda í

drem nachat fiarshlata faena . na Cianachta caema
B ud mor do fhlaithes ria chaithem . flaithes ná bud fhrithirí

bud rathmar gach slógad soithim jl . do mhóradh as mithid

Triallait rompa iar sin as in tegdais taidlig taithnemaig i
rabatar . ocus téit inningen leo dia nidlacad nó co riachtadar in
port ar fácaibset a muinntir ocus a curach. ocus feraid in ingen
fírcháine fáilte frisin ndreim ro búi isin purt ac coiméd in chur-
aig . ocus tucsatsom comáin a fáilte di. ro fiafraig in ingen díob
cia fod do bátar isin tír. dar linn ar siat ní fhuilmíd acht aenlá
innti. atátháise bliadain chomlán innti ar an ingen . ocus ní
fhuarabair biad ná dig frisin ré sin . ocus gid fada no biadh sib
sunn ní biadh fuacht ná íta ná ocaras oraib. moghenar do biadh
do gnáth isin bethaid sin ar muinntir Taidg. is mithid dúinn triall
ocus ascnam d'fácbáil an tíre taitnemaig atám ar Tadg . gid doilig
ocus gid decrach linn imthecht ocus asbert in ingen : —
D énaid imthecht beirid lib . bennachtain mbuain mbithfáilid í

solad co soirbe bar sét . in coimde do bar coimét
D áib a dhrem dhétla dhámach . a chomann saer soghrádachí

ó thárla scarthain dúinn de . bar marthain is bar coimde
I nmain in curach glan glé . imthigis muir gan míné í

inmain in lucht as líth lem . fidraid a ucht chum Eirenn
C aem in curach cubal Taidg . maith imthigios gach énaird í

is suairc in ghasrad ghlan ghlé . ro taistil tír tarngairé
I nmain lem in laech líth ngal . atchiu thall for an imram í
imrid é uile énar . in duine co ndeigdénam

Imrit rompa a curach caem coimretha tar drumcla na haibéise
anbhaile . ocus do gabsat na heoin ac cantain chiuil ocus airfítid
dóib. ocus gér dhubach dobrónach iat roime iar scarthain risin
tír toirthig as a táncatar ro fáiltnig ocus ro áilgenaig || airfíted
ocus ilcheol na nén niamda nairbitnech comtar subaig somen-

2 A

354 Tadhg mac Céin. [124:2

m.naig uile iat . ocus in tan ro dercsat dia néis ní facatar in tír as
a táncatar ár tucad [dijcheltcair dhianfair dráidechta tairrsi fó
chédóir.

Seolait rempa iar sain ar in fairge fria ré dhá tráth déc ocus
siat i suanaib sírchodalta nó co ráncatar críocha Freisen . ocus ro
rathaigset iar sin cuan ocus calad do ghabáil dóib ocus anait na
heoin ina tost ocus do éirgedar na hóic ocus do chuatar i tír ar
tinnenus . ocus do ghabsat ag cumadh a comairle cinnus do
ragdáis ar iarmoracht a mná ocus a muinntire. is ann sin adub-
airt Tadg : raghatsa m'aenar ar sé do shur ocus do thaistel in
tíre. ocus tucad a arm ocus a éided dá innsaigid . ocus do imthig
an táirsid gan óman ocus do ghab ac siubal in tíre co talchair nó
co ráinic gusin ngabail mara do bí etorra ocus dúnad in ríg.
ocus do chóid co hor in chalaid dá chuartugad . ocus dochonn-
aic in curach isin chuan ar a comair . ocus do iarrastar Tadg in
tethar do imluchtad. ocus do éirig óglách in imluchtaid ocus
táinic 'ina agaid ocus do ghabastar ac midhemain in mhíled.
ocus do fháiltnig a aicned re hinnell in óclaeich ocus re comrád
in churad ó atchuala a urlabra. ocus do imrestax an curach co
coimnertmar chuige ocus do chuaid i calad i cédóir . ocus do
aithin Tadg mar atchonnaic ar in cuan é. ocus gid é Tadg nír
urusa do degaithne ar a derbbráthair . dóig ro chlaechmhó cruth
ocus delb in deglaeich ó mhogsainecht in mara ocus gan aithne
in fhedma sin as a óige aige. ar a ái sin tra do aithnetar craid-
eda na curad a chéile . ocus tucsat póga co díchra dúthrachtach ||
dá chéile ocus suidit i farrad araile ar an fheórainn . ocus fia-
fraigis Tadg scéla Airnelaig ocus na hingine d'Eoghan . ocus
dorónsat án láid etorra: —

S céla agut a Eogain . innis co daith a dheoraid í

sloinn a fhir co míne nglac . imthús in tíre i tánac
I n mair Airnelach mét ngluinn . degua Oililla óluim í

nó in tesda Líbanmo ben . in rígan ghasda ghruaidgel
I s é Airnelach co fíor . gilla teined in tréinríg í

is agat mhnái a Thaidg na tres . atá in dúnsa co díles
A tá fós do ben fá bhuaid . ingen an fhir abradruaid í

nír mhill in rí gá raba . a hóige ná a haentama
I s é dobeir oirnn a fhir . beith mar tám sin tír thoirthig í

grian is ésca ó'n coimde chain . atát oirnne fá anmain
M ór d'ulc uaramar dar linn . ó ro fhácsamar Eirinn í

a Thaidg co ngalaib géra . ac sin duit ár móirscéla

As a haithle sin do ghab Tadg ac aithfíarfaigid scél d'Eogan

i 24 b : 1, 2] Tadhg mac Céin. 355

cinnús do bí in dúnad fá daingne ocus fá deithide . nó in raibe
lucht fala ná fíochmairechta gun rfg nó nech do choisén a chrích
ris nó agá raibe innell aimlesa in airdríg. atáit codeimin adheg-
laeich»ar Eogan . ocus is buadach in tráth tháncabair . ocus ní
fada ó do fóbradh an dúnadsa d'innsaigid. cia dogénadh in
gníom sin ar Tadg.. dá mac ríg róuaisle atát isin tírse . ocus
d'fuil ocus d'fialus in airdríg iat sein .i. Eochaid airmderg ocus
Tuire tortbuillech dá mac bráthar in ríg Chathmainn . ocus atáit
re bliadain oc foghail ocus ac díbfeirg ar in tirse. ocus do bátar
andé ar in oirersa . ocus rucad mise dá nacallaim ocus* do fia-
fraigse scéla in dúnaidse díom. ocus do ghabsat gum ghuide co
gér . ocus ag cuimniugad m'escáirdis ocus m'esanóra frisin ríg ||
ocá raba i ndaeire ocus i ndochar . ocus nír chuiressa díom nach
dingninn a ndubratar .i. brath in áirdríg dá escáirdib. ocus do
chuadassa dá innisi d'Airnelach . ocus ro ghabsam aires risna
hócaib sin itús na hoidche innocht isin inad so dodul d'innsaigid
in dúnaid ocus d'faghbáil araig ar an áirdríg. ocus do innisemar
do'n rígain in rún sin ocus ro fháiltig a haicned uime . uair nír
charasdar in chaeimrígan Cathmann ocus nfr chuir do chétghrád
carthanachsa ar cúla. ocus ó fuaramarne inntinn na hingine ocus
ár naicenta i naeininad . ocus in dámraid dhíbfeirge dhegshluaig
.i. bráithre bunaid in ríg . is í comair[le] rochinnsem innsaigid in
airdríg innocht. ocus is amlaid as dénta duitse anois ó atá banais
na hingine urlam ocus ó tháinic cenn in cháirde ro chuindig ar
Cathmann . éirig i mesc do mhuinntire dá mbrosdugad. ocus
ragatsa ar amus in fedha út airm i fuilit dá mac ríg thíre Freisen
.i. Eochaid airmderg ocus Tuire tortbhuillech . ocus innisfet dóib
do thuarascbáilsiu ocus do thuidecht isin tírse do dhígail do
mhná ocus do mhuinntire . ocus d'ár mbreithne as in ndáire ocus
as in ndochraite atám . ocus gellfat ríge na criche seo do na
curadaib. ocus adér friu tuidecht urthosach na hoidchesea at
choinnese chum na cathrach dá coiminnsaigid.

Adubairt Tadg iarum re hEogan na comráidte sin do chríoch-
nugad . ocus Airnelach ocus an ingen d'agallaim ocus techt d'inn-
isin scél do féin. ocus do innis féin ní dá aister ocus dá uath-
básaib ocus dá ingantaib d'Eogan . ocus ro scarsat ré a chéile co
comaentadach ann sin.

Imthúsa Thaidg || táinicsein co suntach somenmach do shaigid

2 A 2

356 Tadhg mac Céin . [125:1

a mhuinntire . ocus do fháiltigetar na hóic ac faicsin Taidg
cusin trácht uair do ghab ecla ocus imshníom iat im a fhad do
bí ina nécmais. ocus ro fiarfaigset scéla in tíre de . ocus do
ghabsom co subach ocá slonnad ocus do innis a imthúsa ó thus
co deired dóib. ocus ba mór lúdh na laechraide do na scélaib
sin . ocus do médaigset a menmanna ótchualatar Eogan ocus
Airnelach do mharthain sin chrích ar a gcionn . ocus do ráid
Tadg in láid : —

M aith bar túrus tar muir rnenn . a ócu innse hEirenn í

mór ningnad fuair sib re sel . có ráncabair tír Freisen
D o chuadas turus ága . uaib a ghasrad ghlédánaí

d'acallaim Eogain cen ail . bráthair ágmar Airnelaig
D o innis scéla doilge . as teinn lem chraide a choimde í

a mbeith féin i ndaeire de . ac siuag adbul na hinnse
A dhámbráthair is mo ben . atáit isin dún daingen í

ac ríg Freisen ní fó lem . a hócu a hinis Eirenn
M adham beosa buan in fherg . a bhuiden ágmar airmdergí

dígélat féin ar in flaith . anderna rium gid rómaith

Dénaid éirge a dhegmuinnter ar Tadg . ocus tiagam i coinne
na curad do ghell inár comdáil. ocus do éirgetar in bhuiden
chróda churad sin i timchell Taidg dá thrénchoimét . ocus rán-
catar rómpa do'n ruathar soin gusin calad i ndénad Eogan in
timluchtad. ocus ba hurthosach oidche do na hócaib ann sfri.
ocus i naeinfecht do Thadg isin trácht ocus d'Eochaid airmderg
ocus do Thuiré thortbuillech do'n táib eile ina arrthaist. ocus do
bátar oc acallaim araile íar in ngabail mara co muinnterda . ocus
ro fhersat na freisenaig fáiite re Tadg coná thréinferaib. ocus
mar || do bátar ar na briathraib sin confhacatar Eogan ina ethar
dá nmnsaigid . ociis táinic airm i mbói Tadg ocus do innis scéla
in dúnaid do . ocus mar do acaill Airnelach ocus in ingen ocus na
slóig ar suide do thochaithiumh na troimfhleide. ocus do innis
tegh nóia ín áirdríg arna ecarocus maithe thíre Treisen co fosaid
oc fledachad ann . ocus forcla na fuirece arna dháii ar na deg-
shlógaib comdar mescda medarcháine. ocus adubairt re Tadg
gur ba ham innsaigte na hárdchathrach. ocus do himluchtad le
hEogan chum a chéile na curaid co rabadar re taeb in dúnaid.
ocus ó rángadar na rígmacáim sin co Tadg dorónsat a cura ocus
a muinnteras fris . ocus tucsat a láma i láim Taidg ar in tulach.
ocus tucsomh ratha tar nach ticthe do na tréinferaib im ríge

?2o : i, 2; 120 £ : 1] Tadhg mac Céin. 357

thíre Freisen do na feraib sin dámad iat bud coscarach ó'n chath-
ugad. ocus do b'é líon na laechraide ar in láthair sin secht cét
curad arna coimecar. a nimthúsa conuice sin. [

Imthúsa in allmaraig do bí i farrad Thaídg ar in turus soin
inneoch ro gabad im chenn na cédimresna ag na curadaib i
niathaib Eirenn. is é ruc eolas ocus oirbert do Thadg ar in turus
sin . ocus do bísein ar in láthair ag daingniugud do na curadaib
re chéile ocus ní tucsat dá núidh feichem ná forchoimét fair.
ocus táinic báidh ocus connailbe ina chraide odchualaid innell
oidheda in áirdn'g gá órdugad. || [ocus d'élaig da]r deired na
degbuidne sin [d'innsaigid in] dúnaid co deibidech do tha[bairt
rabaid do'n] n'g rómpa soin ocus táin[ic cusin] dúnad. ocus mar
do bí ac roch[tain doruis na bru]idne dochonnaic in taeinfer
[chuige] .i. Airnelach mac Céin . ocus do flarfaig scéla de creit in
deibedh nó in deithnes bái fair. mór [a] aba ocus a adbar dam.
dóig atá Tadg mac Céin cona chuingedaib a hiathaib Eirenn do
bar ninnsaigid do dhígail a mhná ocus a muintire oraib . ocus átá
Tuire tortbhuillech ocus Eochaid airmderg ina f harrad . ocus
romleic thart d'innsaigid in rig le rabad. ó atchualaid Airnelach
esein ro iadastar a dhá láim lebarghasda má ormnaib in allma-
raig ocus do chuir tar dorus in dúnaid amach é . ocus ruc lais ar
faithche in dúnaid ocus rosdíchenn co degthapaid an danar. do
riacht iar sin Tadg cona tréinferaib ar in faitche . ocus do éirig
Airnelach ina nagaid ocus do toirbir do pógaib iat co cáirdemail.
ocus ro léicset ar amus in dúnaid co díghair ocus ráncatar gan
airiugad inn . dóig ní raibe dóirseoracht air fó'n nam sin. ocus
do bhensat re cnes na bruidne do'n bhreisim sin . ocus tucsat
gáirthe groidbidgacha i timchell na tegdaise . ocus do chuirset
teinnte ocus tennala ina taebaib.

Imthúsa slóig na bruidne. ó atchualatar na hilgáirthe árda
esmuinnterda sin do éirgetar co hathlam ocus do ghabsat a
nairm ocus a nilfhaebair dá ninnsaigid. ocus is amlaid do bátar
slóig in dúnaid fá an tráth sin ar chaei mheisce ocus mheraigte.
ocus is iat ba huaisle ocus ba hoiregda do bí i farrad in ríg in tan
sin .i. Illanfn] áithesach énmac in áirdríg . ocus Conán codaid-
chenn táisech teglaig in tréinríg . ocus dá chét déc do churadaib
críche Freisen ina farrad . || táncatar iar sin [ocus is amlaid fuair]set
ina imdaid é [ocus a chulaidh] chatha ocus chomlainn uime . [ocus
tucatar ruathar dar] dóirrsib na bruidne [amach gur múchad] na

3 5 & Tadhg mac Céin. [ 1 20 í : 2

teinnte Teisna tréin[feraib ocus co tucadh] ár ocus esbada arna
hócaib. [nir fuilnged] eitír ag na hEirennchaib na hainícne ocus
na hesbada sin ó na hallmarchaib . ocus do innsaigetar arís
dochum na bruidne dá baeglugad ocus ro fregrait co hainmín ag
na hallmarchaib. is ann sin do aithin Tadg dá muintir cródacht
ocus curatacht do dhénam . ocus cinnemain ar cách isin chaithír-
gaíl. ro fregrad ag na hEirennchaib esein ocus do gabsat co dúr
ocus co díchra ag díthiugad na nallmarach. is ann sin dorála
Eogan coscarach mac Céin ocus Conan codaitchenn táisech teg-
laig in tréinrig i coinne a chéiíe isin chathugad . ocus dorónsat
comrac nemfhuis niata naimdid. is ann sin táncatar nónbar
curad do lucht chúlchoiméta Chonáin do'n taeib eile d'Eogan dá
áirrlech . ocus ba hí críoch a cuinnscleo adrochair Conán cona
nónbar laech le hEogan co hathlam isin imresain . ocus gidh
Eogan ní derna acrít cenn Conáin do chommáidium ocus- ro
thuitestar isin chosair chró chédna. 6 atchonnaic Illann áithesach
na héchta ocus na hesbada sin do éirig a fherg . ocus do árdaig
a aicned ótchonnaic a muinnter do mharbad ocus do mhudugad.
ocus táinic reime do chuartugad in chatha. ocus tarla Tuire
tortbhuillech dá innsaigid ocus do chomraic do na curadaib i
cédóir isin chathláthair . ocus ba choimtrén in comrac uair ro
chomthuitset na curaid isin chliathad. otchonnaic Tadhg ocus
Eochaid airmderg na héchta sin ocus a muinnter bhunaid do
baeglugad do léicedar fó na sluagaib ocus tucadar árocus esbada
aidblc orro . condrochratar dá chét curad leisna caithmíledaib ||
[do'n chu]musc sin. ocus nír ansat na hallmaraig [fris]na hógaib
isin inad sin . co fríth baegal na bruidne do'n bhreisim sin . co
riacht-Tadg cona Eirennchaib uime co himdaidh in ríg bhaile i
mbói. ro len Eochaid ocus Airnelach na hallmaraig ocus ro
ghabsat gá* ndíthiugad ocus gá ndianmarbad in céin ro ansat re
hurlaide do na hócaib. ocus ar nimpódh do na háirsedaib fuar-
adar Tadg ocus Cathmann ag comthuarcain a ché'ile ar chertlár
na bruidne . ocus tucastair Cathmann tríocha troimchrécht ar
Tadg isin tres sin . ocus tucastar Tadg in talam uachtarach air-
sium .i. ro scarasdar comarba in chuirp re a cholainn .i. in cenn.
ocus do chommáidh cenn ocus coscar Cathmainn iar sin.

Otchuala imorro in rigan .i. Líban ingen Chonchobair abratru-
aid na hilaige ocus na héchta sin táinic d'innsaigid a céile gan
cháirde gan choigill . ocus ro ghab ag lúthgáir ocus ac lainnige

294 £; 295«] Bororna. 359

ima lennán . ocus do ba bhuide faicsin in churad do'n chaeimríg-
ain. ocus do bátarco cenn cian caeicdigis isin cathraig sin . ocus
do ríogadh Eochaid airmdherg do'n dula sin ar chríochaib fíor-
áilne Freisen. ocus tucsat a ngéill ocus a mbraigde do Thadg.
ocus ro gabastar Tadg láma ar a mhuinntir fá imthecht . ocus do
ráid friu innsaigid in mara co menmnach. ocus tuc seoit ocus
ionnmusa ocus édála as in cathraig sin . ocus tucastar Líban a
bhainchéile ocus a dhá bráthair .i. Eogan ocus Airnelach. ocus
do riacht Eirinn iar mbuaid ocus coscar . ocus do, ráid Tadg in
láid ar deired in sceoii : —

M ithig dúinne triall d'ár toig . a mhuinntir álainn inmoin

{ccetera desiderantur]

Incipit Bórotna.

Airdrí ro gab for Eirinn .i. Tuathal techtmar mac Fiachach
fionnfolaid meic Fergusa finnfechtnaig . is é in Tuathal sain ro
gab Eirinn ar éicin. is leis ro marbad Ellim mac Conrach i cath
Aichle i taeb Temrach . ocus ro bris cóic catha fichet for Ultaib.
ocus a cóic fichet aile for Laigniu . ocus a cóic déc ar fichit for
firu Muman . ocus a cóic fichet for Connachta. i ndígail sain
marbtha a athar ocus a shenathar sain ro marbsat aithechtuatha
Eirenn . ár is for aithechtuathaib Eirenn ro bris Tuathal techt-
mar na cathasa uile. condeisid i Temraig iartain ocus condernad
féis Temrach leis . co táncatar fir Eirenn chucai feraib mnáib
sceo macaib ocus ingenaib . ocus co tardsat ráth fris na nuile
ndúl ná coiséntáis ríge nEirenn fris nach fria shíol co bráth. it
iat so ríg na cóiced bátar ac indféis sin .i. Fergus febail rí Ulad.
Eogan mac Aililla érann rí chóicid Chonrái . Eogan mac Daire
rí chóicid Echach meic Luchtai . Conrach mac Deirg rí Chonn-
acht . Eocho mac Echach doimlén for Laignib.

Bátar dana dá ingin grádacha la Tuathal .i. Fithir ocus
Dáirine a nanmann. cotarat Eocho mac Echach Doimlén rí
Laigen inningen ba siniu .i. Fithir . ár ní ba gnáth sósar d'féis i
fiadnaise sinsir in tan sin in Eirinn. || dosrat iarum Eocho a
mnái leis co ráith imil ilLaignib . dalta dil imorro do ríg Chonn-

360 Boroma. [295/3

acht indingen sin Tuathail. atbertatar imorro Laigin fris : is ferr
indingen ro fhácbais . conid iar sain do chuaidsium fó thuaid
aridise co Temraig conerbairt fri Tuathal : marb ar sé indingen
rucassa lem ocus bad áil lem th'ingensa ail'e do thabairt. atrub-
airt Tuathal : dá mbiadh ar sé ingen ar chaecait acum dobertha
duitsiu co tormaltá ben díob. tucad do iar sin indingen aile .i.
Dáirine . dalta saide dana do ríg Ulad . ocus dosrat leis co ráith
imil áit imbái indingen aile ar a ciunn. amail atchonnairc imorro
Fithir Dáirine atbail Fithir de náire fó chétóir . amail atchonn-
aircside éc a sethar atbail de chumaid. doringned iar sain a tan-
ach na dá ingen . conaprad cách : is garb in tonachsa . conid aire
ráidter garbthanach.

Ránic iarum fírinne in sceoil sin co Temraig co Tuathal.
rucad fios iartain ó Thuathal co ríg Connacht .i. co haite
Fithirni . ocus co rfg Ulad .i. co haite Dáirine. ro thinólsatsaide
a sluagu leo co áit imbái Tuathal techtmar . ó do chomraic
imorro dóib i naeninud atbert Tuathal : is mór ar sé in técht do-
ringne rí Laigen bás mo dám ingen do thuidecht trína cheilg. is
amlaid ro bói cá rád is doringne láid : —

F ithir ocus Dáirine . dá ingin Tuathal turaig í

marb Fithir do náirine . marb Dáirine dá cumaid
A t aidble na hécóra . atbeirim ropa déta í

at troma na tuicthena . a tabairt í ndáil néca
1) o aenlamnad ructbasom . dá ingin Tuathail trétaig í

at tréna na tuicthena . innuair aile la hécaib
F ithir álainn in málla . ingen airdríg na Temra í

ro b'í a tochmarc dingbála . in ben do rat rí Berba
M á dorochair Dáirine . ac rig Laigen do líónaibí

atbiursa ni maigine . is díomsa tic a díogail
M á ro thuitset m'ingenrad . ráidim rib ní rád clithe í
dígéltar ar Laignechaib . ar na laechaib alLife

Issed tra ro ráidset Connachta ná gébtáis ó Laignib cen chath.
issed a cétna ro ráidsetar Ulaid. atrubairt imorro rí Eirenn : ní
lainn lemsa ar sé cath do thabairt do Laignib . ocus cid ed mad
f bar comairlese téiged cách ina chomair chucu. ba hé imorro
allíon uile dá míle déc. ro gabsat tra cóiced Connacht rempudar
Gualu co Nás corragbaiset longphort ann. atráchtatar imorro
sluaig Temrach im ríg nEirenn dar Graifrenn . dar Buaidgein.
dar Ríge . dar mag Nuadat co Nás . conragbaiset longphort ann.

Atráchtatar dana Ulaid dar Esa . dar Odba . dar Fithairt . áar
Faendruim co Lethduma J| . ocus ro gabsat longphort ann. eeng-

296 a] Boroma. 361

ait imorro Laigin ina ndáil co fersat cath fri hUltu co torchair
ann Fergus febail rí Ulad ocus borbraige Ulad ar chena.

Atráchtatar na sluaig ar chena ocus ro loiscset Nás ocus Ailinn.
Maistin ocus Ráirinn . ocus ro múirsetar báirc mBresail. báirc side
feda nemchríonda doringned oc Bresal brathairchenn . oc airdríg
in domain. fochengat Laigin ina ndáil . nái míle allíon Laigen.
co ro chuirset cath oc ráith imil frisanapar in garbthanach indiu.
ro ferad cath fíochda amnas 'eturru corráimid for Laignib uair ní
ro damad fíor comlainn dóib. ro marbad tra Eocho mac Echach
doimlén rí Laigen sin chath sin ocus fiche ríg maille ris. ó thaite
fhogmair co taite samna do leith Chuinn ac innriud Laigen con-
dernsat Laigin síd fá deoid ra Tuathal .i. éraic a ingen dó . ocus
ro fhácaib ríge Laigen oc Erc mac Echach doimlén. issí so
imorro innéraic .i. trí chaecait cét bó . trí chaecait cét muc . trí
chaecait cét lennbhrat . trí chaecait cét slabrad airgit . trí chaec-
ait cét molt . trí chaecait cét coire uma . coi e mór uma i téígtís
dá muic déc ocus dá ag déc i tech Temrach féin . tríocha bó
fionn óidherg collaegaib a comdatha ocus co nascaib créduma.
ocus co mbuairgib créduma . ocus conacóidib créduma fair sin
anuas. is de sin ro cet : —

T uathal techtmar techta in talman . tictís co Tuathal dia thaig í

deich cét do chathaib ro chuibsig . cóic achaid Uisnig ro air
I s é Tuathal tall a cinnu . de na cóicedaib cen chleith i

is é dorinne fhlesc láma . tinne dána tána eich
D á ingin ac Tuathal techtmar . cuma cen co ructáis lib í

siniu a meic inát a méra . giliu inát néla do nim
F ithir is Dáirine donnghel . inniasat dúib immar bias í

dá ingin ac Tuathal techtmar . ba holc duachad debtha in dias
F ithir fuair tochmarc i Temraig . tennáil tigi Rosa ruaid í

Eocho mac Echach a hAilinn . ba trebthach a ainim dual
A lainn in bhen ben mheic Echach . ingen Tuathail tulcha glais í

co ro bhris a céile a connail . far.sub sléibe Chollain chais
G eibidsium reime co Temraig . taeibghel truisten nár ba thúr í

anaid sí thes ar mag Mugna . buidiu iná mes cumra a cúl
O ro siacht in fer sain Temraig . tiolach || i toimled mid Medb í

innisid a mnái do moichég . ro bái for droichsét co derb
R osfrecair fíorflaith fer fuinid . atrubairt ris i ráith móir í

rotfia Dáirine ní daidbir . co láimire d'failgib óir
D o uc leis a mnái co Maistin . maethnáidiu temra Dathí *

fuair sidéic a siair i sláinte . do chriaid fhir na báirce í
R o b'olc lé sárgud a sethar . im a céile ní ro cheil í

atbail náidhenán de náire . cáigherán oc Sláine sejn

362 Boroma. [296/3

M ar atbath Dáirihe donnghel . do décsain ar Fithir finn í

is dia cumaid as marb Fithir . uch ropo fhrithir in rinn
N ostic in sruth sain ria samain . sruth mná Nechtain cussin neimí

ro bái longphort acu in Almain . co taite samraid iar sein
S irset in cófced im Charman . ó Charman co Comar cas í

ní hénairt immar dorigned . ruc éraic a ingen as
A dbal innéraic rá háirim . innisios fer brec nach beo í

trí chaecait cét bó cach bliadna . ba ghairit lán liamna leo
T rí chaecait cét slabrad nargaid . álainn ro thaitnítís thallí

is adbal ocus ní saebghó . slabrad cacha aenbhó ann
T rí chaecait cét muc no méthtáis . immórchailltib imbít Iuiní

trí chaecait cét moltrad mongach . nocho nolc in chongab chruid
T rí chaecait cét lennbhrat Life . líogda lethtáis dar a lár í

trí chaecait cét nanart niomda . condath nadarc miorrda mán
T rí chaecait cét coire numa . imbeirbthea mid maige Mháin i

molt rismbenad ucht aroile . ba hé lucht in choire cháim
C oire uma díob i Temraig . dá muic déc ann síos má sech í

in dá muic déc nocho díorad . issed ro líonad a leth
C ert co líon na muc sain d'aigib . ed nostailled aice thall •

is de sin ba Ián in caire . do cuirthea ár aige ann
O ré Tuathail dóib cá tobuch . co ré Fionnachta na forc f

dá fhichit ríg do chlaind Tuathaii . rosben a bruachaib bríg molt

Dorochair tra Tuathal iarsain indál Araide immónai in chatha
la Mál mac Rochraide iar forba deich mbliadan ar chét . ocus
tríocha bliadan díob dó irríge nEirenn. ro gab iar sain Mál mac
Rochraide ríge nEirenn ocus ruc inmboroma. rosfuc iar sain
Feidlimid rechtaid ó Choin chorb ocus ro marbad Cú corb la
Feidlimid i cath. rosfuc dna Conn mac Feidlimid iar niolchath-
aib. rosfuc Conaire cliamain Cuinn. ro gab tra Art ríge nEirenn
ocus bái oc iarraid na borama ocus nísfuair cen chatha. rosfuc
Cormac mac Airt. rosfuc Fergus duibdédach aenbliadain.

Iar sain gabaid Cairpre lifechair ocus ro bái oc tobuch na
borroma for Laignib. issed imorro ro ráid Bresal bélach mac
Fiacha baccid nach tibred cen chath. doringned iarum léir-
thinól leithe || Chuinn la Caírprclifechair co Cnámros illaignib.
ro tinólait dana Laigin conice in garbthonaig ocus ro iarfaig
Bresal díob : cinnus dobéram in cath . ocus doringne láid : —

D énaid dún bar comairle . a lucht in chóicid chnedaig í
apraid rinn a róLaigniu . in síd as lib nó in debaid

N ím choimlíon in chathasa . d'feraib na hEirenn uile í
atmaim dúib in fathasa . nocho cheilim ar dhuine

S óid gái ar uathad sochuide . ac na feraib a Fánait í
is snám i tuinn rothuile . ríge neich ocá námait

297«] Boroma. 363

I s uainne na hécóra . is sinn ro bhris in caemna'

is aire isam édána . nf fes nach fhorm bus raena
A nas fherr dot chomairlib. a meic Fhiachach na tánaí

airisem ri róLaignib . fios uait co Fionn innága
F ianna Finn co faebraige . tinóil a meic na flathaí

bít acut i naenbaile . remut féin i cenn chatha
F ionn fer álainn úirdnide . isat iolarda a scéla '•

dá tóra Fionn almhaine . armshlaide ar sain déna

Tiagar tra uait a Bhresail ar maithe in chóicíd d'innsaigid
Fhinn meic Chumaill. ní bad nech aile ar Bresal acht mé féin
ocus bar maithese lem. tánic iarom reime fó des corfinn deiscirt
risanapar rinn Dubáin ailithir indiu . áit. israibe Fionn mac
Cumaill. ro fóchtait scéla do ríg Laigen i tig rígfhéinneda
Eirenn .i. Finn meic Chumaill. ro innis iar sin in rí a écomnarta
ocus ro ráid : ní dúthchu ar sé do'n tí thiocfad do díchur in chíosa
dochraidse de chóiciud Laigen . ocus is arnlaid ro bái cá rád
ocus doringne láid : —

A Fhinn in néirgi fi báig . in bia is Laigin d'aenláim f

má thici éirig ferchath . ra prímthuathaib na Temrach.
I n cualadais in cáin truim . berair uainn illeth Cuinn i

tríocha bó is nái míle . do buaib caema coimdíne
I n cualadaissiu Laigin . do thuitim inaenmaigin '

nó in cualadais fhichit ríog . do thuitim trísin míghníom
O r memais mo chride cain . acht mani díoglar m'athairí

mani imriu a uabar ard . ar Choirpriu life lángharg
M airg'triallus cen luing dar ler . mairg triall a hard iníselí

mairg baile bíos ar dá raind . mairg dobeir sár for saerchlaind
A meic Chumaill aidble glonn . geib imut is imthigeomí

beirid bar narmu co grinn . ocus éirgid a fhiann Fhinn

Ro éirig iar sin Fionn ocus a fhiann maille ris . ocus ro gabsat
rompo ocus allám chlé ra Berbai corrinn rois bruic ós Berbai. ro
shuid in rígfhéinnid for drumain uas in rus . atchonnaic sluag
sírechtach séimide ina mbuidnib suas dochum nime ocus anuas.
cia sluag sút bar indfhiann. aingil sin bar Fionn .i. teglach ríg
nime ocus talman . ocus tailchinn ticfat ifus áit i fuilet na hain-
gil út.

Bátar imorro tri' derbchomdaltai d'Fiunn issin baile .i. trí meic |(
Fhiacha meic Chonga . ba hiat a nanmannsaide .1. Molling luath.
Cellach cael . ocus Braen. níor ba chian dóib ann sin co facatar
chucu Molling luath. ocá fhaicsin do Fhiunn is ann doringne in
láid seo: —

364 Boroma. [zw /3

M olling Iuath Cellach braen bil . trí meic Fiacha cosin neim í

druim ndubghlaise i fuilet airm . ní ba uadaib ainm fair sein
D o ragat sunna dá néis . bad glan a séis imon ros í

bad chich let aingil ó dia . ní bad bá duille for dos.
B rénainn biorra Brénainn fáith . ní ba tláith tnicfait in ros í

do raga ina ndiaid do'n ghlinn . Molling fáid co cétaib cros
D ia dom dhítin dia dom fhius . dia dom choimét d'iplib dos '

coragba ra hanmain Fhinn . tairngirios Molling sin ros
T ellach Brénainn isin druim . in tellachsa tellach Finn í

in tres tellach as dech lem . tellach as fherr teg Molling

Iar sain iarfaigis Molling luath : cid má táncabair illé. is ann
atbert Fionn : rí Laigin tánic d'accáine a imnid ocus a fhoiréicne
frinn .i. fir Eírenn im Chairpre lifechair do f huacradh chathafair
nó do breith na bórrama . is adlaic linne tochta imbáig Laigen.
issed imorro ro ráid Molling ra Fionn can tocht uathad i cenn
ríg Eirenn co feraib Eirenn imme. is é imorro líon ro bói Fionn
ann sin cóic cét déc rígféinned ocus deichenbar ar fhichit cach
rígfhéinneda díobsaide. ro ráid imorro Molling luath ra Fionn :
airis acainne innocht ocus fogéba airigthe imda . ced fata etir na
hinadaib as a fuigbither doberthar inaenbhaile. is amlaid ro bái
cá acallaim ocus doringne láid: —

R otfiasu imbrocros . a Fhinn innágha

mónainn na móna . saill muice slángha
D ercain a dithruib . staec thuirc na tuinne

eoin airir Lemna . iaich Berba bruinne
F ulacht Chinn tíre . iasc inbir Fhéile

feoi! daim chnuic Chláire . saill bruic a Béire
C nái alleitir fhaelchon . a fiodh dá ruba

sméra na gréine . sléibe dá duma
N a habla áilne . a fedaib cua

na háirne a hEiblinn . fid fáinghlinn fua
S uba a sléib Bairche . rotbia co háilgen

láig bheca ar bheraib . a fedaib cáibden
C óic cét déc rígfer . atát fót riagail

tríocha fer fáilid . cach áinfir d'fiannaib
P ill cuilcthe clúime . dúib cen choll ngeise

brothracha beca . lepa cach deise
L epaid ard áibinn . rotfiasu féine

comól ra sláinte . fáilte ra féile
A iris rit mhuintir . a mheic.na flatha

ní maith rí uathad . oc tabairt chatha
I s comrac bidbad . sluag Bregh is Berba

atrochair th'athair . ra cathaib Temra
N a ceithri chóicid . la Coirpre nuachar

mairg bíos || cen bráthair . sóid gái for uathad

297(3] Boroma. 365

D áirine is Fithirt . má fríth mór nimned

is fuilled nága . dála in dá ingen
E ocho mac Echach . Co cétaib dethach

ro b'é in bíodc ruanaid . gníom nuabair nEchach
T ánic ra hEchaid . a breith co huathad

atrochair Eochaid . sin chath ac Tuathal
R ici a les muintir . sin maig immárach

dá tí in Coirpre . bad é in goirgne glámach
A iris ra Laignib . ra laechraicl mBerba

ná digis t'aenur . i cenn ríg Temra
N á bít it écmais . t'fiann álainn amra

nár thuiti i tétnais . ac ríogaib Banba
F ir Eirenn uile . atát inaenmaig

is lór do chruaidneim . aiged ra faebraib
F ios uait co Fiacha . co fer na neime

fios uait co hAgruan . co harmruad neine'
F ios uait co Dicoll . co druim dá chonar

fios uait inAdar . co Donn mac nDogar
F ios uait co Cémán . co crotaib Aine

fios co hAed mbóinne . fios uait co Sláinge
I s ann atá Dubán . [dub] ac druim Dáile

do maithib na féinne . Lugaid is gáine
I s ann atá Idlann . indún ós leiter

is ann atá Garad . isin ghlinn i Ceipten
B resal ua Báiscne . do bráthair féine

Crimthann ard armruad . dithrabach déine
M aelchruinn a cremchoill . Maelugra innastair

Flaitches in ghaiscid . is Cuan in chascair
I nmain éim seiser . Garbdaire Daelgus

Miledán Uargus . Ethladán Aengus
G atal a gatlaig . Bran ó thul tuinne

Guaire na háibe . Dub dáile duinne
F erscar is Cara . tiocfait dot chabair

Ferdomon fuilech . Cellach cinn mhagair
C uana ó chreic éiscne . Fer uaine a hAidne

Dubróit dubdola . Fer aba a hAilbe
I mchian is Ruadchú . Nertach is Lia
triar tenn do rat roa . as ferr rotfia

Ro choiméirig iar sain indfhiann ocus ro léicsed dá conaib.
dercais in rígféinnid for a chonaib ocus for a shluag ocus is ann
atbert : is conair chuan innocht r os mbroc . ocus doringne in
láid :—

R os mbroc indiu is conair chuan . romuir ruad etir dá all í
cian gairit tiocfait náim ann . is bad teg Molling a ham

B aethláig mera nach mín céim . cailig" f heda im in fiod ngluair í
giugrainn gerga cocrait gáir . sám ra brocnait beith na huaim

366 Boroma. [298«, /3

U anbach tonn tarclaim ra hor . condál con fá chétaib cuan í

rosbia tailchinn dar linn láin . focherdfat imme ar nuair
G áir na Gairbe clithar fid . maigre ina srib |j suas do ráithí

allgaire cuach mellach linn . eicet cor finn foscad tráid
T áidiu grianach géntar leis . beith ar a greis bad maith lem *

cian gairit tiocfat náim inn . Molling ainm in tí isa chell
A r cúl ra doithnen nán ndian . ár naiged ra sliab dá raen í

arráir dúinn i sléib dá thorc . innocht co ros mbroc na mbraen
F uinsid anuad 6 dubnóin duinn . dar tuinn sruthra sáile sing í

i fiad feimin i fiod crot . fácaib ros mbroc ná bí inn
A ibinn lem réclam dhaim dhéin . résin féin i fiod dá dall í

ráimtén tuinne dar táib chuain . fogar esa uair ra hall
I lle alle dá chét naem . do ria do'n raen co ros mbroc í

sesca bliadan cheithre chét . co tóirset tailcinn in port
N í bad sinn ón ní bad sinn . dobéra in cíossa co grinn í

ní bad chath is ní bad chrech . ní bad nech acht mad Molling
D ofaeth linn ón dofaeth linn . Fathaid tualaing comól grinn í

indíogail mheic Bhresail bháin . dofaethsat flaithe Fáil finn
G lórach for dubghlais innocht . feraid folc for fiod dá brón í

nocho ní cheilios a tairm . sneigios risin Gairb a glór
G lór na gáithe trésin sín . mar as deoin re ríg na mbreth í

in tuisce síos ina ráin . in sáile aníos immasech
S nigid snechta do cech raen . d'innaib craeb a caillid chuan i

atracht snechta d'fiannaib Fáil . is ard gáir in mara muad
E nghuba esa ra hail . fuaim chroite Brain broscar niad í

cáisecha Duibdíothruib déin . fodhordán Céin meic dá rian
C omnuall na nela do'n tuinn . esnad daim duinn díograis bann í

fodórd féinne ra fuaim sreb . éngháir ra gren gníom nad gann
B ad adba chaingen can chacht . bad adba aingel mon port í

adba iath adba én mbec . adba lec ngér ros na mbroc

Ro gabsat do rígbruidin Molling luaith . ro cóirgit cách díob
ar miadaib ocus ar honóirib . ro cachainté ceoil cor ba chairche
chiuil uile in teg sain ó'n chúil co araile.

Batár triar óclácn i fiadnaise indféinneda . ba sed a nanmann
Miledán . ocus Eithledán . ocus Enán na huarboithe. Enán na
huarboithe immedón eturru. fís Enáin sunn for bórbmai: —

Ba sed atchonnairc cléirich ac aiffriund ina fhiadnaise co
nétaigib srebnaide sróldai impu . é féin eturru ac dénam indaifif-
rind leo. ba hiat cléirig bátar ann Molling cona muintir iartain.
ro éirig iar sain Enán ocus ro fhég imme in sluag . ocus ba ||
hiongnad leis in sluag atchonnairc annsaide . ocus doringne láid
ocus ro thiorchan co tiocfaitís cléirig : —

R os mbruic baile buiredach . ós tuinn Berba bánghlaine.
tailchinn ina tromdámaib . contrebfat re a thaeb

298/3] Boroma. 367

bad é in tinad arduasal . bad cenn uide ailithrech.
inaimsir na naem
A ille uathmar eidnénach . inad na nos naltaide.
rosbia Brénainn borrfadach . atchonnarc im shuan
gáir na Gairbe gainmige . ra tul tuinne tulghuirme.
glenn oilénach uar
T áidiu corach caimlinntech . fa hur cairrge craebghlaise.
doróiset sunn sochaide . dá himthecht ar dia
dá chét naem conárghlaine . muinter choimded chumachtaig.
Molling luam na fírinne . cid fota daria ♦

A tchuala na haiffrenna . atchonnarc na saltracha
na sreith taeb ra taeb
croimchinn atachonnacsa . cona crannaib croimchenna.
atchonnac na tailchenna . is taidbsiu na naem
M olling luam na fírinne . fáid meic Maire mórghlonnaig.
mise for a chomairce . co bráth ó indiu immach
beit cléirig na comnaide . uas altóirib ainglide.
do raga fer foluaimnech . atuaid ammaig rath
T aige arda airerda . cruajde ocus comnarta.
filet sunn innocht
epscuip ocus áncharait . uasail ocus ailethraig.
dá néis irros mbroc

Tri lá ocus trf aidche d'Fiunn 'cona fhéinn isindinud sain co
torachtatar fianna Eirenn as cech áird chuice. táncatar uile rempo
iartain co ráith imil risanapar in garbthonach indiu . is ann sin ro
iarfaig in rígféinnid Fionn mac Cumaill : cáit sunn ar sé ropsat
mairb na hingena triasamberaf in cíóssa a Laignib. ro múined
dó iar sain in tionad ocus deisid Fionn issindinud sin ocus dorin-
gne láid:—

M ór in gníom doringned sunn . má fuaratar fir forlunn í

dá ingin ríg Temrach tuaid . ropsat mairb ann fri aenuair
E ocho mac Echach na nath . ránic reime tech Temrach í

ropa chliamain ro bái than . do ríg Themra do Thuathal
D á ingin oc Tuathal trén . Fithirt is Dáirine a tér í

Dáirine is Fithirt cen ail . dá ingin Tuathail techtmair
T ucad d'Eochaid Fithirt fhinn . i Temraig ós raenaib rinn í

ba roga nuachair cen ach . ingen Tuathail na Temrach
C eisid in rí ar Fithirt finn . ropa ghníom écóir imghrinn í'

nó co tuc Dáirine lais . anall ó Themraig thaebglais
M ar dorocht Dáirine donn . rop adbal in tanforlonn '

marb Ffthirt de náire de . marb do chumaid Dáirine
D ogníther tanach co trén . i tig meic Echach doimlén í

d'ingenaib in ríg co rath . conid de atá garbthonach
R o soich Temraig fios in sceoil . ropa ghníom áigsech aichbeoil í

tríocha ar trí caecdaib ammaig . marba do mnáib dá cumaid | j

368 Bororna. [299«

E irgit sluaig Ulad innáig . ocus a"nairdrí d'aenláim í

eirgit sluaig Temrach na tlacht . ocus sluaig chóicid Chonnacht
C onrach mac Deirg ba trén smacht . is é ropa rí Chonnacht í

Fergus febail fáth co ngail . is é ropa rí d'Ultaib
D alta ríg Connacht na cath . rop í Fithirt na príomrath í

dalta ríg Ulad na nech . rop í Dáirine doinnghel
R í Temrach dá míle déc . issed tánic sunn ar sét í

sé míle d'Ultaib cen acht . sé míle do shluag Chonnacht
C omraicit i Temraig tréin . im in ngníom náigsech naichbéil '.

dogniat comairle co mblad . la ríg Temra la Tuathal
I s ferr lemsa iná cath . atrubairt rí na Temrach í

ní háil dam cath co cruaide . do shluag Berba bratuaine
A dubairt rí na Cruachna . a haithesc febda fuachda í

ní bad choma acht cath mór mer . gébat ó rígraid Laigen
A trubairt rí na hEmna . a haithesc fuachda febda í

conná gébad acht mad cath . ó Laignib arna bárach
R o ráid rí Temrach . aithesc allata imlán í

taet cách uaib ina chomair . fó Laignib in laechdolaid
G absat sluaig Ulad ré cách . dar Esa dar Odba ngnáth í

dar Fithart cusna fonna . dar faenlergaib Faendroma
R o gabsat sluaig na Cruachna . dar Gualu ba ghníorn fuachdaí

ráncatar Nás líonaib nath . sin matain arna bárach
R o gabsat sluaig na Temra . dar Graifrenn ba ghníom febda í

dar mag Muagenn líth nad lac . dar Ríge is dar mag Nuadat
C engait Laigin ina ndáil . fó chomrepinn fó chombáigí

cor thuit Fergus fáth nguba . ar in leirg ós lethduma
I nnister do ríg Themra . mar dorochair rí Emna í

issed atrubairt rí Breg . is ascalt ríg a muinter
L oiscther Nás is Ailenn án . loiscther Maistiu mílib dál í

loiscther Ráiriu ba ruad d'fuil . ocus múirther barc Bresuil
G absatar na sluaig iar sin . co ráncatar ráith ímil í

sluaig na Temrach tolaib tlacht . ocus sluaig chóicid Chonnacht
C engait Laigin ina ndáil . dá ríg Temrach ba trénbáig '•

co ro fhersatar cath cruaid . ra ráith nimil anairthuaid
T inól Laigen lathar nglé . cóic míle is ceithri mílé í

cóic míle déc mór indnim . is sé míle ina naigid
B rister ar Laignib nallong . uair fuaratar écomlonn í

marbthair ríg Laigen sin chath . ocus térnaid rí Temrach
I mpáid rí Temrach fa thuaid . co riacht Temraig in tromshluaig í

iar marbad in fhichet ríg . ruc leis éraic cen imshnfm
T rícha bó atiat finnfherga . bat imlána óidherga í

nói míle bó do ríg Breg . inéraic a dá ingen
A trian isin Temair truim . is amlaid rainnit leith Cuinn í

a trian in Emain cen acht . a trian i Cruachain chonnacht
M ór de rígaib tiar is tair . rosteclaim co roich Temraigí

in tsechtmad bliadain ba bhrón . is ann berair incháin mhór

Bátar iarom indfiann innaidché sin oc in garbthonaig. ro éirgi-
set immucha arna bárach i comdáil ríg Laigen. táncatar tra

299/5] Boroma. 369

tromlach na féinne ocus tromlach cúicid Gailian ocus tucsat || a
naigid innaenfecht for leth Cuinn . is ann bátarsaide oc Cnám-
ros. ro cuired cath cruaid combágach comramach eturru leith
for leith; ar a ái sin ní ro fhulangair do leith Chuinn co ráimit
forru ocus co ro marbait nái míle díob im thn macu Cairpre life-
chair .i. Eochaid . ocus Eochaid doimlén . ocus Fiacha roiptine
dianebrad: —

I n cath ae Oiámross . ní chélam coscrad síthe
im thrí rígu . docherdatar ann trí trí míle

Ní rucad tra in bórama iar sain alLaignib co ro marbait in
trícha rígingen ocus cét ningen im cach naeningin i Temraig la
Dunlang mac Ennai niad . diambái in chlaenferta i Temra'g . co
ro athsnaidmed in bórama doridise for Laignib. is mór cath tra
ro fhersat Laigin ó shein mán mbórama co ro gab Laegaire mac
Néill ríge nEirenn . ocus ité in so na catha sin ocus na héchta .i.
cath maige Nuadat ria mBresal mbélach beus cath Chruachain
chlaenta ria Labraid for Eochaid muigmedóin. dá chath décro
bris Enna for Niall náighiallach . marbad dana Néill náigiallaíg
ac muir nicht la Eochaid mac Ennai.

Gabaid iar sain Laegaire mac Néill rígenEirenn . ocus tinólais
leth Cuinn leis do thobuch na bórama ocus tic ar sluagud ilLaig-
nib. is é ba rí Laigen in tan sin Enna ceinnselach mac Labrada
meic Bhresail bhélaig. tinólait iarom Laigin im Enna ocus doberat
cath do Laegaire .i. cath átha dara for Berba. máidid ann for
Laegaire ocus marbthair dergár leithe Chuinn ann . ocus tinó-
laiter a cinn co ndernad carn díob ar brú na Berba immaig
Ailbe . irgabthair dana Laegaire mac Néill féin ann. ro gheli
dana ná toibéchad trí bithu in mbórama ocus a.anacul. do rat
iarum ráthachas na ndúl dar a chenn ná ticfad dá tobuch tria
bithu ilLaignib. ocus issed ón ná ro chomaill. uair tháinicsium i
ciunn dá bliadan colleith co ro gab bú oc síd Nechtain . conid
aire sin tucsat na dúile dáil báis do Laegairiu i taeb Chaise .i.
talam dá shlucud . ocus grian dá loscud . ocus gaeth do dula
uad . is de sin ráidter: —

A tbath Laegaire mac Néill . i taeb Chaise glas a tírí
dúile dé darstánic dáil . rucsat dáil báis forsin ríg

Ro gab Ailill molt mac Paithí ríge nEirenn iar sain ocus toib-
gid in mbórama. itiat so dana na catha ro bhrisiset Laigin for

2 B

370 Boroma. [300 a

Ailill molt ocus forsna rígaib aile ro gab indegaid Aililla muilt
co Aed mac Ainmeirech || . cath luachra Breg . cath dumai Aichir.
cath Ocha . for Ailill molt in sin . isin chath dhéidenach doro'ch-
air Ailill molt la Crimthann mac Ennai. cath Grainne . cath
Tortan . cath droma Ladgainn . cath breg Eile . cath Premann
míde ré Failge rot (nomen illius magni regis) mac Catháir. ocht
catha fichet ré mac nDúnlaing tré bréithir mBrígte. cath maige
ochtair for Lugaid mác Laegaire . cath droma damaige . cath
Dúin másc . cath Ocha alachath . cath Slaibre . cath Chinn sraithe.
cath Fionnabrach ria nAilill mac nDúnlaing . cath ria Coirpre
illadach . cath droma Laegaire ria nAengus ocus Fergus dá mac
Crimthainn meic Ennai for Diarmait mac Cerbaill. cia no thoib-
gitís tra na ríg no gheibtís Themraig in mbóroma is sochaide
díob nach beired cen chath.

Gabaid Aed mac Ainmeirech rfge nEirenn. itiat so meic Aeda
.i. Domnall ocus Maelcoba cléirech . Gabrán ocus Cumascach.
tánic in Cumascach sin d'acallaim a athar ocus issed ro ráide
fris : bad adlaic damsa saerchuairt maccaemnachta Eirenn do
dénam ocus biaid ben cech ríg in Eirinn aidche acum. tánic
iarum Cumascach reime for saerchuairt na hEirenn co tóracht
dar Ríge anall ar amus Laigen . ceithri catha a líon. is é ba rí
Laigen in tan sin BrandUb mac Echach meic Muiredaig meic
Aengusa brugaig meic Feidlimthe meic Ennai cheinnselaig. ro
innised iarum do Brandub mac rig Eirenn dá innsaigid ar saerchu-
airt . atbert Brandub : tiagar ar sé inanaigid ocus apar friu co ná
filimse ann acht do chuadas imBretnaib do thobuch chíosa ocus
chána. ocus déntar a coinnmhed ó Bóinn co hlnneoin ocus
marbad cách a choinnim . ocus tjced Cumascach féin chucamsa co
trí chét mac ríg imme ocus dobérsa mo mnái dó amail do ratsat
ríg na cóiced ar chena. doringned tra in coinnmed . ocus do
riacht in cethramad cath díob co tech mBranduib co belach
ndubthaire risanapar belach Conghlais indiu. deisid iarum Cum-
ascach for erlainn in baile . táncas dá fhrestul ocus do ratait iat
uile inaentech.

Isindló sin tánic Maedóc ua Dúnlaing d'innsaigid Branduib
ocus aisceda leis .i. aél . qcus coire . ocus sciath . ocus claidem.
bái acá tespénad do'n ríg ocus doringne láid mbic: —

F uilet sunn aisceda ríg . a meic Echach cen imsním í
aél co mbrannaib braine . sciath is chlaidem is chaire

3oo/3] Boroma. 371

I n taél allus in bíd . issed as chubaid ra hairdrígí

in coire do bruith na nom . ro órdaig Críst in comgor ||
I n sciath ra hucht in chatha . inaigid na nanflatha ■

in cJaideb do chlód na gcath . bíd acut a meic Echach
C onnláid cerd Brígte ní chél . is é doringne innaél í

Grésach doringne in caire . do mac Néill do Laegaire
C laideb Crimthainn sciath Ennai . is uaimse dorogébaií

aél meic indéicis Fhinn . coire Dubthaig ó dhuiblinn
D o rat Laegaire na lenn . do Dubthach d'ollom Eirenn í

do rat Dubthach dian a ghal . d'Fiac do mac a shethar
T uc Fiac do Dhúnlang do'n réim . do rat Dúnlang é d'Ailéill I

do rat Ailell damsa iar suin . dosbiurtsa duitsiu a Bhranduib
M aithe na cruid beiri lat . aél is choire comnart í

claideb Crimthainn arnat chuir . sciath Ennai as comderg ra fuil
I s mise Maedóc nammed . tussu Brandub rí Laigení

mise ac crábud 's ac comaid . tussu ac éirge ra folaid

Tiomnais Maedóc céilcbrad iartain do Bhrandub ocus dogní
na briathra becasa : —

M' aél trébenn torcbálach . tucad lem do Bhrandub bhorbdálach . mo
choire dron dergdualach . tucad uaim do mac Echach ardbuadach.
cét tinne ro fhiala . talla ann frí béim naéla

Imthigis Maedóc iartain. ro gab dana Brandub étach mogad
imme . ocus ro ghairm Acngus mac Airmedaig ríg ua Failge
chuice ocus atbert fris : éirgem ar sé ocus cuirem in coire út for
teinid ocus líonam é do mucaib ocus do martaib. ro tócbad leo
iarum in coire for teinid ocus ro líonad do thorcaib ocus do
martaib é . ro hatád torc trichemruad móirtheined imme co rom-
berbastar.

Ba hanh sín ro ráid mac ríg Eirenn : cáit ar sé atá ben Bran-
duib. docuas ar cenn na rígna uad. tánic in rígan dá acallaim
ocus ro fher fáilte ri mac ríg Eirenn : tabair ar sí aiscid damsa
uait. cia aiscid chonnaigi ar mac ríg Eirenn. ní annsa ar sí.
dál damsa ar sí cen m'astúd co táir dam rainn do'n tsluag ocus
co ro chennagar m'einech uaidib. do ratad éim disi innaiscid sin.
ocus ro imthig reimpe iar sain corránic clithar diamair dúine
Buichet . ocus fácbais in mbaile uile.

Ba hann sin tánic Glasdám cáinte meic ríg Eirenn cona nón-
bur cáinte imme d'iarraid airigthe forsna luchtairib. atbert
Brandub ris : in tu féin dobéra béim naeoil duit nó in mise.
issed atbert in cáinte : tabairsiu ar sé. do rat imorro Brandub
innaél sin choire ocus dobert nái naisle d'aenbéimim aníos.
atnaid in cáinte acá fhégad . dar bréithir bar in cáinte ní tidnacul

2 B 2

372 Boroma. [soia;^fiz

mogad acht tidnacul ríg . ocus ruc leis corice in tech irraibe níac
in ríg ocus issed a cétna ro ráidside.

Is sin tan sin atbert Brandub ra Aengus mac nAirmedaig :
líontar ar sé bara acainn ocus berar do mac ríg Eirenn. doring-
ncd tra amlaid sin ocus ro thócbatar na dá ríg forru in bara i.
Brandub ocus Aengus ocus dosberat slaet de i fiadnaise ríg
Eircnn . ocus táncatar rempo immach ocus ro iadsatar in ríg-
chomlai móir in rígthige dar a néise . uair bái nert nónbair in
cach fhiur díob. do ratait ceithre teinte iar sain sin teg .i. teine
cacha slcsa . ocus is ann sin ro ráid Cumascach : cia gabus in teg
forainn. mise ar Brandub. ba hann sin atrubairt Glasdám cáinte :
ná déntar mebal fhormsa ar sé . uair ro chaithes do biad. ní
dingéntar ar Brandub : dring risin tech ar sé ocus ling dar féice
in tige . ocus ling dar barr na lasrach immach ocus bad slán duit
uainne. atchluini sút a Chumascaig ar in cáinte . geib m'étachsa
immut ar in cáinte ocus éirc immach. ro chuaid iarum Cumas-
cach fó'n innas sain immach ocus ro brised co mór. ro gab reime
iartain co hanfann co mónaid Cumascaig i ciunn faitche chille
rannaircch. ba hann sin dorála chuice Lóichine lonn sen ua
Lonáin airchinnech cille rannairech ocus benais a chenn de iarna
shlonnud dó . ocus ruc leis in cenn co hairm imbái Brandub ocus
ro thespén dó in cenn. conid aire sin do ratad sáire do chill
rannairech.

Is sin tan sin tánic epscop Aedáin dá ninnsaigid .i. epscop
glinne dá loch . ba mac máthar side do Aed mac Ainmeirech.
issed ro ráid in cléirech : at móra ar sé na héchta so doringsid.
cia forsandigéltar iat ar Brandub. ro recart in cléirech : is cet liom
ar sé cid for mac mo máthar .i. for Aed mac Ainmeirech . ocus
doringne láid : guidim coimdid cumachtach . coimsid cille ran-
nairech . et cetera alibi in hoc libro scripsimus . ||

[G uidim coimdid cumachtach . coimdid cille rannairechí

ro b'é dígal Chumascaig . guin Aeda meic Anmairech
G uin Aeda meic Ainmeirech . atá dúib i tairngire í

rí in talman do thurchairthe . is adbal indainbtine
T rí catha meic airdEchach . co Aed inna urnaideí

ticfa uair na dergmaitne . is bud cruaid in comraicthe
G uin Aeda iar nguin Chumascaig . dogéntar mar áirmimseí

sé míle mar máidimse . scél fíre issed ráidimse
B ud garb gleo na cétáine . do Themraig na torcraide ■

ívi bud suail in lechtlaige . bias re rígaib Lorcmaige

joi a 35] Boroma. 373

B eitit mná can muintera . beitit fir i fuiledaibí

beitit meic for merugud . do sceol meic meic Muiredaig
B ud chotach bud chomfosad . cé beit catha coimdéine .'

bud chumtach bud chomraichne . ra hUltaib innershléibe
I s í seo mo chomairle . do mac Echach ainbtenach i

ná bíodh in rí róbladach . im shíd ra mac Ainmerach
I s í seo mo chomairle . mairg nach dogní dormuine í

mairg fhaemus a ainfine . mairg mhórus a mhogduine
D ar Scadarc re sciathbuidin . doria mac meic Muiredaig*í

dar Muintech dar Muinigin . dar Dáimne co nduibfedaib
D ar Etar dar ardchaillid . doria fo'rgla ár tionuailneí

dar ard mBresta mbladáibe . dar ses Sláine sriobuaine
D ar fé cusna fidlesaib . dar romag re roshluagaib í

doria rena rodhiormaib . bud chomraicte comhuabair
B eit fir ina faenligi . re mac Echach erbadaig í

snigfid fuil dar fidrengaib . suidfit bruin for bernadaib
A tchiu goa gérghorma . ós a sluag collíonmaire í

atchiu adbar ármaiee*. ós rennaib a ríograide
A tchiu chath can chuntabairt . atchiu in badb cá tharrngaireí

atchiu adbar íorgaile . ac sluag Berba barrglaine
A tchiu maidm ar mórshluagaib . nocho lem nach duainmiobairí

atchiu braen dar sáirshlegaib . atchiu Aed in uairiolaig
A tchiu ár ar Eoganchaib . atchiu lén ar Aidnechaibí

atchiu leth Cuinn comchubaid . do thuitim re Laignechaib
A tchiu ár inaenbaile . ar leith Chuinn in chomlongaidí

atchiu chlaind Néill niamchoraig . is a naigthe inaenchonair
A tchiu mana mórchatha . for leith Chuinn co comramaibí

atchiu degríg ndagLaigen . do dréim dar a normanaib
C reitim Isu narchainglech . in ruire cá ruibimse í

rí nime ní cheilimse . is é in coimdiu ghuidimse ||

Issed ro ráid epscop Aedáin ra Brandub : tiagar uait co
hAilech co tech Aeda meic Ainmeirech ocus innister dó a mac
do marbad. conid ann atbert Brandub : cuirfiter ar sé . ocus
doringne láid : —

T iagar techta uainn co hAilech . cq ríg Eirenn niorradach í

inniset do ríg in tochair . mar dorochair Cumascach
R op í in choinnem neimnech námat . mac in daigríg deoradhaig í

issed tánicside ar sét . trí fichit cét d'Eoganchaib
D obeirthe chuice iha lepaid . do mac ríg na Samhuaire í

ben cech airdríg fbuair in Eire ^do ríg Eirne adhuaire
T éiged Munchorach is Murchad . co teg Aeda daigfledaigí

téiged Ciar caille is Daelgus . is Aengus mac Airmedaig \
I nniset ar cholbu Ailig . in dáil imma tiagatsom '•

ocus ná léioetsom sech láim . in mbáig imma tiagatsom

Dollotar iarum na techta fo thuaid co ráncatar Ailech. ro ia:-

3 74 Boroma. [301 (3; 302 a

faig rí Eirenn scéla díob. issamlaid || ro bái in rí ocus corn ina
láim ac ói rneda . issed ro ráidset na techta : na scéla filet acainn
ní innisfem iat cen lóg. ac seo in corn so dúib bar Aed . conid
de atá corn Laigén in Ailiuch. ro innisetar a scéla iar sain : ro
marbad ar siat do macsu ocus ár a muintire acainn. atchual-
amarne chena na scéla sin ocus ar a ái rosefsidse imshlán . ocus
dá roisemne in bar ndegaidse ar sé adchichistí. táncatar na
techta rempo atuaid iar sain co tórachtatar bail irraibe Bran-
dub. ocus ro innisetar dó dál ríg Eirenn ilLaignib do dígail a
meic.

Do ringned tra léirthionól leithe Chuinn la Aed mac Ainmeir-
ech ocus táncatar rempo co Ríge. ro hinnised do Brandub fir
Eirenn do beith ac Ríge. is ann dana bái Brandub in tan sin i
Scadairc i ndeisciurt ua Ceinnselaig . ocus tánic reime fa thuaid
dar Muintech . dar Muinichin . dar Dáimne . dar Etar . dar Ard-
chaillid . clar ard mBresta . dar Sláine . dar Fé . i mbelach ndub-
thaire risanapar belach Conghlais . co a dún féin.

Is ann sin tánic epscop Aedáin d'innsaigid Branduib. scéla
lat a chléirig ar Brandub. leth Cuinn ac baeth eba ac dún Buaice
ar epscop Aedáin : ar ngabáil dúnaid ocus longphuirt leo ann.
imthigsiu a chléirig arsa Brandub do innsaigid meic do máthar
.i. co Aed mac Ainmeirech . ocus iarr fosad fairdún co tóirset ar
slóig chucuinn ocus fogéba síd nó debaid iar sain. ro chuaid in
cléirech reime iar sain co pupaiil ríg Eirenn ocus ro ferad fáilte
fris. ro iarfaigit scéla de . issed ro ráid in cléirech Brandub do
beith ac ráith Branduib for in tSláine. cid má tánacsu ar Aed.
do chuingid fhosaid fortsu ra síd nó ra debaid ar in cléirech. ní
fhuigbesiu in fosad sin ar Aed co ro benta do láim do na trí
baliaib filet acut dá ndeine do chlaind. oclaigther in cléirech
annsaide ocus atbert : máramfhitirse dia ar sé co tuca sodh meic-
thíre ná trí baiii filet acutsu conice in tulaig út tall. ocus ba fíor
ón . conid de sin dogairther trébali ó shein iilé.

Ro éirig iar sain rí Eirenn ocus ro gab recht é . ocus ro éirgiset
fir Eirenn ocus táncatar rempo ocus epscop Aedáin leo. ráncatar
iar sain co bclach dúin bolg . ro iarfaig in rí : cá hainm in bel-
aigse. beiach dúin bolg sain. ciata builg itir ón ar in rí. buiig
lóin fer nEirenn faicfiter ann innocht ac Laignechaib ar 'm ciéir-
ech. ráncatar iar sain || conice in lic . ro iarfaig in rí : cá hainm na
giaisiice móire seo. lec chomairt chnáma sin ar in cléirech. cata

302 a] Boroma. 375

cnáma itir ón ar in rí. uair as fuirri brisfiter do chnámasu ocus
benfaider do chenn díotsu innocht ar in cléirech. ráncatar rempo
co bernaid na sciatli : cia hainm na bernadsa ar in rí. berna na
sciath sain ar in cléirech. cata scéith itir ón ar in rí. scéith
Chonaill ocus Eogain faicebtair ann innocht.

Luidset fir Eirenn dar in mbernaid sin ocus gabsatar fir
Eirenn dúnad ocus longport ann sin. gabais epscop Aedáin
reime co dú imbái Brandub. iarfacht Brandub scéla dó . atbert in
cléirech fir Eirenn do ghabáil longpuirt ac cill Bélat . ocus ro ráid
ná fuair féin honóir.

Is ann atbert Brandub : cáide do chomairle dún a chléirig. ní
annsa ar epscop Aedáin : tuimther rígchaindell rómór acut i clud
na rátha so irhmuig . ocus tabar trí chét seisrech ocus dá. dam
déc in cach sheisrig . ocus curtar cléib gelá forthaib ocus ócláig
imda isna cliabaib sin ocus tuige ós a cennaib . ocus biad féin
forsin tuige anuas. tabraiter chucut trí caecait ech ajnriata . ocus
cenglaiter builg ina nerblaib ocus líonaiter na builg sin do mion-
chlóchaib do chur sceoin for gregaib Eirenn. bíodh in chaindell
mór út remut ocus in rígchoire má cenn co rois medón longpuirt
fer nEirenn . cuir techta innairet sin d'innsaigid ríg Eircnn ocus
apar ris co mberthar biad Laigen dó innocht.

Doringned in chomairle sin la Brandub . innairet ro bás imme
sin atbert Brandub : is ferr damsa féin ar sé dul d'fégad in tsluaig
ocus tairsiu liom a chléirig. ragat bar in cléirech.

Tánic iarsain Brandub sé fichit óclách ocus aenech leo .i. ech ac
Brandub . ocus luid in cléirech inacharput leo ótá sin co ráncatar
lethtáib sída Nechtain. dercais in cléirech uad síos for in long-
port ocus atchonnairc amail elta ilarda cach datha cen ghluasacht
ós chiunn in longpuirt. iarfaigis in cléirech : cata elta ilarda.ata-
ciam. meirgeda fer nEirenn sin ar Brandub ar slataib ocus ar
gáib uas bothaib fer nEirenn . conid ann atbert in cléirech na
rannusa: —

A tchiusa na meirgi . is mana catha

mar bít eoin ar luamain . co ndeilb cacha datha
M airg tánic a turus . ua Néill as a taigib

bad ghním co ngonaib . dothaeth rígrad Ailig
N ocho nasa a náirim . gním Laigen ardunchaig

dá ro thuit dá ndebthaib . Ailill mór mac Criomthainn
C id Crimthann a athair . re taeb Ennai aignig

nochor ba ghníom dochair . dorochair oc Laignib

37ó Boroma. [302/3

N ochor b'asa a náirim . gním Laigen ard amraí ||

dar chuirset a Temraig . Conn cétchathach calma
M airg benus ra Brandub . borrfad mara romra

ra fínscoith na Temra . ra bile nard nOdba
I s aice dorochair . Fínghin flaith na Muman

is aice dorochair . Maelmada is Maelmudach
I s aice dorochair . Irladach mac Cobthaig

is aice dorochair . Flannacán mac Donnchaid
D obarficfa imbárach . in tairdrí gatbiusa

bad chomraicthe flatha . d'fius in chatha atchiusa

Imthigis epscop Aedáin uaidib dá chill féin . confaca iar sain
Brandub in sliab lán do maccaemaib ocus is iat maccáime bátar
ann maccáime Ulad im Diarmait mac Aeda róin. táncatar meic
ríg Laigen ocus teglach Branduib ina timchell ocus ro gabait ar
braigtib iat. cia sib ar siat. macrad Ulad sinn ar siat má mac
ríg Ulad. ro innised sin de Ultaib. ro éirgiset iar sain Ulaid .1.
secht cét ocus secht míle a Hon etir laech ocus chléirech . ránc-
atar i comfochraib do Bhrandub ocus ro ráidsetar : cid márag-
bais ár macu ar siat. do ghait bar neceng catha díomsa ar Bran-
dub. gétair díotsu co bráth bar rí Ulad . ocus dogéntar cró
cotaig ocus aentad etrainn . ocus issed són ro tairrngeired tria
aislingthe Chonchobair meic Fhachtna . ocus ro innis rí Ulad in
taislingthe ocus atbert ; —

A tchonnarc aislingthe ningnad dá mbá im shuan í

in fitir nech uaib a fhiodrad sin tsluag
A tchonnacas dabaich ngíaine co néim nóirí

acum ar certlár mo thaige oc Brega oc Bóinn
T rian na dabcha d'fuilib dáine ingnad dál í

ní raibe acht aentrian do lemnacht ar a lár
T rian aile ba fíon foirclid ingnad lem í

dáine cromchenna rostimchell dar muir menn
L aigin uile ciarsat ile línib glonn í

tucassa dóib serc mo chride is mo chonn

Atchonnairc iarum Conchobar innaislingthe sin . ocus is amlaid
atchonnaic Laigin ocus Ulaid mán dabaig ocá hól ocus : ro fetarsa
ar sé is é in cotach ro tairrngeired ann sin . uair is í indfuil atches
issin dabaich fuil na dá cóiced i comrac . is é in lemnacht in
chanóin choimdeta chanait cléirig na dá chóiced . is é in fíon
corp Críost ocus a fhuil edprait na cléirig . ocus bái cá míniugud
amlaid sin ocus doringne láid : —

D énaid dún ár cotach . rop chotach trí bithu
risna fedaib fína . risna ríga alLifiu

303 «J Boroma. $77

B rigit ácá choimét . Maedóc ó dún inne

Molling thes na táiden . Abbán Cáimghen glinne

E pscop Sinchen sochía . Mochalmóc ó'n chaba
is Mobiu na rográd . Comgall Colmán ela

A lucht na dá chóiced . clothaige in bar scélaib
nárap dáil bus sia . ra táib dia dénaid ||

Deisetar náím Laigen ocus Ulad sin tsléib iar sain ocus
dogniat a cotach cen taithmech tria bithu. atbert Brandub iar
sain ri ríg [Ulad] deiliugud longpuirt ra ríg Eirenn. cinnas ro
fhétfamne ón bar rí Ulad. ní annsa bar Brandub : geibidse long-
port ar sé bail atá longport ríg Eirenn . dogéntar debaid rib ocus
ná fuilngidse í ocus deiligid friu amlaid. dorignset Ulaid amail
atbert Brandub friu. atráchtatar Conall ocus Eogan chucu ocus
ro marb dá cét díob résiu tarnaic a netrain. doslúiset Ulaid as
saide co hinis Ulad ocus ro chlaidset clad impu innti dá slegaib
ocus ro chuirset a neochu eturru ocus dhaingen na móna.

Ro impá doridise epscop Aedáin ar amus Branduib ocus issed
ro ráide : mór ám ar sé in dímiad tuc mac mo máthar damsa .i.
Aed mac Ainmeirech . ocus digélaid dia fair . ocus doringne in
rannsa: —

L usán meic Aeda meic Ainmeirech . faicebtair ac Laignib in liagmaire
béraid flach ciar ar uilinn . co cill cuilinn siaramain

Tuitíid ó'ndfiach é for faidche chille chuilinn ocus dogénat
macrad chille chuilinn Hathróit de co cenn secht mbliadan.
doroiset scol cille dara ocus gétaid fer díob in liathróit sin . dog-
énasaide sprédaire de ocus biaid aice co cenn secht mbliadan aile.
doroiset scol ci[éirech] mór Maedóc co cill dara ocus gétaid fer
díobsaide in sprédaire sin . ocus ní fhaicimse a díol ó shein
immach. in sliab so imorro indernad in cotach bud shliab in
chotaig a ainm ó shunn immach ocus sliab Nechtain a ainm
conice so. imthigid in cléirech iartain.

Gabaid imorro Brandub for a aeneoch d'iarraid chomlainn ar
feraib Eirenn. is é tánic dá innsaigid ó fheraib Eirenn Blát-
ach táisech scuir ríg Eirenn ocus ech ríg Eirenn fái. amlaid
imorro bái Blátach is é neimnech náintide . ní theilged urchor
imroill. ar a ái sin tra ní ro ghaib greim dósom sain . ár dofuit
la Brandub ocus ro ben a chenn de for áth blatachta frisanapar
áth mblathcha indiu.

Luid Brandub iar sain aithle in choscair sjn ocus ech ríg

378 Boroma. [303,3

Eirenn leis. tinólaiter iar sain a dhamrada chuice ocus a ghrega
amail ro fhorchan epscop Aedáin. is ann atbert Brandub : in
faghbaim ar sé nech no digsed do brath in longpuirt ocus in ríg
ocus no biadh ann ar ár ciunn co roismís . ocus rosbia coma aire
sin .i. rosbia nem ó chléirchib Laigen dá marbthair . dá térna
dana rosbia a thuath féin saer ocus mo chuibrennsa féin dó ocus
d'fiur a inaid. tucait cuir ris sin. ragatsa ann ar Rón cerr mac
Dubánaig meic ríg ua Máil : tabar dana ar sé fuil láig ocus taes
secail dam co ro cuimilter dam . tabar cochall forcrach ocus tiag.
doringned amlaid sin corraibe amail cach lobar. tucad cos
chrainn dó. ro chuir a ghlún ina geibis. luid reime fo'n innas
sain ocus claideb aice fó a étuch co dú || irrabatar maithe Eirenn
indorus pupla Aeda meic Ainmeirech. ro iarfaigit scéla de ocus
ba sed ro ráide a thuidecht ó chill Bhélat : do chuadas do long-
purt Laigen ó maitin ocus táncas dar m'éis . ocus ro loited mo
both is mo bhró is mo rua mór is m'eclas. fiche liolgach uaimse
inaníoc sain ar rí Eirenn dia térnúrsa do'n tsluagudsa . ocus éirg
innunn sin pupaill ocus inad nónbair duit ann ocus dechmad
mo chuibrinnse ocus mírenna in teglaig . cid dogniat Laigin ar
in rí. atát ac irlamugud bíd duitse ocus ní fhuarabairse riam
biad dámba sáthchu sib . atát ac bruth a muc ocus a mart ocus
a tinne. mallacht dá chiunn bar ceinél Eogain ocus Conaill dá
shúil churaid i ciunn in chlaim atascím ar in rí. mairg duitsiu do
menma ra ríge nEirenn mása. rem shúilibse geibios ecla thú. ní
hed de shodain ar in rí : tiagar uainn ar chenn Duib dúin ríg
Airgiall. doriacht iar sain Dub dúin. atbert rí Eirenn ris : éirg
ar rí Eirenn ocus cath Airgiall lat co bun Aife fo des ocus conice
in cruadabaill . ocus dénaid foraire ann ná tucat Laigin amus
longpuirt forainn. gabsat rempo amail ro fhorchongair forro
Aed.

Is ann sin atbcrt Aed mac Ainmeirech rá ghilla : tuc let
cocholl Choluim chille dam co raib immum innocht corop díon
dam é for Laignib . uair ro ghell Coluim cille dósom ná mairfide
é as a chocholl.

Fecht aile iarum ro iarfaig Aed do Cholum chille : cia líon a
chlcirig ar sé doneoch tharradais féin do ríogaib ragus dochum
nime. issed ro ráid Coluim cille : is deimin ar sé nach fetar acht
tn' ríg nammá .1*. Daimín dam argait rí Airghiall . ocus Ailill
banda rí Connacht . ocus Feradach fionn mac Duach de chorco

304 a] Boroma. 379

Laighde rí Osairge. cia maith dorignsetsaide for Aed scch na
ríogaib aile. ní annsa ar Coluim cille : Daim dam argait tra ní
dechaid cléirech fá éra uaid . ocus ní ro imdherg cléirech . ocus
ní ro chráid chill ná neimed . ocus ro thidnaic mór do'n choimdid.
ro chuaidsium iarum dochum nime ar in cennsa sain doringne ri
muinntir in choimded . ocus atát na cléirig ac gabáil a écnarc-
asom. Ailill banda imorro is as so fóuairside cennsa in choimded.
cath chúla chonaire ro chuirseom ra clannaib Fiachrach corr-
áimit fairsium sin chath sin co ncrbairtsium fria araid carpait : iég
dúin dar t'h'ais ocus íionn lat in mór in marbad ocus in focus
dúin lucht in marbtha. ro fhég 'm tara dar a ais ocus issed ro
ráid : is dofholochta in marbad marbtair do muintersu ar sé. || ní
hé a naithber féin téit fhorro ar sé acht aithber m'uabairse ocus
m'ainfírinne . ocus impá dún in carpat ina naigid ar sé . uair dá
marbthar mise ar fhuid bud tesarcan do shochaide. ro himpád
in carpat iartain inaigid na námat . ocus dorigne in tAilill dian-
aithirge iartain ocus dorochair lá naimtib. fuair dana in fer sain
cennsa in choimded ar Coluim cille.

Feradach fionn mac Duach imorro rí Osairge fer sanntach
díchuibsech .atacomnaicside . ocus cin co cluined acht mad aens-
crepul óir nó airgit ac duine ina thír dobeired ar éicin chuice féin
co cuired i cumtaigib corn ocus crannóc ocus claideb ocus fidch-
ell. ro gab iarum treblait dofholochta iartain é . ro tinóilit chuice
a sheoit co mbátar ina thuilg aice féin. táncatar a námait (.i.
clanda Connla) iartain do ghabáil tige fair . táncatar imorro a
meic chuiceseom do breith na sét leo. ní berthai a macu ar sé.
uair ro chráidessa sochaide im na sétaib sin is tol liom ar dia mo
chrád féin ifus impu ocus a mbreith dom dheoin dom náimtib
uaim ar dáig ná romchráide in coimdiu thall. ro imthigset a
meic uadsom iartain . ocus ro gab féin for dianaithrige ocus fuair
bás ó a naimtib ocus fogheib cennsa in choimded.

Meise féin dana ar Aed in faghbaim cennsa in choimded. ní
faghbasu itir